| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка АВАМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера авам гьал, дуьньядикай авай чирвилин агъа дережа. Авамвили, мичIивили абур ( инсанар. - А. Г.) кьадар-гьисаб авачир кьван зурба... крар авунал гъана. А. Ф. Лянет. Кулакрихъ галаз женг шухунихъ галаз ада хуьре колхоз тешкилунин, авамвал, савадсузвал арадай акъудунин, Советрин властдин сифте идараяр мягькемарунин карда екез иштаракна. А. С. Хуьруьг Тагьир. Абур куьгьне вахтарин, авамвилин, суьгъуьрчи амалар тир. А. Сайд. Пешепайни гуьнуь. Синоним: сефигьвал. Антоним: арифдарвал, савадлувал. АВАМВИЛЕЛДИ нар. авамвал хас яз. Синонимар: авамдаказ, авамдиз. АВАМДАКАЗ нар. авам, савадсуз гьалда аваз, авам яз, савадсуз яз. Авамдаказ акъвазмир. Р. Синоним: авамвилелди, авамдиз АВАМДИ 1 авам прилагательнидин теквилин кьадардин форма. АВАМДИ 2 сущ.; -а, -а; авамди прилагательнидикай арадиз атанвай существительное; авам кас (ксар). уьмуьрдин, дуьньядин сирерин гъавурда авачирди, савадсузди. Синоним: сефигьди. Антоним: арифди. АВАМДИЗ нар. авам гьалда аваз. Большевикрин партияди ва совет властди Дагъустандин зегьметчийриз дяведин йисара чкIай абурун майишат гуьнгуьна хтун ва вилик ракъурун патал, дуланажагъ хъсанарун патал еке куьмекар гуз башламишна; кьулухъ галамай, гзаф авамдиз амай и халкьар культурный авун патал школаяр ва кулътурадин маса идараяр ахъайна. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Къе авамдиз яшамиш хьун айиб я. Р. Синоним: авамвилелди, авамдаказ. АВАНГАРД урус, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра къанажагьдин жигьетдай вилик жергейра авайди. Муаллимар чи интеллигенциядин кIвенкIве жергейра авай, адан къанажагълу авангард я. Гележегдихъ къачузвай камар || ЛГ, 1999,1. IV. АВАНС урус, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра мажиб вири санлай гудалди кIвалахзавайдаз гудай гьакъидин пай. Заз тIуьниз аванс артухни жезвай. Р.# ~ къачун, ~ гун. АВАНТЮРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра нетижада хъсан жеда лагьана ийидай гзаф шаклу ва хаталу кар. Им, дуст кас, Пейкер, за кьатIузвайвал,... чун лекеламишун патал гьазурнавай авантюра я. Къ. М. Хайи чилин таватар. АВАНТЮРИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра авантюра кьилиз акъудзавайди. Вуна лагьайвал, ибур вири са авантюристдин са авантюра я. Къ. М. Хайи чилин таватар. АВАР 1 сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра Дагъустандин миллетрикай са миллетдин тIвар ва гьа миллетдин векил тир кас. Эй, аварар, даргияр!.. Немецкий къачагъриз кIанзава лап чпиз кьаз... Абад хьанвай чи Кавказ. X. Т. Душманрин фикир. 1993 - йисуз аварри чапнавай "Имам КъазиМегьамед" ктабда миршитI Мегьамед Унцукулдиз атуникай ва ада ина авур кIвалахрикай хейлин хабарар ганва. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Лезги, авар, дарги, кьумукъ, лак стха, Куь стхавал мубарак хьуй - байрам я. Н. Самури. Лезги, вавай жузан за. АВАР 2 прил. авар миллетдин, аваррин. # ~ чIал, ~ хуьр, ~ миллет. Куьре, Къуба, Авар дере, - буьтуьн есир кьазва. Е. Э. Гьинава? Урус чIал арада хьуниз килигна ингье и суварин йикъара сифте яз авар, дарги, тавлу ва лак газетри лезги эпосдай еке чIукар дидед чIаларал чапнава. И. Яралиев. Шарвили! Шарвили! Шарвили! * авар барут сущ.; туьнтвал, хъел атун. За вучин? Адан буба завай сакIани чIалал гъиз жезвач. Гаф лагьайла, авар барут жеда. С. С., С. М. СтIал Саяд. * авар кавха сущ.; кьуьл ийидай макьамдин тIвар. Авар кавха ийиз къуьлер, Жув кьве кIвач кьецIид тийижиз. С. С. Лавгъа шаирдиз. АВАРА 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кар-кеспи авачирди, къекъверагвилелди яшамиш жезвайди.. Гила куьчейра авараяр гзаф хьанва. Р. Бязибуру и авара кьачагь яз тамара гьатнава лугьуз хьана. Къ. М. Хайи чилин таватар. Жуван япара тупIар тур, авара. Къ. М. РикIелай фидач, инсанар. Текдиз амукьай Айдын аварадиз элкъвезва. ЛГ, 2001, 12. XII. АВАРА 2 прил. кар-кеспи авачир, къекъверагвилелди яшамиш жезвай. Куьчейра авара жегьиларни ава. Р. * авара авун гл., ни-куь вуж авара гьалдиз гъун. Алай вахту ни гзафбур авара авунва. Р. * авара хьун 1 гл., вуж; ийидай кеспи авачир, бейкар, гьакI гьатнавайди хьун. -Валлагъ, зунни гьакI хьанва авара. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Эхир хьана авара хьун. А. Ал. Хер хьайи гатфар. Саруханбег яна, дагъларани тамара авара хьана, гьатнавай Ярмет, Советрин власть гъалиб хьайила, кIвализ хтанвай. Гь. Къ. Четин бахт. Авара яз гьатнавайдаз, Хизандихъай катнавайдаз, рикIе гъерез кIватIнвайдаз Хийирдуьа, алхиш тахьуй. Ш-Э. М. Зи дуьа. 2) вуж; жуван алакъунар ишлемишдай мумкинвилерикай магьрум хьун. -Агь, Миримбег, Миримбег! Яраб ви бегвал икI къакъатда жал?! Яраб бегдин тебин икI авара жеда жал? Гь. Къ. Четин бахт. * авара хьун 2 кил. АВАРИЯ. АВАРАН фарс, прил. 1) хъсан еридин. Са кьве аваран макьам ягъа кван! Р. # ~ дуст, ~ кIвалер, ~ мехъер;. 2) хъсан хесетрин. Аваран итим акурла, Куьре рикIел хкведа зи. И. Гь. Куьре рикIел хкведа зи. Синонимар: вижевай, кутугай, хъсан, бегьем. АВАРАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера еридиз хъсан тир гьал. АВАРАНДАКАЗ нар. аваранвал хас яз. # ~ кIвалахун, ~ гелкъуьн. АВАРАНДИЗ нар. аваран ери аваз. # ~ кIвалахун, ~ гелкъуьн. АВАРВИ сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра авар миллетдин векил, кас. Накь чи гьаятдиз са аварви атанвай. Р. # таниш ~, ~дин парталар, ~дин гада. АВАРИ сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра дуьгве гамиш. Аваридиз нагъвар вегь. Р. # яхун ~, куьк ~. АВАРИЯ урус, сущ.; -яди || -ди, -яда || -да; -яр, -йри, -йра улакьдиз ва я маса кар идара ийизвай чкадиз (буругъдиз, шахтадиз) жезвай хата. Эхиримжм вахтара аварияр гзаф жезва. Р. - Чун вирибур гьа сакIа рекьизвай, зи хва, Аварайри, яшари ийизва какур. А. С. Зи бубадиз... * авария хьун || авар хьун гл., улакьдиз ва я маса кар идара ийизвай чкадиз (буругъдиз, шахтадиз) хата хьун ва я ам къайдадикай хкатун. Садлагъана самолёт хьана авара, Аватна чилелди герой Чкалов. X. Т. ЧIехи герой Чкалов. КIвалин сагьиб квахьна кьуд йисни арадай фенач, абурун дидени, автомашин авария хьана, кьена. М. Ш. КIан хьайила. АВАРРИН прил. авар халкьдин, а халкьдиз талукь. Аваррин тарихчийрин фикирдалди, Ярагъ Мегьамеда жемятрин вилик ийизвай гьар са рахун абуру михьи гьавадин хупI хьиз кьабулна. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. АВАТ: ават хьун кил. АВАТУН. АВАТУН гл., -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; - тавун; ахватун ~ хъувун. 1) кьакьан чкадилай масадан къуват галачиз гьавадай агъуз атун. Нагагь аватиз хьайтIа вун чархалай, Пара хийир къачур итимар валай, Вил ваз ягъиз, чеб кагьатда яргъалай. Е. Э. Стхаяр. Чилерал аватна якIар, Гуж хьана гзаф кесибар. С. С. Мунафикьди авур гьилле. КтIай еб яз, дегьне фуруз АтIана ават хьана хьи. С. С. Мегер мусурмандин кьайда... 2) куьч. фикирдик квачир са гьиниз ятIани фин, акъатун, чкада хьун. Дуьньядикай кеф тахьай кас Бес гьурбатдиз аватдани? Е. Э. Дуьньядикай кеф тахьай кас. Дуьзвал патал халкьдин вилик экъечIай Агъасиев больницадиз аватна. 3. Э. Къазимегьамед 3) куьч., вуч; нуфузвал амукь тавун, агъуз хьун. Машинрин къиметар аватна. * абурдай ~, ахварай ~, буьгьтен ~. виляй ~, ихтибардай ~, руфун ~, хивез ~. АВАХЬУН гл., -да, -на; -из, -зава; -а||-ин, -рай, -мир 1) вуч жими затI са куьн ятIани винелай вичин къуватдалди вилик фин. Хуьруьн кIаникай авахьзавай вацIу, гьамиша хьиз, гилани журжур къачуна ван ийизвай. А. Ф. Бубадин веси. Авахьзава сабурдивди... Чи Кьулан вацI, гапурдив хьиз, Кьве пай ийиз лезги чил. А. Къ. КьванцIила. Диде чиляй авахьзавай ВацIухъ гьейри дад жедайд туш. Ф. Н. Жедайд туш. Чар булахар авахьайла, Заз ни къведа Дагьустандин. М. Эсер. Чаз Аллагьдин няметар я 2) вуч алгъай чкадилай масадан къуват галачиз масанал, агъадалди фин, аватун. Дагъдай къванер авахьзава || К, 1989, 15.II. Хъипи хьана авахьзава Къацу пешер... А. Ф. Зарбачи Гьасан. 3) вуж; живедин ва маса затIарин цIалцIамвиликай менфят къачуна кIвачер галчIуруналди виликди фин. За вав зи гъвечIи алерар вугун, вун гьабурал алаз авахь. 3. Р. Алерар. Хъуьруьнрин, рахунрин ванер кьилеллаз аялар алеррал алаз гуьнедай авахьзавай. А. И. Живедин цкIламар. Маншаллагь бубади лагьана: - Куьн и алеррал кьведни гьакьда, зи балаяр, кьведни авахьа. М. Маллаева. Чинерар. 4) вуч; бедендикай хкатун (иви, ирин, накъвар). Хейлин иви авахьна, Кьилел зурба хер хьана. X. Т. Эсерар. АВАЧ 1 ава глаголдин инкарвилин форма. Кил. АВА. АВАЧ 2 арал "гьалар пис туш, са бубат я"манадин гаф. - Авач, къунши, лагьана сикIре, жуваз куткунар хразва. Ф. Куткунда гьатай жанавур. АВАЧИР 1 гл., вуж-вуч ятIани гьакъикъатда фадлай кими тирди къалурзавай гаф. КIвал адахъ авачир. 3. Э. Муькъвел гелер. АВАЧИР 2 прил. гьакъикъатда кими тир. Авачир затI кIан жемир. Р. авачир затIни [касни] авачир гьал 'вири авай' манадин ибара. Базарда авачир затIни авачир. Р. АВАЧИРВАЛ сущ.; -или, или; илер, -илери, -илери са вуч ятIани гьакъикъатда авачир гьал. Чи гзаф хуьрера кIел-кхьин авачирвал, азадвал анихъ амукьрай, бязи вахтара чи ата-бубайрин тIебиатдин лап адетдин девлетрикай пай атIанвай. И. В. Керчек. АВГУСТ урус, сущ.; -ди, -да июлдилай гуьгъуьнин, сентябрдилай виликан вацран тIвар. Заз август гзаф кIандай варз я. Р. # шазан ~, цIинин ~; ~ алукьна, ~ акъатна; ~диз стхадин патав фида. АВИАЦИЯ урус, сущ.; -ди, -да цавай фидай улакьар вири санлай. АВИЛЯЙ кил. ГЬАВИЛЯЙ. АВНИ тIв. эв. жувалай винелди яргъа авай. АВСИЯТ араб, ктаб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра садан патай масадахъ галаз авай гьиссер, гьерекатар, мукьвавал. Бейвафадивди авсият Кьамир вуна мукьвал, кьейди. С. С. Гуьгьуьлдиз. ХупI пис тушни ви хасият, Муъминдин жеч вахъ авсият. С. С. Фана дуьнья. И куьруь хабарри Шамиланни миршитI Мегьамедан авсиятар ашкара ийизва. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Синоним: алакъа. АВТОБИОГРАФИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; яр, -йри, -йра жува жуван уьмуьрдин кьилин вакъиаяр кхьенвай документ. Автобиографияда тапарар кхьена виже къведач. Р. Синоним: таржумагьал. АВТОБУС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичел къав алай, анжах инсанар санай масаниз тухудай махсус машин. Юкьвай фидай селлер, вацIар, Машинарни автобусар. С. С. За ийин тариф. Автобусда кьазва нефес, Зегьемни я, дарискъални. Ш. Къ. Чарадакай фикирдайла. Автобусдин чархарикай рекьер катзава, Къерехравай тарар вири. векьер катзава. А. И. ВикIегь гада Къагьриман. Телефон, радио, автобус авачир куьн ина гьикI яшамиш жезва? ЛГ, 1996, 2. III. Хуьряй хуьруьз автобусар физ еке, Машинраваз чи дагъвияр къекъвезва. И. И. Жигъирар. АВТОКАРХАНА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра пар, пассажирар тухудай машинар авай кархана. Автокарханада адал бригададиз руководство гун тапшурмишна. К, 1991, 15.III. АВТОЛ урус, сущ.; -ди, -да моторда (машинрин, тракторрин ва мсб) цадай ягъ. АВТОЛАВКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра недай-хъвадай шейэр ва алукIдай партал маса гун патал туькIуьрнавай машин. АВТОМАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гзаф гуьллейрин ва яргъал мензилдиз гуьлле гудай яракь. Къурбаназ мад и касдив маса яракь гвачирди чир хьана, ада автоматдай ара гузгуз са шумуд патрон яна... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар.... автоматдай акъатзавай гуьллеяр. А. С. Хцихъ галаз ихтилат; 2) худда турла, къерехдин къаришмишвал галачиз кIвалахдай, гьерекатдай механизм, машин. АВТОМАТЧИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра автомат гвай аскер. АВТОМАШИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мотордин худдалди физвай улакь. И зулумат мичIивал пад авуна, рекьин къекъуьнвай къакъатай автомашиндин фарайрин къати экв яргъариз фена. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Автомашинар, тракторар акъатнава. Гь. Къ. Четин бахт. ТIиш-пIуз яру хьанвай Гьасан милициядин работникри, Мирзединни Шамилан кIаникай хкудна, пудни махсус автомашинда аваз милициядин идарадиз тухвана.. Я. Къафаров. Мейит. Синоним: автомобиль, машин. АВТОМОБИЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мотордин худдалди накьвадин, къирдин рекьяй гьалдай улакь. Дагьустандин дар рекьера Чаз автомобилар хьанва. С. С. Манияр. Автомобиль, аэроплан, Цин кIаникай фир гимияр Расунал машгъул хьанва. А. Ф Дяве. КIвалахзава къуша автомобилри Чешнединбур я мектебар Хуьруьгрин. X. Т. Хуьруьгар. Синоним: машин, автомашин. АВТОНОМИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра гьукуматдин тайин са паюниз конституциядин ихтиярдалди кьилди вичи вичин крар идара ийидай ихтияр. Дагъустан автономия авай республика я. Р. АВТОНОМНЫЙ урус, прил. автономия тир. Москвадин векилди РКП( б)-дин ЦК-дин ва Советрин гъукуматдин тапшуругъдалди Дагъустан кьенин йикъалай Советрин автономный республика тирди малумарна. Гь. Къ. Четин бахт. АВТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар. -ри, -ра ктаб, макъала, литературадин, искусстводин эсер кхьейди. Зияуддин Эфендиев "Муькъвел гелер ", "Гьуьлуьн лепеяр ", "Йифен тIурфан " ва гзаф маса эсеррин автор я. И. Шамхалова вич автор яз са шумуд тамаша теснифна: "Периханум ", "Кавказдин дяве ", "Куругъли", "Вилик квай юкъуз" ва масабур. Э. Наврузбегов. Дагълара хайи театр. АВТОРВАЛ сущ.; -или, иле; -илер, -илери, -илера яратмишунин, кхьенвай эсердин сагьибвал. "ЦIийи дуьнья " газетда "КкIлам", "Дергес","Верг", "Леглег", "Планет", " Иблис" ва маса лакIабар алаз эсерар ава. Абур ва авторвал алачир маса эсерар нинбур ятIа тайинарунал гьеле кIвалах алама. 3. Бирембеков. Советрин лезги литературадин устад. АВТОРЕФЕРАТ урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра илимдин дережа къачун паталай тухванвай ахтармишунин мана куьруьдаказ кхьенвай гъвечIи ктаб. # докторвилин ~, кандидатвилин ~; ~ чапун, ~ агакьун, ~ почтада аваз ракъурун. АВТОРИТЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) нуфуз, кесер, эсер. Душманрин алчах, уьзуькъара тир, Авторитет лап и хуьре пара тир. X. Т. Гъуьгъвезрин хуьр Гьажикъайиб халу авай чкада садни - колхоздин бригадир, председатель хьуй, я райондай атай гьакимар хьуй - авторитет тушир. К. М. За квез ахъайда... 2) нуфуз авайди, гаф ише фидайди, гьуьрмет авайди. Агъсакъалди коллективдин арада лайихлу гьуьрмет, авторитет къазанмишнавай. ЛГ, 2001, 19. VII. АВТОРИТЕТЛУ прил. авторитет авай. Малум хьайивал, журналистрин и умуми проект авторитетлу ксари кьилиз акъудда. ЛГ, 2002, 1. VIII. АВТОРУЧКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра виче чернил ва я паста аваз яргъалди кхьинардай алат. # къизил перодин ~, китайский ~; ~ къачун, ~ багъишун; ~далди кхьин. АВТОСТАНЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра санай масаниз инсанар тухудай машинар рекье твадай ва кьабулдай чка. Югъ нисинилай алатнавай. Амма автостанциядик инсанар кьери хьанвачир. А. М. Киф атIайди. За абур автостанциядал тухвана, Дербентдиз хъфизвай машинда акьадарна. 3. Ф. Шехьзава рикI. АВТIА тIв-эв. рахазвайдавай яргъал алай. - Садра и хъицикь автIа хкунал хъивегь. А. И. Вацран мичIер. АВТIАМ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура рахазвайдавай яргъал алайди. АвтIам аку, - лагьана, ада председателдиз хкажна акъвазнавай лацу вак къалурна. Михьивилел гзаф рикI алай кьил я. 3. Э. ЯркIижуван руш. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
