Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


Б I [бэ] урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра — лезги алфавитдин кьвед лагьай гьарф.

<б> II — пIузарар игис агат хьана акъатдай, про­стой ванлу сес-фонема. Гафунин сифте кьиле, юкьва ва эхирда гьалтда: багъ, барут, абур, садбур, ктаб, кIалуб ва мсб.

БА I рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра — рахунра куьруь авуна ишлемишзавай буба гафунин форма. / Зун, Мегьамед ба, накь куь межлисдик агакьнач, - ам къужадихъ элкъвена, - къени геж туш - уьзуьагъдаказ дастарханадихъ ацукьна. Гь. Къ. Ирид чин алай хуьр. / Душман рекьиз фейи чи ба хтанач. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. / Мебель вучиз хканач? Бес, лагьана аялри, чан ба, мебель амач. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. / Мад са суал мецел атай Самурдиз за гьарайнай: - Чи пакад югъ гьихьтин жеда, Чаз чир ая, Самур ба. Н. С. Самур. / Я ба, зун гьикьван кIвачел акъвазда, ацукьдани? Ф. Б. Филиал. /

ба II — са бязи прилагательнийрин эхирдихъ акал хьуналди наречияр арадиз гъидай аффикс: буьркьуь + -ба - буьркьвеба, кIвал + -ба - кIвалба ( кIвалбакIвал), экуь + -ба - эквеба. // Гьинал суьгьбет аватайтIан, ажугъдив Пис я лугьур са кар ава вирида... Чинеба хьуй, эквеба хьуй, чидач заз, Бес вирида вучиз а кар ийида? А. С. Стхадихъ галаз суьгь­бет. /

БААБАГЬ рах. — таза аялрив рахадайла, "ксун", "ксус" манадин гаф.

* бабагь хьун гл. — аялрихъ галаз рахадайла, "ксун" манадин ибара. / Ша, бицIек, бабагь хьухь. Р. /

БАБАТ кил. БУБАТ.

БАБИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра1. куьгь. шагьдизни диндиз акси гьерекат. 2. динсуз.

БАГЪ I фарс, сущ.; -ди, -да; -лар. -лари, -лара1. недай емишар, майваяр, цуьквер цадай, битмишардай ва хуьдай чка. / Ша экъечI, яр, вун утагъдиз, Цуькведивди дигай Багъдиз. Е. Э. Акваз кIан я. / Мубарак шегьердин саягъ, Кьуд пад я хьи элкъвена багъ. А. Гь. Ахцегьар. / 2. куьч. хкягъай инсанриз хас гуьрчег, гуьзел чка. / Ви либасдал я зун гъейран, Асул женнет багъ я ханум. Е. Э. Ханум. / Дуьзмишайла хурал са женнетдин багъ, Къерехда (а)вайдаз са емиш гудачни?! Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? /

* багъ (кIвал, сал, хуьр) берекатлу хьурай! межд. — сада масадаз вичин багъдай емишар гайила, багъдин иесидиз лугьудай гафар.

БАГЪ II сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара1. дишегьлийрин яргъи чIарар кутIунун патал раснавай лент, цIил. чIарарик ~ кутIунун. 2. туфлийрин чин кIевун патал ишлемишдай еб. ~ кутIунун, ~ ахъаюн, ~ атIун. 3. нафтIадин лампади экв гун патал кудай парчадин лент. Синоним: пилте.

БАГЪБАН туьрк, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — багъманчи.

БАГЪИШ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра1. сада масадаз хушуналди ядигар яз гудай затI. / ЦIи заз багъишар гзаф хьана. Р. / Ма, ваз ихьтин са алатни, - чIехида фарин кIаник квай вичин чантадай кьвед лагьай тIур акъудна. - Им за, вав тежедай чIал чиз, гъайиди я. Язни зи гъилинди я. Ваз багъиш. Гьамишалугъ... Б. Гь. Заз эвера. / Гзаф регъуьвилерна ада, амма тамада бейкеф жез акур Уьзденавай багъиш къачун тавуна акъвазиз хьанач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. / 2. ( чIехи гьарфуналди - Б) итимдин хас тIвар: Багъиш.

* багъиш авун гл.(ни низ вуч) сада масадаз хушуналди ядигар яз затI гун. / Вуна а ви вири нурар Багъиш ая заз михьиз. Д. А. Рагъ. / За пайзава жуван вахт Багъиш авур Конституциядиз... А. Ал. Консти­туция. / Авур багъиш къабулна, малла Магьамеда нуьквердиз: - Вичелай Аллагь рази хьурай! - лагьа­на. С. Ярагъви ашукь Уьзден. /

БАГЪИШЛАМИШ : * багъишламиш авун гл. — ни вуж; тахсиркар яз гьисаб тавун. / Багъишламиш ая, къе за Бейкефна вун хъиле гьатна. Ш. Къ. Шумуд йис. / Зи шииррин гъавурда гьат тавурбур, Багъишламиш ая куьне... рази я. Ф. Н. Зи шииррин. /

БАГЪИШЛАМИША кIус. — масад инжикли авурла ва я инжиклу жедай гаф лугьунай вичи гьайиф чIугвазвайди къалурун патал лугьудай гаф. / Нажават, багъишламиша, ихьтин суал гунай, - раханай зун адахъ галаз, - вирида нисинихъ тIуьн недайла, вуна тутариз гьерекатзава. Идахъ са сир тахьана жеч. 3. Ф. Тутаралди сагъарун. / Куьн лагьайтIа, багъишламиша, маса балабанар гваз майдандиз экъечIнава. Гь. М. Им къван, им терез. /

БАГЪИШЛАМИШУН гл.: -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; багъишламиш тавун, багъишламиш тавурай, багъишламиш тахвун, багъишламиш хъийимир — ин­жиклу авурдалай, зарар гайидалай гъил къачун, гьалал авун. / алад гила фена Къизпири къаридиз вири хьайихьайивал ахъайна багъишламишун тIалаба! А. Сайд. «Чуьнуьх гумбатI». /

БАГЪИШУН гл., ни низ вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; багъиш авун, багъиш тавун, багъиш тавурай, багъиш тахвун, багъиш хъийимир — сада масадаз ийизвай гьуьрметдин лишан яз адаз са вуч ятIани гун. / Вичин жибин къазунна Пул багъишна мектебдиз. А. С. РикI ва жибин. / Ягь яни вун, намус яни лезгивал?! Вун бахтунихъ къекъвезвач, куьз лагьайтIа Бахт багъишиз гъазур я - вун жагъайдаз. А. Къ. Дишегьлияр. / Лезгийрихъ са хъсан адет авайди я. Эгер са касдиз ви са затI лап бегенмиш хьанватIа, ам адаз багъишда. С. Зазни хуш я ви шаламар.

* багъиш авун гл., ни низ; — тахсирдилай гъил къачун. / Садрани зи кьил агъуз тахьунай Багъиш ая заз, багъиш ая. Багъиш ая заз. Куьн паталди кIусни гьайиф татана... /

БАГЪЛАМА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра — куьлуь-шуьлуь кутуна тIвал гуз жедай парчадин кIус, чIук, еке яйлух. ~ ахъаюн, ~диз тIвал гун, ~ машинда эцигун. ~дик шейэр кутун, аялдин парталар квай ~. // Сейрана рахаз-рахаз чилел алай багълама вахчуна ва ахъайна килцгна, кIватI хъувуна. 3. Э. Йифен тIурфан. /

БАГЪЛУ туьрк, т-б, прил. — агалнавай, акьалнавай.

* багълу хьун гл. — агална хьун. / Ви гьуьжредин рак акьална, багълу хьайла къапуяр, КIани рекьиз гьал ийидай Гила чакай нехир хьанва. Е. Э. Алкьвадар гьажи Абдуллагь эфенди кьейила. / Багълу я чи пенжер, дакIар... М. А. Мегер гужар хьанан тIимил. /

БАГЪМАН шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — багъдихъ гелкъведайди, багъманчи. / Гьар са ятаб вич хьана хан. Шумудакай зун квез рахан? Вичин уьмуьрда вич багъман Яз, недай емиш тийижиз. С. С. Шумудакай рахан? /

БАГЪМАНЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра1. Багъдин къаравул. / Чи хуьруьз гзаф багълар авай, ирид багъманчи авай. Р. / 2. Багъдихъ гелкъведайди, пешекар. / Багъманчид вичин лап рикI алай са тар, Хъсандиз гелкъвез, гьикI битмишардатIа, Инсанни гьакI чIехи авуна кIанда. Ш-Э. М. Инсансузриз лянет. / Саимата кIвенкIвечи багъманчийрин кIвалахдин тежрибадикай кхъенвай брошюраяр, статяяр кIелиз, вичин чирвилер хкажиз... хьана. С. М. Маяк Саимат. /

БАГЪМАНЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера1. багъманчи тир гьал. / ЦицIигъ амачтIани, хуьруьнвийрин рикIелай Эрзи халадинни Иминат дидедин манияр, Сейфуллагьдинни Рзахандин зарафатар, Къизиланни Саиматан сегьнедин къугъунар, Шихнебидинни, Наврузбеганни Фахрудинан эцигунар, Селиманни Бугьадинан багъманчивилер... ва маса хъсан кIвалахар садрани алатдач. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. / Адаз хуьре багъманчивал бегенмиш хьанач. Р. / 2. багълар кутуна дуланажагъ идара ийидай пешекарвал. / Майишат вич багъманчивилинни малдарвилинди тиртIани, ичер, нуьхверар маса гайила хейлин къазанжияр къвезвайтIани, государстводин патай анжах са малдарвилин продуктар - нек, сар ва як маса гун патал планар вегъизвай. Самур, 2002, № 5. /

* багъманчивал авун гл., ни — багъманчи тир пеше кьиле тухун. / Армиядиз тухудайли за багъман­чивал ийизвай. Р. /

БАГЪРАГЪ сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра — залан са затI аватай ван.

* багърагъ авун гл., куь — залан са затI аватай ван авун.

БАГЪРИ I туьрк, т-б, сущ. — лекь, чIулав жигер(ар), хур, рикI.

* багъри кун шиир, гл. — рикIиз тIарвал гун, пис гьалдиз гъун. / Жигер, багъри кана на зи. Е. Э. Алагуьзли. / Уьмуьрлух тIвар загъид дугъри Язяз, на заз лугьуз угъри, Кумир, арха, икI зи багъри... М. А. Жедани. /

БАГЪРИ II сущ.: -ди, -да; -яр, -йри, -йра — мукьва-кьили кас. / Гьар са касдин югъ им я хьи, рикIел къвери багъри авачир. Е. Э. Дуьньядиз. / Больницада авайди гила-мад чан гузвай кас я. Адан кьисмеш ви гъиле ава эхир. Багърийрини вак еке умудар кутазва. А. Гьамидов. / Йифди, югъди - "кьейибурал" чан хкиз. Са хуьре стхадин гадади вахан гада вагьшивилелди гатана рекъизва. Арадал са затIни алачиз. Истикандалди зегьер хьтин эрекь хъвазвай жегьилар гижи жезва ва абуру багърийрални кваз гъил хкажзава, алчах маса крар ийизва. Р. Меликова. Садбур - дуьадал, садбур - межлисдик. / Рак гатун герек туш - вун ина Къабулда гьар сада, багъри хьиз. М. Б. Дустариз жаваб. / Кьулан вацI чаз сергьят хьана, Яд инсанар рехъ кьадайбур, Чаз багърияр къалур тийиз, Чи вилерин экв кьадайбур. Ас. М. Я Эренлар. /

БАГЪРИ III прил. — жуван, мукьвади тир. / Толстоян уьмуьрдин юлдаш, мергъяматлу ва мегьрибан дишегьли Софья Андреевнади Мегъамед багъри велед хьиз кьабулна. К, 1988, 23. XI. / Хкягъзавач чна хадай чкаяр, Гьина хана - гьам ви багъри ватан я. М. Б. Хайи ватан, хайи макан. /

БАГЪРИБУР — багъри прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. БАГЪРИДИ.

БАГЪРИВАЛ сущ.: -или, -иле; -илер, -илери, -илера — мукьвавал. / Къе заз гьарайна малумариз кIанзава: багъривиливай магьрумзавайбуру даим душманвалзава, мукъаят хьухь, инсанар. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. / Багърийризни ийиз хьанач багъривал, рикIелламач бязибурун тIварарни. М. Б. Дустариз. /

БАГЪРИДИ сущ.: -да, -да; -бур, -буру, -бура — мукьвади, арха. / ТIал вуч ятIа, гьиссиз туна хирери, Багърибуру рикIин къене атIанвай. М. Б. Ракъинин сухта. /

БАГЬА фарс, прил.1. еке къиметдин. / Ам адаз Дуьньядин багьа зиннет я. Е. Э. Камаллу паб. / Инсан я кьадарсуз багьа тир девлет... Ш-Э. Мурадов. Инсансузриз лянет. / ЧIалав акатайвал эгечIна жедач! ЧIал ата бубайри тунвай виридалайни багьа аманат я. Р. Гь. Чун чаз килигайла. / Эгер ятIа багьа ваз Ви кIанивал чандилай, Зи стхайрин кьисасар Вахчу Аждагьандилай. 3. Р., Б. С. Шарвили. / 2. кIани. / И насигьат хвейтIа вуна, Вун багьа инсан я, КIири. М. А. КIири. /

* багьа авун гл.; ни вуч — багьа тир гьалдиз гъун. кIарас материал ~, бензин ~.

* багьа хьун гл.; вуч — багьа тир гьалдиз атун. кIарас материал ~, бензин ~.

БАГЬАБУР — багьа прилагательнидикай арадиз атай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. БАГЬАДИ.

БАГЬАВАЛ сущ.: -или, -иле; -илер, -илери, -илера — багьа тир гьал. / Югъ-къандивай туьквендин малдин багьавал хкаж жезва. Р. /

БАГЬАДА — гьал еке къиметдай тир гьалда ава. / Я вили цав вуч багъада, Вун вилериз мус аквада. М. А. Мегер гужар хьанан тIимил. /

БАГЬАДАКАЗ нар. — багьа яз. / Ягь-намус чи гапурдилай хьуй хцидаказ, Хайи Ватан чандилайни хуьх багъадаказ. Н. С. Рагъ хьиз цавуз экъечIнава. / Синоним: багьаз.

БАГЬАДИ сущ.: -да, -да; -бур, -буру, -бура — еке къимет авайди, еке къиметдинди. / Перт жеда зун, такурла вун, багьади... Ш. Къ. Ялавра ви вилерин. /

БАГЬА3 (нар.) — 1. багьа къиметдай. / Абуру садани атай кас алцурар тавуна тадачир; чехирдиз, шурадиз яд ядай, дад галачир, амукьай хуьрекар багьаз гудай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. / Метлеб сад тир финин яргъаз - Алвер ийиз гзаф багьаз. Ш. Ю. «Кукудин» къимет. / 2. масан яз. / Бубайри багьаз хвейивал намус, Вунани ам хуьх игитвилелди. Ш. Т. / Абад ая, дуст, чи азиз ватан! Багьа пишкеш намусдилай багьаз кьазва бязибуру... Ас. М. Гъезелар. Синоним: багьаз.

* багьаз акъвазун гл. — четинвилер ацалтун. / И зарафатар ата-бубайриз Гьикьван багьаз акъвазнатIа, низ чида. И. В. Зарафатни керчек. /

БАГЬАЛУ / БАГЬАЛУХ туьрк, прил. — багьа тир. Багьалу яр, вун Айру жез хиялмир... Багьалу яр. / Булушкаяр тIимил алукI А багьалух заманада. А. Гь. Ахцегь Гьажи ва адан вахт.

БАГЬАЛУХ — кил. БАГЬАЛУ.

БАГЬАЧИ сущ.: О; -ди, -да; -яр, -йри, -йра — жуван мал, авур къуллугъ масадбуралай багьа къиметдай гудайди.

БАГЬАЧИВАЛ сущ., □; -или, -иле; -илер, -илери, -илера — багьачи тир гьал.

БАГЬНА сущ.: -ди, -да; яр, -йри, -йра — масадаз акси кар кьилиз акъудун патал туькIуьрзавай фикир, кар, Гьерекат. / Гила, ви гъуьлуь хьиз, вунани багьнаяр жагъурмир. А. А. Пад хьайи рагъ. / Багьнадихъ къекъвена кIвалерай катиз, Гьазур тир чIафара, сувара гьатиз... С. К. Яран сувариз. /

* багьна авун [акъудун, жагъурун, кьун] гл.; ни — са кар кьилиз акъуд тавун патал са гьихьтин ятIани фикир, кар, гьерекат туькIуьрун. / Кьил пис пг1 азвайдакай багьна кьуна, ам кIвализ хъфена. А. Р. ПIинияр. / Тарсариз физ такIан хьайила, гьар жуьредин багьнаяр акъудзава. Р. /

* багьна кутун гл.; ни ник — са низ ятIани акси кар кьилиз акъудун патал ийидай кар, гьерекат. / Иер фагьум ая вуна, Сулейманак кутаз багьна. Къвез физава и замана Гъарда вичиз вич тийижиз. С. С. Шумудакай рахан. /

БАДА нар. — гьавайда, нетижасуз. / Зайя хьана жегьил уьмуьр ви бада... Е. Э. КIани яр. / Гафар - зурба, крар - бада, Ише тефидай эхирда. С. С. Куьре эгьлийриз. /

* бад(а) <гьавая> фин гл. — нетижасуз хьун. / И гафар вири бада фена. И. В. Зарафатни керчек. Зи шад гуьгъуьл фена бада. Е. Э. Назлу дилбер. / - Ахпа жуван дерди ая... ТахьайтIа вуна чIугур кьван зегьметар вири гьакI бада фида. Б. Гь. Заз эвера. / Поезддив агакь тавуртIа, адан зегьметар бадгьавая физвай эхир! А. Р. ПIинияр. / Уьмуьр бада фенайни бес, Гелкъвез багъдихъ, тагур бегьер! Ф. Н. Яру ичерин багъ. / Куьрелди лагьайтIа, чи чалишмишвилер бада фенач.. Самур, 2001, № 4. /

БАДАМ фарс, сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра — вич кьиблепатан уьлквейра жедай, хтун цил хьтин кIерец емишар. бадамдин тар.

БАДАМЖАН фарс, сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра — афнийрин яргъивал авай беневш рангунин гьар йисуз цана экъечIдай салан майва. ~ар цун, ~из яд гун, ~ар атIун. // Чилихъ хъсан гелкъуьн тешкилнава, рабочийри чпиз болгарский истивутар, картуфар, буранар, бадамжанар битмишарзава. ЛГ, 2001,26. VII. /

БАДБАД сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра — уьндуьшка. [Гуьлханум]. / Лагьана гьа вунани, чамма. Тик дабанар алачирла, зи къекъуьнар бадбаддинбуруз ухшар жедачни? Н. И. Гьакимрин папар. /

БАДГЬАВА / БАДГЬАВАЯ фарс, нар. — манасуз яз. / На зи уьмуьр бадгьава яз тазава. Е. Э. Эминни адан яр. / Зулун алахьай йикъар муграгъвийри бадгьавая ракъурзава. Гь. Къ. Четин бахт. /

БАДЕ сущ.: -ди, -да; -яр, -йри, -йра1. веледдиз вичин бубадин ва я дидедин диде. / Амай са баде гзаф къуьзуь тир, адавай гьич са кар-кеспини ийиз жезвачир. Ф. Акьуллу данарбан. / Бадеяр фад алцурарда аялри. А. С. Зарафат туш. / -Баде! Буба хтана-а! Гь. Къ. Гьай тахьай гьарай. / Жарият бадеди айвандик ацукьна чахрадал гъалар ийизвай. А. Сайд. Вергерин хъикьифар. / 2. рах. къуьзуь дишегьлидихъ галаз рахадайла, адаз жуван патай гьуьрмет авайди къалурун патал ишлемишдай гаф. / Чун машиндай эвичIайла, Серажутдина чи патав атайбурукай са дишегьлидин далудиз кап яна; - им кIвенкIвечи доярка Къизилгуьл баде я лагьана, ам чахъ галаз танишарна. 3. Э. Къизилгуьл баде. / Синоним: чIехи диде.

БАДИ фарс; сущ.: -ди, -да; -яр, -йри, -йра1. хуьрек твадай гъвечIи къаб. хъенчIин ~, ракьун ~; ~ чуьхуьн; ~да хапIа тун. // Къе за мад вад бади къачуна. Р. / 2. куьч. гьа къапуна авай кьадар. / Са бади хапIа тIуьна ахлад. Р. /

БАЖА сущ. — гурмагъ. / Къапу, бажа буьтуьн михьиз айна я. Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. /

БАЖАГЬАТ фарс, кIус — лугьузвай ва я лагьанвай фикирдал так гъидай гаф. / ВацIун къерехдал экIя хьанвай арандин чIехи хуьре уста Къурбан тийижир кас бажагьат жеда. Къ. Р. Аламат. / И девирда намус михьи инсандиз Асайишдин кьарай къведа бажагьат. Ф. Н. Асайиш. / Ятахрал бажагьат кас жеда. К, 1983, 30. I. / ихьтин крариз рехъ гузвай сиягьатчийриз камаллубур бажагьат лугьуз жеди. М. Ж. Фу гайиди я гьамиша. / Санани адахъ вичин хсуси кIвал, са тIимил кьванни динжвал, асайиш къачудай пIипI бажагьат хьана. Чи халкьдин кьисметда кьетIен вакъиа. ЛГ, 2000, 3. VIII. / - Акъваз-акъваз. Музыкантар заз танишбур туш жал? - Бажагь­ат, - гиманлудаказ куьрелди жаваб гана, зак машинда ахцукьиз тади акатна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. / Синонимар: чидач ман, шаклу я.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz