| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка М [эм] урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. - ра алфавитдин цIекIуьд лагьай гьарф. Мад гаф эм (м) гьарфунилай башламиш жезва. Р. Мегьамед, Мурад, Мурсал хьтин хас тIварара эм гьарф чIехиз (М) кхьида. Р. <м> сад-садав игис хьанвай пIузарар кьеняй акъудзавай гьавади ахъа авуналди арадиз къвезвай ачух тушир сеслу фонема. Гафарин сифте кьиле ( мад, мес), юкьва ( амач, кума), эхирда ( кьам, гам) гьалтда. МА || МАГЬ рах., кIус са вуч ятIани масадаз гудайла, теклифдайла, вугудайла лугьудай гаф. - Ма, и шаламарни ваз, и валчагьни. Бадедив са тIимил рас хъийиз туна алукIа зеуваз. А. Ф. Риза. - Ма, к&ез хьурай и лекьни, анжах залай алат... А. И. Самур. Ма, хъухъ пад жедалди, - мурмурзавай ада... З. Э. Муькъвел гелер. Газетда вун гзаф жегьилни я, гуьрчегни. Ма, килиг. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. -Ма, къачу. Исятда ваз бахди мадни савкьватар гуда. М. В. Гьарасатдин майдандал. - Магь, гьисаба жува. Килигин вуна вуч ийидатIа, - хълагьна, а хел бубади зал яргъи ийидай. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. * ма гила кIус хьана алатай кардал наразивал къалурдай ибара. МААРИФ араб, ктаб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра алемдикай, сиясатдикай чирвилер. Ада [Гь. Гьажибегова. - А. Г.] гьакI цIийиз тешкилай «Яру гъед», «Коммунист маариф» тIварар алай литературно-художественный журналрин редакторвални авунай. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. МААРИФЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра алемдикай, сиясатдикай чирвилер гузвайди. V асирдин машгьур эрмени шаир ва маарифчи Месроп Маштоца пуд халкьдиз - албанриз, гуржийриз ва эрменийриз - алфавитар туькIуьрна. А. Мир. Лезги эдебиятдин тарихдикай. МАВГЬУМАТ араб, ктаб., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьакъикъатда кьиле физвай крар са гьихьтин ятIани сир тир къуватринди, кьисметдинди тирдахъ инанмишвал. Эминан девир авамвили, диндин мавгьуматри, са патахъай ханарин, беглерин, муькуь патахъайни пачагьдин" гьакимрин, чиновникрин зулумди, гужари халкь тIушунзавай, эзмишзавай девир тир. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). И властди [советрин властди. - А. Г.] килисаяр, мискIанар, синагогар государстводикай чара авунва. Ада вири миллетрин кьисметар мавгьуматрин къанлу къармахрай ахкъуднава, Къ. М. Рекьин риваятар. Кьуд пердедикай ибарат и тамашадихъ [Гь. Гьажибегован «Адетдин къармахра» пьесадихъ. - А. Г.] дишегьлияр адетрин къармахрикай, девирдин мавгьуматдикай азад авунин карда еке метлеб авай, пьеса тамашачийри еке гьевесдалди кьабулайдакой гьатта «Литературный энциклопедиядани» ( М., 1932, 150 - чин) кхъенай. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. МАВГЬУМАТСУЗ прил. мавгьуматдихъ инанмиш тушир. МАВГЬУМАТСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера мавгьуматдихъ инанмишсузвал. МАВГЬУМАТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра диндин кIвалахар кьиле тухузвайди, фекьи-фахра. МАВГЬУМАТЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илери, -илера мавгьуматчи тир гьал. МАВГЪУМАТЧИВИЛЕЛДИ нар. мавгьуматчивал хас яз. МАВЗОЛЕЙ урус, сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра са нин ятIани тIварунихъ (адет яз, вири халкьдин патай еке гьуьрметлу касдин) имарат хьиз эцигнавай еке гуьмбет-кIвал. Москвада Лениназ мавзолей ава. Р. МАГАЗИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра маса гудай затIар авай дарамат; алвер авун патал чара авунвай махсус кIвал. КилигайтIа, кьве лутуди магазиндин тIапIарар ахъайзава.. З. Э. Кек галкIизва. Магазиндай хтана за Жуван кIвализ кам къачуна. Ваз иер туп, дидедизни Гимишдин са цам къачуна. А. С., Хцихъ галаз ихтилат.... ЧIагъанар маса гузвай магазиндин хала вич-вичик вичин хва Селимакай рахада. С. М. ЦицIигъ - наме. Синоним: туьквен. МАГНИТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ракьун ва я гьулдандин затIар вичел чгугвадай махсус алат. Гада мад, магнит акур ракьун кIус хьиз, Дагъларин сагъибдин есирда гьат хъувуна. Б. Гь. Заз эвера. Палта галудна, абуру къуюдиз турбайрин агъа кьилихъ гилигна, вичик гужлу магнит квай «хуьшрекан» тIвар алай алат авадарна. Б. Гь. Вили вилер. Синоним: микьнатIис. МАГНИТОФОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри магнитдин лентинал сес кхьидай ва а сес акъуд хъийидай аппарат. [Гуьлханум]. Я руш, вахъ лап талант ава хьи. Ракарив агакьнамазди, япарихъ манидин сес галукьни. За магнитофон я лагьана фикирнай. КилигайтIа, Зарлишанан сес я. Н. И. Гьакимрин папар. Дустунин дахди гьа йикъара цIийи магнитофон къачунвай. Чна шаирдин поэма фасагьатдиз кIелзавай сесер лентиниз къачунай. А. Къ. Шаирдин экв. МАГЪ 1 сущ.; -къуни, -кьуна; -кьар, -къари, -къара чилин къат атIуз, ам элкъуьрзавай куьтендин, туьрездин ракьун кIуф тир пай. # куьтендин ~ - хана, ~ гатун. Ахпа туьрездик яцар кутIунна. Ахпа туьрездин магъ чиле акIурна. Ф. Тракторрин гьар куьтенди Къазуниз виш сарин зулум, Абурун гьар хци макъуни МичIивиляй акъудиз гум... А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Трактордин макъари къазуниз пад элкъуьрзавай чIурухьан чIулав накьвари ракъиник къванцин цIивинди хьиз цIарцIар гузвай. З. Э. Муькъвел гелер.... устIарди... хуьрерин игьтияжар патал туьрезар, абурун макъар, дергесар, мукалар, кIашарни кIутаяр ва гьар жуьре маса алатар расдай, ремонт хъийидай. ЛГ, 2004, 22. I. МАГЪ 2 сущ.; -къуни, -кьуна; -кьар, -къари, -къара рагъул хьтин чкалда яру-шабалт рангунин тав авай тар, нарат. Сифтени-сифте цIвелин, макъун, къавахдин тарари пеш ахъайда, ахпа - верхи тарари. 3. К. ТIебиат чирун. МАГЪАРА араб, сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) вагьши гьайван яшамиш жедай акьван дерин тушир тIеквен, легьв авай чка. Къуш такьадай, я итим, Жагъурна са дар ара, Гьулдандилайни мягькем туькIуьрна са магъара. Х. Т. Жанавурдикайни чакьалдикай хкет. Гьа йикъалай кIвале хьайиди са тамаша хьана, гада кьуланфералди хуьквезвачир ( ада РТП-да шофёрвал ийизвай), свасни, тIазва лугьуз, магъарадавай сев хьиз, къецел экъечIзамачир. М. Б. Спелар. 2) векъи кIвал, дарамат. Эхир акъатна зун абур кIватI жезвай магьарадизни. Са хъсан дача ава абуруз. Н. И. Гьакимрин папар. МАГъЛУБ араб: * магълуб хьун гл., вуж дяведа, гьуьжетра кIаник акатун, муьтIуьгъ хьун. И юлдашар рЦаумян ва Азизбегов. - А. Г.], Коммуна магълуб хьайитIа, Каспидин рагъ экъечIдай патан къумлухра гьелек хьана. А. И. Самур. Вун вилик квай. Магьлуб тахьай, ТIвар-ван авай Са халкь я! М. М. Жувал хъша. МАГЪЛУБАРУН ||МАГЪЛУБУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; магълуб авун, магълуб шавун, магълуб тахвун, магълуб хъийимир кIаник кутун, са нел-квел ятIани гъалибвал къазанмишун. Иран гъиликнавай Афгьанрин эмир мелик Магьмудал гъужумна, ам магълубарна. З. Р. Гьажи Давуд. Гъуьрметлу юлдашар, чна квез куь журналрин 50 йисахь галаз алакъалу тир лишанлу вакъиа мубаракзава. Чаз квехъ чанарин сагъвилер, яратмишунра цIийи-цIийи кукIушар магълубдай къуватар хьана кIанзава. «Самур» журн., 2001, № 2. МАГЪЛУБВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера кIаник акатай гьал, муьтIуьгъ гьал. Магълубвилин лацу тIаратI ( Югъ яргъи я, нисинни туш гьа гила мад жеда галтад, МасакIа хьун мумкин туш). Х. Х. Масан баде. МАГЪЛУБВИЛЕЛДИ нар. магълубвал хас яз. Гьажидиз суьгъбет давам хъувунин лазимвал амаз ахкунач. Ада магълубвилелди кьам чухвана. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. МАГъЛУБУН кил. МАГЪЛУБАРУН. МАГЪУЛ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра туьрк чIаларин халкьарикай (азербайжанрикай ва я туьркерикай) тир кас. - Им мугъулрин сурар я, Хкуд хъийиз кучудунар, Герек тушир крар я. М. Б. Мугъу сурар. МАГЪУЛ 2 прил. магьулрин, магьулдин, магьулриз талукь. Мугъул чIалара гирей гафунин мана машгьурди, лайихлуди, ихтиярар гъиле авайди я. З. Р. Гьажи Давуд. - * магъул чIал сущ. магъулар рахадай чIал. -Заз магьул чIал чида, - лагьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. МАГь кил. МА. МАГЬАЛ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) куьгь. уьлкведин пай. Эхиримжи са шумуд йисуз ада [Дергагькъули бегди. - А. Г. ] са десте аскерарни гуьгъуьна аваз патарив гвай магьалра рекьер атIуз, хипер чуьнуьхиз тарашчивилер авурди гьич садан рикIелни аламачир. З. Р. Гьажи Давуд. Ханди идара ийидайла, Куьредин ханлух 10 магьалдиз пай жезвай: Къешан, Агьул, РичIа, Кура, Гюне ( СтIалрин чилер), КьепIир, ЯркIи, Ахмарли, Хъартас ва Гуьгуьма. ЦицIигъ ЯркIи магьалдик кIватI жедай, санал чпин дердияр ийидай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) са шумуд куьчедин арада авай шегьердин пай. Кьуй зи экв багъширай гьар магьалдиз, МуркIаризни чим гудай. А. С. Зи кIвачикай... МАГЬИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) филдин кIараб. Лазим затI я мина зунжур, къуба гъваш, Магьидин регъ -, гьам рикIелай физ тахьуй. Е. Э. Къавумдиз. 2) (чIехи гьарфуналди - М) дишегьлидин хас тIвар: Магьи. Дишегьлийри неинки гамар, гьакI рухвар, гьебеяр, тапракар, гуьлуьтар, элжекар ( бегьлеяр) ва маса шейэрни хразвай. Гамар ва халичаяр храдай устадрин жергедай яз Абдуселимова Рекъия, Абасова Мислимат,... Уружева Магьи, къалуриз жеда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Ви руш Магьидилай хабар атанвай... М. В. Гьарасатдин майдандал. * магьидин регъ филдин кIарабдикай авунвай регъ МАГЬИР араб, прил. лап хъсан, вини дережадин. Дуьньядин вири ханандаяр инал гъилер гадарна, япар хкажна и магьир ашукьриз яб гуниз мажбур жедайвал тир! Къ. М. Лезги къавахар. Магьир устIарди усал, кубут шейни интигъа пишкеш хьиз туькIуьрда. М. М. Лезги тIвар алатIа. Чахъ гамар хурун патал станокар, шалар хурун патал каркаяр, гъалар авун патал чхраяр, сар эвягъун патал рекьер, кавчаяр, бадияр, килеяр ва такъаяр, кандуяр ва кIатIар, гьакIни маса затIар ийизвай магьир устIарар авайди тир. М. М. «Нагьар хъсан яни, хьар»? Шиирриз чпин чIагайвилер, магьир къанунар ава. А. Къ. Нехирбанни лекь. МАГЬИРВАЛ сущ.; или, -иле; -илер, илери, -илера магьир тир гьал. Магьирвални дидед чIалан гафунин, Уьмуьрдин кьел Туькезбанан тIварцIева. П. Ф. Етим Эмин. МАГЬЛе || МЯГЬЛе фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсанар яшамиш жезвай чкада кьве жерге кIвалерин ва инсанар, улакьар фин патал абурун арада авай чил. # агъа ~, вини ~, чи ~. Седефаз, са сеферда вини магьледиз фейила, дидедин къужахда авай аялдин кьил акуна. З. Э. Муькъвел гелер. [Мирим]. - Валлагь Эфенди, а вини магьледа авай Мегьамед Рзадин сес атIана лугьуда. Гь. Гь. Колхоз. Кьве йикъалай Цавдаран патав, магьледин аялрилай гъейри, хкведай касни хьаначир. М. В. Гьарасатдин майдандал. Кьурагьрин хуьруьн юкьниюкьвал Хъикьеррин магьле ала. ЛГ, 2003, 4. ХII. Ам куьгьне хуьр тир, агъа мягьле, вини мягьле лугьуз мягьлейриз пай хьайнвайди. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. -Ваалейкум салам! Буюр, ша, ацукь! - Гьажирамазанс вини мягьледа авай шкьакь туьквенчидиз чка къалурна. А. И. Самур. Вири мягьледал алай дишегьлиярни ликбездиз тухвана. Къ. М. Душмандин тум. Синоним: куьче. ☼ 1955 - йисан Орфографиядин словарда, 1966 - йисуз акъатай «Лезги чIаланни урус чIалан словарда» мягьле кьабулнава. 60 - йисарилай башламшпна ва орфографиядин эхиримжи словарда магьле кхьин теклифзава. Кхьинра кьве жуьрени гьалтзава. Чун тайин себебралди эвелан къайдадин терефдар я. * магьле-магьле нар. магьлейралди. ХандакI ягъиз, къванер вегьез, Цал эцигиз ебни туьрез, КIватIал хьана амле, мирес, Магьле-магьле кIвалер хьана. С. Лезги мехъер. МАГЬЛЕВИ - цI, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра магьледай тирди. А намуссуз кIвалах чи хуьре ийиз тун эх тежедай кар я! - лагьаналда Агъа магьлеви Кьадиди. С. Ярагъви ашукь Уьзден. МАГьРУМ араб, прил. авачир, къакъуднавай. авачир гьалдиз атанвай Чубарукди... Инсандикай магьрум кIвалин къавук вичин муг Тийидайди, къе лагьайтIа, заз аян хьана. И. Гь. Рубаияр. Вуч чарайин, и дуьньяда Магьрум кас ажуз хьана хьи... М. А. Вуч чарайин? * магьрум авун гл., ни-куь са вуч-вуж ятIани амачир гьалдиз гъун. * магьрум хьун гл., вуж никай-квекай са вуч ва вуж ятIани амачир гьалда хьун. Чубак, лежбер гатаз марфад, недай факай хьана магьрум. Е. Э. ГЬажимурад эфендидиз. Буйдиз аскIан Желилан са вилни буьркьуь я. Вучда кьвак, тIебиатди адаз Гуьрчегвал ганач. Амма рикНш михьивиликай ам магьрум туш. З. Э. Кек галкIизва. Лекь вич аватнавай гьалдив вердиш хьанвай. Белки, им азадвиликай магьрум хьунихь галаз ваъ, чахъ галаз, адахъ михьи рикIивай гелкъвезвайбурухъ галаз вердиш хьун тир. А. Къ. Нехирбанни лекь. - А чIавариз, рухваяр, цел пли ала лугьудай. Азгъун нефсер авай ханарини беглери инсанрив гьакI авахьна физвай ядни хъваз тадачир. Абур булахрал экъечIайла, лежберар яйлахрикай магьрум жедай. Б. Гь. Заз эвера. Зи лезги хилкь, зи дагъви халкь илимдихъ магьрум яз тун заз гунагь я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. МАГьРУМАРУН ||" МАГЬРУМУН гл., ни-куь никай-квекай; да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир, магьрум( ар) авун, магьрум( ар) тавун, магьрум( ар) таквун. магьрум( ар) хъийимир къакъудун, магьрум гьалдиз гъун. Дуьз рекъикай пай це вуна жемятдп Уьмуьрдикай магьрумзавай игридаз. И. Гь. Рубаияр. Къе заз гъарайна малумариз кIанзава: багъривиливай магьрумзавайбуру даим душманвалзава, мукъаят хьухь, инсанар. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Инсанар чпин тIебии хесетдиз МуьтIуьгъ тир, яни азадвиликай магьрумнавай чан алай гьар са затIуниз ( гьатта инсанризни) сифтедай чап-чап, гьатта хвешивални кваз килигда, адак хкуьрда, рахшандарда, ухвати лугьуда, ахпа и азадсузвилихъ галаз вердиш жеда ва магьрумнавайдан гьатта язухни чIугвада. А. Къ. Нехирбанни лекь. МАГЬРУМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера са квекай ятIани магьрум тир гьал. За эхи авур кьван дарвилер, магьрумвилер инсанриз чир жеда... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Рагъ акIидай патан цавара гумар гьатнавай, чилера цIаяр, Катрамаканда лагьайтIа, мекьни каш, шел-шуванар, хажалатар, магьрумвилер... Р. Гь. Зи ирид стха. ЧIехи гъалибвал гьакI арадал атайди туш. Адахъ гьакьван еке магьрумвилерни гала. ЛГ, 2003, 25. XII. Жамидин амач, вични чи Жамидин... Им лезги литература патал зурба магьрумвал я. «Самур» журн., 2003, № 6. Эхь, гьа пIапIрусдик цIай кутурди хьиз, Гуьлуьшана шаирдин рикIени муьгьуьббатдин цIай-чирагъ куькIуьрна, абуру саналди шадвилерни пашманвилер, бахтарни магьрумвилер авай уьмуьр яргъалди кечирмишна. К. К. Шаирдин килфетар. Синонимар: авачирвал, дарвал. МАГЬРУМВИЛЕЛДИ нар. магьрумвал хас яз. Синоним: магьрумдаказ. ~ МАГЬРУМДАКАЗ нар. магьрум гьалда аваз. Синоним: магьрумвилелди. МАГЬРУМУН кил. МАГЬРУМАРУН. МАГЬСУЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) къуьл, мух, прунз, сил ва мсб санлай. Гьардаз пудкьуд рипе тум фидай маса кьве никни авай,. амма шимерацIарара авай магьсул тагудай пис чкаяр тир. А. Ф. Бубадик веси. Мусадиз гайи ник ада магьсул вичин пата амаз гайиди тир. ЯтIани, анай магьсул хкведа лагьана умуд авачир, а чка, кьурагьвили кана, инал-анал са къал алаз, яру хьана акъвазнавай. А. Ф. Бубадин веси. Цавун юкьваз кьван хкаж хьанвай рагъ... итимдин буйдиз кьван магъсулар хкаж хьанвай никIерал, кьакьан дагъларал ва аскIан дерейрал чукIур ийиз, акIидай патахъди гьерекатда авай. А. Ф. Бубадин веси Магъсулар цаци чкаяр, багълар, маларни лапагар дяведилай виликан кьадардив ахгакьарун патал женг башламишна. З. Э. Муькъвел гелер. Ацукьнава ана халкьар. Кьаз магьсуларин гьисабар. А. Ф. Эм-Тэ-Эс, 2) самунин тан авай техил; техил авай. кьил галай набатат. Гад алукъна. Ракъини цIу хьиз кудай. Кьве вацра кьван я марф, я яд такунвай чилер, магьсулар, векьер-кьалар яру хьана кана, кьурана акъвазнавай.' А. Ф. Бубадин веси. Магьсулрин лап кьакьан бегьерар битмишарзавай. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
