| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка Ч [чhе] урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра алфавитдин кьаини цIуругуд лагьай гьарф. И гьарфуни алай вахтунин графикадин къайдайралди кьве сес къалурзава: [чh], [чч]. <ч> мецин кIвенкI хьирхьамрихъ галукьуналди арадиз къведай жуфт зайиф аффриката сес-фонема. Гафарин сифте кьиле ( чи, чит), юкьва ( ачух, мичек), эхирда ( вач, фич) гьалтда. [ть] [шь] сесер зарбдаказ галкIурайла, [чк] сес арадал къвезва. И сесни акъудиз акьван четин туш. Т. Набиева. Аялдин рахунар || ЛГ, 2003, 13. ХI. <чч> мецин кIвенкI хьирхьамрихъ галукьуналди арадиз къведай жуфт гужлу аффриката сес-фонема. Гафарин сифте кьиле ( чида, чуру), юкьва ( рачар, крчар) гьалтда. -Ч 1 суф. хабардин наклоненидин гилан, алатай ва къвезмай вахтунин формайрихъ (незва, тIуьна, неда) акал хьуналди инкарвилин форма(яр) арадиз гъида: незвач, тIуьнач, недач. Инкарвилин суффикс вири дуьшуьшра анжах ч гьарфуналди кхьида. Месела: фидач, фенач, фидачтIа, жедачни... И къайдадик тек са куьмекчи глагол туш акатдач. И глаголда ва адан формайра ш кхьида, месела; туш, туштIа, тушни ва мсб. Лезги чIалан орфографиядин къайдайрин свод. ТуькIуьрайди У. А. Мейланова. -Ч 2 суф. глаголдин мурадвилин формадин -з (физ, нез, къачуз) гадар хьана (фи, не, къачу), адан чка кьуналди (фич, неч, къачуч), гимандин наклоненидин инкарвилин форма арадиз гъизвай суффикс: фич, неч, къачуч. РикIи лугьузва: «ИкI яргъал фич, Сабурлувал хуьн - Чунни икI рекьич». М. Ж. Чунни икI рекьич. ЧАБАЛМИШ туьрк, т-б., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра алахъун, зегьмет. Кьакьан тарцяй акуна Лифрез цекврен чабалмиш. Ам гъавурда акьуна Хьайиди цегв ягъалмиш. Х. Х. Лифни цегв. ЧАБАЛМИШУН гл., ни вуч ийиз; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чабалмиш авун, чабалмиш тавун, чабалмиш тахвун, чабалмиш хъийимир са кар кьилиз акъудун патал алахъун. Тангаралди чIугваз-чIугваз кутIуннавай аялдин чинив яр гекъифна гъил хкудиз кIанз чабаламишзавай. З. Э. Муькъвел гелер. Рагъул це, инсандин тушир сесиналди цIугъиз, чабалмишай Жавгьарат шаксуз батмишзавай. У. Къемберов. Сел. ЧАВ 1 чун тIварцIиэвездин чкадин III падеждин форма. Кил. ЧУН. чав 2 сущ., ~ди -да; -ар, -ари, -ара ван-сес. Белки, им чун такIанбуру акъуднавай чав ятIа? Гь. Къ. Четин бахт. Синоним: хабар. * чав гьатун гл., куьн ван-сес масадбуруз жедайвал хьун. ЯхцIурни кьве къуз къанал куьтягьна. Къунши хуьрера лап са чав гьатна. А. Мут. ЦIийи багъ. Синоним: хабар чукIун. ЧАВАЙ чун тIварцIиэвездин къакъатунин III падеждин форма. Кил. ЧУН. ЧАВУШ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хуьре кавхадин куьлуь-шуьлуь тапшуругъар кьилиз акъуддайди. Къе чи хуьре вуч хабар тир, Вуч хабар тир, я чан чавуш? Ф. Ашкъидикай ва дердиникай манияр. Фекьиди Алирзадиз вичин меслятар къалурзавай арада, - адан суракьда авай чавушди Алирза эверна сельсоветдиз хутахна. З. Э. Муькъвел гелер. Адан кIвалел фейи хуьруьн чавуш, сенфиз йифен кьулариз къайи хабар гваз хтана. А. Э. Ичин таралай. 2) къаравул. Чи хуьре са чавуш авай, Вичик кIвачни кумачир. Дяведаваз, кашдик кьена, КIвале касни амачир. М. Б. Чавуш. ЧАВШ! межд. физвай лам акъвазарун патал лугьудай гаф. Адаз чида са "чавшни" "гьач", гьакI "иа" малум тир. А. Ал. Крчар алай лам. ☼ Гьар са чIала са тайин кьадардин гафариз тIварар, гьабуруз хас тир лишанриз, гьерекатриз, чпи ийизвай ва я чпив ийиз тазвай ванериз, инсандин гьайванрихъ, ничхиррихъ, шейэрихъ галаз авай рафтарвилериз килигна, ганва... месела: уф, шит, шчу, чавш, дуду, далдам, чIигъичIигъ, тIампI-тIампI, тIекьрекъ, цIурун, къуркьур авун, гъургъурун ва мсб. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. ЧАГъ туьрк, прил сагъ тир, кIубан. Гьар межлисда дамах саз яз, кефи - чагъ. Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? Куьчейрава пайдахар гваз санлай сагъ халкьар, Дегьзаманрай атайбурни, къенин чагъ халкьар. И. Гь. Эвер. * чагь хьун гл. кIубан хьун. Къацу хьайила аранни дагъ, Ажеб жеда ви дамах чагъ, Цуькведин багъ кьуна утагъ Кьилди, ялгъуз на ваз, билбил. А. Асланов. Билбил. ЧАГЪА прил. яшариз лап гъвечIи. Де куьне лагь, гьикI хкуддайди я вичин анжах кьвед-пуд варз тамам хьанвай чагъа аял дидедин хурукай? К. К. Ам зи хайи велед я. Канададин алимри хабар гузвайвал, гражданвилин ( официальный регистрация тавуна) хизанра жезвай аялар, законлу хизанрив гекъигайла, сагъламвилиз зайифбур жезва. И кар Квебек вилаятда 720 агъзур чагъа аял ахтармишайдалай кьулухъ тестикь хьана. ЛГ, 2004,15. VII. Синоним: таза. ЧАГЪИН прил. вири патарихъай агакьнавай. Чагъин яшариз акъатай, гъуьргъуь якIар алай гъуьлни паб, къуьн-къуьнив игисна, хейлин вахтунда таза гьавадикай лезет къачуз балхундал акъвазна. А. А. Пад хьайи рагъ. * чагъинда хьун гл., вуж гьар са кар алакьдай яшара, къуватда хьун. Къала гьеле чагъинда авай, беден жегьил, руьгь сагълам эркек я лагьана, гьич свасни рикIел кьвезвач. А. А. Лезгияр. Асан алатнава. Им къуватрин лап чагъинда жедай вахт я. ЛГ,2. ХI. ЧАГЬЛАР шиир, туьрк сущ. вахтар, девирар. Гьайиф тир зи эвел чагьлар... Е. Э. Эй, зи гуьзел. Заз акурла, я зулун чагьлар, гьар кьуд пад тир дере, дагълар... С. С. За ийин тариф. ЧАД сущ.; -ту, -та; -ар, -ари, -ара; хуьруьн майишатдин ракьун алатар расдай чка ЦIийиз гъанвай Лаламан суса адан гъвечIи вах Цуьквер гъуьл хтанатIа акваз чатук ракъурдай. А. И. Самур. Абуру чатук арабадин чархунал гъалддай ракь ифирна. К., 1988, 23. ХI. ЧАДУРА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра куьруь вахтуналди инсанар яшамиш хьун патал кIеви парчадикай, шихиникай раснавай кIвал хьтин чка. Теймурленга чадурадиз кIватIна вири везирар. Ф. Къванцин гада. Надир-къулидин безеклу, зурба ва гьакI къене падни акьалтIай гуьрчег гамаралди безетмишнавай чадурадик адаз лап мукьва ксар ацукьнавай. З. Р. * чадура ягъун гл., ни куьруь вахтуналди инсанар яшамиш хьун патал кIеви парчадикай, шихиникай кIвал хьтин чка расун. Кьушунрин эмирри чпиз къалурай чкайрал чадураяр ягъиз башла мишна. З. Р. Гьажи Давуд. ЧАЗ чун тIварцIиэвездин гунугин падеждин форма. Кил. Чун. ЧАЙ 1 чун тIварцIиэвездин къакъатунин I падеждин форма. Кил. ЧУН. ЧАЙ 2 туьрк, сущ.; -иди, -йда; -яр, -яри, -яра 1) кьетIен рангунин ва ни къведай махсус набататдин пешерикай гьазурнавай векьер. 2) бедендиз регьят хьун патал, чай кваз гьазурна, ргазвай яд. Назира пичина кIарасар хтуна ва чайдандин къвалал гъил эцигна. Чайни рганвач. З. Гь. Ахварай авудай аваз. 3) кьетIен ни къведай махсус набататдин пешерикай гьазурнавай векьер, кузвай циз вегьена, бедендиз регьят хьун паталай, ргай циз яна, хъвадай затI. Нагагь хвейитIа сад-садалай артухдиз, Чай, шекер гуз гьам зар-зиба алукIиз, Рахач абур сад-садавди ачухдиз. Е. Э. Кьве паб. Билбилдиз - цуьквер, Чайдив хьваз шекер, МичIивилиз - эквер, Властдиз - аскер ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугь я. Лацу я шекер, ширин я шекер, Ацукь чаяр хъван, шад хьурай рикIер. Ш-Э. М. Шекербег. Хуьрек недайлани, чай хъвадайлани, ам [Хуьруьг Тагьир. - А. Г.] вири азарлуйрихъ галаз санал жедай. А. Э. Шаирдин тарсар. * чай къачун гл. чай хьун патал ргай циз ядай махсус набататдин пешерикай гьазурнавай, кьетIен ни къведай, яру, хъипи, къацу рангунин затI гьазурун. Туькендай чай къачун регьят я, къулал чай къачун еке устIарвал я. Р. * чай-шекер сущ. чай ва адав хъвадай ширинлухар - вири санлай. Адан суфрадик фу квай. Амма къафун - хуьрек, ягълу-яван, чай-шекер кьит тир. Алухрикайни дар я. З. Э. Рамзият. * чайдин бушкъаб |къаб] сущ. чай хъвадай истикан эцигдай къаб. Синоним: налбек. ЧАЙГЪУН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къати тIурфан. Гараривайни чайгъунривай жеч Буругъчийрин муьтIуьгъиз жуьрэт. А. С. Чи мани. Гатазва зи дакIарар Чайгъунди зулун. Аквазва заз ахварай Пачагь хьана зун. А. Ал. Ахвар. ЧАйДАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чай ргадай, вичихъ цIуцI ва гъили кьадай тум галай къаб. Назира пичина кIарасар хтуна ва чайдандин къвалал гъил эцигна. Чайни рганвач. З. Гь. Ахварай авудай аваз. - За квез кьведазни сад хьтин чайданар къачунва... А. Эсетов. Шаирдин тарсар. ЧАЙДИН прил. чай хьуниз, ам гьазуруниз талукь. * чайдин векь(ер) сущ. чайдик кутадай кьетIен ни къведай махсус набататдин пешерикай гьазурнавай векьер. * чайдин къаб сущ. чай авай стакан эцигдай къаб. Ада зи вилик суфра экIяна. Сандухдай акъудна са шиткар фуни хатрутрин мед авай чайдин кьаб-ленбек эцигна. З. Э. Зулун пеш. - Зани абурун вилик кьве армутI истикIан ва чайдин къабни эцигна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * чайдин тIур сущ. 1) чайдиз вегьей шекер акадардай гъвечIи тIур. 2) гъвечIи тIур. Ахвар квахьайла, ругунвай са стакан циз чайдин са тIурунавай вирт хуькуьрна, аниз лимондин са паюнин миже алава хъувуна йикъа пуд сеферда фу недалди 30 декьикьа амаз 1/3 стакандавайди ишлемишда. ЛГ, 2004, 15. VII. Иферар, кьурурнавай шивитар ва лавровый пешер ( вири сад хьтин паяр) кофемолкада регъвена вири сад-садак какадарда. Руфуник ял акатнавайла, чайдин тIурунин са кьатIа авайди ишлемишда. ЛГ, 2004,15. VII. ЧАЙКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьуьлуьн къуш. Чайкайрин луж ви кьилелай, къвез, элкъвезва парвана хьиз, Куьз вун сефил, сугъул хьанва, гьуьлуьн кьере авай суна?! А. Мир. Гъезелар. ЧАЙНАЙТIА чаюн глаголдин шартIунин форма. Кил ЧАЮН. ЧАЙНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чайдин махсус набататдин пешерикай гьазурнавай, кьетIен ни къведай, яру, хъипи, къацу рангунин затI ргай циз вегьена хуьдай къаб. Вилик адан цуьквер алай чайникда авай чай, сарубугъда къуьлуьн фу, дуьдгъвер, къайгъанах квай. А. Ф. Бубадин веси. ЧАЙХАНА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хуьруьн, шегьердин агьалийри ял ядайла, чай хъун патал кьезил тIуьн патал эцигнавай махсус чка - Бес гишила ацукьдани? - Чайхана ава хьи. Гъаниз фида. А. А. Лезгияр. Чайханадин са пипIе пуд кас ава... А. С. Дидедин кьисас. Ахпа Игъсан халуди чун хуьруьн ксар кIватI жезвай чкадиз, чайханадиз, тухвана. Р. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъара авай жуванбур || «Самур» газ., 2002,25.1 ЧАЙЧи сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хуьруьн, шегьердин агьалийри ял ядайла, чай хьун патал кьезил тIуьн патал эцигнавай махсус чкада къуллугъзавайди. Чайчидини цаз нубат-нубат, Ягъиз на цIикьвед магъамат... С. С. Самовар. Къуьне авай чIехи хьтин гьебеяр пипIе эцигна, ада чайчидивай, тадиз хьиз, туьнт чай гъун истемишна. С. Зи Сулейман. ЧАЙЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера чайчидин пешекарвал. Чайчивал бегенмиш туширдавай чай гьазуриз жедач. Р. ЧАКВ сущ.; -уни, -уна; -вар, -вари, -вара 1) кицIи ва я малди недай жими затI цадай кIарасдин къаб. Ирид акадин фар чрана, Паларикай кицIин хапа авуна. Паларин хапIа ирид чакуна цана. Ф. Чаквариз ярма вигьизвай Эслидал абур [вакIар. - А. Г. ] алтIушнавай. З. Э. Муькъвел гелер. - Гила йикь, кицI, кицIиз жедай бахт КьацIай чакв я, бахт жедач чуква. М. Б. Мейитдин женг. 2) тIуьн патал малариз гузвай затI. ЦIи абуруз чакв кьери хьанва. Р. 3) в., куьч. усал бади. Жуван чакуна авай рагъулар хъвада за! Жемятдин сивихъай галуддач, - лугьудай Давутан буба Сафьяна. Ж. Гь. Юргъадилай гуьгъуьниз. ЧАКАЙ чун тIварцIиэвездин къакъатунин V падеждин форма. Кил. ЧУН. ЧАКЪАЛ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кицIин жинсинин, кицIелай гъвечIи хьтин жендек авай чуьлдин вагьши ничхир. Гагь ацIуриз генг куллухар. Чакьалри зил кьаз гьарайда. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. 2) куьч. чIуру хесетар квай кас. Фагьумда за бязи чакъал: Ав чIугвада мукьвал-мукьвал, гьар ахмакьдиз вичин мискьал Путунай санбар аквада. С. С. Вич гумрагь тир бязи тарта. Вуч? Зи секретарша? Бегенмиш хьанва ваз? Якъадаш, валлагь вун тух тежедай чакъал я... Ваз вуч аватIа чидани, дуст, зи секретарша секин тур. Адаз гъуьл, хизан авайди я... Н. И. Гьакимрин папар. ЧАКЪВАЛАЙ: * чакъвалай авун гл., ни вуж-вуч жакьвана кIус-кIус авун. КицIи чакъвалай авур чакъалдиз жанавурдивай куьмек жедач. Р. Синонимар: жакьун, саралай авун. ЧАКЪУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра тандилай алуднавай ва я тан хкуднавай канаб, куш. Суламидин беден, чакъул хьиз, гъуьргъуь я. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЧАЛ 1 чун тIварцIиэвездин чкадин II падеждин форма. Кил. ЧУН. ЧАЛ 2 туьрк, прил. хъипивал акахьай рехи. - Абуру, хуьруьнви, вуч лугьузва? - чал спелриз звер гана, Мегьамеда жузуна. А. И. Самур. Ингье, гьаятда Жабраила чал ахтадиз леэнар язава. Гь. М. Им къван, имни терез. Синоним: гуьг. ЧАЛА чалун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЧАЛУН. ЧАЛА: * чала-чухур сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьаз-кьаз акьахдай чкаяр авай кIам. Машин чала-чухурдал, эниш-юхушдал гьалтна. А. А. Лезгияр. ЦIару и чкаяр хьтин чала-чухур квай, булахар-кIамар авахьзавай са яйлахда нехирдив гва. Б. Гь. Заз эвера. Иран бубадин кIваливай са версинин кьван кьакъатнавай майдандив агакьдалди, къекъвей-къекъвей дар жигъирар, чала-чухур, кIамар, ратIарин хурар гьалтзавай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * чала-чала фин гл. 1) рах. вуж жув-жувахъ инанмиш тушиз, сифте камар къачун (адет яз, аялди). 2) куьч. бегьемсуз гьалда хьун, лазим къайдада тахьун. Заз, лагьайтIа, неинки йиса садра кьванни адан патав хъфидай, гьатта кьве тIуб чар кхьидай мумкинвални хьайиди туш. КIвалахдин гьиляй! Редакциядин кIвалахар чала-чала тефин патал ийизвай кат-галтугунин гьиляй1 . А. Къ. Гилигзава. ЧАЛАГЪАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къуватлу, еке лувар квай, кIвалин къушар недай вагьши къуш. Ваз ван хьаначни, - «ЦицIиб, кьифре недалди чалагъанди тухурай!», - лугьуда къарийри. Р. Вилер ахъайна, элкъвена килигайла, адаз акуна хьи, вичин кьилелай са шумуд чалагъанди чархар язава. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. ЧАЛАй 1 чун тIварцIиэвездин къакъатунин II падеждин форма. Кил. ЧУН. ЧАЛАЙ 2 чалун глаголдин причастидин форма. Кил. ЧАЛУН. ЧАЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хъипивални рехивал акахьай гьал. ЧАЛИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра югакай хкатай нагъвар кIватI хъийидайла, малар акална ишлемишдай алат. * чалид руфун квайди сущ.; еке руфун квайди. [Брегьим]. И арада жуван кьилиз са чара авуна кIанда. ГьинавачтIани и чалид руфун квайдаз а большевикрин къудратдикай аян хьанва... Гьавиляй абурухъ галаз мукьва жез кIанзава... Б. Гь. Большевикдин руш. ЧАЛИШМИШ: * чалишмиш хьун ктаб., гл., вуж нел-квел са кар кьилиз акъуддай гьерекатрик хьун. Чаз анжах са факт - Сулейман азербайжан чIалал шиирар туькIуьриз чалишмиш хьун ва и кардин метлеб - кьейд ийиз кIанзава. М. М. Гь. СтIал Сулейманз азербайжан чIалал туькьуьрай шиирар. Кьиличаз и кардални бес хьанач, ада гурарай эвичIиз мукьуфдивди камар къачуз чалишмиш жезвай гададин далуда, кьулухъай гъутарни эцягъзава. М. В. Гьарасатдин майдандал, Кьве жегьил, кьве кIек хьиз, сада-садалай вил алуд тийиз, синемишиз, сада-сад ягъиз, къизгъиндаказ чалишмиш хьанва. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. И кардин гъавурда аваз, чун абурал яшайишда гьалтзавай четинвилер кьезилариз чалишмиш жезва. ЛГ, 2003, 13. ХI. Синоним: алахъун. ЧАЛИШМИШВАЛ сущ.; или, -иле; -илер, -илери, -илера тайин са кIвалах кьилиз акъудун патал ийизвай гьерекат(ар). Элеонорадин чалишмишвилерин нетижада 1928 - йисуз Франклин Рузвельт Нью-Йорк штатдин губернатор хьана. X. Шайдабегова. Элеонора Рузвельт, гьар гьихьтин чалишмишвилер чал акьалтайтIани, чун чи газетдиз, халкьдиз вафалу жеда. ЛГ, 2004, 17. II. Синоним: алахъун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
