| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка АЛАТУН гл., -да, -на, -из, -зава; -0 || -а, -мир, -ин, -рай; алат тавун, ахлатун, ахлатмир, алат тахвун, алат хъийимир 1) вуч нелай-квелай са куьн ятIани винел патал аламукь тавун. Абурни ( шаламар - А. Г.) яргъал фидачир, кьве йикъан къене пад-пад хьана чеб-чпелай кIвачелай алатдай. А. Ф. Риза. Цларай гъуз атанвай рагъул. ятар, Са чкайрилай сувагъар алатна. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 2) вуж-вуч нелай-квелай гьерекатда авайди кьулухъ туна вич вилик фин, акатун. Машин арабадилай алатна. Р 3) куьтягь хьун, акьалтIун. Гьа икI са хейлин вахтар алатна. Ф. Шичан бике. Са кьадар вахтар алатна. А. Ф. Лянет. Гьа икI са гьафте алатна. ЛГ, 1992, 16. IV. Гьич алатич уьмуьрда а хажалат, А савдадал вун лап ягъалмиш жеди. С. С. Пис папар. Са кьадар вахтар алатна. А. Ф. Лянет. Са йис кьван вахт алатна. И. В. Вуж гьахъ я. Шел алахьда, циф алатда, рагъ жеда. Б. С. Женгерин рекьера къакъатун. 4) рахунра, гьисабунра ва мсб. дуьзгуьнвиливай къакъатун, ягъалмиш хьун. Мани ядайла, алатна. Р. Зун рекьелай алатнавайди я. А. Ф. Лянет. 5) вуж, вуч нелай чара хьун, къакъатун. Йикъарикай са юкъуз диде герек тир зун-вун къачуз базардиз фена. Диде алатайла, Шичан бикедиз гзаф шад хьана. Ф. Шичан бике. ЧIехи шегьер я, инсанарни гзаф ава. Валлагь, зазни аял алатиз кичIе я! Ф. Б. Филиал. БалкIанрай хьиз, абурал алай ксарайни алат тийидай бугъу-бугъри «цIаяр» акъудзавай. Б. Гь. Заз эвера. Алатзавач яр залай, КIвал-югъ жедай вахт я лугьуз. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. Жува ам тадиз ягъа, тахьайтIа чалай а душман алатдач. И. В. Зарафатни керчек. * алатна фий кIус кьилиз акъатуй (фикир гун тийин, кваз такьан). Шумуд агъзур сефер вуна табнатIа, Сад Аллагьдиз чида, гьелбет, дуьздаказ. Ви кьуьруькри гьикьванбуруз табнатIа, Лугьуз рикIяй: агъ, алатна фий я кас. Ж. Шумуд агъзур сефер вуна табнатIа. * вич вичелай ~, вил ~, кьацIалай ~, рикIелай~. АЛАФ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьайванриз набататрин ем. Эмина вун туна течиз, Авачир алафар гуз хуьз. Е. Э. Яру яц. Вуна чIуру план чIугун, Гьайванарин алафар кун - Гьинай атана ваз а закун? С. С. Хва кьей кас. Йикъа пудра малдиз алаф кутада. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Женгчийриз недай-хъвадай суьрсет, балкIанриз алафар гьазурнавай. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Мал-къара хуьз, алаф, яд гуз, Чубанриз гьич авач кьарай. И. И. Кьуьд. Абурухь галаз санал чун фермадин гьаятриз, тевлейриз, алаф, ярма, кьалар хуьзвай чкайриз килигна. К, 1982, 26.II. АЛАХ: алах хьун гл. са нин-куьн ятIани винел патал чукIун. Парлацан руьгь къарагънавай. Адаз гургурдай авахьзавай каф хьтин яд хьана Арчанан иервилел алах жез кIанзавай. Ф, Б. Миф. АЛАХУН гл., ни вуч нел-квел; -да, -на, -из, -зава; -0 || -а, -мир, -ин, -рай; алах тавун, алах тахвун, алах хъийимир тваррикай ибарат затI винел патал гьар патахъди чукIурун. Абур ( чIахар -А. Г.) анжах кьел кутадай хьиз, гьакI дад патал, хъчарикай ийизвай хапIадал алахун патал бес жезвай. Б. Гь. Хайи чилел. Шарвилиди алахна Вичин хирел кьел вири. 3. Р., Б. С. Шарвили. Чи хуьре хинкIардал регъвей кIерецар алахдай адет ава. Р. Синоним: кIвахун.* кайи лекьерал кьел~. АЛАХъУН 1 гл.; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай -мир; алахь тавун, алахь тахвун, алахь хъийимир 1) вуж нел минетралди, хъуьтуьл гафаралди ва я кичIерар гуналди масад вичин фикирдал гъиз гьерекатар авун. Гзаф алахьна Низам, амма руш кисна акъвазна. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Алахъдай зал вири хизан Акъваз лугьуз пака заз. Ж. Тикедин дуст. 2) вуж вуч ийиз са гъихьтин ятIани фикир кьилиз акъудиз гьерекатун. Йифди-югъди куьнни алахъ Кар вилик тухуз, кесибар. С. С. Жедайд туш. АлахъайтIан виш агъзур суз, Квевай жез туш чи кар агъуз... С. С. Хва кьей кас. Винелай чеб дугъри къалуриз алахъдайтIани, къене агъу ргадай. А. Ф. Риза. Тежер кардал чIугваз зегьмет Алахъмир вун, я беймирвет. С. С. Алахъна ам чириз вичиз гьа рикI алай макьамар. Ш-Э. М. Вуч кими. Хуш къведай и гафари чIалахъда вунни, И къейдерал къул чIугваз алахъда вунни. Ш. Къ. Ви шадвили. ТIурфандик абур кIватI хъийиз гьикьван чун алахънайтIани, чаз вири лапагар гьат хъувуначир. А. Сайд. Кьисас. Вичин чирвилерин дережа хкажун патал А. Фатахов гьамиша алахъзавай. 3. Бирембеков. Советрин лезги литературадин устад. Талейран туштIани сиясатда вун, Алахъа са тIимил вилик пад акваз. И. Ш. Кьудар. Синоним: чалишмиш хьун, чалишмишун. АЛАХъУН 2 сущ.; -и, -а; ар, -ри, ра са гъихьтин ятIани фикир кьилиз акъудун патал ийизвай гьерекатдин тIвар. Амма чи алахъунар кьиле фидачир. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. Гьакъикъатда девлетар гьасилзавай ксар хъендик кутаз, вич вине кьаз алахъуналди и шииррин игитди вичин алчах суфат, тацана нез гьазур, вичиз вич бегенмиш пичIи руьгь виниз акъудзава. М. Ж. Сатирадин дергесдалди. Синоним: чалишмишун. АЛАХЬАЙ 1 алахъун глаголдин причастидин форма. Кил. АЛАХЪУН. АЛАХЬАЙ 2 прил.. цифер, марфар авачир Алахьай са югъ тир. А. Ф. Бубадин веси. Адет хьанвайвал, июлдин алахьай йикъарикай са юкъуз колхозди векьерин мел авуна. Б. Гь. Заз эвера.... и алахьай гатфарин йифиз вацIун гурлу ванци дидедин рикIик къалабулух кутазвай... А. Къ. Жуьгьенар. Вад югъ чIимел, сад алахьай, Им гьи жуьре тIал ятIа лагь С. К. Им вуч регъ я? АЛАХЬУН 1 гл., вуч; -да, -на; - из, зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; алахь тавун, алахь тахвун, алахь хъийимир марфар, цифер авачир гьава хьун, азгар хьун. Марфар къун, алахъун ва маса крар чир жедай. А. Ф. Лянет. Дурнад вил хьиз алахьнава вили цав. X. Т. Гатун йиф. Алахьна рагъ авай югъ тир. Къ. Къ. КIири Буба. Югъ алахьайди тир. А. А. Умуд. ЭкъечIда чун кьведни санал рагъ атана алахьайла. А. М. Гъезелар. АЛАХЬУН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра гьаваяр хъсан патахъ дегиш хьанвай гьал. Куьн алахьуниз килигмир, - ЦIару рахаз-рахаз цавуз килигна. Б. Гь. Заз эвера. Абурни, зун хьиз, цав алахьуникди гзаф шад хьанвай. А. Ф. Лянет. АЛАХЬУН3 гл., вуч -да, -на; - из, зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; алахь тавун, алахь тахвун, алахь хъийимир 1) ргаз цIал эцигнавай затI (нек, яд, шурва), звал атана, вич авай къапунин къерехрилайгъуз фин, авахьун. Нек, кIаникай гьуд кутунвай лацу бармак хьиз, хкаж хьана. Алахьна. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Ада кIваляй верчер акъудна хуькведалди, къулал алай нек алахьна. - Магь, и некни алахьна. А. Сайд. Вили яна. Зи кайванидиз садрани алахьдай хапIа аквадач. Р. 2) вуч чкIун гьар патахъди (хпер, суьруь, нехир). Хиперин суьруьди яваш-яваш алахьиз векь незвай. А. Ф. Лянет. 3) рангар амачир, аламачир гьалдиз атун (парча, партал). Яру тур адан къарандаш, Гьич алахьич адан хатIар. С. С. Зи рикI пара хьана чIулав. ЦIару пекдин шалунал алай рангар алахь тавун патал, адаз сифте какадин къиб яда, ахпа запун галачиз чими це чуьхуьда. Эхирни къайи цикай хъийида. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 20. IV. 4) вуч куьтягь хьун (халкь кIватI жезвай мярекат). Къуншидин мехъер фад алахьнай. Р. * алахьзавай карни авачир я девлетлуни туш, я кесибни Магьмуд Абилован буба кесиб хьана кесиб тушир, гьа са арада чкадин, вири уьзденар хьиз тир: алахъзавай карни авачир. И. Гь. "Берлиндин вири кIвалерал..." * алахьна фин гл., вуж девлетлу, варлу хьун. Эгер гьар са касди ишлемиш тийиз амай чилерикай икI менфят къачуз ва зегьмет чIугваз са хъсан затI арадал гъиз хьанайтIа, чун алахьна фидачирни? ЛГ, 2001, 19. VII. * бугъ ~, вилер ~, рикI ~, уфт [ухьт] ~, хъел ~, АЛАХЬИЗ нар. булвилелди, гзаф. Жибинда зи алахьиз, Вердиш я зун - пул хьурай. Ж. Вердиш я ам. АЛАЧАРПАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жив кваз къвадай марф. Жив кваз къвадай гатфарин марфадиз алачарпан лугьуда. А. Къ. Алачарпан. * алачарпандик акатуй! межд. къаргъиш. Жив кваз къвадай гатфарин марфадиз алачарпан лугьуда. И гафунихъ галаз «Вун алачарпандик акатуй» лагьай къаргъишни маъруз ( алакъалу) я. А. Къ. Алачарпан. АЛАЧИЗ: алаз гафунин инкарвилин форма. Кил. АЛАЗ. * алачиз рахун гл., вуж манасуз ихтилатар авун. [Зарлишан]. Мумкин я, гъакIни хьана, зунни алачиз рахана. Н. И. Гьакимрин папар. АЛАЧИР: алачир чкадал нар. герек тушир вахтунда. Алачир чкадал жида Душмандиз сухун чида квез. С. С. Куьреда авай аламатар. * алачир сив сущ. сивел атай вуч хьайитIани лугьуз гзаф рахадайди. Адан кьил кьамир, ам алачир сив я. Р. АЛАЧУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIеви парчадикай раснавай вахтуналди тир ужагъ. Мад хейлин вахтар Мугьманар квахьна, Алачухарни кIевирна чпин. А. Ф. Дагъларин разведчикар. Квез багъдин юкьва ада туькIуьрнавай алачух... ваъ гьа! Тавхана кIвал акуна кIанда. Къ. М. Хайи чилин таватар. # ~ ягъун, ~ кIватIун. АЛАША сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра усал балкIан. Къариди Чигалидин кьилив фена вирибурулай кьулухъ амай са алаша гъана. Ф. Бубани руш. Тембек квачиз ичIи къурар чIугваз, русвагь хьана хурар. Алашадиз ягъиз пурар, Нуьгдидиз чукур хьана хьи. С. С. Тембекдикай дар хьайила. АЛАШ-БУЛАШ: * алаш-булаш прил.,; сад-садак акахьнавай, кьил акъат тийидай. Алаш-булаш девир хьанва, Гьахъни дуван авачир. М. Б. Сулейманан чуьнгуьр. * алаш-булаш хьун гл., сад-садак акахьнавай, кьил акъат тийидай гьалдиз атун. Хьана уьлкве алаш-булаш. Е. Э. Наиб Гьасаназ. Иеси къин тавур Дуьнья, Вун алаш-булаш хьана хьи. С. С Дуьнья алаш-булаш хьана хьи. Дуьнья хьана алаш-булаш, Сулейманан гьалар яваш. С. С. Пехърени вич катрай кьада. АЛАШКIАРУН гл., каузат. ни-куь вуж-вуч; -да, -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай: алашкIар тавун, алашкIар тахвун, алашкIар хъийимир бедендин са чкадилай квехъ ятIани галукьна тIимил хьиз хам алудун. КIвач алашкIарна. Р. * алашкIар хьун гл., бедендин са чкадилай квехъ ятIани галукьна тIимил хьиз хам алатун. КIвач алашкIар хьана. Р. АЛБАН 1 кил. АЛПАН. АЛБАН 2 прил. Европадин уьлкве тир Албаниядин, гьа уьлкведин агьалийрин, халкьдин. # албан чIал, ~ чехир, ~ костюмар. АЛБУХАРИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хутарин са сорт. АЛВАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гатфарин цуьквер. Акъудна чуьллери махпурар хьтин Алван цуьквер гатфариз. X. Т. Гуьлуьшан гатфар. Гатфариз хьиз алван цуьквер кIватIзавани. Гь. М. Им къван, им терез. Им суван гъверерин ( камбар цуькверин), алванрин атирар я!.. Къ. М. Хайи чилин таватар. * алван-алван нар. цуькверив безетмишна, безетмишнаваз. АЛВЕР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мал ужуз къиметдай къачуз багьа кьиметдай хугудай гьерекат. Ада хейлин гелир алвердилайни къачузвай. А. А. Пад хьайи рагъ. Алвердин фикир хьайи, Нейлондин къадир хьайи... Хва вай дидедин! И. Гь. Алверчи кьейила. * алвер авун гл., ни мал ужуз кьиметдай къачуз багьа кьиметдай гудай гьерекатдик хьун.... бухгалтерди, чIехидан тIвар сиве вугуз, райподиз хквезвай кьит шейэралди хала-хатурвал ва алвер ийизвай. Б. Гь. Хайи чилел. АЛВЕРУН.. гл., ни квел -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай: алвер тавун, алвер тахвун, алвер хъийимир мал ужуз кьиметдай къачуз багьа кьиметдай хугудай гьерекат авун. Эсердин кьилин къагьриман тир Гарпагоназ уьмуьрда анжах са мурад ава: жезмай кьван вардевлет кIватIун. И мураддихъ агакьун паталди ада вири рекьериз гъил вегьезва: бурж пул гайи муьштерийривай чIехи процентар алаз пул къахчузва, вичиз хизандиз каш гузва, вичин веледрин кьисметдалдини алверзава. А. Мирзебеков. Театрдин шаир. АЛВЕРЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра мал къачуз маса гунал кьил хуьдайди [Къунши] Низ чида, низ акурд я Алверчидин хасият. X. Т. Махорка.... хуьруьн са шумуд девлетлуди, алверчийри ва имамди чпин йикъар мадни шадвилелди акъудзавай. А. И. Самур. Пакадин йикъан нянихъ Мишади, вичикай гьикI алверчи хьанатIа, ихтилатна. Гъ. Садикъи. Истамбулдиз сиягьат. Гьар алверчи вичин чIалал рахазва. С. Дербен я, дуст, Дербен я. АЛВЕРЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -ер, -илери, -илера мал къачуз ва маса гуз кьил хуьдай пешекарвал.... вучиз куь веледар хъсан кIелерна чIехи кIвалахарал жезва? Бес чибур вучиз и... алверчивилел машгъул яз амукьзава? Ф. Н. Гьажи Мегьамедан суьгьбетрай. Гуьгъуьнлай алверчивиликни кткапай. Амма гъукумдарри чпин а жадувал далдаламишдай кIевивилер авурла, и рекье къаних амалрални гуьл хьанай. Т. А. Мехъер куьтягь жедалди. АЛГЕБРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чпин алакъайралди арадиз къвезвай кьадаррин ери чирзавай математика илимдин са пай. # алгебрадин тарс, алгебрадин ктаб, алгебрадай къимет, алгебрадин задачаяр, алгебрадин муаллим. АЛГЪАЙ прил. хур квай. Къаридал яргъи чIулав парталар алай, кьилик чIулав жунадин чалма кутIуннавай, алгъай юкьва кьуршах аваз, кIвач-кьил михьиз галатнавай хьиз гужбаладал къекъвезва. А. Ф. Бубадин веси. ТIимил хьиз алгъай нер, кьелечI пIузарар... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. АЛГЪУН гл., -ида, -ана, -из, -изва; -угь, -ин. -урай: алгъун тавун, алгъун тахвун, алгъун хъийимир виликди, къвалахъди гьалтун. алгъай юкьва кьуршах аваз, ам кIвач-кьил михьиз галатнавай хьиз гужбаладал къекъвезвай. А. Ф. Бубадин веси. Ада вичин векъи ва ифенвай гъилелди зи хъвехъ тIушунна ва алгъана явашдиз жузуна... 3. Э. Яру-цIару шарар. Буба къарагъайла, хурухъди легендал Гьажи алгъана. Гь. Къ. Гьай тахьай гьарай. Атана руш, гьардав гъил вугана. Хъфидайла гамунал алгъана. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Садра Мурсалаз и алгъанвай тарал бацIиярни галай дагъдин цIегь акуна. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Пак затIарин вилик, лукI хьиз, алгъидайвал, гьар сесинин вилик Адан алгъана зун. А. Къ. Заз -дад-бидад... АЛГЪУРУН гл., каузат., ни-куь вуж-вуч -да, -на, -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; алгьур тавун, алгъур тахвун, алгъур хъийимир виликди, кIвалахъди ва я юкь гьалтай гьалдиз гъун. Гару жагъун алгъурна. Р. АЛГЬЕМ араб, сущ.; -ди, -да Кьуръандин сад лагьай суьре. Дидеди алахъна чирда гьар юкъуз КупIун чIалар: алгьем, аменту, къулгьу. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синоним: фатегь, дуьа АЛГЬеМДУЛИЛЛАГЬ! || АЛГЬАМДУРУЛЛАГЬ! межд. мусурман диндин къанунралди, са затI тIуьна ва я са кар авуна куьтягьайла, разивилин лишан яз лагьана кIандай гаф. Ибн Аббасан гафаралди, Расул Аллагьди, алейгь ассалам, лугьудай: "Девейри хьиз, вири санал хъвамир. Хъвадай чIавуз, кьведра, пудра акъваз, нефес акъадара, хъвадалди вилик "бисмиллагь", эхирдайни "алгьамдулиллагь" лагь. Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. АЛДАТМИШ: * алдатмиш авун гл., ни-куь вуж дуьз фикирдивай къакъудун.... зун хьиз масадбурни абуру алдатмиш тавурай! А. Сайд. Цекверин кIунтI Синоним: алцурарун. * алдатмиш хьун гл., вуж дуьз фикирдал алайди чIуру фикирдал атун. 1918 лагьай йисуз Куьредин девлетлуйри, кулакри, фекьийри гъалдарна, угърийри, лутуйри, къучийри сад-вад ягъалмиш хьайи, гьабру алдатмишай лежберарни галаз Мамрачрин, Хенжела КIеледин чувудрин кIвалер, малар тарашнай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. АЛДАТМИШАРУН гл., ни-куь вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир жуваз хийир хьун патал са вуж ятIани дуьз фикирдивай, гьакъикъатдивай къакъудун. «За мад туьквенчидивай буржни вахчудач. Ада алдатмишарзава. 3. Э. Уртах цаз тадани. Дагъустан Республикадин Верховный судди адаз, инсанар алдатмишарна вичиз хазинаяр кIватIна лагьана тахсир кутуна, 15 йис дустагъ атIана. Я. Къафаров. За мад. Синоним: алцурарун. АЛДАТМИШУН гл., -да, -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; алдатмиш тавун, алдатмиш тахвун, алдатмиш хъийимир ни вуж са ни ятIани вуж ятIани вичин хийир патал алцурарун, дуьз фикирдилай чIуру фикирдал гъун. Рушани лагьана: Сагъ хьуй, зун Хинкар пачагьдин руш я, и ви сикIре алдатмишна гъана ". Руша, вин сикIре гьикI алцурарна гъанатIа, ихтилат авурла, гадади сикIрен гардан кьуна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Уьмуьр фида гьар са къалди Алдатмишна дуьньяд малди. Е. Э. Фана дуьнья. Алдатмишиз кхьиз птик, Кутур лугьуз ам михьи цик... Ахьтиндахъ гьунар жедайд туш. С. С. КIаму садра селна лугьуз. Заз акваз-акваз гьисаб ая! Зун алдатмишмир. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. Синоним: алцурарун. * аял хьиз ~. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
