Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


К [ка] урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра лезги алфавитдин цIукьуд лагьай гьарф. Лезги чIалан кхьинра к гъарфуни кьве сес-фонема къалурзава: 1) [кк] - кам, кац, кар; кур 2) [кh] -кар (гьаят), кур (буьркьуь).

к [кh] чIала падежриз дегиш жедай паярин гафарин чкадин IV падеждин эхир: ктаб - ктабдик, тар - тардик, стол -столдик, зун - зак, чун - чак.

КАБАБ фарс, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра тIуьн патал махсус жуьреда чранвай як. Сулейман, чIугвамир азаб, Гуз тежердахь ваз са жаваб, КачIкачI хапIа, гьерен кабаб, Хуьрекдин шит, кIуьд тийижиз. С. С. Лавгъа шаирдиз. * шиш ~.

* кабаб авун гл., ни-куь вуж-вуч кабаб гьалдиз гъун. Костылди зун ийизва лап кабабар. Кузва зи рикI уьмуьрлухди кайивал. А. С. ВетIер.

* кабаб хьун шиир, гл., вуж-вуч 1) куьч. гъамари, дердери кьун. Етим Эмин кабаб хьана кана хьи... Е. Э. КIани яр. Ашкъидин къизгъин ялавра кабаб хьана бахтсуз хьайи гуьзел эбеди я, ясда гьатна. А. И. Самур. III. 2) куьч. кун, алугун. Кана ви паб, хьана кабаб, Капал чIехи алемдин... 3. Къ. Гъайивал вун, хвеш аламай.

КАБАБЛУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кабаб ийиз гьазурнавай як, 2) кабабар ийидай чка. Синоним: кабабхана.

КАБАБХАНА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Кабабханадал абур агакьна, амма гьамиша ван алай къеле хьтин и кабабхана, яд атIай регъв хьиз секин тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: кабаблух.

КАБАБУН шиир, гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; кабаб авун, кабаб тавун, кабаб тахвун, кабаб хъийимир 1) кабаб гьалдиз гъун. 2) куьч. рекьин, чан хкудун. Вунхайила, Гитлер чна кабабнай... А. С. Лянет.

КАБАЧ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра крчар алачир кьун. ШуькIуь сарин чIулав кабач амач!.. Абуру лапагар ятахрал алай Мегьтиханал тапшурмишна, чеб жанавурдиз къиядай ракьарни, тфенгни гваз хипер кхунай патахъ фена. А. Сайд. Вергерин хъикьиф.

КАБИНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) тайин кар ийиз ишлемишзавай махсус гъвечIи кIвал, чка. Кьвед лагьай кабинадай Москвадиз рахаз жеда. Р. 2) махсус улакьда инсанар ацукьдай чка. Ракетайриз ухшар тирла, жумартдиз Космонавтдин кабина заз гузва на. И. Гь. Цавукай пуд ши­ир.

КАБИНКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра пар ялдай машиндин шофёр ацукьдай чка.

КАБИНЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьукуматдин идарадин къуллугъчи кIвалахзавай кIвал. - Ша, ша, про­фессор, - теклиф авуна, кабинетдин вини кьиле столдихъ ацукьнавай итим Салегьан къаншардиз атана. А. А. Пад хьайи рагъ. Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. Директордин кабинетдиз гьахьайла, ина адаз Гъамид ва мад кьве кас акуна. А. А. Пад хьайи рагъ. Ихьтин гьалари дили авур Гьалимат фена РОВД-дин начальникдин кабинетдиз акъатна. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. 2) илимдин къуллугъчиди кIвалахдай кьилдин кIвал. Советрин девирда профессордиз кIвалер гудайла, кабинетдин чкани гузвайди тир. Р. 3) кIелзавайбурун чирвал хкажун патал идарарда тадаракламишнвай махсус кIвал. Чи школада чIаланни литературадин, математикадин, гьакIни лезги чIалан ва мсб. кабинетар ава. Р.

КАВ фарс * кав хьун гл., вуч дуьз хьун, къайдадив кьун. Шит зарафат кав тахьана Амукьна ягьсуз. А. Къ. Къван. Им кав туш, -лугьуда къуьре. - Ша мадни садра. Кард.

КАВАЛ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хипен, гьерен хамарикай цванвай инсандин беден вири гьакьдай чими партал. Циф акьалтзамазди цавал Вегь къуьнерихъ еке кавал: Кьаюкай квез тахьуй завал. С. С. Фекьийриз. Виш йисан уьмуьрда адахь са кар-кеспини тавуна, гьакI кавалдал яргъи хьана акъудай са югъни хьанач. Б. Гь. Заз эвера. ЧIарав фена айвандихъ аскIан куьсруьдал ацукьна кьуьзуь кIарабриз рагъ гузвай чIехи бубадин кавалдин кикел ферикъат жедай. А. Къ. ЧIарав.

КАВХА туьрк, сущ.; -ди. -да; -яр, йри, -йра; 1) пачагьдин девирда хуьруьн, магьалдин кьиле авайди. Замана кхьинчIурун авачирди тир. Вири хуьре кIел-кхьин чидайбур садкьве кас авай, абур фекьини кавха тир. С. С. Жувакай ихтилат. Юхарибаш магьалдин кавха Кьасумбегди Хазра хуьруьз кIватI хьун патал кавхайриз эверна. А. А. Лезгияр азадвилин женгера. - Я жегьилвал, я агьилвал такуна, кьил агъузна кавхадизни наибдиз, Чарабуруз гвенар гуьз физ дугуна. Серкердин руш зун ви кIвализ аватна. И. Гь. Саяд. - Гьавиляй за кавха Давудазни эвериз тазва ман. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. 2) рах. хуьруьн советдин кьиле авайди. * ирид кIвализ муьжуьд кавха.

КАВХАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кавхадин пешекарвал, къуллугъ.

* кавхавал авун гл., ни кавхадин къуллугъ кьилиз акъудун. Вавай заргарвал хъижезмач, кавхавал ая, - лагьана инсанри. - Чаз вун кIанда. Гь. Къ. Четин бахт.

КАВЧА фарс, сущ.; -ди. -да; -яр, -йри, -йра (къажгъандай) хуьрек акъудун патал (кIарасдикай) раснавай еке тIуруниз ухшар алат. - Марфар къваз чIимелвилер хьайила, чан хва, инсанри гуьнуьяр акъудна, «Чаз рагъ кIанда, ша, рагъ» лугьуз, рушари, кIарасдин еке кавча тIурунал пекер алчударна, ам, са нинидиз ухшар авуна, куьчейра «пешапай» хьиз, гваз къекъведай! А. Сайд. Пешепайни гуьнуьяр.

КАВЫЧКА урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра адет яз, предложенида масадан гафар чара ийидай лишан - " ". Месела: Стхади дидедиз лагьана: "Зун пака тарсариз фидач ".

КАГАЛ * кагал атун гл., вуж тIуьниз харждай затI амачир гьалда хьун.

* кагал [кашал] гъун гл., ни вуж тIуьниз харждай затI амачир гьалдиз гъун. Бес Буба кьун патал, гъич тахьайтIа ам ягъун патал атана хуьр кагал гъанвай къазахар тIимил авайни? Къ. Къ. КIири Буба.

КАГЪАЗ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чар. За ваз кагъаздал кхьена, кIумпни Гьалчна, буйругъ ракъурнава. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) сад масадахъ галаз алакъа ийизвай кхьинар авай чар. Жегьил вахтар хкиз рикIел, Ви кагъаз эцигиз пелел. Е. Э. Пакисат. Заз и кагъаз кхьей ксар, Куьн кIвализ хквезамаз кьий! С. С. Тапан кагъаз диз жаваб. Иллаки ватандин дяве башламишай йисуз сада садаз кхьей кагъазар ва гайи кьинер... А. А. Пад хьайи рагъ Чубарук хьиз, Хийир-хабар лувараллай, Ви кагъаз за Кьуна хурув, стха чан. X. X. Хуьряй кагъаз. 3) са гьихьтин ятIани манадин документ. Тамам буьтуьн эллер гьатна шадвиле, Кагъаз гьуькуьм хупI ярашух я. Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. Фекьиди калин кагъаз авуна, ам вичин дафтардиз яна. А. Ф. Бубадин веси. * сикIрен кагъаз.

КАГЬАТУН кил. КАТУН.

КАГЬРАБА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлийри гардан безетмишун патал туьтуьна твадай элкъвей хъипи рангунин ири хтар. Кагьрабаяр хътин вилер... Е. Э. Пакисат. Гардандавай кагърабайрик Мержан твадай ара тур ман. Ф. Гъилихъ тупIалар, гарданда кагьраба. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Кагьрабайри хьиз, яргъалай нур гудай Ал пIинияр чраз ава багълара. X. Т. Багълара. Парчайрикай рахайтIа ацIай буй авай дишегьлийриз виняй агъуз цIар квай парчаяр хкягъун меслятзава: абуру буй яргъ алаз, яхун яз къалурзава. Гарданда зунжур, кагьрабаяр твадай Дагьустандин дишегьли, 1998.

КАГЬУЛ араб, прил. са кар, кIвалах ийиз ашкъи, гьевес авачир. # ~ аял, ~ яц, ~ юлдаш, ~ паб, ~ къуллугъчи. Амма «Тумакь яц» мешребдиз зурбади» ятIа, яру яц ахьтинди туш, ам вилик эцигай затI нен тийизвайди, лап кагьулди я. Эмина ам «авачир алафар гуз хвенва», ятIани адакай менфят авач. Р. Къадимов. Етим Эминан айгьамдин ва зарафатдин шиирар.

* кагьул хьун гл., низ са кар, кIвалах ийиз ашкъи, гьевес тахьун. Кагьул жедай, галатдай дишегьли туш. К. 1982. 26.11 - Валлагь, физ кагьул я. Вун динж тан тийиз­вайди аквазвачни! А. А. Пад хьайи рагъ. Бес колхоздин сала ваз акьван кагьул вучиз жеда? А. Сайд. Нариманаз вич гьахъ я лагь.

КАГЬУЛАР: * кагьулар аладарун гл., ни са кар, кIвалах ийиз ашкъи, гьевес авачир гьалдикай хкатун патал гьар жуьредин гьерекатар авун.

КАГЬУЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кагьул тир гьал. Кагьулвал жегьилдин бахтсузвал я. Р.

* кагьулвал авун гл., ни кагьул тир гьалдиз атун. Чан Къериб, аман Къериб, кагьулвал мийир. Чал нубат атайла, чнани лугьуда. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье.

КАГЬУЛВАЛУН гл., -да, -на; -из, -зава; ая || -а, -ин, -рай, -мир; кагьулвал авун, кагьулвал тавун, кагьулвал тахвун, кагьулвал хъийимир кагьул тир гьалдиз атун. Кагьулвалмир, Венерадин къуьнерал, Гзаф ичер алай тар хьиз акIаж хьухь. А. Сул. Лув це, мани.

КАГЬУЛВИЛЕЛДИ нар. кагьулвал хас яз. Жуваз бегьем таниш тушир станциядал ингье гила зун тади квачиз, кагьулвилелди къекъвезва. Я. Я. Агалай сандух. Синонимар: кагьулдаказ, кагьулдиз. Антонимар: йигиндиз, зирингдиз.

КАГЬУЛДА гьал; низ; са кар, кIвалах ийиз ашкъи, гьевес авачир гьал хас яз ава. Зун ядранда гьамиша на кьабулдай, Зун гуьзетиз акъваздай вун вокзалрик. На садрани лугьудачир - «Кагьулда!»... М. М. [Хукац Ханум]. Акъваз, я диде! Кагьулни ийидач ваз сарикай рахаз... А. Къ. Хукац-Ханум.

КАГЬУЛДАКАЗ нар. кагьул тир лишан хас яз. КIвенкIве авай деведин гардандикай куьрс хьанвай керкеданди гьар кьвед-пуд къадамдилай кагьулдаказ зигрингарзава. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Яцари куьтен кагьулдаказ, астадаказ, КIанзни-такIанз ялзава. Ж. Гь. Кьвед лагьай шикил. Синонимар: кагьулвилелди, кагьулдиз. Антонимар: йигиндиз, зирингдиз.

КАГЬУЛДИЗ нар. кагьул яз. Везир кагьулдиз, вич-вичив рахаз, экъечIна. Ф. Пачагьдин руш. Ина колхозчийри кагьул­диз кIвалахзавай; вучиз лагьайтIа абуруз зегъметдин гьакъи, гъасилзавай продукциядин кьадар ва ери гьисаба кьуна гузвачир. «Самур», 2002, № 5. Синонимар: кагьулви­лелди, кагьулдаказ. Антонимар: йигиндиз, зирингдиз.

КАДАРУН кил. ГАДАРУН.

КАДР урус, сущ.; -иди, -ида; -ияр, -ийри, -ийра 1) пешекар. Чкайрал педагогвилин кадрияр бес тежезвай йисар тир. ЛГ, 2001, 26. VII. Сифтени-сифте кIанзавайди кадрайрив жавабдарвал гьисс ийиз тун... тир. Г. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. 2) кинодай са чIук. 3) плёнкадин са чIук, кIус.

КАЗАРМА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра санал кIвалахзавай фялеяр, армияда авай аскерар яшамиш жедай еке ужагъ. Еке казарма ацIанвай фялейрив. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Зарафат туш, еке казармада ада раж: кутур кьуд-вад кас хуьруьнбуру ам хейлин вахтунда хвена. 3. Э. Уртах цаз тадани. Чун частунив агакьна. Ахпа чун са казармадин зумулдиз авудна. А. Къ. Аскервал башламишай югъ.

КАИНАТ араб, сущ.; -ди, -да 1) вири тIебиат санлай. Мад са цIийи къастунив вун эгечIна, Каинатдин вири сагьиб хьун патал... Б. С. Инсан, акъваз. 2) (чIехи гьарфуналди К) дишегьлидин хас тIвар - Каинат.

КАЙ кун глаголдин рахунра ишлемишдай причастие тир форма. Кил КУН.

КАЙВАНИ туьрк, сущ.; -ди. -да; -яр, -йри, -йра итимдин уьмуьрдин юлдаш. Кайванияр цеквер хьиз Суфрайрилай элкъвена, Арачияр демина Кьуьлдайбурухъ къекъвена. Шарвили. Вазни са кьил жагъур хьувунва. Кайвани авачиз кьиле фидач. Б. Гь. Большевикдин руш. ИкI жедач, - лагьана Шамсидинан кайвани Сарията, за и суьгьуьрдай кьил акъуд тавуна тадач. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай Аял вахт тир зи, къайгъусуз, кIубан. Диде кайвани, буба тир чубан. Хиперни малар, никIеравай чахъ, Къежел яйлахар, векьер авай чахъ. Уьмуьр азад тир, жемятар хуррам, Адалат къати - недачир гьарам. М. Алпан. Квахьай хазина

КАйВАНИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера итимдин уьмуьрдин юлдашвал.

* кайванивал авун гл., ни кайвани тир гьал кьилиз тухун, паб хьун. Бедирнисе гуьзел дишегьли ятIани, адан кьилин гьалар са тIимил зайиф я. Чидач ман, адавай ваз кайва­нивал авун АлакьдатIа... Я. Къафланов. Юристдин дафтар­дай.

КАЙИ 1 кун глаголдин причастидин форма. Кил КУН.

КАЙИ 2 прил. цIун ялав галукьна чIулав хьанвай. # ~ фу, ~ як, ~ кIвач.

* кайи инсан сущ. кьилел бахтсуз дуьшуьшар атай кас.

КАКА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) къушарин жинс арадиз гъизвай хъире алай элкъвей затI. Са чIавузни мукарай къушарин какаяр ва я шарагар акъудмир. 3. К. ТIебиат чирун. 2) кIвалин къушари хана инсанри чпин хуьрек яз недай затI. # ~ хътин лацу, ~ хътин цIалцIам, ~ хътин элкъвей, ~ хътин назик; ~дин хъире. Вуч хъсан дад авай Яран паярихъ, Бул жедай кIерецар, паквар, какаяр. С. К. Яран сувариз... хва кIвализ фу нез хтайла, адан вилик кьве кака эцигна... А. Къ. Вири дишегьлияр сад я. Аскерри дишегьлидиз чеб патал як, чIем, какаяр ва маса недай-хъвадайди гьазурна, багъламадик кутун буюрмишна. А. Къ. Немсерин аскерар ва куьрпе. Вечрен рганвай какаяр геждалди чIур тахьун патал абур кьелен це 10-15 декьикьада ргада. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 30. III. 3) гьаяйрин пай тир кьведакай сад. * лахъу кака, пака ргадай вечрелай къе недай кака хъсан я.

* какаяр аватда! межд., векъи 'заз кичIе туш' манадин ибара.

* кака галай верч хьиз хьун гл., вуж секинсуздиз, са вуч ятIани ийиз кIанз инихъ-анихъ кьекъуьн.

* кака хаз тун гл., ни нив 1) са вуч ятIани ийиз тади ку­тун. 2) рахазвайда жуваз кIандайвал ийиз тун.

* какада амаз нар. гъвечIизамаз.

* какадилай чIар [йис] твадайди сущ. гзаф минтIикь. Какадилай йис твадайда ахъайнава вичин базар. Вуна кIватIай кьванди гъинизда, я гуж: хьайидан руш. А. Исм. Къарачияр.

* какайриз кур атуй! межд. эркекриз ийидай экъуьгъун.

* какаяр атIун нугь., гл.; какайрикай къайгъанах авун.

* какаяр вечренбур, къакъраяр къазранбур сущ. гъвечIи, са артух мана авачир кар авуна, гьарай-эвер ийидайдакай.

* какаяр элуькьарун гл., ни кьве касди, са квел ятIани гьуьжет кьуна, нез гьазурнавай ргай какаяр сад-садал гьалчун (кIвенкI алай патар). Нин кака хайитIа, гьам магълуб хьайиди яз гьисабда ва адан кака масадаз жеда..

* какаяр эцигун [кутун, кхьин] гл. ни квез цицIибар хьун патал кIвалин кьуьртIуь къуш (верч, уьндуьшка, къаз) какайрал ацукьарун. Йикъарикай юкъуз Периди, вичин вечрез какаяр эцигдайла, Рабиятаз эвер гана... Руша Тават бадедин уьндуьшкадиз какаяр кутурвал рикIел хкана. Лит. Дагьустан. 1989, № 5. Гьавиляй яни ада уьндушкадиз вечрен ка­каяр эцигайла, виридакай кIекер хьайиди. 3. Ф. Сад фере, амайбур кIекер. Кьвед лагьай сеферда гьуьндуьшкадиз веч­рен какаяр кутурла, мадни цицIибар ахъайнач. С. М. ЦицIигъ-наме.

КАКАДАР: * какадар авун гл., ни вуч квек са шумудакай сад авун. Вири булахрин ятар сад-садак какадар авурла, сагъ са кIам хьанай. К, 1988, 7. XII.

КАКАДАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; какадар авун, какадар тавун, какадар тахвун, какадар хъийимир 1) кьилди-кьилди авай са шумудан кьилдинвал квадарун. Гагь вичи вич лап квадарда, Писни хъсан какадарда, Шумудаз шум галтадарда, Вичиз вич вердиш тийижиз. С. С. Шумудакай зун квез рахан. 2) ягъалмиш хьун.

КАКАТУН кил. АКАТУН.

КАКАХЬУН гл., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; -какахь тавун, какахь тахвун, какахь хъийимир 1) кьилди авай са шумуд затI, кьилдинвал арадай акъатна, санал хьун. Волгани Дон какахьайла затIни чIур тахьай, ( гена хъсан хьайи), ваз эрекьни перцовка какахьуналди вуч жез кичIезва?! Б. Гь. Заз эвера. 2) гъалатI хьун. Инсанривай цIийи-цIийи гафар, тIварар лугьуз жезвачир: абур какахьзавай. Гь. Къ. Четин бахт.

КАКУР туьрк. прил.; патахъ, дуьзвал авачир, дуьз тушир. # ~ цIар, ~ тар, ~ шиш.

* какур хьун гл. вуж-вуч кьакьанвилиз дуьз тирда са патахъ ян гун.... буба, Кьуьзуьвили какурнавай чIулав тIубни виниз кьуна, Камалан вилик атана... Гь. М. Жегьил чубан.

КАКУРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера какур тир гьал.

КАКУРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а || ая, -рай, -мир; какур авун, какур тавун, какур тахвун, какур хъийимир кьакьанвилихъ дуьз авайди патахъарун, а гьалдай акъудун. Юкь какурна къван атIузвай Муртузан чанди ифин къачуна. 3. Э. Уртах цаз тадани. - Вун вуч къаришмиш жезва? За ви нер какурда... А. А. Пад хьайи рагъ.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz