| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка А I урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра — лезги алфавитдин сад лагьай гьарф. / Жегьилдин рикIел са амал атана ва ада, гъиле гьатай яру карандаш къачуна, "Шахмарданов" гафунихъ бицIи "а" гилиг хъувуна. А. А. Лезгияр. / <а> II — кьулухъ жергедин пIузарар ахъаз сивяй акъатдай ачух фонема. Гафарин сифте кьиле, юкьва, эхирда гьалтда: ам, акI, кар, гам, атIа, агъа. А III тIв-эв. — 1. рахазвайдавай са жизви мензилдалди ва я вахтуналди яргъал тир. 2. тIвар кьун тавунвай, амма ихтилат ийизвайдаз ва я ийизвайбуруз талукь. / Эгер дуьшуьш хьанайтIа са кас анал, Жузачир за а касдивай зи ярдин гьал. Е. Э. Зав рахамир. / ТIварун стха, зид а касдив гьуьжет туш. Е. Э. ТIварун стхадиз. / Ният уна вун базардиз фейитIа, Хъсан затI хьуй а къиметар гайила. Е. Э. Къавумдиз. / А бенде хьуй уьзуькъара: гафар - кишмиш, тIуьрла къура. С. С. Къара пулуниз. / Квез я а паб гъуьлуьн кефи акI хадай, - Вядедамаз акъуд ви гъил яхадай. С. С. Пис папаз. / Паб-гъуьл хьайла, тежез хьайтIа гьуьрметар, Квез герек я мад а мехъер, зегьметар?! С. С. Пис папаз. / А вахтунин Бакудай кIвалах жагъурун зарафатдин кар тушир кьван гьакIан гъвечIи. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. / Са затI кхьидай чIавуз а кардикай жувалай гзаф чидай, а кардин устадвал авай инсанри кхьей чешмейрикай менфят къачун хъсан кар я ва лазимни я. И. В. Чуьнуьх гумбатI. / А гзаф камаллу инсан, «поэзиядин жавагьирар» яратмишайди (С. Сулейман - А. Г.) чIехи гьуьрметдалди рикIел хкана. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. / А чIавуз, адет яз, ана колхозди са къад-яхцIур гектарда техилар цазвай. 3. Э. Зардияндин дустар. / Анонимар: и, нугъ. ан. * а виле цIам (кьал) (эцягъа)! межд. — «ийизвай фикир, умуд кьилиз акъатич!" манада ишлемишдай мягькем ибара. / Вахъ я намус, я ягъ авач. Ваз гьар са гьилледалди мад цIийи кьилелай директор хъжез кIанзавай. А виле цIам! А экв ваз ахквач. Н. А. Гуьлдесте. / Сардаран къайгъударвал акур Юзбега йифиз къаткай месик веревирдна... заместителдиз складда вичин халуд хва эцигиз кIанзава. А виле кьал! Сардар жуван итим я. А. М. Са истикан чай. / - Зи мал-девлет пайда лугьуз квехъ еке къастар авалда. А виле кьал эцягъа, - лагъана Тарланаз мукьва хьунивди Шемякьа. 3. Э. Муькъвел гелер. / Пул гъинвайди я? Ваз пулунилай вилик жуван кьам аквада! (ада къуьнтеб къалурзава) - Ма пул! А виле цIам! Ф. Б. Филиал. / * а (агъа, атIа) дуьнья сущ. — динди къалурзавайвал, инсан кьейидалай кьулухъ Аллагьди адал чан хкида, ам яшамиш хъжез башламишда. И яшамиш жезвай чкадиз «а дуьнья» лугьуда. [Фетягь] / Авурай, авурай. Белки, а дуьньяда Герек атайтIа? Къурбан, хтул, бегенмиш жезвани ваз чи кIвалахар, чи цIийи багъ? Ш-Э. М., А. Р. Фундугъбег. / Аллагьдин бурж - ам чи вири уьмуьр я - И дуьньяда, гьакIни атIа дуьньяда. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. / Антоним: и дуьнья. * а дуьньядиз рекье тун гл. — 1. (ни вуж) кьин, чан кумачир гьалдиз гъун. / Мад жерягьриз эвер хъийимир, абурувай ваз куьмек ийиз хьанач, са гъвел амай - а дуьньядиз рекье твазвай. Къ. М. Кьашкьа духтур. / 2. (ни вуж) кучудун. / Чна бубани а дуьньядиз рекье туна. Р. / * а (муькуь) дуьньядиз фин гл. — (вуж) кьин, чан кумукь тавун. / Азарлу жедай кас чахъ авач, чун лигим хьанвай кесибар я, азарар чна агуддач. Чун, кьуьзуьбур, ван-сес квачиз а дуьньядиз фида. Къ. М. Кьашкьа духтур. / Зуьгьре, кесиб Зуьгьре, рикI алай руш бахтлу хъхьана такунмаз, муькуь дуьньядиз фена. Гь. Къ. Къацу цуьквер. / Синонимар: ата-бубайрин патав фин, вилер акьалун, вилер къава акIун, гьамишалугъ яз чара хьун, гъиляй фин, дуьньядилай фин, куьтягь хьун, кIвачер кевягъун, рагьметдиз фин, чан гун, элкъуьн тийидай кIвализ (чкадиз) фин, эхир нефес хьун, а дуьньядин рекьел. * а кьил сущ. — (нин) эхир. / Азгъунвилин а кьил вуч я? А. Ал. А кьил. / а IV — глаголдин акьалтIай алатай вахтунин эхир: тIуьна, кана, къачуна; ксана; фена. // Живер къвана... Чилер къана... Рагъ атана... Чими хьана... Живер жими, Жими хьана, Чими хьана. Л. Н. Са йис. / а V — деепричастидин са формадин эхир: къачуна, чIагурна. // Фу тIуьрдалай кьулухъ Ризади, хкунихъ галай чуьнгуьр къачуна, чIагурна, "Пенкер баха " яна. А. Ф. Риза. / а VI — са бязи дуьшуьшра глаголрин эмирдин формадин эхирда ишлемишдай формант: ацукьун - ацукь / ацукьа, батмишун - батмиша, хъуьруьн - хъуьруьхъ / хъуьруьхъа, юзурун - юзура. [ЦIарухва]. // Зунни кхьихьа. Зунни кхьихьа. Гь. Гь. Колхоз. / "Ша, мугьманар, хуьруьз ша, Чи мехъерик, Кьуьлерик... Ша, мугьманар, гъаятдиз, ацукьа чи демина... Шарвилиди гьарайна: "Живед сагъиб, экъечIа Намус квай кас ятIа, Ша, чав къведав эгечIа". 3. Р., Б. С. Шарвили. / А-А-А-Н межд. — са вуж-вуч ятIани рикIел хтайди къалурдай гаф. [Назлу]. / – А-а-ан! Вуна дуьз лагь ман. Межлума Лейлидин тIалабун кьилиз акъуднава. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. / АБА араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -ра — перемдин винелай алукIдай, яцIу парчадикай цванвай, метIерал кьван яргъи партал. яргъи ~, куьруь ~, яцIу ~, кьелечI ~; ~ цун, ~ къазунун. // Куьгьне аба, кьилел сирих, Акурла, ахун чида квез. С. С. Куьреда авай аламатар. / Къуьнерихъ галай кьелечI аба месерин патав гадарна. 3. Р. Гьажи Давуд. / Синоним: валчагь. АБАД I перс, туьрк, прил. — инсандиз герек вири шейэр булвилелди авай. ~ уьлкве, ~ хуьр, ~ ватан. // Агъа СтIал абад хуьруьн, Къизилгуьлдин цуьк я Эмма. С. Эмма. / Синонимар: авадан, мублагь, къулай. * абад авун гл. — (ни вуч) къулай, гуьрчег гьалдиз гъун. / Халкь авур Первердигарди чи уьмуьр абад авурай. Е. Э. Мубарак Исмаил. / Эхирдай заз лугьуз кIанзавайди ам я хьи, чавайни чи Дагъларин уьлкве абад ва авадан ийиз жеда. Гъ. Садыкъи. Истамбулдиз сиягьат. / Къазанмишай крар еке, Абад авур и чи уьлкве, Авайд хьанач вичин рикIе Хиянат Орджоникидзе. С. С. Орджоникидзе. / АБАД II — абадун глаголдин эмирдин форма. Кил. АБАДУН. АБАДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера — абад гьал. ~ къазанмишун, ~ артухарун. // жемятрин кьилел регьбер герек я. Нуфуслу регьбер авачиз я мусурман дин, я халкьарин абадвал ва азадвал хуьз жедач. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. / Квехъ чандин мягъкем сагъламвал, хсуси уьмуьрда бахтлувал ва чи ватандин абадвал патал зегъметда агалкьунар хьун чи мурад я. ЛГ, 1996, 23.II. / Эвелни-эвел рикIерай, лейсанар хьиз, Къурай чилел абадвал. Ф. Н. Квев гъил. /Синонимар: мублагьвал, генгвал, къулайвал. Антоним: барбатIвал. АБАДДАКАЗ нар. — абад яз, абадвал аваз. ~ яшамиш хьун. АБАДУН гл., -ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; абад тавун, абад тахвун, абад хъийимир — абад гьалдиз гъун. / Идани шегьерар, хуьрер абадна, туьквенар маларив ацIурна; гьар са шей ужузарна, виридаз кIвалах гана... Ф. Мердни намерд. / Синоним: мублагьун, къулаюн. Антоним: барбатIун. АБАЖУР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — экв гудай лампадал акьалжнавай парчадикай раснавай къалпагъ. лампадал цIийи ~ акъалжун; ~ алудун; ~ къачун. АБАЗИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — 1. абазинви. Абазинар. Карачаево-Черкесск Автономный Областда яшамиш жезвай миллетрикай садан векил. / Накь вокзалдал зал кьве абазин гьалтна. Р. / Абазинрин кьадар 35 агъзурдав агакьнава. / 2. абазинрин, абазин. / Абазин чIал регъят чIал туш. Абазин чIал, чи чIал хьиз, Кавказдин чIаларик акатзава. Р. / АБАЙХЬ межд. — тIалдин, тIарвилин гьисс къалурзавай гаф. / Абайхь! Минет, дад хьурай, свас, зи кIаниди, зи яр масан! Вил хъиядач за масадаз, Абайхь, кьена! Аман, аман! Къ. М. Пата вил авай регъуьхбан ва адан фендигар свас. / КIвачел алачиз физвай аялди садлагьана абайхь лагьана, кIвач хкажна. Р. / АБАЛДИ нар. — рахазвайди алай чкадилай акси пата ва я къвалав. / Ракъар, варцар - ибалди, живер, марфар - абалди. Ф. / Акьала са вил, килиг абалди. А. Ал. Муьжуьдар. / Синоним: анихъ. Антоним: ибалди. АБАС фарс, сущ. / АБАСИ куьгь. — 1. -ди, -да; -ар / -яр; -ри / -йри; -ра / -йра — 20 кепекдин кьимет авай ракьун, гимишдин пул. / И кесибни гъиле абаси аваз хквезвайла, куьчедавай са кьуьзуь касдиз акуна. Ф. Лайихлу кас. / Аштерхандиз тухвайтIан хам Абасдин къачуз амукьич. С. С. Бендедин гьал тахьуй тешвиш. / Гила вучиз кIватIзава Шишханада абасар? А. С, Вузда кIелдай чIавуз. / Хуьре я талонар герек къвезвач, я абасияр. А. М. Талон гвани? / Буржар рикIел хкана, Кьилни алаз вахкана. Абасийрихъ - манатар, Манатрихъни гимишар. М. Б. Дидедин бурж. / 2. (чIехи гьарфуналди А) итимдин хас тIвар - Абас. АБАСБИГИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра — кьелечI чкалдин, назик, атирлу, ширин якIун чуьхверрин багъдин сортунин тIвар. ~дин къелем, ~ дин къелем кутун, ~яр къачун, ~яр атIун, ~яр маса гун. // Вилик йисара гьар лезги хуьруьн багълара абасбигиярни авайди тир. Р. / АБАСИ кил. АБАС. АБАТХИЙИР I < ХЬУЙ> межд. — йикъан экуьн кьиляй пакам (сабагь) хийир!, нянрихъ нянин (ахшам) хийир! ва йикъан гьар са вахтунда и вахт хийир! - гафаралди гузвай саламдиз жаваб гаф. [ЦIаху]. Геже хийир хьуй! (хъфида). [Мирим]. я ~ (хьайиди), адан ~ хьуй. // - Абат хийир хьуй, де акван ман... Гь. Гь. Колхоз. / -Мегьамед, ваз сабагь хийир! - Абатхийир, Гьажи. Ша, ацукьа кван. Р. / Квез и вахт хийир хьуй! - лагьана салам гана кьве стхадини. - Ва - алайкум салам! Абатхийир, чан рухваяр! - агьсакьалар мугьманрин гъилер къаз, виликди фена. Гь. Къ. Четин бахт. / ☼ Абат хийир кхьенайтIа дуьз жедай. АБАТХИЙИР II обр. — са яшаринбур сад-садав рахадайла, ишлемишдай гаф. / Лагь, гьикI кьунва вунни ви гъуьл? Хазвани кефи? Аял яни, абатхийир, Накъвар квез я ви? И. Гь. Герек авач, шемир. / АББЕ / ГЬАББЕ перс, шиир, нар. — са кIусни, са зеррени. / Ругуд юкIун чичIед гибе, ГъалатI квач гьич са аббе, Кхьенавай гьар са пипIе, Чидач ам вуч нехиш ятIа. С. С. Кьулан СтIалрин гамар, халичаяр храдай артелдиз. / АБДАЛ I туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — 1. акьулдиз кьери хесетринди. / Абдал язух къведа. Са сеферда гьинай ятIани Муг-Рагъиз са абдал акъатна. Гь. Къ. Четин бахт. / 2. ягьсузди. / Яншахриз, абдалриз гьар са югъ сувар я, Камаллу инсанриз суварни пар я. И. Ш. Кьудар. / Шагьди Индиядай абдал Гъани хан кьиле аваз вичин абдалрин десте лезгийриз жаза гун патал рекье туна. М. М. Лезги тIвар алатIа. / 3. къариба амалар квайди. АБДАЛ II прил. — къариба амалар акъатдай, акьулдиз даяз, вичивай вичин тереф хуьз тежер. / - Я Мемед дайи, -лагьана секинз ацукьнавай Уьздена, - белки ам са абдал тир жеди. С. Ярагъви ашукь Уьзден. / Адаз кьве абдал гада ава. Р. / Адет яз, хас тIварцIихъ галаз ишлемишда: ~ Мегьамед, ~ Гьажи. АБДАЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера — абдалдин лишанар квай гьал. / Лугьуда хьи, абдалвал Аллагьдин пай я... Белки, я жеди... Гь. Къ. Четин бахт. / Умар лугьур са кас хьана. Адак са тIимил абдалвал квай. Ф. Н. Гьажи Мегьамедан суьгьбетрай. / АБДАЛВИЛЕЛДИ нар. — абдалвал хас яз. АБДАЛДАКАЗ нар. — абдал яз. АБЗАЦ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1. кхьинра цIийи цIарцIелай башламишзавай чка. / Кхьинардайла, абзац хуьз вердишара. Абзацдиз цIийи цIарцIин сифте кьиле 4-5 гьарфунин чка тадай адет я. Р. / 2. кьве абзацдин арада авай цIарари кьунвай чка. Абзац кьвед ва са шумуд цIарцIикай ибарат жеда. еке ~, гъвечIи ~; ~ чIурна, -дилай цIар чIугуна. АБИ перс, прил. — экуь вили. / Мус ви таза аби хьирхьам Свах экъечIна дакIвадатIа? Какахьда ал, туракь рангар, Гагь шуьтруь, гагь аби жеда. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. / Хутах зи руьгь аби цавал, заз гунагьар ая гьалал. А. Къ. Худа, хьуй зун вал аманат. / АБИВАЛ сущ.; -или, -иле — аби рангуни кьуна авай гьал. / Ачух я, кьакьан я цавун абивал. Ф. Н. Аязди яна. / АБИД араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — 1. Аллагьдихъ инанмиш кас, ибадат гвай кас. / Шумуд алим, шумуд абид Урусиятдиз фена хьи. Е. Э. Гьинава? / 2. арифдар. / Гьинва алим, гьинва абид, гьинва загьид уьлкведа. Е. Э. Алкьвадар гьажи Абдуллагь эфенди кьейила. / АБИЛЕЙСАН кил. АБУЛЕЙСАН. АБИТУРИЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — юкьван школа куьтягьна вуздиз гьахьзавайди. / Гила эвера абитуриентриз! Собеседование тухун! Ф. Б. Филиал. / АБИЯР сущ.; -йри, -ра — экуь вили рангунин гъалар. ~ амач, ~ куьтягь хьана, ~ къачун, ~ маса гун. // За къачур гамуник абияр гзаф ква. Р. / АБЛАГЬ нугъ, прил. — агакьнавай, гъиле-тупIа авай, жегьил. / Буй яргъи яз, юкь я шумал, ТIвал хьтин аблагь Гуьлемет. А. Гь. Гуьлемет. / АБОНЕМЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — са тайин тир вахтуналди къиметдихъ са квекай ятIани (мес, библиотекадикай, телефондин алакъадикай, театрдин тамашайрикай) менфят къачудай ихтияр ва а ихтияр авайди къалурзавай документ. библиотекадин ~, театрдин ~, телефондин ~. АБОНЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — абонементдалди са квекай ятIани менфят къачудай ихтияр авайди. ~дин ихтиярар ва буржияр; ~ар артух хьун; ~ар тIимил хьун; -рин истемишунар; ~риз къуллугъ авун, ~рин наразивал. АБУГЕРДЕН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — 1. ракьун кавча. 2. яргъи цIуцI галай гичин. кьезил ~, хъипи ~, ~ къачун. // Къизлера итимрин вилик суфрадал кьве кIарасдин тIур ва абугерденда аваз яд эцигна. Гь. Къ. Четин бахт. / АБУЗЕМЗЕМ араб, шиир, сущ.; -ди, -да — земзем яд. / Абуземзем халкь авур, Сад Иллагьи. Е. Э. Иллагъи. Зияратрин пIирен булах, Абуземзем хъваз атана. С. Загьидат. / Диндарри лугьунралди, и яд хъвайибурукай гунагьар, азарар хкатда. АБУКЕВСЕР араб, шиир, сущ.; -ди, -да — 1. мусурман динди къалурзавайвал, женнетдин яд, кьейидал чан хкидай яд. / Абукевсер авай гичин, Кай зи рикIел яд иличиз. Е. Э. Ярдиз. / 2. михьи яд. / Абукевсер целайни чеб михьи тир, Гафар чпин алмасдилай хци тир... А. Б. Комсомол. / АБУЛЕЙСАН араб, шиир, сущ.; -ди, -да — гатфариз къвадай, берекат, булвал артухардай марф. / Абулейсан, ширин ятар Вид я хьи... Е. Э. Иллагьи. / Чаз шафагьат абулейсан Къвадай а цифер гьинама. С. С. Гьинама? / Кесибариз абулейсан, Марф къвадай цифер акуна. С. С. Заз такур шегьер. / Пакамлай абулейсандин марф къвазва; тади квачиз, мажалдикди къвазва. К, 1988, 7. ХII. / Чиг гуда ваз абулейсан марфари... Ф. Н. Зи азизди. / АБУР I — ам гафунин гзафвилин кьадардин форма. Кил. АМ. АБУР II туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра — 1. винел патан гуьзел, хуш акунар. / Ярдиз ава гзаф абур, Къвед хьиз къекъвез такабур. Е. Э. Зи азиз. / ТIебиатди гана ваз хупI абурар... Ш. Къ. Ай гьайиф. / 2. гуьзелвал, кутугайвал. / Дугъриданни, лайихлу паб кIвалин абур я, Тербияди неинки инсандиз, гьатта къванеризни кваз таъсир гуда. Ф. Лайихлу паб. / КIвалин абур аял я, хуьруьн абур - регъв. Ф. / Гьалекьер дамах я дагъдин такабур, Билбилрини гъида багъларал абур. И. Ш. Кьудар. / Ви абурдин зур хъуьрезва вилера. С. Элина. / 3. куьч. намус. / Фагьумна за са бязибур: Кепекдихъ маса гуз абур, Вичи вич кьаз лап такабур, КIанзава уьзданвал ийиз. С. С. "Зун партини" лугьуз. / Миллион суз хьуй яшамиш, Дуьньядин абур гьукумат. X. Т. Советрин гьукуматдиз. / Абур, намус, гьая, виждан рикIел гъваш. Е. Э. РикIел гьваш. / Синоним: виждан, гьая, намус, эдеб. * абур маса гун гл. — ни хийир патал намусдив, виждандив кьан тийидай кIвалах(ар), амал(ар) авун. * абур хуьн гл. — ни гьикьван четинвилериз аватнатIани, намус, виждан жувавай къакъуд тавун. / Хуьзва къул, хуьр, абур, сабур рикIел хкиз кьейибур... А. Къ. КьванцIила. / * абур алай кар сущ. — намус, виждан артухарзавай кар, кIвалах. / Инсан кьейила, адан мукьва-кьилийриз башсагълугъвал гун суваб авай ва абур алай кар я. Р. / * абурдай аватун гл. — (вуж) са гьихьтин ятIани важиблу кар тавурвиляй ва я герек тушир чIуру кIвалах авурвиляй намус, виждан къакъатун. / Гьагъа кардилай гуьгъуьниз ам абурдай аватна. Р. / * абурдай вегьин гл. — (ни вуж) нагьакьан, гьаясуз кар авуна ва я масада са гьихьтин ятIани кар кьуна виждан, намус къакъудун, тIимиларун. / Эй лезгияр! Гила кьванни Чи гъалатIар дуьзар хъийин. "Стха" туьркверин хатурдай Вегьин тийин чун абурдай. Мегь. А. Вучиз. / Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
