| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка Ф [эф] урус, сущ.; ди, -да; -ар, -ри. -ра алфавитдин къанни цIуд лагьай гьарф. <ф> кIаник пIузар винел сарарив агудна сивяй акъуддай вансуз сес. Лезги чIала гафунин сифте кьиле ( фу, фур), юкьва ( руфун, сифет), эхирда ( гаф, саф) гьалтда. Чи фикирдалди, ф сес... эрмени ва я эрмени чIал арада аваз лап куьгьне девирдин хатт, урарт чIаларай къачунва. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. ФА фу существительнидин актив падеждин форма. Кил. ФУ. ФАБРИКА (ФАБРИК рах.)урус, сущ.; -ди, -да; -яр, - йри, -йра кьезил промышленностдин кархана. [Гуьлханум]. Акъвазнава фабрикар, Мяденарни кIеви я. Х. Т. Дагьустандин баркаллу рухваяр. Гадайриз кIвалахдай чкаяр авач. Лагь ман гъуьлуьз, ачухрай анра гъвечIи заводар, фабрикаяр. Н. И. Гьакимрин папар. Лап аял чIавалай, мектебдани КIелиз, ада Кьулан СтIалрин фабрикада халичаярни храз хьана. ЛГ,2004, 15. VII. ФАБРИКАДИН прил. фабрикада гьазурнавай, гьазурдай. Фабрикадин жигетдилай гъили храйди мудда ава. Р. ФАГЪИР || ФАКЪИР || ФЕКЬИР прил. яхсул, кесиб. Фагъир дишегьлидиз а рекьер, духтирханаяр ахварай кьванни акуна чидай чкаяр тушир. З. Э. Муькъвел гелер. Факъир Тагьир гьа виликдай хьиз факъир яз амукьна. А. С. Лезги поззиядин экуь тир булах. [Гуьлханум] Куьн вафасузар я. Фагъир Зарлишанал гъанвай гьал аку. Н. И. Гьакимрин папар. * Фекъир Эмин сущ. Етим Эмина вичиз тахаллус яз къачунвай тIварарикай сад. Фекьир Эмин, мукъаятдиз Вуж килигда шикаятдиз? Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Фекъир Эмин дерт авачиз рахачир... Е. Э. Бахтсузвал. ФАГЪИР || ФАКЪИР || ФУГЪАРА араб, сущ яхсул, кесиб кас. Фана дуьнья, вуна гьей, куда шумуд фугъара. Е. Э. Дуьньядиз.. Бязи фугъараяр ава, - гьам-хажалатиз... Е. Э. Дуьнья, гьей. Шумуд фагъир пIуз акъатна, Таз на цIраз, кIуьрез, къази. Е. Э. Къази. Вичелай агъада авай касдин кар гьалтайла хузайинди адан туьтуьнал акI кьуьл илисдай хьи, фагъирдихъ кIусни аман амукьдачир. З. Э. Рекьер сад туш. [Керекуьре Пуркурович]. - Квез завай вуч кIанзава? Зун язух, кесиб, фагъир, ажуз са кас я. Залай гъил къачу! Ф. Б. Филиал.Синонимар: язух, бенде. ФАГЪИРВАЛ || ФАКЪИРВАЛ || ФУГЪАРАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера фагъир тир гьал. Келлегуьз къучи жедалди, Дугъри факъирвал хьсан я. С. С. Итимвал хъсан я. ФАГЬУМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна дуьз къарар кьабулдай алакьун. - Къайитмаз фагьум авайди я. Кьилел чIугвадай хесетни квайди я. З. Э. Рекьер сад туш. Вун чи студентрин арада гзаф фагьум авай, акьуллу руш тир. 3. Э. Арифдиз ишара. Гьа са чIавуз рикIелайнн алуд тийиз туш чна Чи фагьумни кIанзавайди чаз фагьумар гайидаз. И. Гь. Рубаияр. Синонимар: къанажагъ, фагьум-фикир, фикир. * фагьум авун гл., ни гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна, дуьз къарар кьабул авун. Гуьзел Тамум, ая фагьум. Е. Э. Гуьзел Тамум. Иер фагьума ая вуна, Сулейманак кутаз багъна. Къвез физава и замана, Гьарда вичиз вич тийижиз. С. С. Шумудакай зун квев рахан. Синонимар: фагьумун, фикир авун. * фагьум тавун гл., ни 1) гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна дуьз къарар кьабул тавун. Фагьумна за бязи Фекьир Гьич са затI течиз рахада, Фагьум тийиз эвел-эхир, Бес ам акI вучиз рахада? С. С. Лагълагъчи. Икьван гагьди вичин вилик квайди вуж ятIа фагьум тавур киричидиз гьасятда ам КIири Буба тирди чир хьана. С. Гь. КIири Буба. - Ханди вуч лагьайтIа башуьсте лугьуз вердиш хьанвай лукIраз кьулухъ чIугун, ийизвай ва я лугьузвай кардин, гафунин атIа кьил фагьум тавуна, ялиз чидай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) кваз кьун тавун, саймиш тавун. Вуна халкьар фагьум тийиз, ви акьул вуч жемил хьана! Е. Э. Дуст Ягьиядиз.... сагьибди са гъапавай векьер чухвана ва, абурув кьуна, цIун патав кьах хьанвай гадади фагьум тавур сим винелдн чIугуна. Б. Гь. Заз эвера. * фагьум-фикир рах., сущ. гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна, герек къарар кьабулдай алакьун. И суалрай кьве патал пай хьанвай лезги халкь сад хъийиз жедай рекьерихъ йиф-югъ талгьуз къекъвезвай шаирдин фагьум-фикир, руьгьдин гьарай аквазва. З. Къ. "За чIижревай чирна цуьквер хкягьиз..." Вуна акI фикир ийимир, зи гъуьл пешекар духтур я. Адахъ кьилин образование ава, амма вичин кьилдин фагьум-фикирар авачир... рахунивай. Ж. Гь. Жанавур. Синонимар:къанажагъ, фагьум. * фагьум-фикир авун рах., гл., ни гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна дуьз къарар кьабул авун. Чи коммунизмда инсанар жеда, абур агакьда, кьуьзуь жеда, рекьида. Куь женнетда вири амукьда. Чидач. Куьне садра им жедай кIвалах яни, тушни фагьум-фикир ая. А. А. Лезгияр. - Акван чна, Аллагьдин патай кьадар-кьисмет хьайитIа, зи ваъни авач. За са фагьум-фикир ийида. Ахпа жаваб гуда, лагъанай имиди абуруз кьведазни. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Аллагь-Таалади гьар са касдиз кьил, акьул ганва. Жува фагьум-фикир ая. Писди - жувандини негь ая, хъсанди душмандинди ятIани ишлемиша. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Гзаф дуьшуьшра итимар дишегьлийрин фитнейрихъ агъазва ва са карни арадал алачиз фагьум-фикир тавуна, къал-къиждик акатзава ва нетижада абуру чпин кIвалер чIурзава. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. Синонимар: фагьумарун, фагьумун, фагьум-фикирун. * фагьум-фикирун гл., ни гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна дуьз къарар кьабул авун. Сада лугьудай гаф фагьум-фикирна, жакьвана лугьуда, сада, сивин пад квачирда хьиз, гьа вичин сивел вуч атайтIани лугьуз жеда. Бес ихьтиндаз чавай акьул авай инсан лугьуз жедани? О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. Синонимар: фагьумарун, фагьум авун, фагьумун. ФАГЬУМАРУН аспект ||' ФАГьУМУН гл., ни; -да, -на; -а; 0, -ин, -рай, -мир: фагьум( ар) авун, фагьум( ар) тавун, фагьум( ар) тахвун, фагьум( ар) хъийимир гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна герек къарар кьабулиз алакьун. Фагьумна за дуьньядин гьал: Гила чин эхир хьана. Е. Э. Гьинава? Сулейманаз чидан тегьер. Фагьум кван жува, самовар. С. С. Самовар. Паташов вич хьайила зурба, Эцигна келледал турба, Фагьумда на кIвални уба, Бугъ акьаз къава, самовар. С. С. Самовар. Фагьумнамаз вичин фурма: Каракул хъицикь я бурма. С. С. Куьре эгьлийриз. Акьуллу ксари, са кьадар фагьумна, лагъанай: «Теймур муаллим гьахълу я. Лезгийриз дидед чалал кIел~кхьин лазим я...» М. М. Чаз къагьриманар кIанда. Ваз чан гана, иман гана, Фагьумардай замам гана, Вун халкьна... Чун Адаман рухваяр я. Н. Сам. Мусурман стхаяр. Фагьумиз ийизвай адан ихтилатар Зуьгьредиз гзаф бегенмиш жезвай. А. И. Самур. ФАГЬУМЛУ прил. гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна дуьз къарар кьабулдай алакьун авай. Туракь варз и береда акьван гуьзел я хьи, на лугьуди ам иниз сифте гуьруьшдиз атанва: адан суьрет гуьрчегариз регъуьвилин яр къикъифзава, ам фагьумлу ва - сабурлуни я. М. В. Гьарасатдин майдандал. Элеонора масабурук акахь тийир, вирибурухъай кичIе ва регъуь, гьа са вахтунда гзаф фагьумлу, зигьинлу руш тир. X. Шайдабегова. Элеонора Рузвельт. Йифни югъ айру ая, вун язва хьи фагьумлу инсан'. С. А. Пис инсандин... Антоним: фагьумсуз. * фагьумлу хьун гл., вуж гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна, мягьтел тир гьалдиз атун. Яхцурни цIуд агъзур газет яхцIурни цIуд агъзур хизандиз атана. Гзафбур фагьумлу хьана. А. А. Лезгияр. Синонимар: мягьтел хьун, фикирлу хьун. ФАГЬУМЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна герек къарар кьабулдай гьал. За ваз яб гузва. Къалура жуван фагьумлувал. С. Гь. КIири Буба. Етим Эминан зигьин, кьатIунар, фагьумлувал акьван хци тир хьи, адавай вич яшамиш жезвай девирдин гьакъикъатдиз дуьз кьимет гуз, инсанрин арада авай рафтарвилер ва абурун хесетар дериндай чириз, уьмуьрдин вири уькIуь-цуру алцумиз, ва абур шиирралди къалуриз алакьна. Д. Джамалов. Лезги литература Учебник. VIII кл. Синоним: къанажагьлувал. Антоним: фагьумсузвал. ФАГЬУМЛУВИЛЕЛДИ нар. гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна герек къарар кьабулдай гьал хас яз. ТIебиатар хъуьтуьлбур тир. Рахадайла адак эсиллагь тади акатдачир, ада гьар са гаф фагьумлувилелди сивяй акъуддай. А. А. Умуд. Синонимар: фагьумлудаказ, фагьумлуз. Антоним: фагьумсуздаказ. ФАГЬУМЛУДАКАЗ нар. Гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна герек къарар кьабулдай алакьун аваз. Риза-Къули-Мирзе амалар чидай жегьил я. Амма Магъжамал адалай кьве кIвач вилик квай фендигар хьана. Арадай са шумуд варз вахт фенватIани, абуру чпин гуьруьшар гзаф игьтиятлудаказ, фагьумлудаказ ва чинеба тешкилзавай. З. Р. Гьажи Давуд. Синонимар: фагьумлувилелди, фагьумлуз. Антоним: фагьумсуздаказ. ФАГЬУМЛУ3 нар. Гьакъикъатдин гьалар, крар сад садав гекъигна герек къарар кьабулдай алакьун авай гьал хас яз. Вич гьахьунин терефдар хьана кIанзавай къазидик шаирди лап рикIивай ва фагьумлуз тахсирар кутазва. Р. Къадимов. Етим Эминан айгьамдин ва зарафатдин шиирар. Синонимар: фагьумлувилелди, фагьумлудаказ. Антоним; фагьумсуздаказ. ФАГЬУМСУЗ прил. Гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна герек къарар кьабулдай алакьун авачир. Нубатсуз къурху акатунин велвела элекьна, амма фагьумсуз кьемеда вирибуруз жакьвадай кендирагъдиз элкъвена. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Къурбан инсафсуз, къаних, фагьумсуз кас я. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. Антоним: фагьумлу. ФАГЬУМСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьакъикъатдин гьалар, крар сад-садав гекъигна герек къарар кьабулдай алакьун авачир гьал. «Гьайиф, им вуч фагьумсузвал хьана!» - фикирзавай ада. З. Э. Арифдиз ишара. И дагъвийрихъ галаз дяве ийиз атун вич фагьумсузвал я. З. Р. Гьажи Давуд. Антоним: фагьумлувал. ФАГЬУМСУЗДАКАЗ нар. фагьумсузвал хас яз. Дуьньядин виридалайни фагьумлу махлукьди вич яшамиш жезвай кIвал фагьумсуздаказ уьцIуьрзава. "Самур" газ., 2002, 25. IV. Антонимар: фагьумлувилелди, фагьумлудаказ, фагьумлуз. ФАГЬУМУН кил. ФАГЬУМАРУН. ФАД фарс, нар. 1) са тайин вахтунилай вилик. Герек вяде ам я жегьил вахтунда Я гирт акьван гзаф фадни герек туш. Е. Э. Герек туш. Пакам кьиляй фад фена булахдин Ширширдик кутан манийрин аваз. Ш-Э. М. Ша яйлахдиз. -2) йигинвал хас яз. Гад къвезава, фад гьерекат, Йигин ягъа азан, салат. С. С. Фекьи. - Вири вун хьтинбур хьанайтIа, коммунизм гьикьван фад жедайтIа. З. Э. Рекьер сад туш. Ваз минет хьуй, хъфимир фад, Вил галамаз акунрихъ ви. М. Алпан. 3) са тайин вахт амукьдалди ва я куьтягь жедалди. Бес гила вуч хьанва? Акьван рикI алай зун Сефераз икьван фад шит хьун! Я аламатар! З. Э. Арифдиз ишара. - Чаз гьеле мартдин пенсия ганвач... - Мартдин пенсия за фад тIуьрди я. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. Синоним: фадамаз. Антоним: геж. * фад алатай вахт граммат., сущ. фад хьана алатай кар къалурдай глаголдин форма. Фад алатай вахт акьалтIай алатай вахтунин формадихь й гилигуналди арадиз акъатда. М. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. Сад лагьай пай. Вири глаголрин давамлу ва фад алатай вахтарин эхирда гьамиша й гьарф кхьида. Лезги чIалан орфографиядин къайдайрин свод. ТуькIуьрайди У. А. Мейланова. -Махачкала, 1998, ч. 17. * фад-фад нар. йигиндиз. Адан рикIи фад-фад кI валахиз башламишна. М. А. Гьарасатдин майдандал. ФАДАМАЗ нар. са тайин вахт куьтягь жедалди. Ам фадамаз инай квадарун лазим я! - Кьилич мад Велиметал элкъвена... М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: фад 3). ФАДВИЛЕЛДИ нар. йигинвал хас яз. Виридаз кIанзавайди фадвилелди душман кукIварун, округ ва гьакIни Дагъустан деникинчийрин пацукай азад авун тир. А. И. Самур. Кьиличан хирерни са акьван яргъал чIугунач, фадвилелди сагъ хьана, вични эвеланди хьиз дири хъхьана. А. И. Къиргъин. Лагь ви фикир вуч ятIа, Фадвилелди жаваб це. А. Ал. Мирдамир. Синонимар: фад 2), фаддаказ, фадамаз, фаддиз, тадиз. ФАДДАКАЗ нар. йигиндиз, тадиз. Фаддаказ бандар – хкажун лазим тирди къатIузвай ксар и кардив эгечIнава. "Самур" газ., 2003, 31. V. Синонимар: фад 2) фаддиз, тадиз. ФАДЛАЙ нар. са хейлин вахт алай вахтунилай вилик. - Я кас, ам вуна фадлай лугьузвай гаф я, мад куьтягьна тада ман, - лагьана къариди. А. Ф. Бубадин веси. - Хзанда гьар са хци кIвалин майишатдик со пай кутуна кIанда. Им лап фадлай авай, амма пара акьуллу адет я. А. А. Лезгияр. Зи фикирдалди, Бакудин университетдин филологиядин факультетда лезги чIал чирдай отделение ахъайдай вахт фадлай алукьнава. М. М. Кьибле пата гурзава. ФАЙДА араб, сущ. 1) метлеб. хийир. Рахадай гафар амачир. Рахуникай файдани авачир. А. А. Умуд. Инал жуван фикир отделдин зеведишдин вилик акъудна ачухаруникай вуч файда авай? Я. Я. Са фурун вакIар. Гьараяр авуникай гила файда амачир. А. М. -. Лежбердикайни пуд стхадикай. Чан аламаз хайи бубадиз са гьуьрметни ийиз тахьай, адаз са рикIин гаф талгьай Севзиханакай гила, лугьун хьи, лап хтайтIани, файда авачир. А. Къ. Нехирбанни лекь. 2) хийир. - Вун финни герек авач. Руш азад авун патал зарардилай гъейри са кIусни файда жедач, - лагьана, Сартана адан гаф атIана. А. И. Къиргъин. Жуваз акьул авачтIа, чарада гайидакай файда жедач. З. Р. Веси. Мад инал акъвазуникай файда амач. М. В. Гьарасатдин майдандал. * файда авач к[ус 'манасуз, метлебсуз кIвалах я' фикирдин гьиссер къалурдай ибара. Шикилчидин кIвалахдин кIвал Къакъажунихъ файда ' авач. А. Къ. Шикилрин кIвал. Азиз, бес я, тIимил рахух, файда авач гьараюнкай, Гумир вуна жуван сивиз акьван гзаф къай йифериз. А. Мир. Гъезелар. ФАЙДАСУЗ прил. 1 )'мана-метлеб авачир. Ихьтин ва са жерге маса себебар аваз, и сечкийра иштаракун за жув патал файдасуз кар яз гьисабзава. ЛГ, 2003, 4. XII. Синоним: манасуз. 2) хийир авачир. Файдасуз пар кьамир къуьне, Игридаз яб гумир куьне, Дугъри кас пашман женни гьич? Н. Сам. Гаф атайла, рахан герек. Синоним: хийирсуз. ФАЙДАСУЗ нар. файда авачир гьалда. Жегьил йисар гьакI файдасуз ракъурна... М. Ж. Меслят ийиз зи патав ша. ФАЙДАСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера файда авачир гьал. ФАЙДАСУЗВИЛЕЛДИ нар. файда авачир гьал хас яз. Синоним: файдасуздаказ. ФАЙДАСУДАКАЗ нар. файла авачиз. Синоним: файдасузвилелди. ФАЙДАЧИ т. б., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра масадав буржуна пул вугуналди вичиз хийир къачудайди. Синоним: селемчи. ФАЙТУН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра балкIанар квай къав алай улакь. Ада вилер ахъайна килигайта, папа вич файтунда акьадарна тухузва Ф. Душман авай чIулав файтун, ЦIай яна, куз кIанда заз. Ф. Кьуд пад балкIанар, файтунар, фургъунар, арабаяр я. Гь. Къ. Четин бахт. Амма файтун гьазур хьана гъенелла. М. Б. Зун ва Наполеон. ФАЙТУНЧИ сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра файтун гьалзавайди. Нагагь пакамахъ фад рекьиз экъечIзавай файтунчи тахьанайтIа, рекьел тIакъана рекьидай. А. А. Пад хьайи рагъ. ФАЙТУНЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера файтунчи тир пешекарвал. * файтунчивал авун гл., ни файтунчи тир пеше кьилиз акъудун. ФАКТ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ри, -ра гьакъикъатда хьайи, авай кар. Чаз анжах са факт -Сулейман азербайжан чIалал шиирар туькIуьриз чалишмиш хьун ва и кардин метлеб - къейд ийиз кIанзава. И фактуни шагьидвал ийизвайди ам я хьи, Сулеймана шаирдин везифа гзаф чIехиди ва гегьеншди яз гьисабзавай. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. ФАКУЛЬТЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вузда кьилин чирвал гудай тайин илимдин рекьин хилерикай сад. Физулиди 1979 - йисуз Хъуьлуьдрин юкьван школа кьизилдин медалдалди акьалтIарна. 1980 - йисуз МГУ-дин философиядин факультетдиз гьахьна. ЛГ.2004, 15. VII. Страницы: 1 2 3 4 5 6 |
| |||||||
|
