Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


Къ [къа] сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра лезги чIалан алфавитдин цIувад лагьай гьарф.

<къ> - кIалханда арадиз къвезвай ачух тушир гужлу сес-фонема. Гафарин сифте кьиле, юкьва жеда: къав, кьад, къе, къуьр, акъапг, йикъар.

КЪАБ туьрк, сущ.; -пуни, -пуна; -пар, -пари, -пара виче са вуч ятIани туна хуьн патал къен авай затI. Вирт авай къаб гъвечIид луз, Гъейридаз аквач лагьана... Е. Э. Вирт квахьайдиз. Фекьи мама МегьамедЭфендиди чай хъвана куьтягьна... къултухдай айнаяр авай къаб акъудна къвалав эцигна... А. Ф. Риза.... нек авай къаб дуьз чкадал эцигна... Б. Гь. Заз эвера. АцIурзава ада бакар, ЧIижре вичин рекьер хьиз. - Гъери вутIда? Авач къапар! Ракъура лагь шегьердиз. Къ. Р. Самур, къе ви дереда. Бубади маузер къапарай акъудна ва, маузер акурла, зегьле фейи Агъади тIалабна... С. Гь. КIири Буба. * кIвачин къапар.

* къаб алай прил. ачух мана авачир, туьгьмет квай, айгьам квай. Гагь-гагь адай акъатдай. къаб алай гафари зуняпара тупIар туна, кьил баштан авуниз мажбурдай... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Тамай патахъ, пис ва я тIимил кIарасар алай алерар хкай касдикай еке хъуьруьнар, къаб алай ихтилатар ийидай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

* къаб-къажах сущ. кIвалин куьлуь-шуьлуь, кIвализ герек шейэр. Синоним: къаб-къиж.

* къаб-къиж [къаб-тIур] сущ. кIвалин майишатда герек куьлуь-шуьлуь затIар. Ам къаб-къиж жедай шкафдин вилик акъвазнавай. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. Жегьил рабочийди сифте къачур мажибдикай амукьайдахъ кIвачин къапар, герек тир къаб-тIурни мес-яргъан къачун къетI авуна. 3. Э. Муькъвел гелер. Синоним: къаб-къажах.

* къаб-тIур сущ. хуьрек недайла, герек тир затIар. Жегьил рабочийди сифте къачур мажибдикай амукьайдахъ кIвачин къапар ва герек тир къаб-тIурни мес-яргъан къачун къетI аву­на. 3. Э. Муькъвел гелер.

* къапарай акъатун рах., гл., вуж 1) сабур хуьз тахьана, гьарай-эвер авун. - Бес я, я стха! Ахмакь гафар гьикьван лугьуда вуна?! -Давуд къапарай акъатиз башламишзавай. А. Р. Кьве чин. - Залай алакьдай куьлуь-шуьлуь куьмекар за ваз гуда, амма кIвалерикай рахамир. Зун жуван хизанарни галаз хуьруьз хкведа. Атлухан мад къапарай акъатна. 3. Гь. Бубадин кIвал. 2) алай, авай фикирдилай элячIун, эхиз таххьун. Гилан назанияр ваз чида хьи, апай, къари няналди кьена кIани миллет я. свас лугьудай вакIа заз ябни язавачир. Гзаф эхна за а вагьшидин амалар, эхирни са юкъуз къапарай акъатна. М. Б. Спелар.

* къапарай акъудун рах., гл., ни вуж сабур хуьз тежедай гьалдиз гъана, гьарай-эвер ийиз тун. [Шофер]. На зал паркутар элямир, зун вун яшлу хьуниз тамашдач. На зун лап къапарай акъудзава. Н. И. Гьакимрин папар. [Али]. Квахь зи вилерикай, квахь, вуна зун къапарай акъудзава. Вири хъел валай алуддайвал ийимар. Н. И. Гьакимрин папар.

КЪАБАГЪ туьрк, т-б, сущ., текв. кь.; ди, -да вилик пад. Герек адан чиник кваз жен генжедик, ХьайтIа, ачух къабагъ - затIни герек туш. Е. Э. Герек туш.

КЪАБАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) аскIан кIвачер квай, тамара жедай ири вагьши гьайван. Там атIудайла, инавай вакIар катиз тамун къвалав гвай зурба чумурриз фенай къван. Ида фена гьабурукай зурба кьве къабан кьуна, гъана арабадик кутIуна. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. 2) куьч. яцIу, куьк инсан. Синоним: вак.

* къабандин [вакIан] хва [руш] сущ. эркекдиз (дишегьлидиз) ийидай экъуьгъунин са форма. Абуру ви гъилералди заз фур атIана. Вични 1 - апрелдиз. Зун хайи юкъуз. Агъ къабандин рухваяр, къабанар.. Н. И. Сирлу межлис;

КЪАБАР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бедендин са чка куь ятIани тIушунайла, са квев ятIани гзаф гуьцI хьайила, арадиз къведай дакIун, хер. Ай мазарат, ГьикI гъана и хабар на, Келледиз къан, мециз яна къабар на. Лезги Агьмед. Я залум хан. Синоним: пих.

* къабар хьун гл., квел бедендин са чка тIушу­найла, са квев ятIани гзаф гуьцI хьайила, арадиз къве­дай дакIун, хер хьун. Къуй, чил хвена, чи гъилерал къа­бар хьуй! X. X. Къуй лекьер къвез ацукьрай ви къуьнерал. Синоним: пихер хьун.

КЪАБАРЛАМИШУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къабарламиш авун, къабарламиш тавун, къабарламиш тахвун, къабарламиш хъийимир бедендин са чкадал къабар хьурун.

* къабарламиш хьун гл., вуч бедендин са чкадал кьабар(ар) хьун, акъатун.

КЪАБАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) буран. 2) куьч. кьилин къалпагъ. 3) куьч., векьи кьил.

КЪАБАЧИ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) масад(бур) алцурариз алахъдайди, масадбур хъуьруьн патал зарафатар ийидайди. Ам къабачи я. Вун адав акьван эгечIмир. 3. Э. Рекьер сад туш. Камалан хва Лукьман луьл тир. Ам къеневайда гузвай буйругъдалди рахазва... Алло! Акуналди чир жедач кьван! Зун и къабачидиз вуч ийидатIа тийижиз амукьна. 3. Э. Рамзият. 2) бегьемсузди, дуьз рахан тийизвайди, тапарарзавайди. – А-йа-йай, Малла Керим, фекьидиз къабачидин амалар авун кутугнавач хьи! Нагагь, вун зи тай-туьш тиртIа, за вун хам якIувай къакъатдалди гатадай. Гъ. С. КIири Буба. Синоним: кваса.

КЪАБАЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къабачи тир гьал.

КЪАБАЧИВИЛЕЛДИ нар. къабачивал хас яз. Ада вичин кьил къабачивилелди хуьзва. Р.

КЪАБИЛА кил. КЪЕБИЛА.

КЪАБЛАМА туьрк, прил. лакьан авачир.

* къаблама сур сущ. лакьан авачир сур. Чинра къаблама сурарни ава. Р.

КЪАБРиШ нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) салара валарал жедай ири емиш; 2) гьа емиш жедай валар.

КЪАБУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарцин тандал жедай дакIур чка ва сагъ таххьанвай хер алай чка. Синоним: чкал.

КЪАВ 1 сущ.; -у, -а; -ар, -ари, -ара дарамтда чилин кьаншарда авай пад. # кIвалин ~, дехмедин ~, складдин ~, цурин ~; ~ал акьахун, ~ал ацукьун, -алай эвичIун; ~ун чIере, ~ун чIул; ~уз кул гун, ~алай жив вегьин.... ам къавун чIерейрал къекъведай, кац хьиз... А. Ф. Риза. Алахьай са югъ тир. Жаферан къаварал кIапIалкIапIал итимри, аялри, кIвачер кучудна рухварал ацукьна, ашар незвай. А. Ф. Бубадин веси. Дадашан гьалар лап чIур хьана, садлагъана вилер лацу хьана, къавуз яна. Сакъве сятдин къене ам куьтягь хьана. А. Ф. Бубадин веси. Къав кIевириз, шифер ягъиз, Папар жезва кIвал сувагъиз, Залан кIвалах уртах шиз, Ажеб регьятвилер жеда. С. Лезги мехъер. - Са кьариди вичин къавал къуьл экIанавай. Къ. М. Дуствилин цIай. -Захъ гъуьлуьз фидай мажал авани, чан вах? Инал къав гьалдай тевле алама, куьра хадай кал ава, анал кьуьртIуь верчериз какаяр кутуна кIанзава... Муслимов. ЦицIигъ-наме. * вилер къава акIун, къуншидин къавалай верч фийидини хьиз тахьун, сивин къав

* къав вегьин гл., ни 1) къавал алай жив вегьин. 2) нугь. кIвалел къав эцигун. Ада гьаятда жегьилрихъ галаз хипериз эцигзавай цIийи цурал къав вегьезвай. ЛГ, 2003, 16.I.

* къавал пехъ ацукьун гл., рах., нин кIвал кас амачир гьалдиз атун. Ислягьвал хьуй квез, балаяр, Бахтлу хьуй куь яргъал рехъ. Чилел чуьруьк - им бела я, Ацукь тавуй къавал пехъ. Ф. Н. Марфар къвада.

* къавалай [цаварай] рахун гл., вуж гъавурда авачиз рахун. Жегьилвили, рахайтIани къавалай, Рум къачуда кьуьзуьвилин капалай. Ф. Н. Спелриз.

КЪАВ 2 сущ.; -у, -а; -ар, -ари, -ара чахмах ядайла цIай кьун патал эцигдай затI.

КЪАВАХ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра емишар тегъидай, кьакьанвилихъ гьерекатдай дуьз тандин тар. # ~ акIурун, ~атIун; ~дин хилер, ~дин пун. Хуьр алай аскIан тепедин кIаник квай багъларай, хуьруьн къене цавуз хкаж хьанвай къавахрай билбилар рахаз башламишна. Къ. М. Шаирдин кьунши. Зун СтIал Сулейманан тIварунихъ галай лезги театрда жуван кIвалах авуна гостиницадиз хтана. Адан вилик квай къакъан къавахрин хъенар гьуьлуьхъди яргъи хьанвай. 3. Э. Кек галкIизва. Къазмадивай акьван яргъа тушиз, вацI кьве шакъадиз пай жезвай чкадал, къавахдин са тар пунай акъатнава... 3. Гь. Ахварай авудай аваз.

КЪАВАХ 2 прил. емишар тегъидай, кьакьанвилихъ гьерекатдай дуьз тан авай. Къавах тарциз акьахун регъят туш. Р.

КЪАВАХДИН 1 къавах существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. КЪАВАХ.

КЪАВАХДИН 2 прил. къавах тарцин материалдикай авунвай. # ~кIарасар, ~ чIул.

КЪАВГъА араб, шиир, прил. кубут. Фикир бургъа, кьил къавгъа, бед хиял... Е. Э. Нефсиниз.

КЪАВЛАМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кьавламиш авун, къавламиш тавун, къавламиш тахвун, къавламиш хъийимир фикир гун.

КЪАВРАХ араб, прил. бегьерлу.

къаврах авун гл., ни вуч бегьерлу авун.

къаврах хьун гл., вуч бегьерлу хьун.

КЪАВУМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гадани руш сад-садал эвленмиш хьайи, жезвай хзанарикай сад (буба, диде, вах, стха) масадаз мукьвавал къвлурдай гаф. Къавум, килиг къуллугъ за ваз лугьуда... Е. Э. Кьавумдиз. Эвел кьиляй пара регъят Къалуд ваз рекьер къавумди. Эхир кьилин гъавурда гьат - Акъудда гьекьер къавумди С. С. Заз чида Куьредин адетар. - Вуч хьана, кьаву­мар, машин чIур хьанани? - куьз ятIани салам ганач атайда. М. Б. Спелар. 2) мукьва-кьили. [Гуьлханум]. Авайвал лагьайтIа, гьи месэла къачуртIани, ам чибуру масабур хъуьредайвал гьялзава. Як пайзавайбуру вуч ийизватIа, ахтармишзавач. Гьукумдарар элкъвена кьавумар я. ЧIехи къуллугъарни пайзава, чпин арада мукьва-кьиливални жанлу ийизва. Н. И.. Гьакимрин па­пар. * къуткъавум.

* къавум-къардаш сущ., эвленмишвал себеб яз жедай мукьва-кьили.

КЪАВУМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери; къавум тир гьал, мукьва-кьиливал. - Вучда за адан акунрикай? Де лагь, Алиди чекмечи къавумвиле кьабулдайди яни? Н. И. Гьакимрин папар. Мад вун гьахъ я, чи ханум. Къавумвилералди хьайитIани, чун Сад-садав агатзавач. Н. И. Гьакимрин папар

* къавумвал авун гл., ни; мукьва-кьиливал авун.

КЪАВУРАР сущ., гз. къ.; -ри, -ра 1) ягълавда ва я къажгьанда чрай пидин кIусар. 2) куьч. хъсан тIуьн. Гила за ваз къавурар ийизва. Р.

КЪАВУРМА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра; ягълудал чранвай як. Куьчеда мангъалрал чразвай къавурмайрин ни кьуд патахъ чкIанва. 3. Э. Муькъвел гелер.

КЪАВУРМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рай, -мир; къавурмиш авун, къавурмиш тавун, къавурмиш тахвун, къавурмиш хъийимир ягълавда ва я къажгьанда куьлуь авунвай якIун кIусар чIемни вегьена чурун.

КЪАГЬАР || КЬАГЬУР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) туьтуьнин дамарар агаж хьайи гьал. Туьтуьна акIанвай кьагьур туькьуьмна ада, викIегьвилелди лагъанай... 3. Э. Кьве фронтдин командир. Садлагъана вилерал накъвар атана, туьтер къагъардив ацIана. А. А. Пад хьайи рагъ. - Магъмуда вич хвейиди туш, - суьгьбетзава, сесиник кьагьар кваз, адан уьмуьрдин юлдаш Ася Алимирзоевнади... ЛГ, 1999, 25. III. Кьагьар жеда акурбуруз, Вай гъарай лугьуз Дашдемир. X. Къ. Дашдемир. РикI къагьардив, хвешивилив ацIайла, Мад къахрагъиз кIан жедач ви къвалавай. А. Къ. Дидедин чIал. 2) акъваз тавуна шехьун.

* кьагьар [кьагьур] атун гл., низ 1) туьтуьнин дамарар агаж хьайи гьалдиз атун. - Я чан ими, зун гъуьлуьз фидай вахт хьанвани? - Мухлисат кьагьур къвез шехьунивди къарагъна катна..3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Руш къагьурар къвез шезвай. М. Б. Футболист. Ам шехьзамачир, анжах чIун галаз кьуру къагьурар къвезвай. М. Б. Шапка. 2) акъваз тийиз, чIун галаз шехьун.

КЪАГЬБЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра жуван бедендалди алвер ийизвайди, чIуру рекье авай дишегьли, итим. Къагьбедлайни вун лап беябур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. [Али]. Агь, къагьбе! Алцурарна зун аял хьиз. Н. И. Гьакимрин папар.

КЪАГЬБЕВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери къагь­бе тир гьал.

* къагьбевал авун гл., ни къагьбевилин шартIар кьилиз акъудун.

КЪАГЬБЕВИЛЕЛДИ нар. къагьбевилин шартIар кьилиз акъудуналди; къагьбе яз.

КЪАГЬБЕХАНА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 2) къагьбевал кьилиз акъуддай чка. 2) дуьзвал авачир, чIуру амалрал машгъул чка.

КЪАГЬВЕ араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кофе (кофе тIвар алай тарцин тумуникай ва я тум регъвена авунвай порошок кваз туькIуьрнавай хъвадай затI). Гьуьлерикайни къагъве, какав, чайнайтIа... Е. Э. Девран, гьей! Синоним: кофе.

КЪАГЬВЕДАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къагьве гьазурдай, гъиле кьадай тумни квай къаб. Синоним: кофейник.

КЪАГЬРИМАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) викIегь, гужлу, уьтквем кас. Гьар сеферда Теймур Алихановакай суьгъбет авурла, адан мукьва дустарикай тир чи гьуьрметлу шаир Забит Ризванова лугьуда: «ЧIехи кас тир, асул къагьриман тир. Къе халкьдин дердияр гьялун патал чаз Теймур Алиханов хьтин къагьриманар кIанда». М. М. Лезги тIвар алатIа. Къуй, жегьилриз чир хьурай ва абуру рикIелай ракъур тавурай хьи, къенин гуьзел югъ агъзурралди къагьриманри чанар гана къазанмишайд я. 3. Э. Скульптор. 2) (чIехи гьарфуналди - Къ) - эркекдин хас тIвар - Къагьриман. 1936-1964 - йисара ЦицIигърин "II -пятилетка" колхоздин председателвиле-седривиле галай-галайвал агъадихъ тIвар кьунвай ксари кIвалахна: Гьажиев Къагьримана ( 1936-1937), Муслимов Шабана ( 1938-1940). С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

КЪАГЬРИМАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илер, -илери къагьриман тир гьал. Ватандиз четин йисара лезги халкьдиз кьагьриманвал хас хьайиди я. Р.

КЪАГЬРИМАНВИЛЕЛДИ нар. кьагьриманвал хас яз. Ватандин ЧIехи дяведин йисара вири халкьди къагьриманвилелди кIвалахнай. Р.

КЪАД числ. цIекIуьдалай гуьгъуьниз къвезвай кьадар къалурзавай гаф.... чи республикадин къадалай гзаф районра, Баку ва Сумгаит шегьерра 600 агъзурдалай гзаф лезгияр яшамиш жезва. М. М. Чун гъвечIи халкь туш.

къад акьалтун [атун] гл., нел-квел гзафбурукай сад хкягъун.... имиди кьилди ацукьна вичин юкIвар-чипIер яна... Къад Димирал къвезва. Хемис юкъуз чпин лишанар вегьирай. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.

* къад жедалди нар. лап эхирдал кьван. Катна свални, севни къатир Жедалда къад. А. Ал. Дагъда туда.

* къад лагьай числ. къадан тартиб. Рамзията хуьруьн школа куьтягьнавай. Ада къад лагьай йиса кIвач эцигнава. 3. Э. Рамзият. Пьесадин гьерекат XX асирдин къад лагьай йисарин сифте кьилера дагълара авай са лезги хуьре кьиле физва. Гь. Гьашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди.

* къадан кьил сущ. нетижа, эхирни-эхир.

* къад-къад нар. къад кьадардив агакьна кIватIал-кIватIал яз.

КЪАДА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гуьзлемиш тавунвай хата-бала. Чна куьн и дуьньядин кьадайрикай хуьда. КIеве акIайла, рехъ къалурда. Ф. Б. Миф.

КЪАДАГЪА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ихтиярсуз гьал. Амма къадагъа алай кардил мадни темягь къведа эхир. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.

* къадагъа авун гл, ни вуч къадагъа тир гьалдиз гъун, ихтияр тагун. Ассимиляциядин рекьер гзаф авай: лезгияр жавабдар къуллугърал тан тийин, мектебра дидед чIалалди тарсар тагун, радио, газет къадагъа авун, лезги аялар, дидедиз хьайила, документра чара миллет кхьин ва мсб. М. М. Лацу лекеяр.

* къадагъа эцигун гл., ни квел са вуч ятIани ийидай ихтияр тагун. Хьунар къадагъа авунвай вахтар тир, чинеба кIваляй эрекьар гузвайдини виридаз чизвай. М. Б. ЦIийи мискIин.

* къадагъа авунин форма || къадагъадин форма граммат., сущ. са гьихьтин ятIани гьерекат ийидай ихтияр тагузвайди къалурдай гафунин форма. Кьвед лагьай касдиз буйругъдин формадин къаншарда къадагъадин форма ава. Къадагъадин форма -мир суффиксдин куьмекдалди жеда. Простой глаголрин къадагъадин форма мурадвилин формадикай здин чкадал -мир эцигуналди регьятдиз туькIуьриз жеда, месела: нез - немир, хъваз - хъвамир. Ийиз - ийимир, гуз - гумир, жез - жемир ва мсб. М. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. Сад лагьай пай.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz