Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


АРАБ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Мисир (Египет), Аравия, Марокко уьлквейрин кьилин миллет. # арабрин чилер, араб­рин ватан. Маслам ибн-Абдалмалика Дербентда мискIин эцигна, шегьерда ва патарив гвай чкайра арабар ацукьарна, абуруз чилер гана. А. Шихсаидов. Тарихдин эсерриз баянар.... гьайиф хьи, савадлу дагъустанвийриз, гьатта тарихчийриз, гилани дегь заманайрин грекрин, арабрин, римлуйрин ва маса халкьарин тарих чпин ватандин тарихдилай хьсандиз чизва. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Чи университетда арабрини кIелзава. Р.

АРАБ 2 прил. Мисир (Египет), Аравия, Марокко уьлквейрин кьилин миллетдин, миллетдиз талукь. Гагь адан чIал жеда араб, Гагь туьркдалди гуда жаваб. С. С. Эгьли Гьидаят я фекьи. Гьеле VIII - асирдин сад лагьай паюна са шумуд агъзурралди араб аскерар хизанарни галаз Дербент магъалдиз куьч. хьана. А. Шихсаидов. Тарихдин эсерриз баянар. Фасагьатдаказ араб, туьрк чIаларал рахазвай, латиндалди кIелиз-кхьиз чизвай Нажмуддин муаллим, вичин ученикриз сифте нубатда хайи чIал чириз, ам кIанариз алахънай. Ж. Гь. Савадлувилин дестек # ~ меденият, ~ эдебият.

АРАБА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) яцарин къуватдалди пар ялдай кьве чарх квай улакь. Вичин акьул вичиз ширин, Шумуд ахмакьдиз за чирин, Вад югъ я арабад серин, ХъуьтIуьз кIваликай хкатда. С. С. Къуьлуькай хкатда. 1930 - йисара дагълух районри государстводиз гузвай техил арабайра аваз Белиждин станциядал кьван агакьардай. И. Тагьиров. Яшамишрай къуллугъчияр пайдахдин кIаник. Арабада аваз чуьлдай арандин Дагъдин хуьруьз чIулав къванер гъиз хьана. А. Къ. Миграгъа авай мискIин. Виликдай арандавай гьар са хуьре арабаяр расдай сад-кьве устIар жедай. Р. 2) куьч. яцари ялдай кьадар улакьдин пар. Са араба чуьхверар гваз.. Е. Э. Испик малла Велиметаз.

* арабадал(ди) къуьрер кьун гл., ни лап регьятдиз фикирда авай къаст(ар) кьилиз акъудун. БолъкIевикри чпин рехъ дегишарна. Эхир абур гъавурда акьуна. Гена хъсан хьана. Абуру вучатIани арабадалди къуьр кьадай амал ийизва. 3. Э. Муькъвел гелер

* арабадин вад лагьай чарх урус [пятое колесо в телеге [в колеснице] сущ.; вуж гзафбур эгечIнавай карда герек туширди. Общий, виридан кардик абуру чпин пай кутазвач, жемятдизни абур гила арабадин вад лагьай чарх хьиз герек ама. Гь. М. Ирид къаш.

АРАБАЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра арабаяр гьалдайди, арабадин иеси.

АРАБАЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера арабачи пешекар тирвал. Арабачивални авурди я чи бубайри. Р.

АРАБИСТ урус, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра арабрин медениятдин, чIалан, тарихдин пешекар. Къенин юкъуз тIвар-ван авай арабист Гъалиб Садыкъиди рикIел хкизва... Ж. Гь. Савадлувилин дестек.

АРАЛУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра еке кьве чилин арада амай кIус. Къуншиди аралухни вичин салахъ ахкална. Р.

* аралух гаф граммат, сущ.; предложенидалди лугьузвай агьвалатдикай рахазвайда вичин фикир къалурдай гаф. Дугъриданни, цIи марфар гзаф къвана. Р..

* аралух ибара граммат, сущ.; предложенидалди лугьузвай агьвалатдикай рахазвайда вичин фикир къалурдай гафарин ибара. Заз чидайвал. куьн хъел хьун кьведазни пис я. Р.

АРАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дуьзен ва чими чка. Дагълар даим арандинни дагъдин рекьера жезвай. Лезги халкьдин махар. Гьава сад жеч аран, дагъдин. Е. Э. Дуьньядикай. Тик дагъларилай авахьзавай вацI, Вун хиялдаваз къвезва арандиз. А. Б. Инсан. 1966 - йисуз Ялцугърин, Хутаргърин, ХипитIрин, ЦицIерин, Бигеррин ва маса хуьрерин агьалияр арандиз куьч. хьана. М. М. Лезги тIвар алатIа. Антоним: дагъ.

АРАНВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра арандин эгьли.

АРАНЖУВ сущ.; -а; -а; аранвияр, аранвийри, аранвийра арандин эгьли. Жейран хьана къекъвез тIарам, Аранжуван руш я хуррам! С. Мирвара.

АРАЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са кар кьилиз акъудзавай кьве терефдинбурун арада авайди. Кайванияр цеквер хьиз Суфрайрилай элкъвена, Арачияр демина Кьуьлдайбурухъ къекъвена. 3. Р., Б. С. Шарвили.

АРАЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера са кар кьилиз акъудзавай кьве терефдинбурун арада хьунухьин гьал. # ~ кьилиз акъудун, ~ чир хьун, арачивилин нетижаяр.

* арачивал авун гл., ни кьве терефдин инсанрин арачивал кьилиз акъудун.

* арачивилин падеж граммат, сущ.; нелди? квелди?, нивди? квевди?, нихъди? квехъди?, никди? квекди? суалриз жаваб гузвай существительнийрин падежар. Арачивилин падежар талукь секинвилин падежрикай -ди эхир акал хьана арадиз къведа. Р. И. Гьайдаров, С. М. Мирзеханов, Гь. Р. Рамалданов. Лезги чIал.

АРБАБАШ нугъ., сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра ар-айиб авачирди. Цура лам авайтIани, пекер, кьуд къуршахар вегьена, ада зи кIулал кутIуннай. Вавай вуч жеда кьван? Ахьтин арбабашрихъ галаз кьил акъудиз женни мегер? Н. А. Кьве рикIин хиялар.

АРБЕ араб, сущ -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьафтедин пуд лагьай югъ. Къведай арбедиз зун хуьруьз хъфида. Р. # ~ алукьна, ~ югъ, ~ йикъан мярекатар.

* арбе цуьквер сущ. цуькверин са жинс. Хкаж жезвай рагъ мубарак хьурай квез. КуькIуьрнавай арбе цуьквер, алванар. А. С.

АРВАДБАЗ туьрк, ктаб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри дишегьлийра вил авайди, чIуру рекье авайди.

АРВАДБАЗВАЛ сущ; или, -иле; -илер, -илери, -илера дишегьлийра вил авай гьал, чIуру рекье авай гьал. # ~ негьун, ~ кьабул тавун, ~ туба авун

АРВАЗА || АРВАЗАГ сущ.; -ди, -да; -яр || -ар, -йри || -ди, -йра ||ри хъчарин са жуьре.

АРГОТИЗМ урус, лингв, сущ.; -ди, -да; -аяр, айри, -айра инсанрин кьилдин кIватIалри (къумарбазри, угърийри, лутуйри ва мсб) масадбуруз тийижир, анжах чпин арада ишлемишдай гаф(ар).... лото къугвазвайбурузни арготизмаяр таниш я: етим "I", лашар "11 ", селим "7", триллири "33", залдивалди "69", бабай "90" . "Самур", 1999,16. ХII.

АРЕНДА урус, сущ.; -ди, -да менфят къачун патал вахтуналди идара, чил, эменни кирида кьун. Гила, чилер арендада вугуз, чкайрал кьиле авайбуру гьазуран пулар къачузва. А. Исаев.'Чухвай верчер хьиз" тамир || ЛГ, 2000, 29. VI. Лежберрин лежбер Алауддина эхиримжи йисара пуд гектардин уьзуьмлухар арендада кьунва. X. Кьасумов. Лежберрин леж­бер || ЛГ, 2000, 29. VI. Синоним: ижара.

АРЕНДАТОР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вахтуналди са вуч ятIани (адет яз, чил, идара) кирида, ижарада кьунвайди. Месмера вичин уьмуьрдин юлдаш Пажибахъ ( ам алатай йисан эхирра рагьметриз фена) галаз санал 9 гектар уьзуьмлухар кьуна, арендаторар яз кIвалахна. Д. Шерифалиев. Цавай аватна, гъиле гьатдач || ЛГ, 2000, 17. II. Арендато­рар тир Мурад ва Серафима Аливердиеврин кIвачихъ 30 сотых салар гала. X. Кьасумов. Арендеторрин къайгъуяр || ЛГ, 2000, 22. VI.

АРЕНДАТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера арендатор тир гьал. Адаз арендаторвал гзаф бегенмиш хьанва.?.

АРЗА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кхьена ва я хуралай са квекай ятIани са ни ятIани гузвай хабар, тIалабун. Им чIехи касдиз арза я, лагьана. Е. Э. Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз? Арзайрин чарар амаз кьейи Хва вай дидедин. И. Гь. Фитнечи кьейила. И арза кхьиналди, за суддивай... чIуру гъаларай кьил акъудун ва гьахъ гъалиб хъувун тIалабзаза, А. Къ. Гилигзава.. 2) шикаят. Гъейри касдин чиниз арза гъидайд туш. Е. Э ТIварун стхадиз.

* арза авун [гун] гл., ни низ нелай-квелай наразивилин ихтилат авун, кхьин. Яр, ваз за са арза ийин.

Е. Э. Хьана хьи.... ада залай арза авурай!- къетIна гадади. Ахпа чун килигда... Б. Гь. Заз эвера. Арза це тадиз, къведалди дустагъ. С. ЦIийи кьилелай. Зи арзадин чарарал алай лекеяр квез коньякдин ва я кофединбур хьиз жемир... А. Къ. Гилигзава.... сада Зарбалидилай партиядин Дербентдин горкомдиз арза авуна. Я. Къафаров. Тапархъан.

* арза-ферзе рах., сущ. са нелай-квелай ятIани нарази гафар.

* арза-ферзе авун рах., гл., ни низ са нелай ятIани нарази гафар лугьун. Суна мад арза-ферзе ийидай рекьера гьатнач. Я. Къафаров. ЦIил гваз хтана. Ихьтин гъалари дили авур Гьалимата фена РОВД-дин начальникдин кабинетдиз акъатна, Сулейманалай арза-ферзе авуна... Я. Къафаров. Юристдин дафтардай.

АРЗАЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) арза ийизвайди, арзадин иеси. Шумуд наиб, шумуд кавха Сад-садалай хьанай лавгъа, Арзачийриз лугьуз "кьей хва", Куь гъиле майдан хьана хьи. С. С. Амач лугьуз а патишагь. 2) нубат алазни-алачизни чIехи идарайриз арзаяр кхьидайди, фитнейрал рикI алайди. Йикъарикай са юкъуз Мириман тIвар арзачи я лугь­уз хуьре гьатна. М. Б. «Жигули».. Арзачидин рангар дегиш ва садлагъана адан рахунар акъваз хьана. И. Тагьиров. Кефсуз кьил.

АРЗАЧИВАЛ сущ.; -или, -иле арзаяр кхьидай пешекарвал. # ~ хуш хьун, ~ негь авун.

АРИФ 1 араб, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьар са куьнин гъавурда авайди. Вун жегьил туш, гьар са куьнин ариф я. Е. Э. Аман яр. Вучиз алим ва арифдиз и дуьнья икI пехир хьанва. Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. Чатухъанди ихтилатна фикириз: - Арифар, куьн акьада зи гъавурда, Дишегьли - им ракь я, эгер ифириз ХьайитIа, ам кIанивал на какурда. А. С. Чатухъанди ихтилатна фикириз... Агь, тIебиат, вун вуч зурба ариф я, Ваз акуна дуьнья гьахьни нагьахъ яз. А. Ал. Муьжуьдар. 2) ( чIехи кьарфуналди -А) эркекдин хас тIвар - Ариф. - Гадаяр, ша гила чун «Чуьнуьх гумбатI» къугъван, - лагьана Арифа. А. Сайд. «Чуьнуьх гумбатI»..

АРИФ 2 прил. чирвилер авай. Гьар са инсан гьакьван ариф, Акьуллу камил шегьердин. С. С. За ийин тариф.

АРИФДАР 1 туьрк, ктаб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьар са куьнин гъавурда авайди. Арифдарни гъалатI, нукьсан жерид Я... Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. Арифдарар зи дердера акьурай... Е. Э. Шеда зун. Арифдарар, секинра зун, бес я дуьньяд кайивал! Е. Э. Дуст. Камал гьуьл тир, вич арифдар, кьена чи фукъара, юлдаш. С. С. Я кьван карвансара... Эвея тадбир авур юлдаш Хьана арифдар и муькъуьн. С. С. Куьреда цIийи муьгъ. РикI кIус-кIусна халкьдиз пайиз гьазур хьайи арифдардин, Кьилел алай багьа бармак ни ятIани кьамухъзава. Ас. М. Гъезелар. Амма туш зун пайгъамбар, я арифдар, Тедбир гудай пака къведай девирдин. А. Къ. Миграгъа авай мискIин.

* арифдиз ишара бес я (беса) мисал акьуллу касдиз са кардин мана гун патал гзаф рахунар авун герек туш. Арифриз ишара беса, Жегьилвал зиян хьана хьи. М. А. Колхоздиз.

АРИФДАР 2 прил. чирвилер авай. Ахпамазди пуд СтIалар, гьар кIвале жед цIуд аялар. Пис туш, дерин я хиялар. Гена арифдар чка я! С. С. Куьредин цIерид хуьр. Шерифали гьажи, имам, Арифдар кас иман патал. С. Диндин неве. РикI кIус-кIусна халкьдиз пайиз гьазур хьайи арифдардин, Кьилел алай багьа бармак ни ятIани кьамухъзава. Ас. М. Гъезелар.

АРИФМЕТИКА урус, сущ.; -ди, да математика илимда гьисабрин дибар чирдай са хел. Арифметика чир тахьайтIа, алгебра кьатIуниз жедач. Р.

АРМИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра гьукуматдин яракьламишнавай къуватар. Армияда къуллугъ авун гьар садан паклу буржи я. Р. Керим, вичин буба армиядиз фидайла, хурудихъ галай аял тир. М. Ш. КIан хьайила. Синоним: кьушун.

АРМУД туьрк, сущ.; чуьхвер.

* армуд (армутI) истикан (истIикIан) сущ. юкь шуькIуь гъвечIи стакан. ПIатнусдал ранг гзаф квай чайдив ацIанвай пуд армуд истикан алаз Марвар хтана. А. А. Пад хьайи рагъ. - Зани абурун вилик кьве армутI истикIан ва чайдин къабни эцигна. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден.

АРСУЗ прил. ар авачир, намус квачир. Арсуз итимдивай, дишегьлидивай яргъаз акъваз. Р. Синонимар: кьацIалай алатнавай, намуссуз, ягьсуз.

* арсуз хьун гл., вуж-вуч; ар авачир гьалда хьун. Девир арсуз хьайи чIавуз гьатна адлу ахундини МискIинда кваз ачухдаказ яда вичиз кIани чIуфтар. А. Ал. Гъезел.

АРСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера намуссузвал, ягь авачир гьал.

АРСУЗВИЛЕЛДИ нар. арсузвал хесет яз, лишан яз. Арсузвилелди кьил хуьн яргъал фидач. Р. Синонимар: арсуздаказ, гъейратсуздаказ, намуссузвилелди.

АРСУЗДАКАЗ рах., нар. арсуз хесетралди. # ~ эгечIун, ~ жув тухун. Синонимар: арсузвилелди, гъейратсуз­даказ, намуссузвилелди.

АРТЕЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра. # алмаз жагъурдай артель, балугъчийрин артель. 1) умумиламишнавай майишат кьиле тухун патал лежберрин тешкилат. Гьар артелдин вилик-кьилик КIанибур я лап устIарар. С. С. Гвена. [Буржум].... куь цIийи тешкил жезвай артель гужлу ая. Гь. Гь. Колхоз. 2) кIватIал, десте (са кар ийидай)

АРТИСТ урус, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра 1) театрда тамашадик квайбурун роль тамамардайди, манияр лугьудайди, циркина тамашачияр шадарзавайди.. И лишанлу вакъиайрихъ галаз алакъалу яз хуьруьн клубда аялриз ва абурун диде-бубайриз Школадин гьевескар артистри чпи гьазурнавай еке концерт гана. А. С. Лезги чIаланни эдебиятдин сувар. Гагь бокалар ацIурдай Ван акъудиз зиргъинин, Гагь виш уюн къалурдай Артистди хьиз циркинин. А. Ал. Чекмечи. И къад йисан вахтунда чи миллетдин векилрикай алимар, шаирар, духтурар, инженерар, артистар хкатнавай. Гь. Къ. Четин бахт. Сад - агроном, сад - инженер, Артист жезни руш фирай. С. Вуж фирай. 2) къемеда амалар квайди.

АРТИСТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) артист пешекар тир гьал. Багъиша 1955 - йисуз Москвада А. В. Луначарскидин тIварунихъ галай театрдин драмадин артиствилин факультет агалкьунралди куьтягьна. А. М. Театрдин шаир. Артиствилин баркаллу тIвар Гьамиша на кьунва вине. Ш. Ю. Абдулкъадир Сайдумоваз. 2) къабачивал, жуван тIебиивал са къастуналди чуьнуьхнавай гьал. Вуч артиствал я? - Вилик ша... Къ. М. Хайи чилин таватар.

АРТИСТКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра артист дишегьли. РСФСР-дин халкьдин артистка, рагьметлу Рагьимат Гьажиева пара тIарам буй-бухах авай дишегьли тир.. М. Гьуьсейнов. Дагъустандин музыкантар гьеле хъуьрезма || ЛГ, 1999, 17. VI.. Уьзеир Гьажибегова Рагьимата тамамрзавай са шумуд манидихъ яб акалайдалай гуьгъуьниз инанмишвилелди лагъана: "И лезги рушакай са рахунни алачиз лап зурба артиска хьун лазим я ". Д. Агьмедов. Лезгистандин багьа къаш.

АРТИСТКАВАЛ сущ.; -или, -иле артистка тир гьал. Хуьруьн муалилим Мирзедин цIуд аял авай хизанда чIехи жезвай руш диде-бубадиз артисткавилин рекье тваз кIанзавачир. ЛГ, 2001, 4. X.

АРТМИШ: артмиш авун гл., артухарун. Картуфар дувулдин емишралди ва абурун паяралди артмиш ийида. 3. К. ТIебиат чирун.

* артмиш хьун гл., артух хьун. Артмиш хьуниз девлет йикъалай-юкъуз Мумкинвилер авайди я и кол­хоз.. X. Т. Хуьруьгар. Вилик даим фяле ксар акун я Хьун паталди артмиш чи сагъ девлетар... Ф. Н. Туьтуькъушар. Набататар цуьрцералди, дувулрихъ жедай емишралди... артмиш жеда. 3. К. ТIебиат чирун.

АРТМИШУН гл., -да, -на; -из, зава; -а, -ин, -рай, -мир; артмиш тавун, артмиш тахвун, артмиш хъийимир са шу­муд къат гзафарун. [Панпур] Куьне къени кесибриз чпиз фу гузвайбур девлетлуяр тирди, гьавиляй абуру девлетлуйрин девлетар артмишун лазим тирди... чирнавач. С. С., С. М. СтIал Саяд. Ви шадвили, агь, зи туьд бамишзава хьи, Къвердавай зи кьилин тIал артмишзава хьи. III. Къ. Ви шадвили.

АРТУХ туьрк, нар. 1) гзаф, авайдалай гзаф. Мадни артух сандухдин паяр жеди. Е. Э. ТIварун стхадиз. КIантIа руш хьуй, кIантIа гада, Артух крар чирин ада, Гъейри халкьарин арада Хъсан я, сейлид хьайитIа. С. С. Веледдиз. Ширинвилиз адлай артух ВиртIедин шуьрбет акурд туш. С. С. Ихьтин завуд акурд туш. 2) кьадардилай гзаф. Са паб гъун важиб-герек я бендедиз. Артух темягь тахьуй, мадни герек туш. Е. Э. Герек туш. 3) т-б хъсан. Ам залай квелди артух я? Р. Синоним: гирт.

* артух авун гл., ни-куь вуж-вуч; кьадар, ери виниз тир дережадиз хкажун.

* артух хьун гл., вуж-вуч кьадар, ери виниз тир дережадиз хкаж хьун. Чуьнуьхунарзавайбурун кьадар артух жезва. ЛГ, 2001, 19. VII.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz