| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка Э [э] сущ.; -ди, -да; -яр, -йри,; -йра алфавитдин яхцIурни пуд лагьай гьарф. Гьарф э анжах гафарин кьиле ва ачух сесерихъ галаз са бязи гафарин юкьва кхьида. Месела: эхь, экв, эверна, энергия, эмир, Эмин, Эсли, поэт, аэроплан, леэн ва икI мад. Лезги литературный чIалан орфографический къайдайрин свод. ТуькIуьрайбур: Гаджиев М, Алкадарский А. К. <э> мез сивин юкьвал хкаж хьана виликди атана, пIузарар галачиз акъатдай ачух сес-фонема. Гафарин сифте кьиле [эхь], юкьва [кьер, пер], эхирда [эме. къеме] гьалтда. ЭБЕД нугъ., сущ. аялрин къугъунра акъваздай чка. ЭБЕДИ 1 араб, ктаб, шиир, прил. гьамиша тир. Абур гьа гьакьван гумрагь я, вучиз лагьайтIа абуруз чпин халис ва эбеди иесийри, чи патара цIийиз арадал атанвай фялейри, къуллугъ ийизва. Къ. М. Рекьин риваятар. Синонимар: гьамишан, даиман. ЭБЕДИ 2 ктаб, шиир, нар. гьамиша гьар киткана акваз жедай агъсакъал и куьчеда. ГьикI жедай чаз, эбеди ам и куьчеда къекъведа. И. Гь. Рубаияр. Къуй Къавкъаздин вили бушлухра чун датIана са къулав агудзавай гуьзел дишегьлиди - литературади эбеди лув гурай! «Самур» журн., 2001, № 2. ЭБЕДИВАЛ сущ.: -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьамиша тирвал. Шаирдиз эбедивал гузвайбур адан камаллу чIалIар я. Мирзе Гьасанан чун килигнавай чIаларини адан гьуьл хьтин деринвиликай ва эбедвиликай лугьузва. ЛГ, 2004, 26. VII. Синоним: гьамишалугъ || гьамишалиг. ЭБЕДИДАКАЗ нар. гьамиша яз. ЭВЕЗ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са нин-куьн ятIани чкадал жедайди. Катдани и кIваликай, и хуьруькай, Амачир ви эвезар, ви нефесар? А. Исм. * эвез авун гл., ни вуж-вуч са нин-куьн ятIани чкадал хьурун, дегиш авун, дегишарун.. Хъсан агрономдивай, зоотехникдивай ва я инженер механикдивай, правлениедин член яз, мус хьайитIани, председатель эвез ийиз жеда. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. - Хъфида. Чухсагъул, за икI Сочидани ял ягъайди туш. - Ам вуч лагьай гаф я. Виш Сочиди и там эвез ийида. Мажалар хьайила са кьил чIугваз ая. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Чаз гзаф цIегьерини хипери диде эвез авуна. Р. Гь. Зи ирид дуст. Синонимар: эвезарун, эвекьарун. * эвез хьун гл., вуч са нин-куьн ятIани чкадал хьун, маса са квез ятIани элкъуьн. Адаз акI тир хьи, гуя, гатфарин азгар йикъара къецел, чуьллера, тIебиатда кьиле физвай гьар са гьерекат, вичин рикIени тамамвилелди эвез хъижезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭВЕЗ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ери, сан. - Вири и хъсанвилерин эвез завай ваз къенлай кьулухъ виш йисузни хгуз жедач. З. Э. Муькъвел гелер. ЭВЕЗ 3 нар. са нин-куьн ятIани чкадал. [Зейнидин-бег] Жинс хкатай къудухар!. Тахсир зид я. Квез фуан эвез куьт гуз тазвай. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Адет яз, лугьуда: масадалди эвез тежедай кас авайди туш. ЛГ, 2005, 7. V. ЭВЕЗАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -а, -ир, -рай, -мир са нин-куьн ятIани чкадал хьурун, дегиш авун, дегишарун. Зун эвезариз алахъмир, ам валай алакьдач. Р. ЗВЕЗДА 1 эвез существительнидин чкадин 1 падеждин форма. Кил. ЭВЕЗ. ЗВЕЗДА 2 звезун глаголдин къвезмай. вахтунин форма. Кил. ЗВЕЗУН. ЭВЕЗДА3 || ЭВЕЗДАЙ || ЭВЕЗДАЛ нар. са нин-куьн ятIани чкадал. Вишералди лезгияр кIвалах жагъуриз Урусатдин шегьерриз фена. Абурун эвездай райондиз агъзурралди маса миллетрин векилар атана. М. М. Лезги тIвар алатIа. Герек акI авуна кIанда хьи, зегьметдин бегьер хкуналди, тIуьналди, маса гуналди куьтягь тежен, ктIай хуьруьн эвездал хъсан шегьердин формадин цIийи хуьр расин, кIелиз чирин. А. Ф, Риза. Синоним: еринда (ериндал, ериндай), чкадал. ЭВЕЗДИН прил. са вуч ятIани эвез ийидай. Россиядин Гьукуматдин финансрин министр Александр Кудрина малумарайвал, Гьукуматди "кайи" вкладрай РФ-дин Сбербанкдин вири буржар 10 йисан вахтунда вахкун пландиз къачунва. Алай вахтунда эвездин пулар 1 агъзур манатдин кьадарда аваз 1947 - йисалди дидедиз хьанвай гражданрив ва 1955 - йисалди дидедиз хьанвай 2-группадин инвалидрив вахкуда. ЛГ, 2004, 26. VII. Терг хьанвай яшайишдин кIвалерай эвездин пулни менфятсуздаказ гузва. ЛГ, 2004, 15. VII. ЭВЕЗУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а. -ин, -рай, -мир; эвез авун, эвез тавун, эвез тахвун, эвез хъийимир нин-куьн чкадал хьун, хьурун; дегишарун. Лезги дишегьлийри чразвай къатун тавунвай хьран фу, тIанурдин кал ва къатай фу, базламач, лаваш, тIанурдин цикIен къулан цикIен, регъуьн цикIен, тIунутIар ва маса ширнияр эвездай вуч ава? М. М. «Нагьар хъсан яни, хьар»? Шибил Шабан! гьа аял вахтара хьиз, цавай мадни гъетер авахьзава. Къабустан бадин пашман ва гьа са вахтунда игитвиликай тир манияр радиодай гузвай зегьметдин манийри эвезнава. Чунни къушари, лифери, чубарукри эвезнава. Р. Гь. Зи ирид дуст.... эгер ваз ана абразавандин министир чидайди ятIа, адаз чи хуьруьз гиграфидин са жегьил муаллим рекье тур лагь? Къариб эвезун патал. А. Къ. Нехирбанни лекь. -Тадиз ахлад, зи гадайрикай сад иниз атурай лагь, зун эвезиз. Зунни хкведайвал. А. Къ. Нехирбанни лекь. Лугьузвайвал, сергьятдин зонада яшамиш жезвай ксар патал, федеральный закондал асаслу яз, кьезилвилер ийида. Азадвал эвездай кьезилвал жедай затI яни мегер?! ЛГ, 2004, 26. VII. ЭВЕКЬАРУН гл., ни-куь вуж-вуч: -да, -на; -из, -зава; -а. -ин, -рай, -мир; эвекьар авун, эвекьар тавун, эвекьар тахвун, эвекьар хъийимир арадал затI алачиз, бурж буржунай хкьун, гьисаб хъувун. Синоним: эвез хъувун. ЭВел 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са вуч ятIани башламиш хьайи, арадиз атай сифтегьан вахт, йис, чка. Зи са яб ква арифриз Аламай кимел. Абур зи эвел я ( Эвел тахьайдахъ эхирни жедачI). А. Ал. Агь, рагъ... Виридахъ, вичин эвел хьиз, эхирни ава. Амма, аквадай гьалда, я эвел, я эхир авачирди са Иман я. Имам мидаим я. М. В. Гьарасатдин майдандал. Маса патар, фикирмир, заз багьа туш, Зун дуьньядихъ, махунихъ хьиз, цIигел я. Са чкани зун паталди чара туш, Амма и чил зи эхирни эвел я. М. Б. Хайи чил.... савадлу гьар са касди кьулунин сифте вичин фамилиядин 'эвелда авай пуд-кьуд гьарф виле аквадайвал кхьин лазим я. А. Э. Къул чIугуна. Антоним: эхир. * эвел кьиляй нар. сифте кьиляй. Эвел кьиляй дуьз акуна ви луькIуьн. Е. Э. Зав рахамир. Синонимар: эвелдай, сифтедай. Антонимар: эхир кьиляй, эхирдай. ЭВЕЛ 2 араб, прил. виликан. Гила гьикIда. эй. мусурман, Эвел замани Гьинава? Е. Э. Гьинава? Гьайиф тир зи эвел чагълар... Е. Э. Эй зи гуьзел. Гатфарин эвел йикъар тир. А. Ф. Газет. ЭВЕЛ 3 нар. виликдай. КIус, хьайила эвел халкьар арада, Гила хелвет, хажалатдик кьурада. Е. Э. Дустариз. Гъич мецелди рахазмач вун эвел хьиз... Е. Э. Зав рахамир.... эвел буба кьена, ам вич [Етим Эмин. -А. Г.] етимдаказ амукьна, ахпа адал вичин стха кьена гьадан етимар гьалтна. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). * эвел дуьнья сущ. инсан, хайи йикъалай рекьидалда яшамиш жезвай девир. Камалэгьли паб са касдиз хьайитIа, Эвел дуьньяда ам адаз девлет я. Е. Э. Камаллу паб. * эвелни-эвел нар. маса крар ийидалди. Эвелни эвел ада вичин гъуьлуьн бубадивай жузуна. Ф. Гьуьлуьн руш. Хъсан туширни эгер вуна тербия Эвелни-эвел жуван мукьув гвайбруз ганайтIа. А. А. Умуд. - Зун багълар кутуниз акси туш, товарищ Шахмарданов. Амма халкьдиз эвелни-эвел техил герек я. А. А. Лезгияр. - Ягъа! Ягъа! - лугьудайбур гзаф жеда, ядай кас вич герек я? ~ рахана аста-аста, пагьливан хьтин Ашурхан, - зи фикирдалди, чна эвелни эвел и туьркверихъ галаз гьахъ-гьисаб акьалтIарна кIанда. З. Р. Гьажи Давуд. Синоним: сифтени-сифте. * эвел-эхир нар. я фад, я геж. Эвел-эхир пуч жеда вири са-сад. Е. Э. ЭВЕЛА || ЭВЕЛДА нар. маса крар, гафар лугьудалди, жедалди. [ЦIарухва]. -Зи теклиф гьа эвелда авурди я. Ашкъи аваз кесиб, батрак ва уртабабрикай са артел авун къарардиз къачун. Гь. Гь. Колхоз. Масан тир учитель ва буба Мегьамед! Эвела ваз ви хзанриз зи мецен чими саламар; М. М. Гаджиев. Из лингвистического наследия. ЭВЕЛИМЖИ туьрк, прил. сифтедин, сифтегьан. Эвелимжи дуьгве колхозчийри чпин хъсан ударник биргадир Ризадиз гана. А. Ф. Риза. Адаз авай эвелимжи къайгъу вичикай я. Б. Гь Заз эвера. Антоним: эхиримжи. ЭВЕЛУК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра недай хъчарин са жуьре. ЭВЕР 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIевиз, сес хкажна са нин-куьн ятIани тIвар кьун. Эвердин ван атана кIанзаватIа, жуван япарни хциз яхъ. Р. * эвер гун гл., ни низ 1) патав атунин къастуналди гьараюн. Риза инихъ-анихъ алатнаваз жедай. «Риза, я Риза, иниз ша кван!» - лагьана адаз эвер гудай. А. Ф. Риза. 2) са чкадал хьунухь теклифун. Чахъ галаз суьгьбетзавай чкадиз ада республикадин кьуд министрдизни эвер ганвай. М. М. Кьибле пата гурзава. Чи райондин сифтегьан стахановчийрикай тир Манкъулид хуьруьнви Тайгъун кIвенкIвечи хьиз машгьур хьайила, ада мукьвал-мукьвал элдиз мелериз эвер гудай. М. М. Мелер вучиз хъийизмач? 3) са кар кьидиз акъудун теклифун.... Ахцегь Гьажиди, Хпеж Къурбана ва масабуру шмудни са шиирдалди Аллагьдин, пайгъамбаррин тарифар авуна. Жегьеннемралди кичIерар гуз... диндин ферзер ада авуниз эвер гуз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Синоним: эверун. ЭВеР 2 эверун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЭВЕРУН. ЭВеРУН гл., ни низ; -ди, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; эвер авун, эвер тавун, эвер тахвун, эвер хъийимир 1) са вуж ятIани рахазвайдаз килигун, патав атунин къастуналди адан тIвар хци сесиналди гьараюн. - Эвера, - лагьана пачагьди, - белки, гьадаз чир жен угъри. Ф. ЦIицIали. Са-садан тIвар кьаз кIамай кьван эвера, Чуькьни тийир дустар авай кас шедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. - Риза, Къурбаназ эвера! А. Ф. Риза. - Я Къадуч стха! - сада эверна. Сес танишди я. З. Э. Рамзият. - Вуна, паб, са хинкIар хъийизва! - Вунни, хва, акъвазмир, фад эвера -Халуйриз, чи кIваляй хъфизвай, Кьулухъди хъша лагь, эхвера... М. Б. Дустарикай кьве шиир. 2) ктаб. са кар кьилиз акъудуниз теклифун. Колхоздикай лезги чIалал туькIуьрнавай маса чIалара хьиз, инани шаирди лежберриз колхозда сад хьуниз, ана хьсандиз кIвалахуниз, бул ва хъсан мейвайрин, техилдин ва памбагдин бегьер битмишаруниз эверзава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Синоним: эвер гун. ЭВИСУН гл., вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; эвис авун, эвис тавун, эвис тахвун, эвис хъийимир куьрс хьун. Цавай маргъар эвисда, Енгед сарар экъисда. ВацIал фейи эремек, Енгед хъвайди ламра нек. Ф.... эрчIи гъилин далудалди вичин маргъузар эвиснавай пел михьна, мадни чинал алай асунар гваз къекъвена, Петра цIийидав эгечIна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. ЭВИЧIУН гл., вуж; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; эвичI авун, эвичI тавун, эвичI тахвун, эвичI хъийимир 1) кьакьан чкадай (кIвалин кьвед лагьай мертебедай, тарцяй) гурар ва я гурар хьтин маса затIуникай менфят къачуна чилел хтун. Фидай рекьиз эвичIайла, Вай, къе вуч тIурфан акъатна. Е. Э. ТIурфан акъатна. Селвана, чапла гъил мегьежрал эцигна, гурарай агъуз эвичIна. А. А. Пад хьайи рагъ. Машиндай эвичIай Алипулат милаиквилелди агъсакъалрин патав атана. З. Э. Муькъвел гелер. 2) фуруз, хандакIдиз ва я маса жувалай агъада авай затIунин къенез гьахьун. Рушан гуьгъуьналлаз каркундиз вични эхвичIна, адан сив кIев хьувуна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. ЭВЛЕД араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са диде-бубадин бала. Садбурун эвледриз я вун женнет багъ... Е. Э. Девран гьей! Дустаривди рикIин сир хьуй: Эвлед гзаф жеч, - са хуьр хьуй. Е. Э. Дуст Абумуслимаз. Я чан диде, заз чида, бубадизни вичин эвлед динж хьун я кIанзавайди. А. Муграгъви. Ажалдин хура. Синонимар: аял, велед. ЭВЛЕНМИШ туьрк: * эвленмиш хьун гл., вуж нел 1) кIани дишегьли уьмуьрдин юлдашвиле жуван кIвализ гъун. Пагь! Я гьеле эвленмиш тахьанваз, гьеле лишан-затIни кутун тавунвай рушаз теменар гунуг вич гьи ктабда къалурнава? А. А. Лезгияр. Хвани, шегьердиз фейиди, гьана эвленмиш хьана, мад хуьруьз хтанач. Н. М. Жандар Магьамад. Авай кьве рушни, эвленмиш хьана, диде-бубадиз вафалу яз яшамиш жезва. ЛГ, 2003, 13. ХI. Эвленмиш хьанвай итимринни дишегьлийрин кьадар, 2002 - йисан переписдин делилралди, 537 агъзур жуьтдиз барабар я. ЛГ, 2004. 24. VI. Синоним: паб гъун. 2) жуваз бегенмиш хьайи итимдихъ галаз адан уьмуьрдин юлдашвиле хьун. Синоним: гъуьлуьз фин. ЭВЛЕНМИШУН гл.; -на, -да; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир руш паб яз, гада гъуьл яз са хизан тир гьалдиз гъун. - Вуна дуьз фикирзавач. Вахъ галаз эвленмишна яшамиш хьунухь ада вичиз еке хушбахтвал яз гьисабзавайди я. А. И. Самур.... веледар эвленмишна. пенсиядиз экъечIнавай абур са дережадив агакьнавай инсанар тир. М. В. Гьарасатдин майдандал. На лугьуди, вири хуьр, са пад хьана, Вагьабаз акси экъечIнава, муьтIуьгъ тежезвай жегьил хьиз, ам са нел ятIани гужуналди эвленмишиз алахънава. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭВЯГЪУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; эвя||0 -а, -ин, -рай, -мир; эвяз, -из, эвязава || -зава; эвя ( эвягь) авун, эвя ( эвягъ) тавун, эвя ( эвягь) тахвун, эвя ( эвягь) хъийимир 1) кьилин чIарар рекъиналди дуьз къайдадиз гъун. Сефер гуьзгуьдин вилик акъвазна. Ада вичин гарданда галстук туна. Ахпа кьил эвягъна, пад-кьерех агудзавай. З. Э. Арифдиз ишара. Ахпа Селима чиняй Лацу дасмал экъягьда. Гуьзгуьд вилик акъвазна ЧIарар патахъ эвяда. А. Мут. Михьивал. Яргъай аквазвай, гарун хура са патахъ чам гузвай чинарар... кьве патахъди эвяна туькIуьрнавай кьечIемдиз ухшар я. З. Гь. Югъ ачух жедайла. 2) хиперилай тванвай йис (сар) рекъиналди (махсус алатдалди) михьи авун. И кIвале... гъуьр ва я къуьл хуьдай кьве канду, эвянавай сар хуьн патал нацIарикай хранвай... пуд къужгъур, сар эвядай регъ, гъилин регъв, чхра.., А. Къ. Нехирбанни лекь. ☼ 1960 - йисаралди эвя ва эвягъа ( кил.: М.М.Г. ЛЧКК 1964 - йисуз эвягъа (кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1964), 1989 - йисалай инихъ эвягъ ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1989, 2001) норма яз кьабулнава. ЭГЕР фарс, союз. шартI къалурун патал ишлемишзавай гаф. Ругуд такъа, вад киле харж хьуй зи гьар хизандиз. Эгер и харж тагъайтIа, Гелирдин рехъ атIайтIа, За хуьр кIаняй акъудда, Къван къванцихъай галудда! Ф. Бахтавар. Эгер дуьшуьш хьанайтIа са кас анал, Жузачир за а касдивай ярдин гьал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Эгер им дуьз ятIа, Етим Эмин техминан 1838 лагьай йисуз дидеди хун жезва. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). Эгер кIвале жуван хайи чIалал рахазвачтIа, а хизандай тир аялдиз школада дидед чIал чирун хуш кьведач, я адалай и кар алакьни ийидач. Х. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. Синонимар: нагагь, лугьуз жеч. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
