| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка П |пэ] урус, сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра алфавитдин къанни кьвед лагьай гьарф. Алай вахтунда и гьарфуни кхьинра кьве сес къалурзава: 1) пIузаррин вансуз нефес галачирди, месела паб, пад, пуд гафарин сифте кьиляй ван къвезвайди, 2) пIузаррин вансуз нефес галайди, месела: пак, перт ( хьун), путул гафарин сифте кьиляй вас къвезвай хьтинди. ПАБ сущ.; - па, - па; - пар, - пари, - пара 1) эркекдиз акси жинсинин, вичи аялар хадай ва абуруз хурудай нек гана чIехи ийидай инсан. Гьич тахьай кьван гзаф атанвай папар, КIватI хьанай гъвечIи-чIехи ва руш аял. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Къав кIевириз,. шифер ягъиз, Папар жезва кIвал сувагъиз, Залан кIвалах уртах ийиз, Ажеб регьятвилер жеда. С. Лезги мехъер. Синоним: дишегьли. 2) са хизандин кьил кутун патал итимдиз некягьнавай диши инсан. Гьич са касдиз кьве паб тахьуй дуьньядал. Е. Э. Кьве паб. Са паб гъун важиб, герек я бендедиз. Е. Э. Герек туш. Паб кьена ялгъуз хьайила, Виниз кар агъуз хьайила… Межлисда зи тIвар амач кьван. С. С. Марият кьена хендеда хьайила. Айиб туш папахъни тахьайтIа цамар, Айиб я ачух чин, жигер тахьайтIа. А. С. Ша, дустар! Лезгидиз герекди са паб, вад аял, са кесиб кIвал ва са гъвечIи къуллугъ я. 3, Р. Веси. Я паб,… им чIехи мурад тушни, жуваз хва хьана, хва чIехи хьана, адан мехъер, межлис акун. А. Муграгъви. Адалатдин арха. * паб-аял сущ. са хизанда авайбур вири санлай. Вуна мидя кьуналди къе архадай, Паб-аялдиз къалуруналди буба хьиз, Эхир раиж жеда ви рехъ туба хьиз, Ви хва пака гьи чин алаз рахада? X. X. «Чи чилив гва дегьзамандин рехивал». Ада, виридаз хьиз, Севзиханазни гьа сад хьтин жавабар ганай: «Кеф-гьал пис туш… пабаял вири сагъсаламат я». А. Къ. Нехирбанни лекь. * паб гъун (къачун) гл., ни низ уьмуьрдин юлдашвиле кIани дишегьли жуван кIвализ гъун. Паб тагъана яшамиш жедайди туш, - атIуз-атIуз лугьузва Гьайваза, вичин стхадин чинилай вилер алуд тийиз. М. В. Гьарасатдин майдандал. Кьвед лагьай паб хкидай ихтияр авайтIа, за ам гьикI хьайитIани жагъурдай З. Къ. ШейтIандин веледар. Бахтсузвал яни, тахьайтIа кьисмет, Гъайи-гъайи паб кьена са касдин, Абурун шалар куьрсарун адет Хьанвай цлакай, лишан яз ясдин. Ирид лагьай паб хкана тадиз, КъекъвезвайтIани гъилеваз кIекIец… К. К. Яд атIай регъв. Синоним: эвленмиш хьун. * паб-гъуьл сущ. са хизандин кьиле авайбур. Паб-гъуьл хьайтIа, тежез хьайитIа гьуьрметар. Квез герек я мад а мехъер, зегьметар. С. С. Пис папаз. * паб рахкурун гл., ни паб тир дишегьлидихъ галаз санал яшамиш жез амукь тавун. * паб тIалакьдин кьил сущ. папал кьадай кьин. Хуьре нашиз гъисабзавай АнтIила са сеферда кимел, вичелай акьуллу кас авач лагьана, паб тIалакьдин ва кьуд каламдин кьин кьуна. Къ. Къайибханов. АнтIилан кьин. * папаз кIан хьайитIа, ламракай итим ийида мисал 'гъуьл тербияламишунин карда патан къуват еке я' манадин мисал. ПАБВАЛ сущ.; - или, иле; - илер, - илери, - илера эркекди паб, аялрин диде тир гьал. - Вуна зун гьиниз тухузва? - хабар кьуна гьуьзел руша. - Вун са вил авай шагьдиз пабвиле тухузва ман, ~ жаваб гана гадади. Ф. Гьуьлуьн шив. ПАБВИЛЕлдИ в., нар. рахазвайдаз, алакъаламиш жезвайдаз кIандайвал ийиз гьазур тирди къалурдай амалралди. Синоним: ялтахвилелди. ПАГВ сущ.; - куни, - куна; - квар, - квари, - квара юкьван (кьулан) тарцелай хурухъди къвезвай кIарабрикай сад. * пакун тIвал сущ. инсандин, гьайвандик къвалан кIараб. Ленгердавай пакун тIвал, Енгедиз гуй рикIин тIал. Ф. Ша садра кьван чунни адал хъуьрен. Адан пакун тIваларив гвай пи цIрадайвал. Мез кьадайвал, КIвачер чилик ккIидайвал. Н. И. Сирлу межлис. КIвалахал фидайла, автобусрани троллейбусра дарискъал жез, кIвализ хтайлани пакун тIвалар тIариз рекьизва. Гь. Къазиев. "Гьайиф зи гъуьл". ПАГУН кил. ПОГОН. ПАГЬ ме. жд. гьейранвал, мягьтелвал къалурдай гаф. - Пагь, Надя, ваз чидач, муьгьуьббат вуч ятIа. А. А. Умуд. Пагь, ксариз хьайиди вуч уьлуьм я… А. С. Дидедин кьисас. Пагь, гьикьван гуьзел я исятда тIебиат. ЛГ, 1992, 7. III. Рухвайриз чпин диде чпин гъилералди секинарна кIанзавачирни? Пагь, акI кIанзавай хьи. А. Исм. Вацран мичIер. * пагь атIун, пагь атIана амукьун! гл., вуж са кардал муьгьтел хьана, лугьудай гаф, ийидай кар жагъин тийиз амукьун. Кьуна какур элкъвей карч, Ялна вичел, Гьалчна чилел, Яргъи хьана анал кел. И кар акур инсанар Рушан патав атана. ЦIувад йисан гуьзелди Виридан пагь атIана. Ф. Бахтавар. Пачагь и угъридин гъиляй ажуз хьана, пагь атIана амукьна. Ф. Халуни хтул. Шехьзавай аял къужахда кьунвай свас, гъилер куьрс хьана, вилер чIехи хьана, пагь атIана кьурана, гьакI амукьна. А. М. Самур. Къизилбашрин кьушунар, сел хьиз, шегьердихъ ахмиш хьана. Надир пагь атIана амукьна. З. Р. Гьажи Давуд. ПАГЬЛИВАН фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра кьакьанда янавай симинал гьар жуьредин гьерекатар ийиз жуван алакьунрал халкь машгъулатардай кас. Зун акурла, къарагъна вун, Экв хьиз зурзаз шеминаллай, Я тахьайтIа пагьливан хьиз, Пайгар гвачиз симиналлай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Пагьливан неинки симинал адав гвай пайгарди, чилел агъзур жуьре кьуьруькар акъудзавай квасади хуьзва. М. Ж. Дарман хьиз герек я. Лезги пагьливанрин устадвилиз мугьманри рикIин сидкьидай капар яна. К, 1991, 22.I. Гила пагьливанар акьван гъиле-вилени амач, чебни тек-туьк гьалтзама. Квахьзава чи куьгьне адетар. М. Б. Футболист. * пагьливан Магьамад сущ. халкь патал женг чIугвадай, вичихъ зурба беден, къуват авай лезги фольклордин игит. Пагьливан Магьамад, вичин гуьрзни къалхан къвалал вегьена, кварни къачуна, къарини хъуьчIуьк кутуна, яд галай патахь фена. Ф. Ирид юкI алай пагьливан Магьамад. ПАД сущ.; - та, - та; - ар, - ари. - ара 1) къвал. Кьуранвай гьерен патар кIвализ хкана. М. Б. Катай къах. 2) тереф. Ина я и патаз, я а патаз мейил тийизвай, иллаки са фикирдал алачир хизанарни авай. Гь. М. Им къван, имни терез. * пад алачир прил. акьуллу тушир, чкадив кьан тийидай. - За ви кьуьзуьвилиз гьуьрметзава. Тавакъу ийизва, мад ахьтин пад алачир ихтилатар тийин. А. И. Самур. Ихтилат чукун патал пад алачир сив квай са кас бес я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * пад жедалди векъи, нар. тух жедалди. Ма, хъухъ пад жедалди, - мурмурзавай ада. З. Э. Муькъвел гелер * пад квачир сив сущ. сивел атай вуч хьайитIани лугьудайди. Абур, якъадаш, - лагьана ада, ваз хьанвай чIуру авазар я. Вараки, ахьтин пад квачир сиверихь яб акална, жуван кенефдин кьил квадармир. З. Э. КУТВ-диз фена. * пад кими гафар [ихтилат] сущ. гьакъикъатдив кьан тийидай, ахмакьвилин лишанар квай гафар [ихтилат]. Гьамиша ийизва тикрар Чарада лагьай кьван кими гафар. А. Ал. Туьтуькъуш. * пад-къерех авун гл., ни са тайин чкадиз фидайла, лазим тир партал(ар) алукIун. * пад-къерех акун гл., низ уьмуьр акун, тежриба авайди хьун. - Заз квез хьтин дуьньядин крар чидач, заз пад-къерех акурди туш. А. Ф. Лянет. Дагъдин хуьре етим яз чIехи хьайи ва пад-къерех такур ам Димиран кIвале есир ва къаравуш хьанвай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Халкь а къадар нарази тир хьи, и кардин гъавурда анжах Уьзден хътин пад-къерех акур инсанар акьазвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * пад-къерех ягъун гл., ни жуваз паб аваз-аваз, маса дишегьлийрихъ галаз алакъалу хьун. Ваз къацак акатай данаяр акурди яни? Пад-къерех язавай итимарни гьакI я. Н. И. Гьакимрин папар. * пад (патал) кьун гл., нин нин терефдар хьун. Жемятар, Шидибег хьтинбур чи хуьре мадни ава. Абуру вилериз акваз-акваз Шидибеган пад кьаз, «тапарар я» лугьуз, кхьейдаз нагьакьан гафар лугьудайла, квезни, абур вужар ятIа, чир хьана. А. Ф. Газет. - Шахмарданова пара кIевиз Агьмедован пад къазва. А. А. Лезгияр. Гьажиев учительницадин патал жедайди ашкара тир, гьавиляй ада сив ахъайдалди Гьуьсейнова сарарикай хьиз лагьана: -Ада, гьелбетда, ви пад кьада. А. А. Умуд. * пад-пад авун гл., ни-куь вуж-вуч кукIварун. Гардан вуна зи атIайтIани, завай аниз физ жедач. Вучиз лагьайтIа гила ада зун къазунда, пад-пад ийида. Ф. Кесибдин хва Къагьриман.... аждагьандин ирид кьилни пад-пад авуна. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. * пад-пад (патар-патар) хьун гл., вуч сагъ затI сагъвиляй акъутун, паяриз чара хьун. И арада гуьрз хтана идан кьилел аватна, патарпатар хьана гьарнихъ чкIана. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. ПАДЕЖ урус, граммат., сущ,; -ди, -да; -ар, -ри. -ра затIарик, тIварарик акатзавай гафар дегиш хьунин категория.... дибда ( асул падежда) ачух сесер ава я у аваз хьайитIа, актив падежда ва и падеждикай жезвай амай падежра адан эхирда и гьарфунин вилик у гьарф кхьида ( яни икI: -уни ва мсб). Месела: лашуни, лашунин, лашуниз...; туп - тупуни, тупуниз... М. М. Гь. Лезги чIалан орфографиядин словарь.... лезги чIала шумуд падеж ава? - Жува лагь, - гадайри адаз инлай-анлай къуват гана. - Ни цIемуьжуьд лагьайтIани, - ашкъи акатна давамарна Курабега, - адаз, са девирда заз хьиз, грамматикадай къвед! ЦIекIуьд, ава лагь, цIекIуьд Т. А. -Лезги чIала шумуд падеж; ава? - ЦIемуьжуьд. - Ам виликан вахтар тир... Гила чахъ 19 падеж хьанва. Адан тIвар чарасузвилин падеж я. Суаларни ихьтинбур я: вучин? гьикIин? "Самур" газет, 2002, 19. III. * актив падеж, арачивилин падеж, асул падеж, гунугин падеж, талукьвилин падеж, къакъатунин падеж, секинвилин падеж. ПАДИШАГЬ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра гьукуматдин, уьлкведин кьиле авай кас. Ажеб камалэгьли гуьзел жагъана къужахда аваз, Жамали эйш-ишаратда падишагь хьиз чагъда аваз. Е. Э. Хьана Амач лугьуз и падишагь, Заз са хабар ван хьана хьи. С. С. Амач лугьуз падишагь. ПАДУН гл., ни вуч; -да, на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; пад авун, пад тавун, пад тахвун, пад хъийимир сагъ затI кьве пай авун. Чил кьве падна, ЧIехи вацI авахьиз, Вилери ваъ, вуна заз къалурна. М. Б. КIватIиз тахьай гад. ПАЁК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вахт-вахтунда садаз (аскердиз) гудай недай ва алукIдай затIар. Хуьре адан руфунин гьунар виридаз чизвай. Армияда ам кьве паёкдал эцигналдай. С. Гьажибегов. Пуд бади. ПАЖ || БИЖ туьрк, сущ.; -ра||ре, -ра||ре; -ар||ер, -ари||ери, -ара|| -ара 1) дишегьлиди, некягь авунвай ва я регистрация авунвай гъуьл авачиз, хайи аял. ЦIайни гум кьилел алаз, куьчедай хтай дидеди Секинатаз вичин акьалтIай гаф лагьана: - Я жува-жув йикь. ТахьайтIа, за вун рекьида. А паж хамир! З. Э. Кек галкIизва. Хайи чилиз Батан лагь! Батан течир инсанни, диде-буба течир паж сад я! Ф. Б. Миф. 2) векъи масадбур алцурардайди. Гила... а симсил пажра диссертация кхьизвалда. Кхьирай! Гьахьтин гьиллейралди, дережайралди къуллугъар къачузвайбур чина муд хьанва кьван. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. КъарпIузар маса гузвайбур пажар я. - Вуч, вуч я? Гъавурда акьунач Нур. - Бижер я. - Вучиз? Р. Гь. Лацу цавун кIаник. ПАЖАЛИСТА урус, кIус са вуч ятIани авун теклифдайла минет авун яз ишлемишдай гаф. Пажалиста. Зи патав ацукь. Ясин вал кьуркьанул гьаким. Им гьа и кьуркьан ваз гьаким я лагьай гаф я. чан руш. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Синоним: буюр. ПАЙ туьрк, сущ.; -юни, -юна; -яр, -яри, -яра 1) сагъ затI арадиз гъидай ва я ам чукIурайла жедай кIус. || вахтунда жемятдик зурзун акатна, са паяр катиз башламишна. Ф. Ирид юкI алай пагьливан Магьамад. Велиметан утагъдин са илан чIехи са пай адал алкIурнавай яйлухрай ацIанва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Набататрин паяр: дувул, тан, пеш, тум, къене авай емиш. З. К. 'ТIебиат чирун. 2) са гьихьтин ятIани шадвиляй гудай багъиш. Ракъинин гуьмбетдиз лапагар, верчер, гъери, дуьгуь, рангунин литер ва гзаф кьадар маса шейэр паяр яз гъизвай. А. И. Къиргъин. 3) умуми затI талукьбуруз чара авурла, гьар садал гьалтдайди. Бубадин суруз гьуьрметиз тежедай касдиз и кIваляй гьич чат кепекдинни пай жедач. З. Гь. Бубадин кIвал. * стха пай, чIалан паяр. * пай атIун гл. са кардикай магьрум авун. Аллагьдин мал пай идайла, датIана, гьамиша куьз тада зун пай атIана? Е. Э. Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз? Кесиб кас аквадай бенде жагъич, валлагь, кесибвал кьий. Адан пай тIатIудай бенде жагъич, валлагь, Кесибвал кьий. Е. Э. Кесибвал кьий. Чи гзаф хуьрера кхьин авачирвал, азадвал анихъ амукьрай, бязи вахтара чи ата-бубайрин тIебиатдин лап адетдин девлетрикай пай атIанва. И. В. Чирхчир. * пай атIуй! $, межд. дишегьлийрин экъуьгъун. * пай гун гл. алакьунар, лазим шейэр гун. Сад Аллагьди гана ваз пай... Е. Э. Суна, за ваз лугьун са чIал. * пай кутун гл., ни квек куьмек гун. Газетрин редакцийри чпин кьвалав литературадин кружокар тешкилуналди, анра юкьван школайрин преподавателрив, партийный, советрин ва маса работникрив лекцияр кIелиз, туналди чи литературадин гележег тир жегьил писателар чIехи авунин кардик лайихлу пай кутада. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. * пай хкатун гл., нин квекай умумивал амукь тавун. Агьузардин ван цавариз акъатна, И гуьлуьшан дуьньядикай пай хкатна. Е. Э. Шеда зун. * пай хьун гл., вуч сагъ затI кьве патахъ чара хьун. Къазмадивай акьван яргъа тушиз, вацI кьве шакъадиз пай жезвай чкадал, къавахдин са тар пунай акъатнавай З. Гь. Ахварай авудай аваз. Лезгийрин интеллигентрикай гьарма сад анжах вич паталди алахъначиртIа, халкь кьве патал пай жедачир. З. Р. Веси. ПАЙГАР 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра; пагьливан симинилай фидайла, адан гъиле жедай яргъи, дуьз лаш. Зун акурла, къарагъна вун, Экв хьиз зурзаз шеминаллай, Я тахьайтIа пагьливан хьиз, Пайгар гвачнз симиналлай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Пагьливан неинки симинал адав гвай пайгарди, чилел агьзур. жуьре кьуьруькар акъудзавай квасади хуьзва. М. Ж. Дарман хьиз герек я. Майдандал гъиле яргъи пайгар авай пагьливанни акъатна. К., 1991, 22.II. ПАЙГАР 2 прил. лазим тир къайдада авай, хъсан ери авай.... заводди акъудзавай шлифовальный станокар акьван пайгарбур я хьи, абуру рандадай ягъай алатар гезина турла, чIар анихъ амукьрай, гьава фидай чкани амукьдач. З. Э. Кьве фронтдин командир. ЦицIигърин хуьруьн кIватIал санлай Куту-ркюредин наиблухдик акатзавай. Ина цуниз пайгар, хъсан магьсулар жедай чилер лап тIимил авай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. - Уьзден, чаз вахт пара ама. Тади ийидай кар авач. Чун кьисмет хьанвай межлисни пайгарди хьанва. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * пайгар хьун гл. лазим тир къайдада. хъсан ерида аваз хьун. ЦIинин кьуьдни хьана пайгар... С. С. Билбил. Гьар са жендек хьунал кьакьан, Намусдиз пайгар жедай туш. С. С. Вич гумрагь тир бязи тарта. ПАЙГАР 3 нар. лазим тир къайдада... адан са чIиб кьван шапкадикай хкатнавай мег эаз пайгар акунач. И. В. Чирхчир. Агьзур гадни агьзур гатфар ракъурна, Секинарда вун халади пайгар, рикI. И. Гь. Рубаияр. Лугьуз жедач, пайгар аквазвач заз жуван гьалар. И йикъара за Къуръанни кIелна, акьалтарнавайди я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: пайгардиз. ПАЙГАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера пайгар тир гьал. Пайгарвал лайих я жув пайгардаз. Р. ПАЙГАРДАКАЗ нар. лазим тир къайдада аваз. Синоним: пайгардиз. ПАЙГАРДИЗ 1 пайгар существительнидин гунугин падеждин форма. Кил. пайгар. ПАЙГАР, ПАЙГАРДИЗ 2 нар. къайдадик кваз. Гьелбетда, гьар гьи кархана къачуртIани, ада пайгардиз, къайдадик кваз кIвалах авун зегьмет чIугвазвайбуруз лазим тир, къулай шартIар яратмишунилай аслу я. ЛГ.. 2003, 13. XI. Синоним: пайгардаказ. ПАЙГАРСУЗ прил. пайгар тушир. А кьвед лагьай папани са пайгарсуз велед хана заз. А. Къ. Нехирбанни лекь. Антоним: пайгар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
