| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка АВУДУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай, тавудун || авуд тавун; ахвудун || авуд хъувун тахвудун || авуд тахвун, авуд хъийимир кьакьанвал авай чкадилай са нин, куьн ятIани куьмекдалди, къуватдалди агъуз, чилел гъун. Мукъаятвилелди хкажна, лафетда эцигна, къванер чна кIвалин патав хкана авудна. К, 1991, 17.I. АВУН 1 гл., ийида, -на; ийиз|| из), ийизва; ая, ийин, авурай, ийимир || мийир, тавун, тахвун, хъувун, хъийин, хъийиз, ийиз тун 1) ни вуч са вуч ятIани арадал гъун. Са хуьр алай кьван чкадал цIай авуна. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. Бунтар авун хьана еке. Е. Э. Наиб Гьасаназ. Са къариди авур чIиргъин Кас галачиз тIуьн хьана кьван. С. С. Са къужадинни къаридин дяве. Ая хуьрек са тегьерда, Акван, ада вуч эзберда. С. С. Фекьи. Гьар атайда из вакай рат, Тазвач хьи вахъ такьат, гъейрат. С. С. Урусатдиз. Клуб авун къачунва къарардиз. X. Т. Гъуьгъвезрин хуьр. Девлетлуйриз ийиз пулав, Кесибри лап кьазва ялав. X. Т. Дагьустан. Чуьнгуьр хъсандиз ядай алакьунар авачтIани, вахъ абур ийидай устадвал ава. Вун хътинбурухъ чи лезги эллер муьгътеж я. С. Зазни хуш я ви шаламар.2) ни нивай, квевай магьрумарун. # бубадивай ~, багъдивай ~, каливай ~, ватандивай ~.... гзафбур чпин кIваливайкъавай, диде ватандивай авуна ЛГ, 1997, 26. II. Я дуст кас, къайдаяр, адетар авайди я, бес икI сухулмиш хьун, зун кIвалахдивай авун дуьз жедани? Н. И. Гьакимрин папар. 3) ни вуч куьчуьрмишун, акъудун (вахт къалурдай гафарихъ галаз алакъада авайла). Абур йиф авун патал гъвечIи са хуьре акъвазна. Ф. Гьуьлуьн шив # са югъ стхадин кIвале ~, са варз Бакуда ~. 4) куьч., векьи. дишегьлидихъ галаз ксун. * айиб ~, гафар-чIалар сад ~, гъилик ~, гьелек ~, гьарагъар ~, дамах ~, дяве ~, куьч. ~, къадагъа ~, къайгъу ~, кIвал ~, жем ~, иесивал ~, ният ~, регьим ~, тариф ~. фагьум ~, фикир ~, терг~, хажалат ~, цуьк ~. * ийидайди ийида! межд. сада масадаз гьелегьар кьунин ибара. Боря, -лугьуда за, - бирдан кар я, кукупIдин руш и патариз акъатда, заз ам аквада, ахпа за адаз ийидайди ийида. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. АВУН 2 куьм. гл., вич гьар жуьредин манаяр авай гафарихъ акал хьана глаголар арадиз гъизвай чIалан уьлчме. Месела: кьуьл +авун - Кьуьл авун. кьуьлун, авун кьуьл; хъвер + авун - хъвер авун, хъверун, авун хъвер. Заз чир авун ви метлебар рикIевай гьар са чIавуз вад ферз я ви хивевай. Е. Э. Ярдиз. Са кIус за авуна дадмиш, Яд тахъвайтIа, жеда бамиш. С. С. ГьажикIа. Куьн и Саиматан къвалавай санизни фидач. Ада гьи кIвалах гьикI ая лагьайтIа, гьакI ая, ван хьанани. С. М. Маяк Саимат. АВУР авун глаголдин причастидин форма. Кил. АВУН. АВЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Гъуьрчехъан. Ви рацIамар хьелер ятIа авчидин? Ш. Къ. ЦIрана зун вилера ви.... Авчи тамуз атана Галаз дустаргадаяр, рикI жазадив ацIана, Къуьне аваз ружаяр. А. Къ. Севрен дерт. Синоним: Гъуьрчехъан. АГАЖ: *агаж хьун гл., 1) къецепатан таъсирдик кIватI хьун, гъвечIи хьун.. Ли ракъиник агаж хьана. Р. 2) беден кIватI хьун (кичIевиляй, мекьивиляй, азардикди). Кесиб юлдаш жедай агаж: , Девлетлудав жедай майдан. С. С. ЧIуру къайда. Марфади кьежирнавай кьве дана, мекьила агаж хьана, школадин багъдал элкъуьрнавай жугьунин кIане акъвазнавай. А. Сайд. «Аслана кьин кьуна». АГАЖАРУН || АГАЖУН гл., каузат., ни вуж-вуч; -да, -на, -из, зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; агажар тавун || -агаж тавун, агажар тахвун || агаж; тахвун, агажар хъийимир || агаж; хъийимир 1) яргъивал, гьяркьуьвал авай садтир затIунин паяр мукьва авун, кIватIун. Сад лагьайда пелен хамар агажна, фикирнафикирна. цIийи жаваб жагъун тавурла, хъел кваз лагьана... А. Гь. Четин бахт. 2) куьч., ни-куь; чуькьуьн, басмишун, тIарвал гун (бедендиз, руьгьдиз). Зулуматдин асаратда агажна, Винел алай хамни михьиз алажна, Муьгьтежвили, гишинвили акIажна, Халкьар гьахъсуз зулумра гьат хьана. А. Ф. кIуьд январь. АГАЖУН кил. АГАЖАРУН. АГАЙМАГАЙ нугъ., сущ.; махарик квай геройрикай садан тIвар [М. М. Гаджиев 1997: 129]. АГАКЬАЙ || АГАКЬНАВАЙ прил. 1) бегьердиз атанвай, дигмиш хьанвай. Агакьай гад акIадармир. Р. ЦIи техил фад агакьна. Р. 2) эвленмиш жедай яшара, вахтуна авай. Къе ам аял туш, агакьнавай са руш я. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Виридалай вилик, мураддал алай, кутугай, агакьнавай рушариз гада субайди тирди чир хьанва. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Агакьнавай хциз дуьнья кван я хьи. И. Гь. Саяд. Чахъ, сусар тагъана, кIвале агакьнавай къвед-пуд хва, гъуьлуьз рекье тваз тежезвай къвед-пуд руш, кIвал-югъ тахьанвай жегьил хизанар авайди, диде-буба, юлдаш кIвале кефсуз месел алайди залумриз чизвач. А. Исаев."Чухвай верчер хьиз" тамир || ЛГ, 2000, 29. VI. АГАКЬАРУН гл., каузат.; -да, -на, -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ахгакьарун, агакьар тавун, агакьар тахвун, агакьар хъийимир 1) ни нив, квев са вуж, вуч ятIани нин, куьн ятIани мукьув хьурун. Бубади аял къававай лампадив агакьарна. Р. 2) ни нив, квев са нив квев ятIани улакьда аваз ва я зверна мукьув хьун. За адав Москвада ахгакьарна. Р. 3) ни вуж-вуч са вуж ва я вуч ятIани са чкадай маса чкадиз ракъурна нин ва куьн ятIани ихтиярда тун [ттун]. Газетдин гьар са нумра кхьей касдал вахтунда агакьарун патал редакцияди федеральный почтарин управлениедиз 17 агъзур манат пул гузва. Почтунин къуллугъчияр подписчикрив газетар агакьар хъувуниз мажбур я. ЛГ, 1996, 2. II. 4) ни вуч нив са вуж ятIани са квекай ятIани хабардар авун. Зани рушан гафар тадиз бубадив агакьарна. Р. Дербентдай Къазимегъамеда Къамкъамал тади хабар агакьарна... Гь. Къ. Четин бахт. 5) ни вуч кьилиз акъудиз, тамамариз, гьазуриз алакьун. Мугьманар къведалди хуьрек агакьарна. Р. 6) куьч. са низ ятIани экъуьгъун, рикI тIар жедай гафар лугьун. За адав къвезвайди агакьарна. Р. 7) са вуч себебдалди ятIани арадай акъатнавайди адан иесидин ихтиярда хтун. "Шарвили " эпос лезги халкьдив ахгакьарайбур Забит Дадашан хва Ризванов ( 19261992) ва Байрам Наврузбеган хва Салимов я... И кьве касдин зурба зегьмет, кьве шаирдин четин зегьметар лезги халкьдин тарихда гьамишалугъ яз амукьдайдал са шакни алач. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. 8) авур хъсанвилиз замин гун. Зун авачир - амма халкьна Халикъди, Заз руьгь гана, кьейидалай кьулухъни Амукьдай руьгь, гьиссун патал буржар пак. Икьван крар гьикI хъийида агакьар? А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гьазават.* Аллагьди агакьаррай! гьахъ ~. АГАКЬУН гл., -на, -из, -зава;0, -ин, -рай, -мир; агакь тавун, ахгакьун || агакь хъувун, ахгакьмир || агакь хъийимир 1) нин-куьн ятIани мукьув хьун. Ирид йисахъ агакьдалди зун гьадан патав гумукъна. С. С. Жувакай ихтилат. Къаст тир чи ваз зияратиз, Агакьнач чун ви къаншардиз X. Къ. Я Эренлер. Стха гила агакьнавай цIусад сахъ. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 2) вуж, вуч нив са вуж ва я вуч ятIани са чкадай маса чкадиз финалди са нин ятIани ихтиярда хьун, гьатун. Агакьайла вин цIийи свас, Хъуьрез-къугъваз мубарак хьуй. Е. Э. КIани ярдиз. - Чна абур гьикI кхьида, я чан стха, - лугьузва муаллимри ва чпив гвай фейи йисан квитанцияр къалурзава, - газетар чав агакь тийизвайла. ЛГ, 1996, 2. II. Гад гьарай я. Гатун са йикъа хъуьтIуьн са вацран ем гьасилзава. Бес къе кудайди агакь тавурла, сезондин кIвалахарни кьулухъ ядачни? Ш. Шабатов. кIвалахар кьулухъ язава || ЛГ, 2000. З. VIII. 3) вуч нив ван хьун. Яна лугьуз азиз Киров Агакьна чаг чIуру хабар. С. С. Зи рикI пара хьана чIулав. 4) вуж вуч ийиз вахт бес хьана, са вуч ятIани ийиз алакьун. Агъа дуьньядиз жедалди кIвачин Къванчи агакьнач къван расиз вичин. Ф. Н. Кьве устIар. Амма садра нефес чIугваз алакьнач - Вич кьейидахъ агъаз инсан агакьнач. М. Б. Инсан. 5) вуж квев са гьикьван ятIани вахтунда тайин кIвалах ийиз алакьун. Гьа са вахтунда ам хуьруьн школада муаллимни, мискIинда имамни, кIвале чIехи хизандин бубани я эхир! Ам икьван везифайрив агакь гьикIзава? - тажубвалда гзафбуру. Гьалал хьурай, агакьзавайдални са шак алач. М. Ж. "Вун накь вучиз атаначир?". И къуллугъдал адалай Са кIвалахни алакьдач, Чун паталди виликан Зеведишдив агакьдач. Ж. Чун паталди виликан...6) эвленмиш жедай йисар хьун. Шичан бике дугъриданни агакьнавай, гъуьлуьз фидай вахтни хьанвай, амма адаз низ фидатIа, гьеле чизвачир. Ф. Шичан бике. КIвалевай руш агакьдалди вири кIвалахар за ийизвачирни? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Амач, амач, агакьзава балаяр... А. Ал. Дурнаяр. 7) чурун, дигмиш хьун, битмиш хьун (емишар). # машмашар ~нава; ~ ципицIар ~зава;; жумарни ~да Агакьна гатун емиш, Вири халкьар шад жеда. Х Т. * цавув агакьун. АГАЛДАРУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; агалдар тавун, ахгалдарун || агалдар хъувун, ахгалдармир || агалдар хъийимир 1) ни вуч нихъ, квехъ гуьгъуьнал алаз ракъурна, санал жедайвал авун. Руша дана калихъ агалдарна ракъурна. Р. 2) куьч. са терефдихъ ракъурун, рекье тун. Къе чна салахъ яд агалдардай югъ я. Р. 3) нугъ. ни вуч ахъаюн, гъуьргъуь авун. Ада чIул агалдарна. Р. * уьфт ~. АГАЛДУН 1 гл., каузат., ни вуж-вуч, нив-квев; -да, -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; агалд тавун, агалд тахвун, агалд хъийимир; 1) са ни, куь ятIани вичин тIебии ва са низ ятIани герек гьал хуьн патал адав агудна хьиз са вуж ва я вуч ятIани эцигун. Ахъа жезвай ракIинив за кирпич агалднай. Р. 2) ни вуч нихъ булвилелди таъминарун. Туьквенчиди чахъ шекер агалднава. Р. 3) ни вуч квехъ вегьин, алукIун. Бубади къуьнерихь пенжек агалдна. Р. * далу ~. АГАЛДУН 2 гл., каузат., ни вуж-вуч нихъ-квехъ; -да, -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; агалд тавун, агалд тахвун, агалд хъийимир финин гьерекатдик квайбурухъ галаз, са фикирдал алайбурухъ галаз сад жедайвал авун. Я Багъ стха! Зегьметчийрин аслан! Тухвана и жанавурар са тевледиз ягъа! А Лутэфендини ГьинаватIа жагъурна, гъабурухъ ахгалда. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. АГАЛКЬУН сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра тарифдиз лайих нетижа. Ада, белки, сифте сефер яз вичин рикIе кIватI хьанвай къван... колхоздин майишатда авай агалкьунарни кимивилер халкьдиз ачухарна. Гь. Къ. Къурухчи. Сад-садавай къакъатай вахтарани Ярагъ Мегьамедан фикирар ва къастар Шамилан агалкьунрик квай. Шамилан агалкьунар ва гъалибвилер Мегьамед эфендидин агалкьунар ва гъалибвилер тир. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. "Лезгинкадал илига " ктабдиз ( 1995 - йис) сифте гаф кхьей за Седакъет Керимова лезги эдебиятда кьетIен вакъиа тирди малумарнай, адан шаирвилин устадвал ва агалкьунар тестикънай. М. М. Дуьнья кIвачел къарагъда. Антоним: кимивал. АГАЛКЬУНРАЛДИ нар. агалкьунар аваз. Кьурагьрин юкьван школа агалкьунралди куьтягьай Абдулкъадира Москвада ГИТИС-дин актервилин факультетда кIелна. М. Ш. Бубадин кIвал. Айдаев Багъиша 1955 - йисуз Москвада А. В. Луначарскийдин тIварунихъ галай театрдин драмадин артиствилин факультет агалкьунралди куьтягьна. А. М. Театрдин шаир АГАЛТУН 1 гл., вуж нихъ-квехъ; -да, -на, -из, -зава; -а || -0, -мир, -ин, -рай; агалт хъувун, агалт тавун, агалт тахвун, агалт хъийимир 1) вуж-вуч нихъ-квехъ тик гьалда авайди, са нин-куьн ятIани патахъ ян гана, гьада акIун. Къужа цлахъ агалтна. Р. Гамиш тарцихъ агалтна. Р. Исмаил жизви хкаж хьана хъуьцуьгандихъ агалтна. Ж. Гь. ИкI ва акI тушиз. 2) вуч нихъ квехъ нин-куьн ятIани къурулушдик акатун. ЯкIухъ ни агалтзава. Р. Яд цлахъ агалтнавай. Р. 3) куьч. бедендик квайди гьиссун. # цвар ~, ахвар ~. АГАЛТУН 2 гл., вуж нихъ; -да, -на, -из, -зава; -а || -0, -мир, -ин, -рай; агалт хъувун, агалт тавун, агалт тахвун, агалт хъийимир финин гьерекатдик квайбурухъ галаз, са фикирдал алайбурухъ галаз сад хьун. Гьаждал фидайла, чахъ кьве даргини агалтна. Р. АГАЛУН гл.; -да, -на; -из, зава; -а, -ин, -рай, -мир; агал тавун, ахгалун || агал хъувун, агал хъувун тавун, агал хъийимир 1) ни вуч къенез фидай мумкинвал тун тавун паталди куьлегдалди кIевун (рак, вар ва мсб) Агална рак куьлег туна чефтедай... С. С. Пис папаз. Ам къапуяр агална акъвазна... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 2) вуч кардикай хкудун, кIвалах акъвазарун. Ахпа атана мискIанни агалда. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. И вахтунда хуьре маса хабарни гьатна: мискIинар агалзава. Гь. Къ. Четин бахт. Райондин «Коммунизм патал» газетни агална... Т. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. Гьа инал чна чи сечкийрин собрание агалун малумарзава. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. АГАЛ: * агал хьун гл., (рак, вар, къалпагъ) квай затI къене патаз гьахь тежедай гьалдиз атун. Чна кяначир, ам вич агал хьана. Р. АГАЛХЬУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0|| -а, -мир, -ин, -рай; агалхь тавун, агалхь тахвун, агалхь хъийимир 1) вуч дигмиш хьана чIур жедай гьалдиз атун. Чуьхверар агалхьнава. Р. 2) вуж; лап зайиф гьалдиз атун. АГАЛЧУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -мир, -ин, -рай; агалч тавун, ахгалчун || агалч тахвун, агалчмир || агалч хъийимир 1) ни вуч акьализ жедай затI кIевиз акьалун. Рак агалчна, фена. Р. 2) нугъ. ни вуж; тадиз гъил яргъи авуна кьун. АГАТУН 1 гл., -да, -на; -из, -зава; -а || -0, -ин, -рай, -мир; агат тавун, ахгатун, агат тахвун || агат хъувун тавун, агат хъийимир. 1) вуж нив, квев мукьув фин, мукьув хьун. Лам тачагъиз вич балкIандив агатна... Е. Э. Гачал, гьей! Гурмагърай туптуп гумар акъатна: кайванияр къуларив ахгатзава. КIандач заз ви а цIай, ялав Пара агатун, чимивал. С. С. ЦIинин гатун чимивал. Лезгияр кьве патал пай хьунин тахсиркарар лезгияр я: абур адалатдин суфрадив геж агатна. 3. Р. Веси. Агат тавурай лугьуз Саларив нуькIер, Саларбанди аюхдал АлукIна пекер. Ж. Аюх. ГапIал-гапIал агатзава ЧIулав цифер чIафарив. А. Къ. КьванцIила Агатна вирида хъикьифар неда, Вергерик кутуна таза цирияр. С. К. Яран сувариз. 2) шиир. вуч (дерт, гъам, азият, фикир, тIал) таъсирдик хьун. Фугъарадив вуч еке дерт агатна, Гьайифди лап кана сивер акъатна. Е. Э. Гачал, гьей. 3) нив; алакъаламиш хьун. Вучиз кIандач ваз агатиз. Е. Э. Ярдиз. Фялеяр гила сифте яз Къамкъамаз, чпин багъри касдив хьиз, агатзава, ам гьалкъада твазва. Гь. Къ. Четин бахт. Ният чIуру итимрив Гьич садрани агатмир. Мегь. А. Лезги намус квадармир. АГАТУН 2 гл., вуж; -да, -на; -из, -зава; -ин, -0, -ин, -рай, -мир; агат авун, агат тавун, агат тахвун, агат хъийимир яхун хьун, юхсул хьун. Азардикди ам гзаф агатнава. Р. АГЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра 1) са нин ятIани тапшуругъар кьиле тухузвайди. Кулак чирна, ам къерех авуни, Кесиб, уртабаб вахчуни, Абурун агентарни къецел гадруни Кулакар, кицIер хьиз, пехъи авунвай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 2) шпион. Чпин агентризни паяр гудай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.. Синоним: жасус. АГЕНТВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера агент пешекар тир гьал. Агентвиле кIвалах авунай адаз са хейлин пулар ганай. Р. АГЕНТСТВО урус, сущ.; -оди, -ода; -ояр, -айри, -айра, са гьи рекьяй ятIани инсандин игьтияжар кьилиз акъудзавай арачи идара. # телеграфдин ~, печатдин ~. АГИТАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра агитация тухудайди. МТФ-дин дояркайри Вугудач гаф гарарив! Агитатор викIегь Пери Агатзава варарив... Къ. Р. Самур, къе ви дереда. Адакай бегьем агитатор жедайди туш. Р. Синоним: таблигъатчи. АГИТАТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илери агитация тухудай пешекарвал. И йисара ада ( X. Тагьира - А. Г.) неинки цIудралди зурба мана авай шиирар кхьена, гьакI вичини хуьруьн къене агитаторвилин еке кIвалах гегьеншарна. А. С. Хуьруьг Тагьиран эсерар. АГИТАЦИЯ ктаб || АГИТАЦИ урус, рах., сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра вич са нин, куьн ятIани терефдар яз, адан фикирар халкьдин арада чукIуруналди халкьни адан терефдар авун патал тухузвай кIвалах. Хуьре кулакрин агитация хкаж жезвай. М. Разаханов. Призыв. Синоним: таблигьат. * агитация (агитаци) тухун гл., ни агитация идара авун. Гьуьрметдиз пара акси, Кими жез туш буржуази. Чи арада агитаци Тухвайд гьа иблис я. С. С. Кеферпатан Кавказдин крайдин советрин 1 -съезддиз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
