Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


АТАЙ атун глаголдин причастидин форма. Кил. атун.

АТАЙБУР атай причастидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. АТАЙДИ.

АТАЙДИ сущ.; -а, -а; -бур, -буру, -бура атай кас. Гьар атайда из вакай рат, Тазвач хьи вахъ такьат, гъейрат. С. С. Урусатдиз.

АТАНА 1 атун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. АТУН.

АТАНА 2 кIус 1) вичелай вилик квай вахт къалурдай гафунин мана яргъа лди давам тирди къалурдай гаф. Югъ атана тIулара Къугъваз, катиз жедай ам. Шарвили. # йиф ~; 2) вичихъ галаз ибарада ва я предложенида авай гафаралди лагьанвай мана кIеви ийизвай гаф. [Дилбер] Гила жувни атана и яшдиз акъатнавайла, са кварце авай яд кьванни гъидай кас кIвале хьунухь заз такIан жеч хьи. С. С., С. М. СтIал Саяд. Ахпа вун и шиверал Акьаха кван атана... 3. Р., Б. С. Шарвили. 3) кIвачи-кIвачи ва я са улакьдаваз тайин са чкадив агакьун. Са арадилай Нури халани атана, гуьгъуьнилай гатун кьезил парталар алай гадаярни акъатна. Синоним: акъатна.

АТЕИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра аллагьсузди. Ам ( С. Сулейман - А. Г.) атеист ва просветитель тир. А. Гь. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. Синоним: динсуз, имансуз.

АТИР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) махсус фабрикада гьазурнавай хъсан ни къведай жими затI. Зи халад хва куьчедиз фидайла, атир ягъунал рикI алай гада я. Р. 2) хъсан ни. Попов чай хьайла багъа тир, Магьледизни чкIиз атир, Кесибариз чирун къадир Тушир мирвет рава, самовар. С. С. Лавгъа самовар. Ватандихъ анжах са хайи веледдивай кьатIуниз жедай кьетIен гьава, гьавадихъни кьетIен атир жеда. А. А. Къубудиз яд къвезва. Им суван гъверерин ( камбар цуькверин), алванрин атирар я!.. Къ. М. Хайи чилин таватар. Шурвад атир хкаж хьуй Циф авачир цаварал! 3. Р., Б. С. Шарвили. Вавай затIни кIандач, я руш, Атир бес я ви киферин. М. М. Дуьньядай я.

АТИРЛАМИШУН гл., -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; атирламиш тавун, атирламиш тахвун, атирламиш хъийимир атирдин ни къведайвал авун. Атирламиш ийиз гьава, Къугъваз жеда лифер цава. С. Аксанадиз.

АТИРЛУ прил. атир(ар) галай, хъсан ни(эр) галай. ТIебиатдин атирлу тир ниэди Кьунва Дуьнья, гьар садан кьил элкъуьриз. А. Къ. Кьуьзуь шаирдикай сонет.

АТИРСУЗ прил. атирар галачир, хъсан ни(эр) галачир.

* атирсуз хьун гл., вуч атирар галачирди хьун. Атирар таз маса цуьквериз, Атирсуз хьунал куьн рази я. М. Б. Явшанар.

АТЛАС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра картайрин, таблицайрин, махсус документрин тетрадь хьиз раснавай кIватIал.

АТЛУ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) балкIандал алайди. Майдандиз атлуяр экъечIна. Н. Меликов. Яран сувар меркезда || ЛГ, 2000, 23. III. 2) балкIандал алай аскер. 1721 - йисуз 8 агьзур лезгиди Генжедин ва Тифлисдин арадавай чIехи дуьзенда пачагьдин 40 агьзур атлудикай ибарат гужлу кьушун дарбадагъ авуна. М. М. Лезги тIвар алатIа.

АТОМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра атом (ядродикайни электрондикай ибарат тир химиядин виридалайни гъвечIи элемент). Ви камал къе, эй инсан, Цаварайни рахазва. ЯтIани вун пай тавур Атом хьиз заз аквазва. А. С. Ви камал къе...

АТОМНЫЙ урус, прил. || АТОМНИ рах. атомдикай ибарат тир. Мурдар къаст тухузвай Кореяда кьиле, Атомни бакте­рия кьуна чпин гъиле. Ш-Э. М. Инсансузриз нянет.

* атомный бомба урус, сущ.; атомный бомба.

* атомный реактор урус, сущ.; атомный реак­тор.

АТОМОХОД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра атомдин къуват авай прибор алай пароход, луьткве.

АТТЕСТАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра юкьван школа куьтягьунин шагъадатнама. Мафизатав аттестат гвай - йисан план ацIанва. Къ. Р. Самур, къе ви дереда..

АТУН 1 гл., вуж-вуч; - къведа, -ана; къвез, къвезва; ша, алад, вач, фин, -урай, кьвемир; татун || атун тавун, атун тахвун 1) яхдиз ва я улакьда аваз са чкадив агакьун. Атана хьи, яр, ви чамар. Е. Э. Алагуьзли. Вуна хиялна, чуьнуьхдайди къвеч лагьана. Е. Э. Вирт квахьайдаз. Гьасан эфендиди кIурт цваз ша лагьана, гъана Черкес, Акьулсуз лежбердин сивел хъел авуна шана Черкес. Е. Э. Черкес. Гьарнихъай къвез кьушункьушун, Гьафтедин къуз жез алтIушун... С. С. Куьредин цIерид хуьр. Малар къвез кIур гудай гъаят Хьана, абуруз ар амач хьи. С. С. Иеси кьей Урусият. Им вуж хьурай? Зал къвезва ам чIугуна. А. Къ. Дишегьлияр. "Ша, мугьманар, хуьруьз ша, Чи мехъерик, кьуьлерик... Ша, мугьманар, гьаятдиз, ацукьа чи демина... 3. Р., Б. С. Шарвили. Лугьузвайвал, клубдиз дяведай тахтай аскеррин багъри ксаризни ша лагъаналдай. С. Рамазанов. Дад-бидад я, бес хьурай тIун! || ЛГ, 1999. 25. III. 2) пабвиле хьун, гъуьлуьз фин. Акурбуру: "Квахь, ваз ам къвеч ", - лугьуда. Е. Э. Гачал, гьей. 3) са гьихътин ятIани гьиссди (хъиле), гьалди (ахвари, шелди) кьун. # ахвар ~, звал ~, хъел ~, шел ~, ван ~. Гуьлназ, вучиз на закай авунва хъел, Ваз хъел къведай за вуч авуна мегер. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. КIвале экIядай гам авачир, самовардин чкадал цIуцI хайи чивин ишлемишдай, стаканар михьдай дасмал авачир, шекер къужгъурда хуьдай кесибдиз чай хъун герек авачир ва ада чIагьнакьа чайни шекер пучзава лугьуз Къурбаназ хъел кьвезвай. М. М. Гь. Халкьдин шаир. 4) вуж; нел ухшарар кваз хьун. Гадани бубадал атанвайди тир. Кьведазни рагьмет хьуй. Куьн сагърай. Гь. Къ. Четин бахт. Вагьабоврин хтуларни халуйрал атайбур, яни гьабуруз ухшар, марифат авайбур я: уьтквембур, жумартбур, зигьинлубур. ЛГ, 2001, 10.I. [Зарлишан]. Вун, вун дуьз буба хьанач адаз. Кчарихъ галаз гьатнавай душман. Ви рушни вал атайди хьана. Н. И. Гьакимрин папар. 5) вахт агакьун, алукьун. # кьуьд ~, гатфар ~, зул ~, гад ~. Антоним: хъфин. # герек ~, къван чIалал атана [къведа],... атанач [кьведач], кьилел. ~, хуьруьк ~, ярар

* атай-хъфей сущ.; мугьман, тайин чкада хьана хъфейди (хъфидайди) [Пампур] ГьикI хьана? Атай-хъфей вуж ава? И. Гь. Саяд. Къардашалай башламишна лап счетоводдал къведалди юзун акатна, кIвалахда зиринг хьана, атай хъфей фялейрин къайгъударар хьана, абуруз ачух рикIи буюрмишнавай вилерай килигиз эгечIнавай. Къ. М. Хайи чилин таватар

* къвез-къвез нар. югъ-къандивай. Къвез-къвез кIеве гъатзава чун, гьакI ятIани, катзава чун. «Куьн», «Чун» лугьуз вучиз фад-фад, Къакъатзава и пад, а пад. С. К. Жуванбуруз чар.

АТУН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра яхдиз ва я улакьда аваз са чкадив агакьун патал ийидай гьерекат. Буюр авуниз чухсагъул, амма зун атунихъ вуч метлеб аватIа, чир хьанайтIани пис тушир. С. Зазни хуш я ви шаламар.

АТIА тIв-эв. рахазвайдавай, яб гузвайдавай са тIимил къакъатнавай. АтIа хъипи цуьквер аквазвани, чна абуруз некIед цуьквер лугьуда... АтIа чебчпив агатнавай гъвечIи цуьквериз чна векьин цуьквер ва миргин пфер лугьуда. Абур вири недайбур я. Б. Гь. Гъетер. АтIа дагъдин кукIвал алайди ягъа кван! 3. Гь. Лезгийрин риваят.

* атIа кьил сущ.; 1) са куьн ятIани эхир. АтIа кьил таквадай рекьиз ИкI эверун жеда къван. С. С. Жеда кьван. 2) кьейи вахт. Низ чида атIа кьил гьикI ятIа, Гагь дири, гагьни чун фелек я. М. Б. Ви гьалар гьамиша...

АТIАБУР кил. АТIАМ.

АТIАЙ атIун глаголдин алатай вахт, причастие тир форма. Кил. АТIУН.

АТIАЙВАЛ атIун глаголдин деепричастидин форма. Кил. АТIУН.

АТIАЙВАЛДИ атIун глаголдин деепричастидин форма. Кил. АТIУН

АТIАКIА нар. атIа жуьреда.

АТIАМ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура рахазвайдавай, яб гузвайдавай са тIимил къакъатнавайди.

АТIАНАГ тIв-эв. атIа чка.

АТIАНГЬЕ тIв-эв. мукьув гвай чка, затI къалурдай гаф. АтIангъе, рекьин чапла пата авай, шуьшебендриз лацу шир янавай кIвалер. Гьавуна лугьузвай Агьмеданбур я. ЛГ, 1992, 29. Х.

АТIЛАС араб, сущ -ди, -да; -ар, -ри пекдин цIалцIам ва цIарцIар гудай парча. Пуд виш йисан ктIай канаб АтIлас храз пек жедайд туш. С. С. Пуд виш йисан яхун хейрат. Хьанач завай а кар жузаз: АтIлас; дибе, дере храз... С. С. Кьулан СтIалрин кустарнада. Куьз герек я яргъи рахун? Са къимет жеч атIласни хун. С. С. Эхир азият кими жеч.

АТIУГЪАЙ прил. 1) чIурнавай, масадбурукай наразивал, хъел квайди къалурдай. Герек туш заз дишегьлини атIугъай... А. С. ТIурфанди цIу... Дустарин чин акурла, Зулун югъ хьиз атIугъай, Шарвилиди ахъайна Мах и кардиз кутугай. 3. Р., Б. С. Шарвили. 2) куьч. гьалчIай, циф алай. # ~ гьава, ~ югъ, ~ йиф.

АТIУГЪУН гл., -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; атIугъ тавун, атIугъ тахвун, атIугъ хъийимир чин чIурун. Гьаятдал атIугъна са шумуд итим алай. А. Эсетов. Тек са йис. АтIугъун рушариз хъсан аквадач. Р.

АТIУДА, АТIУЗ, АТIУРАЙ атIун глаголдин формаяр. Кил. АТIУН.

АТIУДАЙВАЛ атIун глаголдин деепричастидин форма. Кил. АТIУН

АТIУЗВАЙВАЛ атIун глаголдин деепричастидин форма. Кил. АТIУН

АТIУМАРУН || АТIУМУН гл., каузат -да, -на; -из, -зава; -а, -рин, -рай, -мир; атIумар тавун || атIум тавун, атIумар тахвун || атIум тахвун, атIумар хъийимир || атIум хъийимир къуват желбна са затI масада акIурун. # кIвачер чиле ~, гъилер хура ~.

АТIУН 1 гл., -уда, -ана; -уз, -узва; -утI, -ун, -рай, -утI; ахтIун, ахтIумир, атIун тавун, атIун хъийимир 1) са вуч ятIани нихъай квехьай алатдалди галудун. ЧукIулдихъ агалтнавай чичIекдин ни галудун патал адалди са шумуд сеферда ицIи газар атIана кIанда. ЛГ, 2000, 20. IV. Къуй негриди кьуьл авурай Джаздин ванци атIурвал чIар... А. Ал. Эфирда 2) хци мурз, кIвенкI алай алатдалди къванцел, цлал нехишар ягъун. И кардин гьакъиндай бубайрин куьгъне сурари, абурун кьилихъ къянавай чпел тарихдин чинар тупIалай ийиз жедай кхьинар атIанвай къванерини шагъидвал ийизва. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда. 3) тек-туьк туькIуьрун. Саяд, чан руш, са чIал атIутI бубадиз. И. Гь. Саяд. ЦIуру, Худат ва маса хуьрерин агьалийри къанал атIуз рикIивай куьмек авунай. М. М. Лезги тIвар алатIа. 4) фена акьалтIарун. Чеб къунши Азербайжандивай чара ийизвай 15-20 километрдин чкадал гила гьа Азербайжандиз акъатун патал са шумуд виш километрдин мензилар атIун герек кьвезвай республикадин магьалар, сергьятдин патарив гвай хуьрерин агьалийрал мадни гзаф четинвилер гьалтзава лугьуз тестикьаруналдини макъаладин автор гьахъ я. Министрди баянар гузва. || ЛГ, 2000, 10. VIII. Кьакьан дагълар, дереяр Юкъуз-йифиз атIана, Парар алай девеяр Гвай мугьманар атана. Ж. Кьукьма дагъда. 5) чилин винел жедай емишар кIватI хъувун. # ичер ~, жумар ~, келемар ~, помидорар ~; 7) амачир гьалдиз гъун. # яд ~, сес ~, рахунар, цIаяр ~, умуд ~, пенсия ~.

* атIай гаф [жаваб] сущ.; вуч эхиримжи жаваб, гаф. Абур заз чидай ихтилатар туш, лагъана Бес халади атIай гафуналди. Къ. Къ. ЧIурун паб. Сада садвай нубатдал Кефер-гьалар жузуна, «Авазва са бубатда», - АтIай жаваб къачуна. Ж. Кьукьма дагъда.

* атIай-атIай гафаралди [келимайралди] нар. тек-тек гафаралди ва кIеви сесиналди. Абдула зи гъилевай микрофон акъудна ва кIеви сесиналди, атIай-атIай келимайралди лагъана... М. Гьуьсейнов. Дагьустандин музыкантар гьеле хъуьрезма || ЛГ, 1999, 17. VI.

* атIай чара сущ.; вуч эхиримжи мумкинвал. - Вуна ам механик я лугьузвани? - мадни хабар кьун хъувуна Мерзията дерин хиялрикай уях хьайила, чун механикар кIанз атIай чарадик квайди тушни! Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава.

* атIуз-атIуз нар. ара гуз-гуз. КицIи вичин тIиш цавуз хкажна, ахпа атIуз-атIуз гъарайна... Лезги халкьдин махар. * аман~, вил ~, вилик пад ~, кар ~, кьарай ~, кьулухъай дабан ~, нек ~, пагь ~, рикI ~, сес~.

АТIУН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьве никIин, чилин участокдин арада авай сергьят. # ~ акахьун, ~ цIийи хъувун, ~ дегишрун. Синоним: сергьят.

АТIУН 3 гл., -уда, -ана; -уз, -узва; -ун, -рай, -утI, -мир; ахтIун, ахтIумир, ахтIун тавун, атIун хъийимир чуьнуьхун. Я стхаяр, за квез гьикI лагьанай, а пачагъдин хазина атIайла, зи лам тадайди туш, лагьанайни? Гила зи ламран кьимет гахце. Ф. Лайихлу паб.

АТIУРВАЛ кил. АТIУН.

АТIУРТI сущ.; -ди, +да; -ар, -ри, -ра инсандин бедендал экъечIдай тIур, матI.

АУДИТОРИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра вузда тарсар гудай класс. Милли чIаларин векилрин гьал лап писди хьана: са дарискъал аудиториядиз кIватI хьайибурувай ина фикириз, гъил юзуриз хьунухь мумкин тушир. Гь. Къазиев. Ихьтин олимпиада жедани? || ЛГ, 2002, 26. IV.

АУКЦИОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вини кьилин къимет гана мал къачудай чка.

АФА: * афа авун гл., тахсирдилай гъил къачун. Афа авуна гъил зав гице... Е. Э. Къарийриз.

АФАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тинидин кьелечI кьве чкалдин арада я дуьгуь, я куьлуь авунвай хъчар туна чранвай недай затI. Хкадриз цIаярилай, чкIуриз ванер, Аялрив ацIудай дагъларин ценер, Гьазур тир афар нез апаяр, хинер, АтIайла сусари цIийи тереяр. С. К. Яран сувариз. Афарар авун патал хъчарни кIватI хъувуна, лацу халатни хутIунна, симинал вегьена, хкведа кIвализ. ЛГ, 2001, 19. VII.

АФАРАРУН гл., да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; афарар тавун, афарар тахвун || афарар хъувун тавун, афа­рар хъийимир афарар чурун. Калхузд никIяй хъчар гъана, За нисиниз афарарна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

АФАТ араб, шиир, сущ.; 1) гуьзел, дилбер. Эмин гадади чан хьурда ваз, афат... Е. Э. Гьалимат. 2) бедбахтвал. Галукьда вахъ маса афат, Аламукьдач вал и суфат. С. С. Гуьгьуьлдиз.

АФАТА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ичерин сорт.

АФГЪАН сущ.; гьарай-эвер, ялвар, чIарар чухваз ийизвай гьараяр. Тарашна! лугьуз, уьлкведа ХупI гьарай, афгъан авачни. Е. Э. Гьарай, эллер. Зи муьгьуьббат тIурфанда тун, Зи гьар са югъ афгьанда тун, Зун чан алаз кафанда тун Хьана ваз хас, алагуьзли. Ш. Къ. Алагуьзли.

АФЕРИН! 1 перс, межд. 1) низ 'сагърай, дуьз я' манадин гаф.. Аферин вун хай дидедиз, Раижна миллет дуьнедиз... X. Къ. Алкьвадар Гьасан эфенди. [Гьажичелеб] Баркалла, Ми­рим, аферин. С. С., С. М. СтIал Саяд. 2) хъсан ери аваз, гуьрчегдаказ са кар авурдаз лугьудай гаф. Вичи са гьунар тавуна, Ужуз аферин жеда кьван. С. С. Жеда кьван. Синоним: баркалла! Антоним: лянет!

* аферин хьуй! межд. хъсан ери аваз, гуьрче­гдаказ са кар авурдаз лугьудай ибара.. Аферин хьуй ви камалдиз, вуна халкьар авуна дуьз... X. Къ. Шейх Рама­зан эфенди. Ви къанунриз хьуй аферин, гьар келима акьван дерин... А. Гь. Гуьзел. Антоним: лянет хьуй!

АФЕРИН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарифдин гаф, къимет. Суьгьбет ачух мугьманарин, Ихтилатда ширин-ширин, Иесдиз лугьуз аферин, Къиметар масан, самовар. М. А. Самовар. Михьи рикIел кIвалахзавай вахтариз, Аферинар я чи патай датIана. А. Б. Халича хразвай руш.

АФЕРИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра масад алцурарна вичиз хийир къачудайди. Килигда зун. Салманахъ галаз рахада зун. Чидач, квелди куьмек гуз жедатIа. Ам, аквар гъаларай, ирид итим катдай аферист я. Н. А. Сифте кьван.

АФИША урус, сущ.; || ГЬАФИШ рах.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра театрдин тамаша, артистдин концерт, кино, алимдин лекция жедай вахт ва чка къалурдай малумат. # ~ цлал алкIурун, ~ кIелун, ~ къазунун. - За ваз са хабар гун. Тамаша пулдихъ къалурдайвал я. Афишайрални гьакI кхьизва. А. Р., Я. Я. Хендедадин паб.

АФНИ сущ.; -ди, -да, -яр, -йри, -йра вичихъ яргъивал авай, тум цана экъечIай садан недай хцIу майва. # афнияр цун, таза афнияр, къацу афнияр, афнияр цик кутун, афнияр атIун.

АФТАФА перс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъилеркIвачер чуьхуьдай ва маса михьивал ийидай яд кьадай гичин хьтин къаб. # ракьун ~, ~ цяй ацIурун, ~ гваз тIагьаратдиз фин.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz