| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка Ш |ша| урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра. алфавитдин къанни цIемуьжуьд лагьай гьарф. <ш> мецин кIвенкI хкажна галукьуналди арадиз къведай ачух тушир фер аваз акъатдай сес. Гафарин сифте кьиле (ша, шел, шумуд), юкьва ( маша, ишт), эхирда ( руш, тIуш) гьалтда. ША 1 атун глаголдин буйругъдин форма. - Ша, илиф, азиз мугьман, - лагьана Хелеф халуди, зун чпин къазмадиз тухвана. А. Къ. Нехирбанни лекь. -Ваалейкумасалам. Ша, буюр, илиф. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Ша, ацукь къвалав, къала зав гъилер, Капал кхьинрай чирда ви пака... М. Б. Зун квел шад я. ША 2 кIус гьеракат авуниз теклиф ийидай гаф. -Малла Несредин, пака эхир заман я, ша чна ви кIел нен! Ф. Малла Несреддинан кIел. Шикаятмир куьне залай. Ша аман, квез дад, къарияр. Е. Э. Фитнекар къарийриз. Ша акъвазра ви сив секин, АтIумир халкьарин минкин. С. С. Амал - бетер... Зи дуст Забит, чи Самурдин бахтарал Татурай хъен! - ша хкажин тост чна... А. С. Самур шегьер. * ша вун Аллагьдиз'килиг! межд.. 'ийизвай кар, лугьузвай гаф акъвазра, секин хьухь' манадин ибара. - Я чан вах, ша вун Аллагьдиз килиг, вахъ вуч хьанвайди я? - лугьуда Абдурагьмана. - За вакай вучрай, заз стха хьиз тир ви итимдикай, ша вун залай алат... О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. ШАБАЛТ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра экуь шуьтруь рангадин ширин тIямдин ири кIерец хьтин хъуьтуьл емиш. Гъилер-кIвачер чимна, кьве шабалут тIуьр ам ахвари есирна. Гь. М. Им къван, имни терез. Чермовцыда Хъархъун тарарилайни еке, чIуру шабалатдин тарар авай. Ш. Шабатов. «Лезги Чапаев». * шабалт тар сущ. экуь шуьтруь рангадин ширин тIямдин ири кIерец хьтин хъуьтуьл емишдин тар. ШАБАЛТДИН прил. шабалт емишдин рангадин.... Елена Васильевнади, кIуф хъуьрез, виридалай вичин шабалтдин вилер аладарна, милаимдиз Ольгадиз килигна... А. М. Мурк ракъини цIурурда. ШАБАШ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьуьл ийизвай рушаз гудай пул. Мехъерик кьуьлдайла, шабаш вегьена кIанзава. К., 1988. 25. XI. - ЧIехи бубади зи гъута за жувахъ галаз кьуьлдай рушаз шабаш яз вегьин патал ракьун са манатни твадай, Ленинан шикил алай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Рушарик шабашар кутазвай, зуьрнечийриз вегьезвай пулар Усмана зарафат патал зилчидин пелел алкIурзавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Буза хъвана, кьил элкъвей жегьилри, рушарин гъилера шабашар тваз, хкадарзавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ШАВГЬАР кил. ШАГЬВАР. ШАВКЬЛУ: * шавкьлу авун гл., ни-куь вуж са кар ийиз кIандай гьиссер кутун, гьиссер артухарун. Синоним: руьгь хкажун, ашкъилу авун. * шавкьлу хьун гл., вуж; са кар ийиз кIандай гьиссер акатун, гьиссер артух хьун. Синоним: руьгь хкаж хьун, ашкъилу хьун. ШАГИРД || ШАКИР || ШАКИРД араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) Иса пайгьамбардин куьмекчи. 2) диндин гьакимдивай чирвал къачузвайди. Синоним: ученик. 3) куьгь. мектебда кIелзавайди. Синоним: ученик. 4) (чIехи гьарфуналди - Ш) эркекдин хас тIвар: Шакир. ШАГЬ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, ара 1) тайин вилаятдин, гьукуматдин кьиле авайди. Чепер суван дигай яйлах, Шагь ацукьай кьайи булах. Ф. Эмирар гьасятда шагьдин патав кIватI хьана ва абуру и кIвалах вири патарихъай гьялиз башламишна. З. Р. Гьажи Давуд. - Девирар, заманаяр алатна фена. Булах булах яз амукьна. Шагьдин тIвар акьалтнатIани, ада пачагьдинни зун хьтин лежберрин арада са тафаватни тунач. Б. Гь. Заз эвера. 2) итимдин кьилел шагьвилин таж алай шикил чIугунвай къумар къугъвадай чар. Шагь туздалди ягъиз жеда. Р. 3) куьч. межлисдин кьиле авайди. Накь хъуьрезвай межлисрин шагь, Вуч галукьна? Вуч хьана вахъ? ЛХ, 2003 - йисан 2 - сентябрь ШАГЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера шагь тир къуллугъчивал.... ам шагьвиляй акъудда, кьил ерли хкаж техжервал, адан шагьдамар жакьвада. А. Исм. Эхиримжи къув. * шагьвал авун гл., ни са варз идалай вилик гьа и эмиррин куьмекдалди Надира яргъал девирда Ирандиз шагьвал авур сефевийрин эхиримжи бажарагъсуз ва ферсуз шагь Тегьмасиб тахтунилай вегьена, ам Сабзавар къеледа дустагъна ва гьана адан вилер акъудиз тунай. З. Р. Гьажи Давуд. Амма вин еке межлисрин иштаракчи хьайи, гурлу кимерал шагьвални авур Уьзденан рикI хура агакьзавачир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ШАГЬАД араб, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра техил регъвейдай къачудай гьакъи. ШАГьАДАТНАМА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, - йра са вуч ятIани тестикьардай документ. Фекьиди кхьенвай шагъадатнама адав гвазвай. З. Э. КУТВ диз фена. Им а касдин шагъадатнамадин нумра яни? З. Э. Кек галкIизва.... ахцегьвияр тир А. Абдуризаевазни Ф. Садыховаз РД-дин физкультурадин лайихлу работникарвилин, райондин ветлечебницадин кьилин духтур В. Абдулгьалимоваз РД-дин лайихлу ветврачвилин гьуьрметдин тIварар ганвайвилин шагъадатнамаяр вахкана. Ж, 2004, 15. VII. ШАГЬБУГЪДА сущ.; сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьажибугъда. Синонимар: гьажикIа, кукуруз. ШАГЬВАР (ШАВГЬАР нугъ.) фарс, сущ.; -ди, -да: ' -ар, -ри, -ра хъуьтуьл тар. Ахцегь райондин Ухулрин хуьр дагъдин шагьвар алай, гатуз хуш гьава авай чка я. И. В. Чирхчир. И утагъра къекъведа Шалбуз дагъдин шагьварни Каспий гьуьлуьн гилавар. А. Ал. Хъен галачир рикI. Гатфарин къацу йиф тир гуьлуьшан, Яваш ванцел рахадай хъуьтуьл шагьвар. Гь. Къ. Четин бахт. Экуьнин кьезил шавгьарни секин хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. ШАГЬДАМАР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дамаррикай виридалайни кьилинди. 2) куьч. виридалайни маналуди. Ватандин тарихдал, медениятдал кьарувал ийизвай руьгьдин игътияжрив барабарбур жедач. Зазни абурун шагьдамар жуван диде-бубадилай, хайи хуьрелай башламиш хьайиди хьиз я. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Азадвал бахт я! Азад хьухь, инсанар! Им романдин эверун, шагьдамар я... Р. Исаев. Азадвал хуьниз эвер гузвай эсер. Зи чил, ви суй зун паталди гьамга я. Са чан я вун шагьдамар тир Самурдин. М. Ж. ШАГЬдУВУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дувулрикай виридалайни кьилинди.. ШАГЬЗАДА фарс; сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) шагьдин хва. 2) (чIехи гьарфуналди - Ш) эркекдин хас тIвар: Шагьзада. ШАГЬИ кил. ШИГЬИ. ШАГЬИД араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьиле фейи ва я кьилиз акъатай, акъудай дуьшуьш тестикьардайди. Садра Къуткьашен районда зун са вакъиадин шагьид хьана. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Уьзден 1874 - йисуз халкьдин наразивал себеб яз, Гьажи Юсуф-хан алудунин ва Кьасумхуьрел Куьредин округ тешкилунин шагьидни хьана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * шагьид тIуб сущ. виридалайни яцIу тIуб; гъвечIи тупIалай гьисабайла, вад лагьайди. - Мемед агъа! Квехъ гъихьтин хуьрекар ава? – Луьле-кабаб, - чапла гъилин бицIи тупIалай башламишна; шагьид тупIал къведалди, ада са шумуд хуьрекдин тIварар кьуна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: кIанчIал тIуб. ШАГЬИДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера шагьид тир гьал. Гьар са карда шагьидвал жавабдар кIвалах я. Р. * шагьидвал авун гл., ни низ-квез са кар кьилиз акъатай, акъудай дуьшуьш тестикьардай гьакъикъат кьилиз акъудун. И фактуни шагьидвал ийизвайди ам я хьи, Сулеймана шаирдин везифа гзаф чIехиди ва гегьеншди яз гьисабзавай. М. М. Гь. СтIал Сулеймаяа азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Дуьньядин вира тарихди идаз шагьидвал ийизва. А. А. Пад хьайи рагъ. Чнани прокурордиз ва силисчидиз ам ягьайди Буба я лагьана шагьидвал ийида. Гь. С. КIири Буба. Синоним: шагьидвалун. ШАГЬИДВАЛУН рах., гл.', ни-куь низ-куьз; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; шагьидвал авун,. шагьидвал тавун, шагьидвал тахвун, шагьидвал хъийимир са кар кьилиз акъатай, акъудай дуьшуьш тестикьардай гьакъикъат кьилиз акъудун. Садлагьана Зелфидин хажалатдиз шагьидвалзавай ва адахъ галаз вични гъамлу хьайи гьава къарсатмиш хьана... А. А. Умуд. Тарихди ва культуради и халкьарин ( лезгийрин ва азербайжанрин. - А. Г.) арада авай дуствилин гьакъиндай шагьидвалзава. М. М. Кьибле пата гурзава. Винидихъ тIвар кьур хуьруьн кьилихъай фенвай бубайрин куьгьне рекьив гвай кьакьан кIунтIуни и кардин патахъай шагьидвалзавачиз туш. Т. А. Улус магьал. - Аквадай агитацияди шагьидвалзавайвал, ина акьуллу инсанрини къуллугъзава, - лагьана са аскерди. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. Синоним: шагьидвал авун. ШАГЬМАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) руфун галчIур хьана чиляй фидай, вичи кIасайди агъуламишдай гьайван. Синоним: руьц. 2) дин инсанар яшамиш жезвай кIвал чIуру къуватрикай хуьзвай мурдар. 3) (чIехи гьарфуналди - Ш) махарик квай игитдин тIвар: Шагьмар. Дашдемира и рахунар ийидайла, къуьнел вичин лашни эцигна, яргъал хьиз акъвазнавай чубан Шагьмар яваш-яваш халкьдин вилик атана. Ф. Шагьмар. ШАГЬНА шагьун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил.. ШАГЬУН. ШАГЬПАЗ сущ.; -а, -а 1) кьиблепатан фольклорда тIвар-ван авай игитдин тIвар. 2) эркекдин хас тIвар. * Шагьпаз пачагьдин темпел сущ., вуж кьадарсуз кагьул инсан Ажеб затI тушни газ. Вил акьална ахъайдалди къажгъанди хъутхъутI яна... Эгер газ авачиртIа, и Шагьпаз пачагъдин темпелри чайни хъвадачир. З. Э. Арифдиз ишара. ШАГЬСЕНЕМ сущ. 1) кьиблепатан фольклорда дишегьлидин тIвар. Зун ви Гъариб, вунни зи Шагьсенем я. - Мубарак. 2) фольклордин манидин тIвар. - Чна гьи мани лугьуда? - жузуна ада чавай лезги чIалалди. - «Шагьсенем» - лагьана чакай сада. Гь. Къ. Къуй гьамиша рагъ хьурай! 3) дишегьлидин хас тIвар. И кафеда Жабир стхади вичин уьмуьрдин юлдаш Шагьсенемахь галаз санал кIвалахзава. ЛГ. 2004,21.I. ШАГЬУГЪЛИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра шагьдин хва. Эхир идал тамун юкьва шагьугъли шагь Абасалай амай са куьгьне къеле гьалтна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. * шагьугъли шагь сущ. шагьдин хва шагь. ШАГЬУН гл., ни вуж; никай 1) са гьукуматдин, уьлкведин чIехиди авун. 2) куьч. вири ихтиярар авайди авун. Вичикай хан, шагьна каци. Е. Э. Къах тIуьр кац. ШАД фарс, прил. хьайи, жезвай кардал гзаф разивилелай хвеши тир. Ви ширин мез шад билбил хьиз рахада. Е. Э. Туькезбан. Мехъер! Им Уьмуьрда садра жезвай шад межлис я. К, 1985, 14. VII. Халкь руьгьдай ават тавун патал чи жегьилри саки гьар юкъуз хуьруьн клубда шад межлисар тешкилзавай... ЛГ, 2003, 25. ХII. Антонимар: пелеш, перишан, сугъул, туькьуьл. * шад (шадар) авун гл., ни-куь вуж хвеши авун. "Зун гъуьрчез фейила, зи папан рикI шадар ийидай кас жеда кIвале", - шад хиял фена гададин рикIяй. Ф. Къадир Аллагьди фекьирар гьар са йикъа шад авурай. Е. 3. Мубарак Исмаил. - Ваь, - лагьана чехирчиди, - дишегьли - Туьнт чехир я, шад ийидай гуьгьуьлар. А. С, Дишегьли. Эциг дуьнья инсанар шад жедайвал... А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Синонимар: къумбарун, шадарун. кIубанарун. Антонимар: пелешарун, сефиларун, сугъуларун, туькьуьларун. * шад хьун гл., вуж хвеши хьун. Вун акурла; жеда зун шад. Е. Э. Гуьзел, за ви тариф ийин. Са чIаварин дуьз араяр яд жеда: Зун шад тирла, вун пашман я, пашманвал Агатун зав багьна - вун шад жеда. И. Гь. Рубаияр. Шихнесир хьиз дуьньядикай аяндиз ХьанайтIа зун, шадни жедай жегьилни. С. Шихнесир Къафлановаз. Синонимар: къумбар хьун, кIубан хьун. Антонимар: пелеш хьун, сугъул хьун, туькьуьл хьун, тIуьруькьуьм хьун. ШАДАРУН гл., ни-куь вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; шадар авун, шадар тавун, шадар тахвун, шадар хъийимир хвеши тир гьалдиз гъун. Шадардач вун гьич туькIвей хизанди, Эгер жемятдин такуртIа дерди. Х. Х. Бубадин рекьер. Эхиримжи йисара «Самур» журналди ва «Лезги газетди», зи фикирдалди, кIелзавайбур са кьадар шадарнава, абурал, чеб кьит ятIани, вижевай, яни кIелайла рикIел аламукьдай, эсерар агакьарнава. А. Фет. «Нехирбанни лекь» повестдин гьакъикъат. Синоним: къумбар авун, кIубанарун. Антонимар: пашманарун, сугьуларун, туькьуьларун. ШАДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера шад тир гьал. Жуван шадвал багъишда на виридаз, Гъам - анжах заз къалурда. А. С. КьепIинал хьиз... Шадвални вахт акун патал зи вилериз хъсан килиг... З. Р. Яр. Зи къаршидал алай кравутдал къатканвай, чинал халис дагъвидиз хас кIалубдин нер алай, пIузарар мичIи вили рангунин тавдиз атанвай, четиндаказ нефес къачузвай азарлудан чина жизви шадвилин хъвер гьатна. А. Эсетов. Шаирдин тарсар. Жегьил перишан тирла, хуьрени зарафат, шадвал тIимил жезвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: къумбарвал, кIубанвал, хвашивал. Антонимар: пашманвал, пелешвал, перишанвал, сугьулвал, туькьуьлвал, туьруькьуьмвал. * шадвал авун гл. хвешивал авун. Ихьтин шадвал ийидайдаз Таза къелем мубарак хьуй. Е. Э. КIани ярдиз. [Мердан] - Къурбан, къала кван а хкунихъ галай чуьнгуьр зав гице, са тIимил шадвал ийин чна. Гь. Гь. Адетдин къармахра, Шадвилер ийизвайбур, кьуьлер авунал машгъулбур, свас тухуз гьазур хьанвайбур юрта гьатнавай. И. В. Чирхчир. Магъамедсалегьа шадвал ийизвай. А. А. Лезгияр. Синонимар: къумбарвал авун, кIубанвал авун, хвешивал авун, шадвалун. Антонимар: пашманвал авун, пелешвал авун, перишанвал авун, туькьуьлвал авун. ШАДВАЛУН рах., гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; шадвал авун, шадвал тавун, шадвал тахвун, шадвал хъийимир шадвал хас тир гьалдиз атун. Хва хтай кьван шадвалзавай дидеди, Чар хтайла дяведавай хцелай. А. С. Кьеб. ГьикI шадвалдач, рагъ атайла, Билбилдин рикIи?! М. Ж. Экуьнин гъед. Синонимар: къумбарвал авун, къумбарвалун, кIубанвал авун, кIубанвалун, хвешивал авун, хвешивалун. Антонимар: пашманвал авун, пашманвалун, пелешвал авун, хвешивалун, перишанвал авун, перишанвалун, туькьуьлвал авун, туькьуьлвалун. ШАДВИЛЕЛДИ нар. шадвал хас яз. КIанибур хьай бахтаварар, Гьала дуьнья шадвилелди. Ф. Ашкъидикай ва дердиникай манияр. Акъваз, яр, вун и зулалди. Девран гьалин шадвилялди. Е. Э. Алагуьзли. Ам кьейибур шадвилелди хъуьредай, чпи са еке гьунар авур хьиз уьтквемвилелди рахунар ийиз-ийиз элкъвена хъфена. А. Ф. Бубадин веси. - Якъадаш, Алимурад! -лагъана Шахмарданова шадвилелди, ~ пара еке ва иер кIвалах чна гъиле кьуна. А. А. Лезгияр. - Бес вуна регъвенвачни, я кайвани? - жузуна Махсуда шадвилелди. З. Э. Муькьвел гелер. Адан агалкьунар коллективди шадвиделди кьабулзава. ЛГ, 2003, 13.XI. Синонимар: хвешивилелди, хвешидаказ, шадвиливди, шаддаказ, шаддиз. Антонимар: пашманвилелди, пашмандаказ, пашмандиз, пелешдиз, сефилдаказ, сефилдиз, сугъулдиз. ШАДВИЛЕРУН гл., ни-куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; шадвилер авун, шадвилер тавун, шадвилер тахвун, шадвилер хъийимир шадвал гъидай амалрал машгъул хьун. СикIре, гьар сеферда Къагьриман гъуьрчез фена хтайла, адан вилик физ, кьулухъ яргъи жез, кIулаз хкадариз, катиз-калтугиз шадвилериз хьана. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. ШАДВИЛИВДИ нар. шадвал кваз. Фу тIуьрдалай Кьулухъ Ризади, хукунихъ галай чуьнгуьр къачуна, чIагуриз-чIагуриз «Пенкер баха» яна ва шадвиливди виликан мани лагъана А. Ф. Риза. Шадвиливди тамаш ийиз хуьруьн гилан кIалубдиз, Ашкъидалди кIватI жезва къе абур цIийи. клубдиз. А. Мут. ЦIийи Макьар. Рушарни шадвиливди ва утанмишвиливди адаз килигна. А. А. Лезгияр. Синонимар: шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. Антонимар: пашманвилелди, пашмандаказ, пашмандиз, перишандаказ, перишандиз, пелешдиз, сефилдаказ, сефилдиз, сугьулдиз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
