| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка Ж [жэ] урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра лезги алфавитдин цIуд лагьай гьарф. Кхьинра кьве сес къалурда: 1) [ж] - жив, жанг, жув; 2) [дж] - живе, жигер, жибин. ЖАВАБ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра садмасадав рахадайла, садан суалдиз муькуьда гудай меслят, лугьудай гаф(ар). Я са жаваб авач вахъ, Кьуна хабар рахайла. Е. Э. Дуьньядиз. Гьикьван дугъри жаваб хьуй вун рахайди, Гьахьняй жувавайни сабур хуьз жедач. Е. Э. Бахтсузвал. Гагь адан чIал жеда араб, Гагь туьркдалди гуда жаваб. С. С. Фекьи. «Чухсагъул, завай какадариз жедач». «Вуч какадариз жедач?» - хабар кьуна межлисдин иесиди сифте, ахпа гъавурда акьуна, спелдин хилевай гъил гвяна, жаваб ахгакъарна. Б. Гь. Заз эвера.... жавабдин чкадал Келбялиди тост лагьана. Б. Гь. Заз эвера. Антоним: суал. * жаваб гун гл., ни низ 1) сада гайи суалдиз гьакъикъат тайинардай гафар лугьун. Ада жаваб гана: Зун флан уьлкведин пачагъ тир. Ф. Гьуьлуьн руш. Кесиб нагагъ фена вацIал, улам кьванни жузаз хьайтIа, Тайин жаваб гудай бенде жагъич, валлагь, Кесибвал кьий. Е. Э. Кесибвал кьий. Килигнамаз чинай яз вич иерди, Гаф лагьайла, жаваб гуз пис тегьерди. С. С. Пис папаз. Гагь адан чIал жеда араб, Гагь туьркдалди гуда жаваб. С. С. Ша чна... - Керим председателдихъ элкъвена. - гьакI тушни? Ваъ, Демировар я, -жаваб гана гьеле кIвачел аламай Чигалиди. Б. Гь. Заз эвера. За адавай «ГьикI я, бегенмиш хьанани?» лагьана хабар кьурла, ада заз «Вуч кефининди яни ам» лагьана жаваб гана. И. Тагьиров. Кефининди. - Вири кьве виляй килигзава, захъ авайди са вил я, - жаваб гуда Акима. С. М. ЦицIигъ-наме. Антоним: суал гун. 2) са кардин, гьерекатдин пис нетижа эвезламишун. - Эгер квел кьван гьалчдай кас хьайитIа, чна жаваб гуда. Б. Гь. Заз эвера. 3) гафуниз гаф хълагьун, жуван гафарал кIеви хьун. ЖАВАБДАР фарс, сущ -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин са кар къанундалди кьилиз акъатун, акъудун хиве авайди. Вирида тарашна, амма жавабдарар жагъанач. Р. ЖАВАБДАР прил. са кардин, гьерекатдин пис нетижа эвезламишдай. Риза пакамлай няналди кIвачин кьилел, жавабдар поступал акъвазна, инихъ-анихъ юрта жедай. А. Ф. Риза. Чан хтул, чубанвал авун ваз регьят кIвалах хьиз жемир! Ам лап четин ва жавабдар кIвалах я. А. Сайдумов. Вергерин хъикьиф. Бес и ёке, жавабдар ва гьа са вахтунда пак тир везифа гьикI кьилиз акъудин. А. А. Лезги литература. * жавабдар редактор сущ. акъудзавай ктабдин, журналдин дуьзвал хуьзвайди. Штатдик квайди вири б работник тир. Яратмишдай работникар лагьайтIа - анжах кьвед: жавабдар редактор ва жавабдар секретарь. Г. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. * жавабдар секретарь сущ. газетда чапнавай макъалайрин дуьзвал хиве авайди. * жавабдар секретарвал сущ. жавабдар секретардин пешекарвал. А. Фатахов жавабдар секретарвилин кIвалах тамамвилелди бажармишиз алакьдай редакциядин гзаф кьиметлу работник я. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. ЖАВАБДАРВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера авур крарин, лагьай гафарин жавабдар тир гьал. Жавабдарвал авачирла, чи шииратни гъиссузди, руьгьсуди, са куьнизни ярамиш туширди хьун мумкин я. ЛГ, 1996, 28. VI. Сифтени-сифте кIанзавайди кадрайрив жавабдарвал гьисс ийиз тун... тир. Г. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. * жавабдарвилиз чIугун гл., вуж ни куьн са кардин, гьерекатдин пис нетижайрин жаваб гуз тун. Эгер закондалди жавабдарвилиз чIугуртIа, звезда кIвалахдай ксар жагъизвач. Нелай хьайитIани алакьни ийидач. Б. Гь. Заз эвера. ЖАВАБДАРЛУ прил. са кардин, гьерекатдин нетижайрин жаваб гудай Атанвай лап жавабдарлу са вахт. Цадай вахтни жезвай лап зулун тумар, Гъял ийидай лежбер халкьдин кесиб бахт. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ЖАВАБСУЗ прил. жаваб авачир, масадан патай лазим тир, гуьзлемишзавай фикирар, гьиссер авачир. # ~ муьгьуьббат. ЖАВАБСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера жаваб авачир гьал. ЖАВАБДАРСУЗВАЛ сущ -или, -иле; -илер, -илери, -илера жаваб авачир гьал. Америкадин президент Клинтонан ва адан писпидал къуьлзавай масабурун вагьшивал ва жавабдарсузвал акурла, инсанрин рикIер еке ажугъдив ацIузва. Гь. Рамалданов. Гьахъни батIул чир тавуна || ЛГ. 1999, 27. V. ЖАВАГЬИР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) багьа къаш. 2) куьч. лап хъсан ери авай художественный эсер.... абурун руьгъери рекьин тийир жавагьирар яратмишзавайди я. Ж. Гьасанова. Лазим гафар жува кIватIиз... 3) (чIехи гьарфуналди -Ж ) дишегьлидин хас тIвар. Жавагьир я а ярдин тIвар, Квез зи жейран акуначни? Ш. Къ. Квез зи жейран акуначни? ЖАВАД араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) асулдай жумарт, сахават, гъил ачух инсан. 2) эркин, бахтавар инсан. Ви эвледар жеда жавад. Е. Э. 1877 - йисан бунтариз 3) (чIехи гьарфуналди - Ж) эркекдин хас тIвар: Жавад. ЖАВАН 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жегьил яшарин гада, руш. ЧIехи стхадиз жаванрин ашкъидив ацIанвай рикIерикай хабар хьанвай. Лезги халкьдин махар. Акур чIавуз вуж кьунва на къужахда, Дили ийиз бязи жаван, къизил цам. Е. Э. Къизил цам. Акунач вун хьтин жаван: А. Гь. Гуьзел. Нивай лугьуз жеда, белки къе атанвай жавандикайни гьахътин гьунарлу кас жен... Б. Гь. Заз эвера. Къешреш хуьруьн къуьзуьбур гилани лезги чIалал рахада. Амма жаванриз чIал чидач. М. М. Хайи чилиз икрамда. Чун, жаванар, колхоздин никIера тумар цаз сувун мезреда ава. Ч. К. Гьарайдив агакьай хва. ЖАВАН 2 шиир, прил.; жегьил яшарин, жегьил. Жегьил уьмуьр фена гъиляй зи жаван. Е. Э. Заз сабур гуз. А яргъал жаван йисара зун вижевай "жибинар атIудайди" тир. М. Гьуьсейнов. Дагъустандин музыкантар гьеле хъуьрезма.... жаван чIаварин Гьажибег чиз хьайи вирибуру ам гзаф мукьуф авай, къастунал кIеви кас тирди къейдзава. Дж. Агьмедов. Хкахь тийир гъед. Антоним: кьуьзуь. ЖАВАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера жаван инсан тирвилин гьиссер авай гьал. ГьикI ятIани, са сеферда сифте жаванвал гьисс ийизвай са шумуд гадади кьере авай вирин патав ял ягъун меслятда. А. Ляметов. ЦIийи кьилелай башламиш хъия. Антоним: кьуьзуьвал. ЖАГЪА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вечрен, кIекрен кьилелай экъечIдай якIун регъ. Ина жагъа яру газар хьиз хьанвай кIек акъвазнавай. Лезги халкьдин махар. Жегьил вечрен жагьа къати яру рангунинди, кIвачер экуь хъипибур ва я экуь рехибур, кIвачин кьулухь галай тIуб гъвечIиди жеда. ЛГ, 2003 II. V. ЖАГЪАЙБУР 1 жагъай причастидикай хьанвай прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. ЖАГЪАЙБУР 2 сущ.; -у, -а; жагъайбур прилагательнидикай арадиз атанвай существительное. 1) гьатайбур. 2) куьч. иеси. Ам кIвал жагъайбурукай са гадади мугьманар кьабулдай кIвализ галаз хъфена. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЖАГЪАЙДИ жагъай причастидикай арадиз атанвай прилагательнидин теквилин кьадардин форма. ЖАГЪАЙДИ сущ.; -а, -а; жагъайди прилагатедьнидикай арадиз атанвай существительное. 1) гуьзлемиш тавунвай са вуч ятIани вичинди, хсусиди хьайи кас. Тачагъайди пашман, жагъайди шад я... Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. Ягь яни вун, намус яни лезгивал?! Вун бахтунихъ къекъвезвач, куьз лагьайтIа Вахт багъишиз гьазур я - вун жагъайдаз. А. Къ. Дишегьлияр. Антоним: квахьайди. 2) куьч. иеси. Руш жагъайда яргъалайни агуддач. Е. Э. Гачал, гьей. 3) куьч. яр хьайи кас. Вун жагъайдаз хупI девлет я, Туькезбан. Е. Э. Туькезбан. ЖАГЪАЛ нугь., сущ.; якIун квак [М. М. Гаджиев 1997: 130] ЖАГЬАН фарс, сущ.; дуьнья, алем. ЖАГЪУН гл.; -ида, -ана; -из, -изва; -ура, -ин, -урай, -имир; жагъун тпавун || тачагъун, жагъун тахвун 1) гуьзлемиш тавунвай са вуч ятIани гьатун, ихтиярда хьун. Пис папарин лишанар за лугьун квез: РахунлуькIуьн жагъич, Жедач ширин мез. Е. Э. Пис папаз. Дуьнья са затI я, метлебар жагъайтIа... Е. Э. Эминни адан яр. Тай хвар жагъайдаз жедайди я. Ф. Нехирбандин акьуллу руш. Етим Эминан ва Сулейманан шииррин тегьерда туькIуьрнавай шииррар Азербайджандин ва Ирандин куьгъне шаиррин эсеррай гзаф жигъида. М. М. Гь, Халкьдин шаир. СтIал Сулейман ктабар кузвай танкарай жагъиз хьана. А. С. Хуьруьг Тагьир. БалкIанарни жагъун хъувуна, тапархъан рамагбанни жемятди гьахъ гузвай кIвалахдикай магърум авуна. Гь. Къ. Къилинж Къемер. 2) акун. Заз бязи инсанар чуьлдин гьайванрилайни пис яз жагъана. А. Ф. Лянет. Къекъвемир адахъ, Я жагъурмир ам: КъекъвейтIа, ам жагъидач, ЖагъурайтIа, квахьда ам. А. Къ. Вахт. ЖАГЪУРУН 1 гл., каузат., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; жагъур тавун, жагъур тахвун, жагъур хъийимир авачир са вуч ятIани гьатдайвал авун, ихтиярда жедайвал, арадиз къведайвал авун. Жагъура ваз чка секин, Ша жемир вун икьван эркин. С. С. Билбил. Гьикьван на зун кьаз югъурда, Ви дарман за ГьикI жагъурда? С. С. Кпул. Ша чун, са вахт жагъурна, аниз фин... Б. Гь. Заз эвера. Гила Керима шегьердай чIехи насос жагъурдайвал я. Гьада вичи жагъурайди я. Б. Гь. Заз эвера. Чун чукурдайди я пачагьди вичин вилаятдай, эгер чна адан хва дири хъийидай рехъ жагъур тавуртIа... А. Къ. Хукац-Ханум. Ам са шумуд сеферда кIваляй катиз чна куьчейрай жагъур хъийиз вичин диде Бегимагъадал агакьар хъувурди я. Я. Къафаров. Москвадин адвокат. Макьамар ягъа! Жуван юлдашар жагъур хъия!.. А. Сайд. Насиран туртур. ЖАГЪУРУН 2 сущ. -и, -а; -ар, -ри, -ра авачир са вуч ятIани гьатдайвал ийидай, ихтиярда жедайвал, арадиз къведайвал ийидай гьерекат, кар. Ихьтин банкдикай чпиз хийир амачир Ибрагьиман "дустарни" хийир хкатдай маса рекьер жагъурунал машгъул хьанвай. Я. Къафаров. Москвадин адвокат. Ам кхьин патал герек делилар, малуматар ва шикилар жагъурун патал писатель гьикьван инжиклу хьанатIа, заз чида. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. ЖАДУ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра акьулдиз кьезил, чинал вич рахазвайдан терефдар яз къалурдай, ахпа адаз пис крар ийиз алахъдайди. Сад эюаду я, садни жиндар, Авайд туш гъейрат фекьияр. С. С. Фекьийриз. Яд чилер женнет хьиз аквазвай экаду, Ви чанни маса гун четин яни ваз? А. С. Ашкъини ватан. ЖАДУВАЛ сущ.; -или, -иле, -илер, -илери, -илера винел патай вич са нин-куьн ятIани терефдар яз, амма вичиз пис ниятар авай гьал. Гуьгъуьнлай алверчивиликни ктканай. Амма гьукумдарри чпин я жадувал далдаламишдай кIевивилер авурла, и рекье къаних амалрални Гуьл хьанай. Т. Агьмедханов. Мехъер куьтягь жедалди. * жадувал авун гл., ни жадудин амалар кьилиз акъудун. ЖАЗА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра туьнбуьгь, тахсиркардиз акъуднавай къарар. Ада пачагьди вичиз гудай суалар ва жаза гуьзлемишзавай. Ф. Гьуьлуьн руш. * жаза гун гл., ни низ 1) туьнбуьгь авун. Гьуьметаз председательвилин везифадилай алудунин «жаза» гана. И. В. УстIар. Хъуьрена чIагай Пирисмаилова, Фейзуллагь, са жазани тагана, ахъайна. С. М. ЦицIигъ-наме. Вучиз лагьайтIа, Аллагьдиз вакай хъел ава. Мумкин я, ада ваз мадни жаза гун. Р. Гь. Шагь Абасакай риваят. 2) куьч. кьин, уьмуьрдивай къакъудун. Жаза гуй заз экъечIдалди экуьн лаз. Е. Э. Зун атана. Шагьди Индиядай абдал Гъани хан кьиле аваз вичин абдалрин десте лезгийриз жаза гун патал рекье туна. Мегь. М. Лезги тIвар алатIа. Ада кьин тавуртIа, Ал лагьди, тапархъан вуж ятIа, гьадаз жаза гуда ман... Гь. Къ. Къилинж Къемер. * жазадихъ агакьарун гл., ни вуж; жаза гун Вун ви жазадихъ агакьарун лазим я. Ф. Жанавурни цIегь. ЖАЗАЛАМИШУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -мир, -рай; жазаламиш тавун, жазаламиш тахвун, жазаламиш хъийимир тахсиркардиз лазим дережадин туьнбуьгь авун, кар гун. Синонимар: жаза гун, жазадив агакьарун, ЖАЗДАН * жаздан авун гл., вуж ни-куь икрагь жедай гьалдиз гъун. Рекьи жаздан ийизва чун, Амма зериф гор ава. А. Къ. КьванцIила. * жаздан хьун гл., вуж жув-жувакай икрагь хьун. Заз акуна вилер адан - Дишегьлидин ицIи хьанвай, неинки икI хьанвай жаздан, Ажузвилел рази хьанвай. А. Къ. Йифен суфатар. * жаздандал гъун ни-куь вуж яшамиш тежедай гьалдиз гъун. Гьукуматдин идарайрин къуллугъчияр жаздандал гъана. Къ. Къ. КIири Буба. Синонимар: чан туьтуьниз гъун, инжиклу авун, икрагьун. ЖАКЕТ || ДЖИГЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра перемдин винелай алукIдай куьруь партал. ЖАКЬАЖАКЬ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра живедай къекъведайла, кIвачери ийидай ванцин тегьер. ЖАКЬРАКЬ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яцIу тан авай тар хайила, ийидай ван; бедендин кIарабрин ван. ЖАКЬРАКЬУН гл., -да, -на; -из, -зава; яцIу тан авай тар хайила, ван авун. ЖАКЬУН гл., ни; -вада, -вана; -ваз, -вазва; укь ||укьа, -ван, -урай, -вамир; жакьун тавун, жакъун тахвун, жакъун хъийимир 1) недай кIеви затI сараралди куьлуь авун. Юг гатадайаз хвар, Динжвилиз ахвар, ЗатI жакьваз сухвар ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. Наши кьасабдиз нар. деве КIвачин кьилел тукIваз кIанда. Еке санкьу кьуна сиве Кьилди вичиз жакьваз кIанда. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. 2) куьч. са никай-квекай ятIани пис рахун - Кьве итимдиз са паб жакьваз гзаф тушни? - сивик мили хъвер кваз дишегьлиди лагьана. А. А. Пад хьайи рагъ. 3) рах., векъи гатун, кукIварун. За ам жакьвада. Р. ЖАЛ кIус шаклувал, кьве рикIин хьунин гьал къалурдай гаф. Жагъич жал рехъ рикI кьве падна къалудай? Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. Фикирна за: яраб ам зи яр я жал? Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Белки, колхоздин балкIандин кефияр авачир жал. И. В. Чирхчир. Яраб, - фикирна за, - и автобусда зи тIвар алай маса касни ава жал. 3. Ф. Чрай арфунагар. Белки чаз абур садни кIандач жал. А. Магьмудов. Вахтунин ван. ЖАЛАН фарс, т-б, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тIваларикай хранвай рак, вар. Кьазвай сада вич Аллагь яз ви къадим чIалан Ви гафарган яд гафарин ийизва жалан. А. Къ. Халкьдин чин. ЖАЛГЪА туьрк. -ди, -да; -яр, -йри, -йра бедендин ва я маса раснавай затIунин паяр сад-садав галкIидай чка. Йиф-югъ жалгъаяр тIаз акъваз жезмачир. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. Саралухдин лишанар: жалгъайра тIал гьатда, иштягь квахьда, экьуьчда, уьгьуь акатда, рикI элкъведа, пакун тIвалара тIал гьатда, ифин акьалтда. ЛГ, 2001, 22.III. Дабакьдин лишанар: азар къатидаказ мекьи фул атуналди бедендин температура 3940 градусдал кьван хкаж хьуналди, кьил ва жалгъаяр тIа хьуналди башламиш жеда. ЛГ, 2001, 26.1 V. * слогдин жалгъа. ЖАЛЛАТI араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) тахсиркар яз жазаламишнавайди рекьидай кас. Ада вичин амай назирвезирдизни, вичин жаллатIризни эвер гана. Ф. Акьуллу данарбан.. 2) куьч. тарашчи. Гьалдарна жаллатIар, гатIа кьифер къугъваз туна. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. ЖАЛЛАТIВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера жаллатI тирвал. ЦIийи иесидин жаллатIвал акурла, Тагьиран рикIелай икьван гагьда чIугур азабар вири алатна. А. С. Хуьруьг Тагьир. ЖАМАЛ(И) араб, шиир, сущ.; -ди, -да 1) гуьрчегвал; гуьзел суфат, акунар. Агьилриз камал, Жегьилриз жамал... Е. Э. Квез вуч ярашугъ я? Эллериз камал, Жегьилриз жамал ХупI ярашугь я. А. Гь. ХупI ярашугь я. Зи рекьиз нур гуз тур, яр, ви жамалдив. Ш. КЪ. Зи хважамжам. Суйдин гьайбат артухна ви жамалди, Агудна вав ариф, алим камалди... Ч. К. Устадрин устад. Гъалибчи яз, вири вичиз муьтIуьгъдай... Са кьаш я ам, сагьибни я жамалдин. А. Къ. Гатфар. 2) (чIехи гьарфуналди - Ж) алай девирда эркекдин (алатай виш йисара дишегьлидинни) хас тIвар. [Жамал]. Чан стхаяр! Зун куь арада авай тIуб хьтин са паб яни. Квез чизава... Гь. Гь. Колхоз. Страницы: 1 2 3 4 5 |
| |||||||
|
