| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка АЗАДВИЛЕЛДИ нар. масадалай аслу тушир гьалда. Азадвилелди яшамиш хьун къазанмишна. Р. Синонимар: азадвилив, азаддаказ, азаддиз. АЗАДВИЛИВ нар. азадвал хас яз, са манийвални авачиз. Ваъ. Жезвач кат. Куьз лагьайтIа, Азадвилив зигьинсуз КутIуннава гуж авайда Къе зи кIвачгъил эркинсуз. А. Къ. Манкъурт. Синонимар: азаддаказ, азаддиз. АЗАДДАКАЗ рах., нар. 1) аслу тушиз.... хайи чилел инсанар азаддаказ ва хушбахтдаказ яшамиш хьун патал ада ( Шарвилиди - А. Г.), къуватарни гьайиф татана, женг чIугвазва... Б. С. «Шарвили» гьикI арадиз атана? 2) кичIевал авачиз, вири къуват желбна. Азаддаказ ачуха къуьн, Дергес рекье рахадайвал. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Синонимар: азадвилив, азаддиз. АЗАДДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура масадалай аслу туширди. Азадди хьурай чилел гьар инсан, Кьуьзуьд ятIани, жаван ятIани. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. АЗАДДИЗ нар. 1) азад яз, масадалай аслу тушиз. Гьуьрметлу жемят! Куьн гьамиша азаддиз яшамиш хьайи уьзденрин невеяр я. Гь. Къ. Четин бахт. Бес я! Зилияр, хкуда жерягь. Завни азаддиз къачуз тур нефес. Ф. Н. Зили 2) куьч. са четинвални авачиз, михьидаказ. Лекь акурла цававай Лув юзуриз азаддиз... А. Ал. Вадар. Ваз аквазва хьи, чунни азаддиз чечен чIалал рахазва || ЛГ, 1996, 6. XII.. Синонимар: азаддаказ, азадвилив. * азаддиз кьуршахар кьун урус [вольная борьба] юкьварар кьунай акъажунрин са жуьре. Администрациядин кьил Р. Гьажалиев вични хъсан спортсмен я. Адаз азаддиз кьуршахар кьунай спортдин мастервилин дережа ава. Р. Набиев. Вилик мадни гзаф крар кума|| ЛГ, 2000,20. VII. АЗАДУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; азад тавун, азад тахвун, азад ийимир, азад хъийимир 1) масадалай аслу тушир гьалдиз гъун. Вучда за ви рапарикай, Ви мелгьемдин гафарикай, Зун азаддай гъамарикай, Авачирла дарман, духтур. Ш. Къ. Дарман авач заз. 2) чуькьвена кьунвайди авай гьалдай акъудун; 3) ахъаюн. Леонардо да Винчиди кьефесда Авай билбил денбеден, са нефесда Къимет гана къачуна ва азадна: «Зун хьиз жемир: лув це гьатна гьевесда!» И. Гь. АЗАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра капI авунин вахт хьанвайди малумариз ва капI ийиз мискIиндай гузвай эвер. Ара-бир кIвачел акьалтна фекьиди Ацалдарда хуьрел азандин сесер. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Сифте азанни вичин хивез къачунва. М. Б.. ЦIийи мискIин. Халкьар гзаф, азан сад я, динни сад я, иманни сад, Къуръан хуьзвай михьидаказ кьизилверекъ, зар акуна. Ас. М. Гъезелар. * азан ягъун гл., ни азандин гафар яргъа авайбуруз ван къведайвал манидал лугьун. Гад къвезава, фад Гьерекат, Йигин ягъа, азан салат. С. С. ХъуьтIуьз гьамам, гатуз багъда. Къетне азанар язавай, мискIиндин цлаллай кьватидай гила Нуралидин ван къвезвай... М. Б. ЦIийи мискIин. АЗАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) сагъсузвал, тIал. Бендедин кьил акъат тийир им вучтин я азар? Е. Э. Духтурханадай чар. Акурд я заз пара азар. С. С. Къиздирмадиз. Къалуз Мусаибан азар, ЧIугваз туна чав агьузар... С. С. Тапан кагъаз диз жаваб. Са начагъдаз духтурди икI лагьана: - Хъсан нез-хъухъ, квахьда вири азарар. Мегь. А. Начагъ я. 2) куьч. ашкъи, муьгьуьббат. Эхир, яр, ви азарди зун тадайд туш... Е. Э. Ярдин дерт.... Дуст кас, и дишегьлидин азар - каш я. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. 3) куьч. вичикай масадбуруз туькьуьл фикир, хажалат гудайди. Ахмакьвилик квай са азар, Чир тахьун я хийир, зарар... С. С. Хьухь тIун вун уях, мусурман. Къал-къиж авун - кIвализ азар, Архаярни жеда бизар. Шумуд душман мердимазар КIвал чIур хьунал шад я. КьепIир. М. А. КьепIир. Ам ( Мирзе -А. Г.) чи духтурдиз ганвай азар я: вил алатайвалди, спиртдин иесивал ийида. 3. Гь. Лезгийрин риваят. Тек са кар хьана лам патал азар: Луту Мегьтиди тIуьнай а газар. С. Мегьтидин лам. * азар галукьун гл., нихъ-квехъ сагъламвал чIурдай тIалдин таъсирдик хьун. Шумудни са жуьре азар галукьнай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. * азар чIугун гл., ни сагъламвал авачир гьалда хьун. Шумуд йисуз чIугван азар? Е. Э. За вуч ийин аман я, Раби? * азар гуй! межд. Михеннатдиз гуй а азар, Мерд итим яхун хъсан туш. С. С. Ише тефир жуван гафар. ина [ана] вуч ~ авайди я? ина гана] ~ авач. АЗАРЛУ 1 туьрк, прил. нахуш, сагъсуз, сагъвал авачир. # азарлудахъ хъсандиз гелкъуьн; азарлудахъ гелкъуьн чи буржарикай я; азарлудахъ гелкъуьн тавурла, нетижаяр писбур жеда. Умм Сальмади, Аллагь адалай рази хьурай, ахьайиз хьайивал, Расул Аллагьди лугьудалдай: «Азарлу ва я кьенвай касдин патав гваз хьайитIа, анжах хъсан рахух, гьикI лагьайтIа, малаикар куьне лугьузвай гафарихъ агъада» Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. Синонимар: уьзуьрлу, начагъ, нефинж, сагъсуз, кефсуз, нахуш, хенек. * азарлу авун гл., ни-куь вуж азар галукьай гьалдиз гъун. Накьан къаяри ам азарлу авуна. Р. * азарлу хьун гл., вуж начагъ хьун, сагълам гьалдай акъатун. Велидин диде азарлу хьана. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. Ахпа буба азарлу хьана, зи гьал мадни пис хьана С. С. Жувакай ихтилат. Вуна зи мес хъивегь, къарагъ: Тапаррай зун жеда начагъ, КIвализ зи патав атайдаз Акурай зун азарлу яз. X. Т. Малла Иса. Мекьивилелай уьгьуьяр акатнавай, азарлу хьанвай инсандин, иллаки аялдин, далуяр цIегьрен хъуцIурдалди тIушунайла, ам акваз-акваз сагъ хъижедайди виридаз фадлай чизвай. Гь. Къ. Четин бахт. АЗАРЛУ 2 туьрк, сущ.; -да, -да; яр, -йри, йра нахуш кас. Хуьруьн кьилихъ галай кьакьан тепедал Сурар алай, я лугьуз абур пIирер. Азарлуяр гваз кьведай папар анал, Куьрсардай къванерикай гъуз цIиргъер. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синонимар: нахуш, сагъсузвал. АЗАРЛУБУР азарлуди существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. АЗАРЛУДИ. АЗАРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера азарлу гьал. Садахъни тахьуй ихьтин азарлувал. Р. Синоним: начагъвал, сагъсузвал. АЗАРЛУДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура азарлу инсан. "Чаз Расул Аллагьди... азарлудал кьил чIугун, кьейиди кучудиз тухудайла сурухъ фин, тирш атайдаз хийир, сагъвал тIалабун, гайи кьинез вафалу хьун, зиллетдик квайдаз куьмек гун, эверайдаз гьай лугьун, салам гун эмирнавайди я"... Азарлубуруз чан хкат тавунмаз "ла иллагьи илла ллагьи" лугьуз тур". Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. - Духтур азарлудакай инжиклу жедач! давамарна Гьасана, алад, тадиз галаз хъша! А. Сайд. «Алад, ваз югъур хьурай!» АЗАРХАНА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра азарлубур сагъардай идара, чка. Гьикьван вахт я: зи бейкеф чан Азарханад ракьаралла. Ш. Къ. Азарханадай жаваб. Синоним: больница, духтурхана. АЗБА араб, сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра агь, экъуьгъун... Гьавая кас квачир баладик кутан тийин, я чунни тахсир квачиз бедбахт хьайи маса касдин азбайри кун тавурай. Гь. Къ. Четин бахт. АЗВА фарс: * туькьуьл азва сущ. гзаф тукьуьл са вуч ятIани. Им алуча туш, туькьуьл азва я. Р. АЗГАР прил. ачух, михьи, чими. ЧIехи вацIун дереда азгар рагъ гьатнава. Гь. Къ. Четин бахт. ХъуьтIуьн цIиг азгарди хьана - живер катна. Гь. Къ. Четин бахт. Синонимар: алахьай, къвал-кьеж авачир. АЗГАРВАЛ сущ.; -или; -иле; -илер, -илери, -илера азгар гьал. Азгарвални гьамиша хъсан туш. Р. АЗГАРДИЗ нар. азгар яз. Гатфар азгардиз атанвай. С. М. Маяк Саимат. АЗГЪУН 1 прил.; тарашчивилин къилихдин. Амал азгъун, мидаим чапхун уьмуьр физ, Инсанвилин зерре лишан вак квайд туш. Е. Э. Нефсиниз. Виликан председатель Магьсудов Гьасан дуьз итим я, адахъ артух азгъун нефс авач. И. В. Къуьр алатна сикI хьана. Синонимар: къаних, нефс авай, тух тежер. Антоним: гъил ачух. АЗГЪУН 2 сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра къаних, тарашчи, лавгъа кас, еке нефс авайди. Вун, азгъун, гъуьрчез акъатна. Е. Э. Къази. Гьинава Гитлер, залум, азгъун, халкьдин иви хъвайи кьузгъун... X. Т. КIуьд лагьай майдиз. А азгъунри тарашна Берекатлу чилер чи. А азгъунри барбатIна НикIеравай къуьлер чи. 3. Р., Б. С. Шарвили. АЗГЪУНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къанихвал, тарашчивал. "Мама Иса" поэмадай кIелдайбуруз фекьийрин азгъунвал, инсансузвал, кьве чин алайвал аквазва. А. С. Хуьруьг Тагъир. Азгъунвилин а кьил вуч я? А. Ал. А кьил. АЗГЪУНВИЛЕЛДИ нар.; азгъунвал кваз. Азгъунвилелди яшмиш хьунин эхир авайди туш. Р. АЗЕРБАЙДЖАН 1 сущ.; -ди, -да; ар, -ри,. ра 1) Лезгистандин кьибле патан чилел яшамиш жезвай туьрк чIаларин дестедик акатзавай миллетдин векил. Сам-Сам хьиз, муграгъвийри яру аскерарни - урусар, украинвияр, татарар, осетинар, гуржияр, азербайжанар ва таниш тушир миллетрин векилар хушдиз, хайи рухваяр кьван истеклудаказ кьабулна. Гь. Къ. Четин бахт; 2) ( чIехи гьарфуналди - А) хас тIвар Азербайджан - Лезгистандин кьибле патан вилаят . Кардин кьил ана ава хьи, Тахтакентдин заводдивай Азербайжандин ва Дагъустандин игьтияжар фадлай таъмин жезвачир. Гь. Къ. Четин бахт. АЗЕРБАЙЖАН 2 прил.; Лезгистандин кьибле патан чилел яшамиш жезвай туьрк чIаларин дестедик акатзавай миллетдин. Азербайжан чIал хъсан чидай, вичихъ дерин зигьин авай аял агалкьунралди кIелиз эгечIна. А. С. Хуьруьг Тагьир. Куьре ва Бакуда туьрк, азербайджан, чIалалди кIелуникди, кьуд-вад йисуз Азербайжанда кIвалах авуникди, адаз ( А. Фатаховаз - А. Г.) иердиз азербайжан чIал чир хьанвай. 3. Бирембегов. Советрин лезги литературадин устад. АЗЕРБАЙЖАНВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Азербайджандай тир кас. Хабар къур касмас хьайитIа, чун садрани сад-садаз акурбур, чидайбур туш. Азербайжанвийри лугьудайвал, деве акунани - акунач. Гь. Къ. Четин бахт. Гьатта Дагьустандиз агакьдайлани, чи халкьдин арадай чIугунвай къанлу сергьятдивни чун азербайджанви милицайри акъвазарна. Ф. Н. Туьркиядин стхайрин кьилив. АЗИЗ туьрк, прил.; 1) играми, багьа. Ви азиз яр шехьзава хьи датIана... Е. Э. Заз сабур гуз. Эй, зи азиз дуст Ягьия, Вид вуч хифетар хьана хьи. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Субутда за: ава чахь халкьни Ватан, Вич гъвечIи, рикI чIехи азиз Лезгистан. И. Ш. Кьудар Мубарак хьуй хизандиз Сифте хьайи азиз хва! гьар са чIавуз хтурай Хийир галаз кIвализ хва! 3. Р., Б. С. Шарвили # ~ мугьман, ~ стха, ~ къунши; 2) ала. Яна лугьуз азиз Киров Агакьна чаг чIуру хабар. С. С. Зи рикI пара хьана чIулав. Синонимар: кIани, масан; 3) ( чIехи гьарфуналди - А) итимдин хас тIвар. Азиз. АЗИЗБУР азиз прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. АЗИЗДИ. АЗИЗВИЛЕЛДИ нар. азизвал хас яз. Синонимар: азиздаказ, играмидаказ, багъадаказ. АЗИЗДАКАЗ нар. азиз яз. Синонимар: азизвилелди, играмидаказ, багъадаказ. АЗИЗДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура играми, багьа кас. Вуч авуртIан, вав зи кар авач, азиз, Ваз агь ийиз зи мецелай къвеч, азиз. Е. Э. Гуьзел яр. И дуьньяда хатадайни за ви хатур хач, азизди. Ш. Къ. Гъуьрчехъанди тIавус хуьда... АЗИМ || АЗИМАТ нугъ., нар. 1) гзаф. Инай Дербендиз са азим рехъ ава. Р. ИкI са азимат вахт алатна. Къ. Къ. КIири Буба. 2) ( чIехи гьарфуналди - А) итимдин хас тIвар: Азим АЗИМУШАН араб, сущ.; -ди, -да Халикь. Азимушан, шукур хьуй ваз, Бахтавардив гвачни хупI наз. Е. Э. Вун авачир женнетни кIандач. РикIел гъич алач халкь авур вич азимушан, Гардан яцIу вак хьана зи хцикай. А. Гь. Пис хциз. АЗИЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандин сагъламвилин, руьгьдин пис гьал, тIал, тIарвал. ХьайитIан дуьньяд азият, Зун вахъ кур рикI я, Пакисат. Е. Э. Пакисат. Ам, урус чIалал тежез рахаз, Са кIус азият хьана заз. С. С. Урус чIалал рахаз тежез. Гьа и жуьре азиятда, дарвиле Бейхабар яз дуланмиш жезва Къурбан... Магьамад секин хьанвай Бакуда, къати азиятра кIвалахиз югъ-йиф. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Шамил азиятдик квай вахтунда Ярагъ Мегьамед адан кьилив атана. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед * азият гун гл., ни низ сагъламвал, руьгь пис гьалдиз гъун. Де гьан я кас, яргъимир, Гумир жуваз азият. X. Т. Алхасан махорка. * азият къачун гл., ни нин, куьн сагъламвилин, руьгьдин пис гьал вичиз кьабулун. * азият чIугун гл., ни сагъламвилин, руьгьдин пис гьал эхун, кьиле тухун. [Шихрагьим] Буба! Гзаф гъарагъар авун, жуван чандиз азаб гун, азият чIугун герек къвезвач. Заз вавай кIандай са затIни авач. С. С., С. М. СтIал Саяд. АЗИЯТДИВ нар. азият аваз. Рушаз акуна, дидеди дарман азиятдив хъвазава. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. АЗРАИЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) инсандин эхиримжи нефес, чан къачузвай малаик. Азраил гьазур хьанва Гила, факъир, ви чан къачуз. Е. Э. Дуьньядиз. Азраилди кьурла гъаргъар, Аниз вуч дарман ава ви? С. С. Эй бенде, вахъ... Азраилди къачуда чан, Иблисди къакъудда аман. А. Гь. Минажат. Тариф ая азраилдин - чан кьадай, Гьамишалугъ яшамиш жез кIан ятIа. С. Тариф ая. 2) куьч. жаллатI, инсан рекьиз гьазур кас. Виликдай са чIиб чилин патахъай Стха стхадин Азраил жедай... А. Алем. Муьжуьд лагьай цав. АЙ! межд. тIарвал къалурзавай гаф. Ай, Асланбег, есир хьана, Урусиятдиз фена хьи. Е. Э. Гьинава. * ай аман арал. белки. Садра вуч хьанватIа лугьурай... Ай аман, ада ваз пис къиметар эцигнаватIа гьа. Б. Гь. Заз эвера. АЙ-ЙА-ЙАЙ рах., межд. аялди ийизвай, авур кар айиб тирди къалурдай гаф. АЙВАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яшамиш жезвай кIвалерин цал тирвал авай, кIвал хьиз туькIуьрнавай ачух чка. Къизил мина айван хупI ярашугъ я. Е. Э. Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. Пери кIвализ хтайла, Керим, чин чIурна, айвандал ацукьнавай. И. В. Чирхчир. Сагърай уьмуьр кIвале аваз секинвал, Зи айванни ишигълаван акунай. Ш. Къ. Сагърай уьмуьр. Школадай кIвализ хтай Мустафади, газет кIелиз айвандик ацукьнавай чпин дах Наврузаз лагьана... А. Сайд. Яру хьайи чин. Гьаи легьзеда айвандилай Эминат дидедин гьарайдин ван акъатна. К, 1983, 30.I. АЙГЪУР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хварарихъ фир яшарив агакьнавай эркек балкIан. Чир тежез айгъурни ахта, Ягъиз кIуру хада тахта. С. С. Гьинама? Гьарда санлай ийиз гьиргьир, Ахтани айгъур тийижиз. С. С. Пехърени вич катрай кьада. Айгъур туна пара чIавуз Хвар тухвайд я яргъаризди... С. К. Хвар. 2) куьч. дирибаш. Ингье, гатфариз айгъур... шив хьайи вацI зулуз ахта юбу жеда. Къ. М. Хайи чилин таватар. АЙГЬА! межд. хабар авачиз, садлагьана хаталу кIвалах хьайила лугьудай гаф. Айгъа, яд экъична. Р. АЙГЬАМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра, ихтилатдин кьилин мана чуьнуьхна ийизвай рахунар. Шумуд ахмакь гъавурда тван, Шумуд айгьамдалди гатан! С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. Адан [С. Сулейманан - А. Г.] поэзияда зурба устадвилелди кхьенвай «айгьам» квай шиирар тирди алим Григорий Корабельникова гьавайда къейднавач. А. Гьажимурадов. ЧIехи шаир. Вичихъ дерин къатIунар, гафарин чIехи алем авачирдавай жуьрэтлудаказ я критикадин макъалаяр, я айгьамар квай пародияр бажагьат кхьиз жеда. М. Ж. Зегьметдиз - къимет. Эхиримжи йисара иниз [Храхубадиз - А. Г.] хуьруьнбуру айгьамдалди "ГъвечIи чил" лагьана тIвар ганва. Д. Шерифалиев. «ГъвечIи чилин» чIехи къазаяр || ЛГ, 2000, 6.1 V. Айгьамралди рахун бес я, лагь ваз вуч кIанзаватIа. Р. АЙГЬАМРАЛДИ нар. айгьамар ишлемишна. # ~ рахун, ~ лугьун, ~ жаваб гун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
