| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка АМАН 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар -ри, -ра 1) са кар кьилиз акъудиз жедай къуват, гуж. Ам душмандиз авуна кIандач илив, Дяве кIанда аман амай кьван чанда. А. Ф. К КьатI-кьатI авур зунжурар. Вахъ аман жеч, адахь - иман, Ам дуст кьунал жед вун пашман. С. С. Пис инсандив гзаф ара. Чанда аман амай кьван гагьда ада ам гъиляй акъуддайвал тушир. Пуд манат я гьа, зарафат туш. 3. Э. Пуд манат. Хизан ви экв, хизан ви рехъ, хизан уьмуьр, аман я, дуст. Ас. М. Гъезелар. Захъ кIусни аман амач. Къуьзуь хьанва. Р. 2) минет, тавакъу. Авачни вахъ мирвет, яб це амандиз. Е. Э. Синоним: къуват, гуж, такьат. *аман атIун гл., ни нин къуватдай вегьин, азаб гун. АтIумир тIун на зи аман, Вакай заз гъич жедач дарман. С. С. АтIана хьи на зи аман - Са йифиз хьана лугьуз мугьман С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. Кечмиш заманадин гафар тур, АтIай элдин аман, эллер. М. А. Эллер. Гагь хъел къвезвай гададиз, Гагъ шел къвезвай вилериз. Гагь атIузвай аман лап, Гагъ звал къвезвай гъилериз. 3. Р., Б. С. Шарвили. Икьван чIавал вуна халкьдин Аман, чара атIана. Ж. Ви къуллугъ я * аман-минет сущ. жув агъуз кьуна ийидай тIалабун. АМАН 2 межд. 1) "ваз (квез) минет хьуй!" манадин гаф. Хьана завой са жегьилвал, Гъил къачу, аман, къарияр! Е. Э. Къарийриз. Эхир вуна чIугваз тада зав азар, Аман, кумир вуна зи чан, Серминаз. Е. Э. Серминазахъ галаз ихтилат. [Кевсер] Аман, кавха, зи язух ша... С. С., С. М. СтIал Саяд. [Рушар] Аман, Саяд, жемир пашман, Къе пашманвал ийир югъ туш. С. С., С. М. СтIал Саяд. Хъелмир чакай, аман, минет, Вахт авачиз къведай, билбил. X. Къ. Билбил. 2) гьейранвал, тажубвал, тIарвал къалурдай гаф. Избербашда экверин Къурмишнава са хунча. Электрик фонаррин, Аман гуьрчегвал вуча. X. Т. Электрик станция. * аман Аллагь! межд. Алагьдиз минет хьуй. Яр къакъатна физва закай, Аман, Аллагь дуьз жеда жал? М. М. Жеда жал. Аман Аллагь, гьим я зи гаф, гьим зи ван, ГьикI туькIуьрда муьгьуьббатдин лезги кIвал? М. М. Зи чIехи муьгьуьббат. * аман я! межд. "ваз (квез) минет я" манадин ибара. РакIар ачух, аман я, зун атана. Е. Э. Зун атана. Гъейри яр мад къамир вуна, Минет, аман я, бахтавар. Е. Э. Бахтавар Зун ваз хаталу я даим, - аман я, Хата гуьзетна, а кар ийимир, яр. Е. Э. Яр. Аман я ваз, Гумир на наз... Е. Э. Гуьзел Тамум Синоним: минет. АМАН 3 амани гафунин рахунин форма. Кил. АМА. АМАНАТ араб, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра 1) хуьн патал амай, тунвай затI. Хинедавай лацу гъилер Аманат яз амазмани? Е. Э. Зи азиз. Ватан чи бубайрилай амайди я аманат. X. Т. Ватан патал. Лезги чIал ва культура бубайрилай чаз амай чIехи аманат я. Чна и аманат вилин нине хьиз хвена кIанда. М. М. Чун «гъвечIи» халкь туш. 2) са касди вич масадан рикIел хуьн патал адаз гайи, гузвай затI. Гъиляй гъилиз вугай савкьат Аманат яз амазмани? Е. Э. Зи азиз. 3) ( чIехи гьарфуналди - А) дишегьлидин хас тIвар - Аманат. * аманат хьуй межд. сад-масадавай чара жедайла са вуж, вуч ятIани хуьн, сагъ-саламат яз амукьун мураддин гафар. Вун Аллагъдал аманат хьуй, азиз хва. X. Къ. Хцин сефер. На лугьудай а аялар Вал хьуй аманат, гуьзел яр. С. С. [Саяд] За ваз ихтилатар Рекъидалди аманат хьуй. С. С., С. М. СтIал Саяд. АМАНЕВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра. 1) хайивилин ва я руьгьдин мукьвавал авайди. Халкьди чпин аманевияр, панагьар шаддиз къаршиламишзава. Гь. Къ. Четин бахт. Дашан оманеви ятIа? М. Б. Спелар. 2) тереф хуьдайди. Абурун вилерикай Бакудин фялейрин арха, дагъвийрин аманеви, муграгъвийрин хванахва, Шура гъукуматдин дестек хьайи большевикдин къамат карагна. Гь. Къ. Четин бахт. 3) мукьва-кьили, са нихъ ятIани рикI кудай инсан. Ам вичиз мукьва аманеви авачиз ялгъуздиз амукьун уьмуьрдин гьаларивай хьанай. Я. Я. Агалай сандух. Къамкъамакай пуд хизандин кьил, гишиндаз фу... кьецIилдаз партал гудай аманеви хьанва. Гь. Къ. Четин бахт. Синоним: терефдар. АМАНСУЗ прил. къуват, аман амачир, зайиф хьанвай. Амансуз затI, течир инсаф, Ам вуч ятIа чидани? Ф. Н. Амансуз затI. АМАНСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къуват, аман амачир, зайиф хьанвай гьал. АМАНСУЗВИЛЕЛДИ нар. амансузвал хас яз. Синоним: амансузаказ. АМАНСУЗДАКАЗ нар. амансуз яз. Синоним: амансузвилелди. АМАНСУ3ДИ сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра къуват, аман амачирди, авачирди. Имансуздал гьалт тавурай амансуз. А. Ал. Инсанвал. АМАНШАЛЛАГЬ кил. МАНШАЛЛАГЬ. АМАЧ ама глаголдин инкарвилин форма. Кил. АМА2 . АМБА нугъ., нар., виниз тир кьадар. Гила, амба яшар хьайила,... аквазва хьи, печатда гаф кхьин - им еке жавабдарвал... я. М. Ж. Намус, гьисс ва жавабдарвал. Синонимар: гзаф, самбар, хейлин. АМБАР || АМБеР || АНБеР фарс, араб, туьрк, сущ.; -ди, -да китдин жинсиникай тир гьайванри къецел гадардай хуш ни къведай затI. Фирдавусдин багъ я мад женнет, Миски амбар, рейгьан хупI ярашугъ я. Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. АМБАРЧИ кил. Гьамбарчи. АМБУЛАТОРИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра сагъламвилин къуллугъ ийидай чка. АМЕНТУ араб, дин, сущ.; -ди, -да Къуръандин суьрейрикай сада кхьенвай ва чеб мусурманвилин капI ийидайла кIелдай гафарин кIватIал. Дидеди алахьна чирда гьар юкъуз КупIун чIалар: алгьем, аменту, кьулгьу. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. АМИН! араб, дин, межд,; дуьадин эхирдай лугьудай "дуьз я", "гьахълу я", "лагьайвал хьурай" манадин гаф. Суфрадлай дуьадал къарагъда, -Амин! -лугьуда, къунагъда... Н. Самури. Мусурманар стхаяр я. АМЛЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра бубадин патан мукьвади (итим). Къавум, къардаш, амле, мирес Гъич гьабурун патайни амачни. С. С. Гила захъ элкъуьрна далу. Гьаса вахтунда лугьун герек я хьи, вич чIехи стха, Девришбеговрин агъсакъал яз, Султанагьмеда вичин саки вири мукьвайриз: вахариз, стхайриз, хтулриз, езнейриз, амлейриз - герек чIавуз, тIем акакьдайла, вири жуьредин куьмекарни гайиди я. Ч. К. Гьарайдив агакьай хва. Синоним: мирес. АММА араб, союз; сложный предложенидин са паюнин мана маса паюниз ва я са предложенидин мана гуьгъуьнилай къвезвай предложенидин манадиз аксивал къалурзавай гаф. Расула бубадиз суалар гузвачир, амма ам вири крарин гъавурда авай... А. Исм. Вацран мичIер. Сулейманани билбилдин тариф ийизва: адаз гуьзел ван ава, ам "гьарайиз кIвачин я "... Амма Сулейман и темадив лап масакIа эгечIна. М. М. Гь. Халкьдин шаир. Синоним: анжах. АМНИСТИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -йар, -йри, -йра; кар гана дустагънавайбур вахтунилай фад ахъаюнин къарар. Азраилдиз арзаяр я, Амнистия гун паталди. М. Б. Азраилдиз арза. АМП межд. кицIин элуькьуьн.. "Амп " акъатна тартадай, Наш галукьай жуьреда. А. Исм. КIвалин дустарикайни... АМПА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) мал-девлет чуьнуьхдайбурукай кIвал хуьн патал хуьзвай гьайван, кицI. КицI авачир гьаят амукьнач. Чебни кицIер тир гьа, жанавурдин дуван аквадай ампаяр. ЛГ, 1994, 11. III. Синоним: кицI, тарта 2) куьч. нефс къати тарашчи. Гагь ина ( Куьреда - А. Г.) чкадин ампайри, девлетлуйри агъавал ийиз хьана. М. М. Гь. Кавказ шиирдиз баянар. - Чаз такурди амач. Бичераховар, яру кьилер алай, мусурман стхаяр лугьудай туьрквер, гила гьалтнавай деникинар лугьудай ампаяр! 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Жуван хуьруьн сергьятдал сифте кам къачунмазни,.. зунни хуьруьн ампа Гьажикъурбан гьа икI гуьруьшмиш хьана. Н. Мирзоев. Къизил хтар. АМПУН гл., -да, -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; амп тавун, амп тахвун, амп хъийимир 1) кицIи вичин сивяй са нелай-квел ятIани наразивилин сесер акъудун. Ампна кицIи мад сефер, Каци хъел кваз мурмурна. А. Исм. КIвалин дустарикайни... 2) куьч. къал алаз, гьахъсуз, нубатсуз рахун. Синоним: элуькьун. АМУКЬА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) сагъ, битав шейиникай амай кIусар. Къеж тахьун патал чилиз вахт-вахтунда самар, векьин амукьаяр вегьизвай куздин чилни кьуранва. ЛГ, 1993, 4. II. Фан амукьаяр гьинал хьайитIани гадар тийин. ЛГ, 1992, 23. IV. 2) алатай девирдиз хас нехишар, лишанар. Вичин эсерра ада ( Алибег Фатахова - А. Г.) феодальнопатриархальный амукьайрин дувулар кьурурзава. 3. Бирембеков. Советрин лезги литературадин устад. Мумкин я, инал ихтилат КIелез хивел аламай амукьайрикай фин. А. Шихсаидов. Тарихдин эсерриз баянар. АМУКЬАЙ прил. 1) са вуж-вуч ятIани хьайивилин лишан. Къуба пата Уьнуьгърин хуьруьн къеле авай чкада чи эрадилай вилик I агъзур йисан эхирриз талукь тир яшайишдин амукьайри шагьидвал ийизвавал, антик дёвирда къизгъин уьмуьр хьайиди я. М. М. Лезги тIвар алатIа 2) артухан, герек амачир. Абуру садани атай кас алцурар тавуна тадачир; чехирдиз, шурадиз яд ядай, дад галачир, амукьай хуьрекар багьаз гудай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 3) цIийи (таза) тушир. АМУКЬНА 1 амукьун глаголдин фад алатай вахтунин форма. Кил. АМУКЬУН. АМУКЬНА 2 кIус вич талукь гафунин манадал фикир желб авун патал ишлемишзавай гаф. Дишегьлияр багьа затIар я. Абур патал чанни гьайиф туш, амукьна пул. А. А. Пад хьайи рагъ. Синонимар: гьакIни, гьатта. АМУКЬРАЙ || АМУКЬУЙ 1 амукьун глаголдин эмирдин форма. Кил. АМУКЬУН. АМУКЬРАЙ || -аМУКЬУЙ 2 кIус рахан тийин, гьисаба кьан тийин - манада ишлемишдай гаф. Мелик стха, хва амукьрай, Эмин вин дустар Гьинава? Е. Э. Духтурханадай чар. Къимет эциг тавунни анихъ амукьрай, вал гьеле ихтибарни ийизвач. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. - Уьмуьрдикай поэма анихъ амукьрай, са цIар кхьинни четин я. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Адаз авур кьван гьуьрметар на заз авунайтIа, за, и гъвечIи мискIин амукьрай, ваз, бажанах, Таджал-Махияр эцигдай... М. Б. ЦIийи мискIин. АМУКЬУН гл., -да, -на, -из, -зава; -0, -ин, -рай, -мир; тамукьун || амукь тавун, амукь тахвун, амукьмир 1) са вуч ятIани вич авай гьалда гьакъикъатда давам хьун. Зегьмет амач квезни акьван, ТIал амукьдач квехъ куь юкьван. С. С. Гвен гуьзвай зегьметкешар. ЗатI авачир эрчIи гъилиз Чапла гъил къуншиз амукьич. С. С. Бендедин рикI тахьуй тешвиш. Амукь тавурай ам гъафил Ахварай авуд и фекьи. С. С. Эгьли Гьидаят я фекьи. Хъсан гьахъ-гьисаб жеда - амукьда. Пис гьахъ-гьисаб жеда - хъуьтуьл чкада кьуьл эцяйна гадарда. А. А. Лезгияр. Хъсанвал хъсандаз, писвални писдаз Амукьда, - лугьуда бубайри чIехи. И. Ш. Кьудар. Дуьньядилай фида инсан хабарсуз, Писвилерни хъсанвилер амукьда. И Ш. Кьудар 2) яшамиш хьун давам хьун, авун. Амукьна зун чIугваз фикир, гуьзел яр. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Вучда вакай и гьал алаз амукьна. Е. Э.. Тумакь яц. Гьахъ я, рекьида вири, Амукьдач гъич са кас гъейри. Е. Э. Эмина вич рекьидайла лагьай чIал. Зи гьалар, лагьана Дадаша, - чIуру я, зун амукьда лагьана умуд авач. А. Ф. Хкягьай произведенияр. Къегьалар кьена, чакай амукьна вучзавайди тир?! Гь. Къ. Четин бахт. Тек амукьун пис я, дуст, тек тар тама тахьуй... К. М. Агъсакъал 3) жував гваз, жувахъ галаз гъун, атун лазим тир са вуж, вуч ятIани рикIелай алатна ва я са гьихьтин себебдалди ятIани, тагъун, татун. - Зи гъиле авай кьвати.. Гимишдин кьвати амукьна. Квез акуначни. Къ. М. Кьашкьа духтур. * пагь атIана ~, тIуб сара кьуна ~,... анихъ амукьрай. -ан наречийрикай вич акал хьуналди прилагательнияр арадал гъидай суффикс: накь+ -ан - Накьан, артух+ -ан - артухан, вилик + -ан - виликан. Наречийрикай сифетар -ан, -ни, -гьан лугьур суффиксрин куьмекдалди жезва. Месела: пака - пакагъан. Гь. Гь. Грамматика. И арада акъатна накьан аял кIвализ зи. Ж. Ша, Алияр, аш гьазур я. И къуллугъдал адалай Са кIвалахни алакьдач, Чун паталди виликан Зеведишдив агакьдач. Ж. Чун паталди виликан... Са артухан кепекда вил Тваз ам фадлай вердиш я. Ж. Уьмуьрда заз таниш я. АНА нар. рахазвайбурун фикирда авай чкада. Гьикьван хьурай зун ина, вун ана, яр. Е. Э. Багьалу яр. Ягъун, гатун ана авай кар жеди. Е. Э. Кьве паб. Ана кьуьддини, гаддини туькIвей рекьин юлдаш авайвал, мурдар, жуваз акунани дакIан къилихрин инсанарни вал гьалтда. Къ. М. Хайи чилин таватар. А чIавуз, адет яз, ана колхозди са къад-яхцIур гектарда техилар цазвай. 3. Э. Зардияндин дустар. Антоним: ина. * ана гьикI хьана? кIус наразивал, мягьтелвал къалурдай ибара. - Ана гьикI хьана, къари, вун къецерал экъечIнава хьи? - жузуна кимелай хтай кьуьзека. Б. Гь. Хъсан мураба. АНАГ тIв. эв.; 1) квекай рахазватIа, гьа чка. Анаг чир хьухь ваз якъин; Чид я шаксуз гъалибвал. X. Т. Стхадин тапшуругъ. ЦIийи кешиш жедалди анаг агална. Тимофей лагьайтIа, дустагъда туна. Я. Къафаров. 2) рахазвайбурун фикирда авай чка. Секин ятIа гьина ви чан, анаг кIвал я, анаг ватан. С. К. Ватандикай фикирар. АНАЛ нар. 1) рахазвайбурун фикирда авай (яргъал) чкадал. Эгер дуьшуьш хьайитIа са кас анал, Жузачир за а касдивай ярдин гьал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. - Я Бугьа стха, ваз а векьерин таядин патарив гадарнавай пIапIрусдин кьатI жагъанани? - хабар кьуна анал акъвазнавай нехирбан Гьасана. Я. Къафаров. Вучиз цIай хкадарна? 2) рахазвайбурун фикирдалди. [Селим] Анал зун кIусни рази туш. Вун садра акьван чкадал атанвач. С. С., С. М. СтIал Саяд. АНАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кьиблепатара тарарал жедай цуруширин, къене хат-хат хьана цил квай тварар авай емиш. Пампасидвай рикI ягъайла, Ваз са турит анар кIанда. А Ф. Риза. Вун битмиш хьана анар хьиз тарал... С. Фазина. 2) ( чIехи гьарфуналди А) дишегьлидин хас тIвар: Анар. АНАША урус, сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра вич канабрин финикай хкудзавай, тIуьрла фагьумзигьин квадардай, инсан кефли гьалдиз гъидай затI. Пиянискаяр, анаша чIугвадайбур, кар-кеспидик квачиз ийир-тийир квахьайла арадал къвезвайди я. Т. ВинистIалви. Жегьилвилин тах кваз. || ЛГ, 2000, 10. II. - Анаша... за 12 йиса авайла дадмишнай... ЛГ, 2001, 26. VII. АНБАР || АНБЕР 1 кил. АМБАР. АНБЕР 2 фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вацIун, къубудин яд са тайин чкадихъ фин паталди расдай цал. Са хуьруьнбуруз чпиз регъв эцигиз кIан хьанай. Ибуру са кIама Регъуьн хандакIар эгъуьнна, анберар, чIутхварар туькIуьрна, цлар чIугуна. Ф. Ядни герек жедай кьван. АНГИНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра туьтер тIа жедай хума. Ангина ( туьтер тIадай хума) гьич са дарманни галачиз сагъариз жеда: хипен чуьхвена михьнавай сарал ргазвай яд илична, кьазан запун яна са тIимил шуткьунна туьтерал эцигда.. ЛГ, 2002, 1. VIII. АНГЛИЧАН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ар Англиядай тир эгьли. Халкьди, Генжеда англичанри, пачагьдивай чилер кирида кьуна, биянар лугьудай дувулар хкудзава лугьуз, ихтилатар ийидай. С. С. Жувакай ихтилат. АНГЬЕ кIус рахазвайбурувай са тIимил кьван яргъал алайди къалурдай гаф. Ангье чIарар рехи диде... Ш-Э. Мурадов. Ислягьвал хуьниз талукь тир митингда. Ангье, агъадай, вацIун къерех кьуна, текдиз ада винелди гьерекат ийизва. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. АНЕКДОТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьакъикъат къалурзавай, вичик зарафатар ва хъуьруьнар квай гъвечIи эсер. Анектодар-къаравилияр фольклордин произведенийрин арада куьруь ( бязи вахтара лап куьруь), хъуьруьн, юмор квай ихтилатар, кьисаяр я.... Анекдотри жуьреба-жуьре агьвалатар къалурзава... А. Гьажиев. Лезгийрин фольклор. Синоним: къаравили. АНЖАХ 1 кIус масадбур квачиз, галачиз. Умы Сальмади, Аллагь адалай рази хьурай, ахьайиз хьайивал, Расул Аллагьди лугьудалдай: Азарлу ва я кьенвай касдин патав гваз хьайитIа, анжах хъсан рахух, ГьикI лагьайтIа, малаикар куьне лугьузвай гафарихъ агъада" Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. Анжах жуван хийирдихъ гелкъвезватIа вун эгер, Яшайишдин майданда гуьтIуь жеда ви сенгер. Ш-Э. М. Бейтер. Анжах са Къумридиз вичин пешедин гуьзелвал, кьетIенвал ва тIям чизвай. Б. Гь. Къурухчи. Ашнабазвилиз таб гайи, Анжах са пуд паб гъайи, гьар папаз кьве-кьве аял хьайи... Хва вай дидедин. И. Гь. Алиментщик кьейила. Синоним: тек. АНЖАХ 2 союз амма. Гапур вуна гадарна, къуй гьакI хьурай. Анжах туьнтвал гадар мийир ивидин. А. С. Дагъви я зун. КичIе тушир кас авайд я, лагьайдан вун жемир чIалахъ, Анжах кичIе жез тахьурай, жуваз жуван хъендикай. А. М. Гъезелар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
