Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


АГРОНОМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хуьруьн майишатдин чилерин культурадин рекьяй пешекар. Чи чкадин агрономар Кьамир куьне акьван ажуз. С. С. Къарагъ, лежбер эллер. Агрономарни, маларин духтурарни чун хьтин кесибрикай хьанвайбур я. А. Ф. Риза. Духтурарни агрономар, техникар, Механикар, учителар, деллекар. Лап хъсандиз чидай чпиз гьар са кар Машгьурбур я пешекарар Хуьруьгрин. X. Т. Хуьруьгар.... къишлахриз кIвалахиз тухун патал агро­ном Адила кьве балкIан къачунвай... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Сад - агроном, сад - инженер, Артист жезни руш фирай. С. Вуж фирай.

АГРОНОМВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера хуьруьн майишатдин, чилерин майишатдин пешекарвал. А Гъуьрчехъан Исмаилан руш Мадинади вичи агрономвиле кIвалахзавай... А. Р. ПIинияр. Са тIимил вахтундилай зун чи МТС-да кьилин агрономвиле тайинарна. Къайгъуяр генани еке хьана. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша".

АГРОТЕХНИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра магьсулар къачун патал чил къайдадик кутунин серенжемар, кIвалахар, истемишунар (техника ишлемишун, магьсул цун, адахъ гелкъуьн). Иесивилелди гелкъуьн тешкилнавай, агротехникадин серенжемар галай-галайвал кьиле тухузвай и участок хъсан гьалда ава. X. Кьасумов. Лежберрин лежбер || ЛГ, 2000, 29. VI.

АГУДУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а || -0, -ин, -рай, -мир; тагудун || агуд тавун, агуд хъувун, агуд хъувун тавун, агуд хъийимир вуж, вуч нив, квев 1) ни вуж, вуч мукьув гъун, мукьув тун, мукьув авун. Етим Эмин ахварайни агуддач, Лагьай гафар ахварайни агуддач. Е. Э. Гачал, гьей! рикIив лезет тагудзавай... Дилбердин къадри вуч чир хьуй. С. С. Къадри вуч чир хьуй. Гьайиф я хьи, вахт алудиз тахьуй, Зав перишанвал агудиз тахьуй. Ш. Къ. Хабар авач ваз. Алад! Анжах руьгьдив ажугъ мийир агуд... К. Къ. Алад жуван пакад йикъаз... 2) сад авун, са къастарал гъун. Гьар миллетдин кесиб къатар агудна, Чи винелай залан парар алудна... X. Т. Ленин. 3) гатун магьсулар, емишар кIватI хъувун. Гад агуднавай майишатар 850 гектардин майданра векь кьвед лагьай сеферда ягъунал... машгъул я. К., 1981, 15. III. 4) куьтягьун, эхирдал гъун. Агакьдайвал кIвалахар агудиз, Вуна, ажал, са тIимил заз муьгьлета, Чаз аксибур чи арадай акъудиз, ЖедатIа, ша вунани заз куьмека. Б. С. ЖедатIа ша куьмека. Къайгъу авач, халкьдин дерт-гъам аквамир, Жуван крар на, дуст, са гьал агуда, "Зун лезги я!" - лугьуз цавай рахамир, Вун ам тирди фад рикIелай алуда. Ж. Къай­гъу авач, халкьдин дерт-гъам аквамир. Синоним: кIватI хъувун.

АГЪ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар. -ари. -ара лацу рангунин парча. Марал я дагъдин, Ранг я ви агъдин, Нур я чирагъдин, Чинни гуьзел. Е. Э. Ярдин тариф. Винел пад агъ яз къалуда, Къене патай хупI къалуда. С. С. Жеда кьван. Агъдикай чаз хкатIайтIа кафанар, кудай целди чуьхуьдайвал я чанар.. X. Къ. Ажалдиз.

* агъдин са кьил лацу, са кьил чIулав жедач мисал Къав алачир хуьре са мисал ава: агъдин са кьил лацу, са кьил чIулав жедач! Ф. Б. Филиал.

АГЪ 2 прил. лацу, чарчин ранг алай. ГьикI ятIани, фадлай кутIунна дустагъ авунвай агъ дев йикъаркай са юкъуз ахъа хьана. Ф. Рустам Зал.

АГЪА 1 тIв-эв. рахазвайдалай са гьикьван ятIани агъуз тир терефдихъ къакъатнавайди къалурдай гаф.: Им, буба, агъа Серкер халудин салай гадарнавайди я, за кIвализ тухузва. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

* агъа дуьнья сущ. диндин къалуруналди, инсан кьейила, адан уьмуьр давам жедай чка. Агъа дуьнья, регьимлувал, мергъяматлувал ахьтинбурун гъич рикIелни къведач. ЛГ, 1992, 20. IX. Вуна "Ярагъ Мегъамед ( Тарикъат) " пьеса диндин пъесайрикай яз гъисабзава, Ам я диндикай, я "агъа Дуьньядикай ", я "вини Дуьньядикай " туш. Э. Наврузбеков. Гьаким Къурбанан "Ачух чарчиз" жаваб. ЛГ, 1998, 20.I. Ниятдин къенивал, имандал кIеви хьун ва мергъяматлувал авун - ибур чна экуь Дуьньядилай агъа Дуьньядиз жувахъ галаз тухудай гьакъикъи няметар я. ЛГ, 1998, 1. Синоним: жегьеннем, гур. Антоним, и [экуь] дуьнья.

* агъа дуьньядиз фин гл., вуж кьин, рагьметдиз фин. Гьар гьикI хьайитIани, вири гьа агъа Дуьньядиз физвайди я. ЛГ, 1992, 20. IX. Рушари лув гана, чпиз кьилдин мукар храна. Итимни агъа Дуьньядиз фена, зун къе тIиб хьиз текдиз амукьнава. Ш. Исаев. Кьисмет хьанач. Синонимар: ата-бубайрин патав фин, вилер къава акIун, техквердиз фин, кешмиш хьун, кIурар <пад> цавал хьун, кьин..

АГЪА 2 туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри. -йра 1) Сад Аллагь. Агъади гайи дердиниз дарман ийир устIар Гьинава? Е. Э. Духтурханадай чар. Агъа, за ваз ийир минет-дад ава... Е. Э. БалкIан квахьайла. Гьажи, къардаш авачир, Вагьид агъа вун я хьи. X. Къ. Чи гьал. Синоним: Аллагь, Гъуцар, Зулжалал, Халикь, Худа, Первердигар, Ребби. 2) вичин къуллугъ, кар-кIвалах кьилиз акъуддай инсанар авайди. Сад хьанава деретепе, Агьани нуькер Гьинава? С. С. Гьинава? 3) гзаф ва гьар жуьредин ихтиярар авай кас. Гъаничутли хуьряй тир алим Гьайдарбегди... имамдин лайихлувилер ачухарна: "Ярагъ Мегъамед тарикъатдин кьил, гъакъшъатдин крара миршитI, йифен мичIера нур гузвай вацраз ухшар авай шейх, чи агъа я". А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Самур! Самур!... Вуж я? Вуж я? Гьи агъа я Вакай сергьят авурди?! А. Къ. КьванцIила. 4) куьч. вич хьтинбурун арада хъсан лишанралди тафаватлуди. Гьар са гьава, гьар са сувар, Межлисдин агъа самовар. С. С. Самовар. 5) масадбур истисмар ийизвай кас. Уьзуькъара агъайрин Тум чилелай пуч хьурай. А. С. Чинардин хел. 6) кьериз ими. Майоран аяларни чпин бубадин ва агъадин ( имидин) рекье аваз виликди физва. Э. Бабиров. Медалистрин хизан || ЛГ, 1999, 3. IX.

АГЪА3 прил. 1) кьакьан ва я хкаж хьанвай чкадилай дуьзен патахъ галай. Вини мягьледай Эгьмед, агъа мягьледай Мегъ­амед фидайвал хьанай. И. В. Зарафатни керчек. Агъа кIамун къерехдал алай хуьр Бахцугъар хьун лазим я. Гь. Къ. Са юкъуз руш це лугьуз хуьруьн агъа мягьледай итимар атана. И. В. ЦIийи савдагарар. 2) са чкадин сив, кьил галай патаз акси патан. Туьквендин агъа кьиле пачкайра авай кьел акурла, зи рикIел къведайла папа гайи тапшуругъ хтана. А. М. Талон гвани?

* агъа кIан нар. лап тIимил. Идан патахъай агъа кIан Вад-ругуд рипе дуьгуь, са пут къван гъери, гьакI як, маса затIар лазим тир. А. Ф. Риза. Ам духтур я, вичин яшда уькIуь-цуру акунва, Лап агъа кIан виш лезгидиз операци авунва. М. Б. Автограф.

АГЪАБАЛДИ нар. рахазвайбуралай агъада авай терефдихъ. Гъил агъабалди ая. Р. # ~ фин, ~ ракъурун.

АГЪАБУР кил. АГЪАДИ.

АГЪАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) гьукумдарвал, агъадин къуллугъчивилин гьал. VI асирда ва VII асирдин сифте кьилера Ахцегьар персарни хазарар сад-садахъ галаз акьунар кьиле фейи майдандиз элкъвезва, анлай гуьгъуьниз ина арабри агъавал ийиз хьана. ЛГ, 1996, 2. II. 2) виридалайни винизвал, вирибурун ихтиярчивал. ТипIрез агъавал кIан я дуьньяда. Е. Э. Дуьнья гургьагур

* агъавал авун гл., ни-куь 1) агъавал кьиле тухун. 1917 - йисан февраль алукьна. Революцияди пуд виш йисуз чIехи Россиядиз агъавал авур Романоврин несилдикай эхиримжи пачагь Николай тахтунилай алудна гадарна. М. М. Гъ. Халкьдин шаир. 2) куь, куьч. масадбуралай артух яз хьун. Ахпа ам виниз хкаж хьана, виш йисара савух явшанри агъавал ийиз хьайи дагъдинни гьуьлуьн гирведа экIя хьанвай цIийи шегьердиз илифна. Б. Гъ. Вили вилер

АГЪАВАЛУН гл., -да, -на, -из, зава; -а, -мир, -ин, -рай; агъавал авун, агъавал тавун, агъавал тахвун, агъавал хъийимир 1) ни масадбурухъ галаз вичиз вири ихтиярар авайди яз тухун. Деникинан къазахри агъавалзавай и йикъар дагъвияр патал заланбур я, ~ лугьуз кIелзава за. Н. М. Къизилдин хтар. 2) куьч., куь артух яз, гзаф яз хьун. Са вахтара вири чи дагълара тамутара агъавалзавай, кьуд. пад берекатлу, аваданлу ийизвай. Б. Гь. Хайи чилел.

АГЪАД(И) тIв-эв.; -а, -а; агъабур, агъабуру, агъабура жувалай агъа терефда авайди. Акьурмир жув Шагь дагълара, Агъадни виниз тийижиз. С. С. Лавгъа шаирдиз.

АГЪАДА 1 нар. рахазвайбуралай агъуз терефда. ТIимил агъ­ада Шимедин чархар, Цавуз акъатиз Авахьда руквар. А. Ф. Хкягъай произведенияр.

АГЪАДА 2 агъа существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. АГЪА.

АГЪАДАЙ нар. рахазвайбуралай агъуз терефдай. Лап кьакьандай лув гуда за, лув гуда, Чакъалри заз гьа агъадай къув гуда. Гь. Я. Лекьрен мани.

АГЪАДАЛДИ нар. рахазвайбуралай агъуз терефдалди. Абур агъадалди рекье гьатна. Р.

АГЪАДИХЪАЙ нар. рахазвайди алай чкадилай агъа патан терефдихъай. Агъадихъай ахъа жезвай йикъан сифте ярар малум хьана. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар.

АГЪАЗАВА, АГЪАЗАМА, АГЪАЗАМАЧ агъун глаголдин формаяр. Кил. АГЪУН.

АГЪАЙНА || АГЪАЙНИ туьрк, прил. масадан хатур хуьдай, мергьяматлу. Назир Мирзоев акьван агъайна кас я хьи, гьатта вичин 60 йис Тамам хьун къейд авун лазим я лагьайлани, адаз гьекь акъатна, чинив яр къекъифна. Самур, 1992, № 4. 2) куьч. гуьзел, гуьрчег. Чумал тарал агъайна АлкIизва вилер. А. И. Чумал тар.

АГЪАЙНАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера агъайна гьал. # ~илин хесет, ~илин гьерекатар, ~вилин къилих. Агьайнавал, дуьзвал, гьахълувал халис инсандин хесетрин къилихрин тIебии лишанар я. ЛГ, 2001, 10.I.,

АГЪАЙНАВИЛЕЛДИ нар. агъайна тегьерда. # ~ атун, ~ эгечIун, ~ рахун, ~ вич тухун. Синоним: агъайнадаказ.

АГЪАЙНАДАКАЗ нар. агьайнавал кваз. Дербентдани, Магьачкъаладани, Каспийскдани Девришбегован панагьдарвал себеб яз агъайнадаказ яшамиш жезвай эвледрини, хуьруьнвийрини камаллу касдиз алхишзава. К. А. Гьарайдиз агакьай хва. Экв малум жезвай. МичIи, яру рагъ гьуьлуькай пара агъайнадаказ хкечIава. З. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. Синоним: агъайнавилелди.

АГЪАКIА нар. жувалай агъада авай тегьерда. # ~ башламиша, ~ герек туш.

АГЪАЛАР сущ.; -и, -а 1) гатун тавунвай самар. Малариз агъалар вегь. Р. 2) (чIехи гьарф А) эркекдин хас тIвар Агьалар. Агьалар Алитурабович Аливердиев университетдин профессор я.

АГЪАМ сущ.; -да, -да; -бур, буру, -бура рахазвайдалай, яб гузвайдалай агъада авайди. Агъам аку, чинер хьтин. Р.

АГЪАМИР агъун глаголдин къадагъавилин форма. Кил. АГЪУН1 .

АГЪАН агъун глаголдин форма. Кил. АГЪУН 1.

АГЪАНА 1, АГЪАДА, АГЪАЗВА агъун глаголдин вахтарин формаяр. Кил. АГЪУН1 .

АГЪАНА 2 нар. агъада авай чкада. Агъана фадлай кIвалахзамач. Р.

АГЪАНАГ рах., сущ рахазвайдалай, яб гузвайдалай агъада авай чка. Агъанаг акьван кьулай чка туш. Р.

АГЪАНАЙ нар. рахазвайдалай, яб гузвайдалай агъада авай чкадай. Агъанай атайбур чибурукай тушир. Р.

АГЪАНАЛ нар. рахазвайдалай, яб гузвайдалай агъада авай чкадал. Агъанал касни аламач. Р.

АГЪАНГЬЕ нар. рахазвайдалай, яб гузвайдалай агъада авайди къалурзавай гаф. Агъангье лугьуз къалурна никIера, Гьанра кIвалахзавай кесиб чувудар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.

АГЬАРАМ куьгь., сущ.; лайихвал. Фитнедалди ви агъарам атIайла, КIан жечни бес ваз мес суруз галчIуриз. Е. Э. кIандач рекьиз гафар амаз лугьудай.

АГЪАРАНД сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра некIедикай ийизвай къафунар вири санлай. Къежиндиз, яни некIедиз, кьатухдиз, шурадиз, нисидиз, цIвегьедиз - виридаз санлай, са гафуналди... агьаранд лугьуда. А. Къ. Агъаранд.

АГЪБАШ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра иринламиш жедай азар, ирин хьанвай чка. ТупIуз экъечIдалди агъбаш, тIал вуч ятIа, чир жедач. Мисал. Синоним: буьвел.

АГЪВАР нугъ., сущ.; тарар (гам храдай алатар). Са агъварихъ кьве руша мезели ихтилат ийизва... Маса агъварихъ кьве руша, кIвалах акъвазар тавуна, ширин мани лугьузва. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар.

АГЪДАБАН сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра вичикай масадаз зарар гудайди. Им уьмуьр туш, агъдабанди чал гъалтнавай зинет я, дуст. Кь. С... Шайдади икI лагьана: "За вуч ийин, ам вич гьахьтин агъдабан хьайила!? " Я. Къафаров. Мейит.

АГЪДАБАНВАЛ сущ.; -или, -иле вичикай масадаз зарар гудай хесет. Гьукуматди гузвай кьван пулунин кьадарни тIимил акуна, ам агъдабанвилин рекье гьатна. Я. Къафаров. Тахсара.

АГЪДАБАНВИЛЕЛДИ нар. агьдабанвал хас яз. Агъдабанвилелди кьил хуьз жедач. Р.

АГЪЗИВУТ туьрк, сущ.; -ди, -да гуьлледин барут. # ~ амач, ~ къачу.

АГЪЗУР фарс, числ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) цIуд виш. ЯхцIур агьзур туьмен адан къимет я. Е. Э. Камаллу паб. Агьзур кIвалин кьадар авай... С. С. Дуьнья алаш-булаш хьана. ГъвечIи гададиз, Мирзеханаз, алатай йисуз кIвалахдилай агьзур манат премия гана. 3. Гь. Бубадин кIвал. Агьзур манатдикай са манат хьанва. Р. 2) лап гзаф. Агьзур нянет хьуй ахьтин са дишидаз. Е. Э. Пис папаз Агьзур жуьре рахана ам, Са фендигар иблис хьана. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Гьар Самурдал атайла, Аквазва заз багъларивди диганвай, агьзур жуьре нехиш гваз вацIун хурал алкIанвай Берекатдин амбар хьтин Мегьарамдхуьр. Л. И. Гьар Самурдал атайда... Дагъвияр, гапIал-гапIал хьана, агьзур чIалалди - къумукь, авар, дарги, лак, лезги, табасаран, урус - рахазва. Гь. Къ. Четин бахт. Вуч ава ви мурадда? Алцурда вун чарада, Агьзур рушан арадай Вун лугьузва рикIи зи. С. К. Лезги руш. Убайрайни хуьрерай Агьзур мугьман атана. КIелейрайни шегьеррай Агьзур нисан атана. Шарвили. Дасмалар кьит, дасмалчияр агьзур я. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф.

АГЪЗУРРА нар. 1) агьзур сеферда; 2) куьч. гзаф сеферра.

АГЪЗУРРАЛДИ нар. лап гзаф кьадарралди. Лянет, лянет агъзурралди гьар юкъуз! Ара датIуз къе гузвай къимет я ваз: Ахтфу, душман, еке лянет ваз". X. Т. Вишералдн лезгияр кIвалах жагъуриз Урусатдин шегьерриз фена. Абурун эвез­дай райондиз агъзурралди маса миллетрин векилар атана. М. М. За нин бахтар чуьнуьхна хьи...

АГЪКЪАНАТ туьрк. сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра кIасдай куьлуь пепе.

АГЪМИШУН гл., ни вуж -да, -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; агъмиш тавун, агъмиш тахвун, агъмиш хъийимир фикир гун, галайвал авун, саймишун. Агъмишна вичин кIвализ атайдан вилик иесиди садрани амукьай хуьрек, баят фу гъидач. Б. Гь. Хайи чилел. Анжах са кар рикIел хуьх на агъ­мишна: Халкьдин векил лугьудай тIвар ала зал... А. Ал. Муьжуьдар. Къе чна Дагъларин уьлкведа муаллимвал авур урус дишегьлийрикай разивилин кьетIен келимаяр лугьун лазим я. Рухвайри дидеяр хьиз, чнани абур рикIел хуьн, даим саймишун, агъмишун герек Я. Ш. Ю. Салам, юлдаш министр. Ша, чна ам гьич агъмишни тийин, рушар. Гь. Къ. Четин бахт. Мягькемдиз зун къужахда кьаз, агъмишнай, Заз чимивал гуз къабарлу гъилерай. А. Къ. Аял. Синоним: сай­мишун.

АГЪРИ туьрк, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сагъ тушир гьал. Дуьньяда инсан жедани Ажал, завал, агъри авачир? Е. Э. Дуьньядиз. Синоним: тIал, азар.

АГЪСАКЪАЛ туьрк, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра 1) лацу чуру квайди. КIватI жеда куьн гьар агъсакъал, Гъиле кьуна теспягь къукъвал. С. С. Кавхадиз; 2) яшлу кас. - Са кIвале кьве стха туькIуьн тийирди, - Лугьуз, мисалар гъидай агъсакъалри. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синоним: кьуьзек. Антоним: жаван, къарасакъал.

АГЪУ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра 1) беден зегьерламишдай затI. РикI вичин агъудив дулу... Гьар намерддихъ вуна далу Акалмир, а лам хъсан туш. С. С. Михеннат. 2) куьч. туькьуьл затI. Ширин шуьрбет, гьам агъу хьиз аквада. Е. Э. Бахтсузвал. - ЭсетIаз гун идакай са виш грамм, эрекь гьихьтинди хьана кIандатIа, чир жедайвал. ТахьайтIа, спиртдикай вичи гьазуриз, агъу гузва намуссузди. М. Б. ЦIийи мискIин. Синоним: зегьер.

* агъу авун гл., ни вуч низ такIанарун. Винел пад сагъ, къеняй начагъ, Агъу имир заз хъвадай чай. С. С. Кпул.

* агъу алай прил, беден зегьерламишдай, инсан рекьидай, туькьуьл дад авай.

* агъу-фугъан куьгь., сущ.; лап туькьуьл шел-хвалдин гьарай-эвер. Хьана уьлкве алаш-булаш, Гьат­на сад агъу-фугъан, наиб. Е. Э. Наиб Гьасаназ.

* агъу хьун гл., низ квекай зарар хьун. Зегьметкешди чIугур зегъмет - ТIуьр затI чпиз агъу хьана. С. С. Эхир чпиз регъуь хьана.

АГЪУГЪ агъун глаголдин эмирдин форма. Кил. АГЪУН.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz