| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка Т [тэ] урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра алфавитами къанни ругуд лагьай гьарф. И гьарфуни лезги чIалан кьве сес-фонема къалурзава: [тh], [тт]. Глаголрин инкарвилин префиксар т гьарфуналди: т, та, те, ти, ту, туь кхьида, д кхьидач. Месела: атун -татун, гун - тагун, фин - тефин, нез - тинез, тун -тутун, тIуьн - туьтIуьн. Лезги чIалан орфографиядин къайдайрин свод. ТуькIуьрайди У. А. Мейланова. - Махачкала, 1998, ч. 19. <т> ! мецин кIвенкI винел алай хьирхьамрик галукьна акъатзавай нефес галай ачух тушир сес-фонема. Ам гафарин сифте кьиле (тик, туьк, тар 'музыкадин макьамар ядай алат', эхирда (ват, къат, рат) ва юкьва (артух, гатут, стха) аваз жеда. <т>2 мецин кIвенкI винел алай хьрхьрамрик галукьна акъатзавай нефес галачир ачух тушир сес-фонема. Ам гафарин сифте кьиле (там, тапан, тар ('хилер алай кьакьан тан авай набатат') ва юкьва (атана, патан, катран) аваз жеда. Т || ТА || ТЕ || ТИ ||ТУ || ТУЬ преф. глаголдин инкарвал къалурдай префикс. Гафарин сифте кьиле ишлемишда: акун - такун, гун - тагун, фин-тефин, нез - тинез, тун - тутун, тIуьн ~туьтIуьн. Глаголдин инкарвилин префикс т гьарфуналди: т, та, те, ти, ту, туь кхьида, д гьарфуналди кхьидач. М. М. Гь., Р. И. Гь. У. А. М. ЛЧЮС....' лезги чIалан къурулушдиз хас тир -х инфикс, глаголдин ачух сесер галай инкарвал къалурзавай т префикс ва талукьвилин падеждин -н эхир чара ийидай мумкинвал жезва. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. ТА [тhаа] фарс, кIус. рахунра яб гузвайдан фикир желб ийиз кIанзавай гафунин вилик ишлемишдай гаф. Мегьамедрасул вичел ашукь хьайи йикъалай та къенин йикъалди хьайи кьван крар цIайлапандин зарбуналди сусан вилерикай карагна. А. И. Самур. Яр лагьайтIа, акъвазнава вил алаз, Са чIар кана, хабардалди та вуна. И. Гь. Эцигнава яр паталди. Абил Эбремович галатун тийижиз, та пенсиядиз экъечIдалди, саки 15 йисан къене фабрикадин коллективдин кьиле акъвазна. ЛГ, 2003, 6. ХI. Синоним: лап. ТААВУН: * таавун комитет куьгь., сущ. РКП(б)-дин окружкомдин тапшуругъдалди и хуьре таавун комитет тешкил авурдини Махсуд тир. З. Э. Муькъвел гелер. ТАБ [тhаб] фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара алакьун, къуват. * таб гун гл., ни квез дурум гун. Дустагъдиз эдебсуз экъуьгъунар ийиз сивел пад алачир ав ягъизвайбур акурла, гьаятда авай кесибривай таб гуз хьанач. А. И. Самур. А вахтунда и ксариз «кIватIалар» лагьана, абурун тIварар чIурукIа акъудна, яни абуруз къуллугъар кIанзава, абуру халкьарин арада мидявал твазва, абур миллетчияр я лагьана рехнеяр кутуна. И крариз таб гуз тахьай... Теймур Алиханов, Лезги Нямет ва масабур рагьметдиз фена. М. М. Лацу лекеяр. Къакъудна ви якни кIараб, ГьикI гузва на тIалариз таб? Чун тIал акур, Ам таб тавур, КьатI-кьатI авур Са халкь я! М. М. Синонимар: дурум гун, къатламишун, эхи авун. ТАБ 2 (тhаб| фарс, сущ. уни, -уна; -ар, -ари, -ара дамарар агаж хьана, са тIимил тIарвал гудай гьал. КIвачел таб акьалтна, къарагъиз жезвач. Р. * таб гудай прил. чам гудай, патахъ жедай. Адан гъиле таб гудай тIвал авай. Р. ТАБ 3 [ттаб] фарс, сущ.; -бди, -бда; -парар, -парри, - парра масад дуьз фикирдилай алудун патал, гьакъикъат чуьнуьхун патал лугьузвай гаф(ар). Вибур вири тапарар я, вун гьарамзада я; мад чун ягъадач, - лагьана, вичин гъилевай чумахъ юзурна. Ф. Гьуьлуьн шив. Эминан чIалар гьич жеч тапарар. Е. Э. Ярдин тариф. Вуна Шагъ дагъ амукьдач лугьузва. Алчахвилин таб я! Къ. М. Шаирдин къунши. Какадарна керчекни таб, Ийизва звер, Савдадавай беден хуьз. Х. Х. Вилер алаз макъамдал. Атанва зун масанай, Авач ваз зи хабарар. Ашкъидикай рахамир, Я ам михьиз тапарар. М. М. Зун цаварай атанва. Фикирни рикI михьи, пак тир, Табни гьарам гьич кIан тушир Рекьидай туш лезгияр... КМ. Рекьидай туш лезгияр. Антоним: керчек. ; * таб акъатун гл., няй гьакъикъатдив кьан тийидай гаф, фикир акъатун. - Вуна кIвал тарашна лугьуз ганвай арза, - лагьана Селима, - таб акъатна. З. Э. Муькъвел гелер. - Лап кукIва ваъ, са кIус агъа патал, - вичяй таб акъатуни регъуь авуна Насрулагьаз. А. Исм. Алукьдай ахвар. * таб дуьздал акъатун гл., ним гьакъикъат чуьнуьхун патал лагьай гафар, фикир масабуруз чир хьун, малум хьун. Амма вичин таб дуьздал акъатдайди кьатIана, Камала тадиз а суалрин вилик пад кьадайрехъ жугъурна. Б. Гь. Вили вилер. * таб рахун гл., вуж, вичин фикир кьилиз акъатун патал гьакъикъат чIурукIа лугьун. -Дугъриданни, таб рахун Лезгистанда айиб я! Ф. Къванцин гада. Яшар хьанвай динегьли ксари, са квекай ятIани гаф кватайла, чпин ихтилатрин сидкьивал тестикьарун патал ихьтин кьин кьада: «Таб рахазватIа, эхиратда зун уьзуькъара хьурай, дуьньядилай имансуз фирай». Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Дуьнья, лагь заз, ви табдин рехъ гьи мезредлай гьинал кьван я? Гьахъ лугьунин дуван вуч я. таб рахунин гьахъ гьикьван я? М. М. Им вуч регъв я? Синоним: тапарар авун. * таб хьун гл., вуч са вуч ятIани (авур кар, лагьай гаф) гьакъикъатдив кьадайвал тахьун. Буругъ тайин авур вахтундилай кьве югъ вилик вахкана. Ада гилани нафт гузва лагьайтIа, таб жедач. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. Гуьзелвал вич гьакъикъатда таб тахьурай, Лезгивилин лишан ери зарбди хьурай! Ш. Ш. Зи къаргъиш - зи алхиш. * тапарар авун гл., ни низ-никай рахазвайда гьакъикъатдин гьалар чIурукIа, вичин фикир кьилиз акъатдайвал лугьун. [Элдер] - Дуьз лагь, я рушар, таб яни, керчек яни? [Пейкер] - Чан стха, мад гила чна вакай тапарар ийич хьи. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Синоним: таб рахун. * тапаррин кIватI сущ. гзаф тапарар ийидайди. Синонимар: тапрукь, тапархъан, яланчи. ТАБАГЪ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кхьинар авун патал ва я маса игьтиятвилериз ишлемишзавай чарчин лист. Нурията председателдин гъиляй тетраддин юкьвай акъуднавай табагъдал кхьенвай арза къачуна. Б. Гь. Къарид руш. - Квек вуч гунагьар кватIа, са табагъдал кхьена це, за абур чун вири халкь авур, регъимлу ва мергьялгетлу Аллагъдал агакьарда. С. Ярагъви ашукь, Уьзден. Набеледвал -гьамни, белки, са вахт тир, Гьикьван рахан йифди лацу табагъдив... П. Ф. Рубаияр. Синоним: лист. ТАБАГЪ 2 прил. махсус жуьреда хъуьтуьл къайдадик кутунвай (хам, хъицихъ) Табагъ шаламар алай адан чIехи кIвачери, лацу шалар яна чIулав кьветIелар кирсеба алчудна кутIуннавай къакьан яцIу зангарини ам такIан инсанрик зурзун кутазвай. Къ. Къ. КIири Буба. Табагъ хъицIикьдин цвада тагъарар. Х. Х. Масан баде. Синоним: тIушунай. * табагъ авун гл., ни вуч 1) табагъ гьалдиз гъун. 2) куьч. векъивал къакъудун. Инсанар тарифди цагъ ягъай хъицикьар хьиз табагъ ийида. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * табагъ хьун гл., 1) вуч табагъ гьалдиз атун. 2) куьч., вуж вичив кьан тийидай, бегенмиш тушир гьалариз табий хьун. ТАБАГЪУН гл., ни вуч -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; табагъ авун, табагъ тавун, табагъ тахвун, табагъ хъийимир хамуникай, лидикай са вуч ятIани гьазурун патал махсус гьалда тIушунун. Айвандик табагънавай ли квай. Р. ТАБАГЪЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; 7яр, -йри, -йра ли, хам табагъ ийидай кас. ТАБАГЪЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера табагъчи пешекарвал. * табагъчивал авун гл., ни табагъчи пешекарвал кьилиз акъудун. Виликан Илису Округдин Сарибаш хуьряй тир ашукь Суьйгуьн са тике фу патал табагъчивал ийиз хуьрерани убайра гьатнавай. А. С. Хуьруьг Тагьир. ТАБДИЛ || ТЕБДИЛ * табдил авун гл., ни вуж-вуч дегиш хьанвай гьалдиз гъун. * табдил (тебдил) хьун гл., вуж-вуч вердиш хьун. дегиш хьун, масакIа хьун. Ви гъалар жез тахьуй тебдил, Е. Э. Вун зи рикIел алазава. Къверид ава ахвариз физ... КIвалахдикай фикир идай. Са зерре тебдил жедачир. А. Ф. Эм-Тэ-Эс, Шегьре рекье авай инсан, КIвач патай физ, хьанва табдил. П. Ф. Гар. ТАБЕЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра галай-галайвал са къайдада туькIуьрнавай сиягь (мес, къуллугъчияр нубатралди кIвалахал атун ва хъфин тайинарнавай). РакIарал къуллугъчияр отпускадиз фидай табель алай. Р. ТАБЕЛЬщИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра табель туькIуьрдайди. Ветегадиз агакьай фялеяр казармадин вилик кIапIал хьанвай. Табельщик атана. З. Э. КУТВ-диз фена. ТАБЕЛЬщИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера табельщикдин пешекарвал. ТАБИАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава: -а, -ин, -рай, -мир; табиар авун, табцар тавун, табиар тахвун, табиар хъийимир жуваз кIандай жуьредин амалар ийидай гьалдиз гъун, гьалда тун. Гьар гатуз чарасуз дердияр кIвачера чадар жезва. Алат тийидай вилик цуьк хьанвай дердийри КIанзни-такIанз чпиз табиарзава... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Захъ уьлкведин баркаллу мярекатрик жизви кьванни пай акатунин ният хьана. Абуру зи чкIайвал, девирдин вилик гуьнуькъаравал чпиз табиардайди хьиз хьана Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Чина мейитдин ранг гьатнавай, кIвачер табиар тежезвай Агъа кичIевал кваз патав атайла, Бубади адавай хабар кьуна: С. Гь. КIири Буба. Синоним: муьтIуьгъарун. ТАБИЙ прил. муьтIуьгъ, лагьайвал ийидай. Лугьуда хьи, папаз табий са итим хьана. Н. М. Буба. Ам вичин гъилибанрихъ лап вичихъ хьиз инанмши тир... табий хуьрера халкьдив гвай хъсан мулкар, абурун девлет вири вичинди авуна. А. И. Къиргъин. * табий авун гл., ни вуж-вуч аслу тир гьалдиз гъун. Ада вичин хуьруьнбурун хам хутIунна вири вичиз табий авуна. А. И. Къиргъин. Синоним: муьтIуьгъарун, табиарун. * табий хьун гл., вуж-вуч низ аслу тир гьалда хьун. Куьреда машгъур, авай берекат, Садрани табий тахьай гьакимриз, Яваш хьанва халкь, квахьна гьерекат, Гел амачир хьиз кьегьал итимрин. Б. С. Ават ахварай. СакIани табий тежезвай дагъвидиз урус суса лагьана: «Известь нез, рикида, кей хва!». А. Э. Шур. Ранг аламачир, алахьай тузарар иесидиз табий тежез, сад-садавай къакъатиз, ракьун сарар дуьзендал акъудзавай. У. Къемберов. Спелар куьрсарай хам. Синоним: муьтIуьгъ хьун. ТАБИЙВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера аслу тир гьал. Послелогрик акатзавай гафари ибарадин ва я предложенидин къурулушдик квай членрин арада авай табийвилин алакъаяр якъинарда, абуруз табийвал гуда ва лазим тир кIалубда твада. «Самур» газ. 2002, 28. ХII. Синонимар: аслувал, муьтIуьгъвал. * табий вилик кутун гл., ни вуж-вуч аслу тир гьалдиз гъун.... виликан Албаниядин сергьятра арадал атанвай ханлухриз Урусат, Туьркия, Иран хьтин уьлквейрин пачагъри чпин сиясатда еке фикирар гузвай, гьардаз абур вичин табийвилик кутаз кIанзавай. ЛГ, 2003, 14. VII!. Синонимар: аслувилик кутун, муьтIуьгъарун. ТАБИЙВИЛЕЛДИ нар. табийвал хас яз. Синонимар: аслувилелди, табийдаказ. ТАБИЙДАКАЗ нар. табий гьал хас яз. Синонимар: аслувилелди, табийвилелди. ТАБЛИГЪАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра халкь са нихъ-квехъ ятIани агъун патал активдаказ тухузвай кIвалах(ар). Акьалтзавай несилри ви таблигъат Ватандин цав хьиз, кьабулрай масандиз. И. Гь. Шаир, вуна... АскIан буйдин, ацIай якIирин беден, цифери къунвай хьтин чин авай ам чаз советрин таблигъатдин такьатрин «махарай», ихтилатрай, кинойрай чидай хьтин советрин офицердиз ухшарди тушир. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. Синоним: агитация. * таблигъат тухун гл., ни са нихъ-квехъ ятIани агъун патал активдаказ халкьдин арада кIвалах(ар) тухун. -Милли литература халкьдиз раиж авун патал "Самурди" тухвай ва къени тухузвай таблигъат пара кьетIанди я. "Самур" журн., 2002, № 23. Урус пачагъдиз акт таблигъат тухузва абуру. Ахтармиша. Ваз вуч цIийи хабар хьайитIа, зал агакьра. Ваз зани хъсанвилер тавуна тадач. Гила ахлад. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: агитация. ТАБЛИГЪАТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са нихъ-квехъ ятIани агъун патал активдаказ халкьдин арада кIвалах(ар) тухузвайди. Партячейкадин таблигъатчи яз хуьруьн ПупIар магьледа агъалийрин арада гъавурдик кутунин кIвалах тухузвай Тагьиралай истемишзавайвал крар бажармишиз алакьнач. К. К. Шаирди лагьанай. ТАБЛИГЪАТЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера таблигъатчи тир гьал. ТАБЛИЦА урус, сущ.; -ди. -а; -яр, -йри. -йра са тайин къайдада аваз цIарарин арайра, графайра кхьенвай малуматрин, затIарин, цифрайрин список, сиягь. ТАБУН 1 |тhабун| гл., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; таб гун, таб гун тавун, таб гун тахвун, таб гун хъийимир таб гун. Шумуд агъзур сефер вуна табнатIа, Сад Аллагьдиз чида, гьелбет, дуьздаказ. Ви кьуьруькриз гьикьванбуру табнатIа, Лугьуз рикIяй: агь, алатна фий, я кас. Ж. Шумуд агъзур сефер... ТАБУН 2 [ттабун] гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; таб авун, таб тавун, таб тахвун, таб хъийимир чинебан фикир кьилиз акъудун патал дуьз лугьун тавун. Намерддин пеше я табун, Вичиз вавай затI тIалабун. С. С. Гьар намерддив. - Зи диде азарлу хьана. - Табзава! - Зун зи яшинда таб авурди туш. 3.3. Зун гъавурда акьазвач. - Я стха, за табзавач. КIандатIа кьуншийривайни хабар яхъ. А. И. Къиргъин. - Ольга Дмитриевна, чна ина Мария Ивановнадихъ галаз межлис давамарун патал къайгъуяр аквазва, - табна за гьасятда. А. М. Мурк ракъини цIурурда. ТАБУРЕТКА урус, сущ.; -ди. -а; -яр, -йри. -йра агалтдай чка галачир, кикер квай, элкъвей ва я кьуд пипIен са кас ацукьдай затI. Виликдай Айшадин бубади учительница хушвилелди къаршиламишнай, ацукьун патал табуретка теклифнай. А. А. Умуд....96 кг заланвал къвезвай итим табуреткадал алаз, сарарив кьуна, хкажнава... ЛГ, 2004, 15. VII. ТАВ 1 фарс, сущ; -ди, -да мугьманар кьабулдай кIвал. И гафар лагьана куьтягь жезвачир, тавдин вини кьиле рак ахъа хьана, са дишегьли атана. А. А. Пад хьайи рагъ. Эцигнава яр паталди тав вуна Тавдин вилик багъсал ава тавуна. И. Гь. Эцигнава яр паталди. * тавдин кIвал сущ. ЧIехи бубади тамадавал ийидай мярекатриз и карч вичихь галаз тухудай. И карч... тавдин кIвале халичадикай куьрсна хуьдай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ТАВ 2 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари. -ара шадвилин межлис, мехъерин межлис. ТАВ сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара рангадин бубатвал. Зи къаршидал алай кравутдал къатканвай, чинал халис дагъвидиз хас кIалубдин нер алай, пIузарар мичIи вили рангунин тавдиз атанвай, четиндаказ нефес къачузвай. азарлудан чина жизви шадвилин хъвер гьатна. А. Э. Шаирдин тарсар. Вили тав акъатай пIузардик и сеферда хъвер квай. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Ингье - им квез цIийи ва гуьрчег жезвай Докъузпара, адан къенин йикъан рангар ва тавар. М. Ж. Докъузпара. * тав гун гл., "ни 1) са тIимил чими авун. 2) куьч. дамахар авун. Яргъарилай жегьилри вичиз тав гузвайди акуна. Амма абуруз са акьван фикир гун тийиз хьана килигзава. Тав гузвай жегьилрин арадай сада адан фикир вичел желбна. А. И. Къиргъин. ТАВА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чуьгуьндикай раснавай, вичихъ гъиле кьадай тум галай, цIал эцигна са вуч ятIани чрадай къаб. Синоним: ягълав. ТАВАДАРУН гл., ни вуч авадар тавун. ТАВАЗИ араб, прил. чан-рикI ийидай. ТАВАЗВАЛ || ТАВАЗИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера таваз(и) гьиссер квай гьал. - Гьугь, - лугьузвай ада, - зи чимивал, зи тавазвал виле такуна, виже татана,. бегенмиш тахьана, къарагъна а патал ацукьайдан куц аку. А. Исм. Эхиримжи къув. * тавазивал авун гл., ни низ чан-рикI авун. Руш адан рикIи чIугуна. Адаз жезмай кьван тавазивилер ийиз алахъна. А. И. Къиргъин. Ада руш вичин патав ацукьарна адаз тавазивилер авуна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Амма и сеферда жегьилдиз вичиз бацIиди ийизвай тавазвилерикай лезет хкуддай мумкинвал авач. М. В. Гьарасатдин майдандал. тавазивалун гл., ни, -да, -на, -из, -зава, -а, -ин, -рай, -мир; тавазивал авун, тавазивал тавун, тавазивал тахвун, тавазивал хъийимир чан-рикI авун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
