| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка АБУРЛУ прил. 1) рикIиз хуш, гуьзел акунар авай. Таз тар хьтин шумал акъатна винел, АцIай, абурлу, тик жендек гъанвай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Мегъуьн тарар, гарар тийиз саймишни, Мягькемвилин тарс гуз тама виридаз, Уьзуьагъдиз акъвазнава дири яз, ГъизвачтIани са абурлу емишни. И. Гь. Чи баркаван яд хъваз.. # ~ руш, ~ гада 2) инсандин ахлакьдал абур гъидай. Тазиятдал фин абурлу кIвалах я. Р. Синонимар: гуьзел, гуьрчег, иер, къешенг, милаим, серес, тIарам, успагьи, чIагай. Антонимар: абурсуз, къулайсуз, эйбежер. АБУРЛУВАЛ сущ.; -или. -иле; -ер, -ери, -ера абурлу лишанар авай гьал. Гьар са инсандин я абурлувал, Хъсанвал авун - замин кьисасдин. Б. С. Хас я инсандиз Лезги халкьдин абурлувал Бес тарихда тушир хьи мах. Ф. Н. ЦIекIуьд лагьай падеж. АБУРЛУВИЛЕЛДИ нар. абурлувал хвена, абурлувал гваз. Абурсузвилелди кьил хуьдайди абурлувилелди сур хуьн хъсан я. Мисал. Мехъерилай абурлувилелди хтай Усманни Уьзден, фузатI сивел эляйна, хизанрихъ таниш хьайидалай кьулухъ ширин ахвариз фена. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Чи бубаяр абурлувилелди яшамиш хьайибур я. Р. Синоним: абурлудаказ. Антоним: абурсузвилелди, абурсуздаказ, абурсуздиз. АБУРЛУДАКАЗ нар. абурлувал хвена, абурлувал гваз. Бубайри хъсандиз лагьанва: "Абурсуздиз яшамиш жедалди абурлудаказ кьиникь хъсан я". М. М. Лезги тIвар алатIа. Синоним: абурлувилелди. Антоним: абурсузвилелди, абурсуздаказ, абурсуздиз. АБУРСУЗ прил. абурлувал гвачир, абурлувал авачир. ЧIехи хциз бубади Рахаз чирна сабурлуз. меген ада кутада ЧIалак са гаф абурсуз. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. И идараяр лагьайтIа, а чIавуз лап кьит тир, чебни абурсузбур, кубутбур. А. Фетягь. ТIеквен. Синонимар: къулайсуз, эйбежер. Антонимар: гуьзел, гуьрчег, къешенг, милаим, серес, тIарам, успагьи, чIагай. АБУРСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -ер, -ери. -ера абурсуз лишанар авай гьал. Ажугълувал, сабурсузвал, Сергьят квахьай такIанвал, Ахлакьсузвал, абурсузвал, Шит гафарин кьакьанвал... Къ. ЖаллатIар. Абурсузвили инсан алчахрда. Р. АБУРСУЗВИЛЕЛДИ ктаб, нар.; абурсуз гьалда аваз. Абурсузвилелди кьил хуьдалди абурлувилелди сур хуьн хъсан я. Мисал. Синонимар: абурсуздаказ, абурсуздиз. Антонимар: абурлувилелди, абурлудаказ. АБУРСУЗДАКАЗ нар. абурсуз гьалда аваз, абурлувал квадарна. Ада вич мехъерик гзаф абурсуздаказ тухузвай. Р. Синонимар: абурсузвилелди, абурсуздиз. Антонимар: абурлувилелди, абурлудаказ. АБУРСУЗДИЗ нар. абурлувал авачиз. Бубайри хъсандиз лагьанва: "Абурсуздиз яшамиш жедалди абурлудаказ кьиникь хъсан я". М. М. Лезги тIвар алатIа. Синонимар: абурсузвилелди, абурсуздаказ. нимар: абурлувилелди, абурлудаказ. АБХАЗ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) Кавказдин кефер патанни рагъ акIидай патан сергьятра яшамиш жезвай халкьдикай тир кас. Къе зал шегьерда кьве абхаз гьалтна. Р. АБХАЗ прил. абхазрин. Абхаз чIал регьят чIаларикай туш. Р. АБХАЗВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Абхазиядай тирди. АВ 1 сущ.; -ди, -да кицIин, жанавурдин элуькьун къалурзавай гаф. Куь кицIин авди зун ахварай авудна. Р. * ав ягъун [чIугун] гл. 1) куь; ав-ав ийидай сесер акъудун. Гьасятда пачагъдикай кицI хьана, ам, ав ягъиз-ягъиз, гъамамдай экъечIна, катна. Ф. Гьуьлуьн руш. Сарибаша, хъел атана, гзаф кIевиз ав яна. Ф. Жанавурни цIегь. Ав чIугваз вердиш я чакъал, Вичин хасият кими жеч. С. С. Эхир азият кими жеч. 2) куьч., ни; кIеви ванцелди, манасуз ихтилатар авун; алачиз рахун. * ав ацалтна || ацалдна нар. векъи кIеви сесиналди, кIевиз. Ав ацалтна Шехьзавай. Р. АВ 2 нугъ. суьгьбетчидин теклифдал разивал къалурдай гаф, суал тестикьардай гаф. - КIанда? - КIанда! Ав, белли, Бегов. А. А. Пад хьайи рагъ. Синонимар: эхь. Антоним: ваъ. АВА куьм. гл. 1) вуж ва я вуч ятIани гьакъикъат тирди (туширди) къалурзавай гаф. Квез хупI икьван дердер ава, Фитне ийиз зендер ава. Е. Э. Фитнекар къарийриз. Самур! Самур! Ви кьве пата Са ивидин халкь ава. А. Къ. КьванцIила. Сулейман, вахъ ава чирвал... С. С. Дуст я лугьуз куьгьне душман. Сулейманаз авайд я мез. С. С. Кпул. Вичиз девлет, пул авайдаз Кесибар алчах хьана хьи. С. С. Девлетлуяр, чиновникар. Нафт авачир ичIи лампа Вавай ам куькIуьриз жедайд туш. С. С. Къара пулуниз. Субутда за: ава чахъ халкьни Ватан, Вич гъвечIи, рикI чIехи азиз Лезгистан! И. Ш. Кьудар. Хъсан мектеб авачир чкада халкьдихъ хъсан гележегни бажагьат жеда. ЛГ, 1996, 9. II.. 2) существительное галачирла: мал-девлет хьун. Авачиз туш, ава хьи квехъ ацIана. Е. Э. Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз? 2) глаголдин са бязи формайрихъ акал хьана вахтунин жуьреяр арадал гъидай гаф. Месела: 1) нез + ава - незава, ава нез, незва; къачуз + ава - къачузава, ава къачуз, къачузва; 2) тIуьна + ава - тIуьнава, тIуьнва; къачуна + ава - къачунава, къачунва. Югъ жез мукьва авайла, абур Айрепетан кIвализ хтана. А. И. Самур. Вири галаголрин гилан вахтунин формаяр деепричастидин формадихъ куьмекчи глаголар ава, ама акал хьана арадиз къведа... Р. И. Гьайдаров. Лезги чIал. * авай-авачир 1) вуч аватIа, вири санлай. Ингъе 1941 - йис. Фашизмди вичихъ авай-авачир вири кьуватар кIватIна социализмдал гъужумна. А. С. Хуьруьг Тагьиран эсерар. Атауба хуьряй тир, девлетлу хпехъан, Авай-авачир советри къакъудна. Къ. М. Хайи чилин таватар. 2) авай Гъайванриз авай-авачир тIуьн гана, им къаткана. Ф. Кесибдин хва Къагьруман.... Авай-авачирди чи вилик гъанава. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. 3) тек тир, теквилин кьадарда авай. Авай-авачир са гада Исакъ Махачкъалада яшамиш жезвай. Я. Къ. Юристдин дафтардай. Кесибдин Авай-авачир кални кьена. Р. * авачир гаф сущ.; бинесуз кардикай ихтилат. Авачир гаф лугьун гунагь кар я. А. Ляметов. Деведин дерт. * гаф авач, инсаф авачир, шак авач. АВАГЪАРУН гл., -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир, авагъар хьувун, авагьар тавун, авагъар тахвун || авагъар хьувун тавун, авагъар хъийимир. 1) ни вуч; аяздикди чIаганвай затI эвелан гьалдиз хкун. О-о, кIвачер мадни муркIар я... Акъваз садра, вуна абур чуьнуьхмир, абур авагъар хъувуна кIанда. Б. Гь. РикIи чIугурла. Антоним: чIагурун. 2) куьч., ни вуж; са вуж ятIани дуьньядикай хабардар авун. АВАГЪУН гл.; -да, -на, -из, -зава; -а ||0, - ин, -рай, -мир; авагъ хьувун, авагъ тахвун || авагъ хьувун тавун, авагъ хъийимир 1) са вуч ятIани муркIади, жангуни кьунвай гьалдай акъатун. # чил ~, тарар ~, никIер ~. Гатфариз, чилер авагъайла, къанални куьтягь жеда. Гь. Къ. Четин бахт. Антоним: чIагун. 2) куьч. са вуж ятIани Вич вичел хтун. 3) куьч., зараф.; дуьньядикай уях хьун. Са йикъара гьич садани магьледа Кваз такьазвай дишегьли икI авагъда, Лагьана, ни гиман гъидай кар жедай? И. Гь. Муьгьуьббатдин баллада. - Миримбегди чун лап авамар я лагьана фикирзавай, - башламишна Дуьрниседи. -Гила чунни яваш-яваш авагъзава. Гь. Къ. Четин бахт. АВАДАН фарс, прил. 1) магьсул, бегьер бул авай. # ~ чил, ~ йис. НикIер авадан я, кукIрух хьана кьил. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 2) девлетлу, къайдадик квай, мергьяматлу. Авадан хуьр гумадилай чир жеда. Мисал.. 3) (чIехи гьарф - А) хуьруьн тIвар - Авадан. Синонимар: абад, мублагь. * авадан авун гл., ни вуч гуьрчегарун, девлетлу гьалдиз гъун. Эгер куь рикIел хуьр авадан авун алачиртIа, им мусибат тир, - лагьана Къамкьама хуьруьн регьбердиз. Гь. Къ. Четин бахт. * авадан хьун гл. вуч гуьрчег, девлетлу гьалдиз атун. Чи хуьр авадан хьанва. Р. АВАДАНВАЛ сущ.; -или; -иле; -илер, -илери, -илера авадан тир гьал. # ~ къазанмишун, аваданвилихъ ялун, ~ артухарун. Чи уьлкведин аваданвал гьакъисагъвилелди кIвалахзавай зегьметчи дустариз... чида. И. В. Вад дуст... Ам Республикадин госпландай атанвай векилни галаз райондин центрадихъ ва адан аваданвилихъ галаз дикъетдивди таниш хьана. ЛГ, 2002,4. IV. АВАДАНЛАМИШУН 1 гл., ни вуч; -на, -из, -зава; а, -мир, -ин, -рай, - тавун, -тахвун, - хъийимир аваданлу гьалдиз гъун. # хуьр ~, ватан ~, хайи хуьруьн накьв ~.... хуьруьн къерехда эцигнавай церин карханадин аваданламишнавай кIвалер гьич алай чкани чир тежедайвал барбатIнава. Къ. Р. Мегьарамдхуьруькай куьруь къейдер. АВАДАНЛАМИШУН 2 масдар -и, -а; -ар, -ри, -ра аваданлу авунин гьерекат(ар). # цIинин ~, шазан ~; ~ар артухарун, ~ акъвазарун; ~ик умуд кутун, ~ин къайгъу чIугун. Вичи зегьмет чIугвазвай чка тир мектеб, адан гъаятар аваданламишунал, гуьрчегарунал Абдуселим муаллимдин гзаф рикI ала. Ш. Шихмурадов. Адаз уьмуьрдин тIям зегьметдайни гьуьрметдай аквазва. АВАДАНЛУ прил. авадан тир. Аваданлу чкаяр акурла, инсандиз шад жеда. Р. #~хуьр, -республика. * аваданлу авун гл., ни вуч авадан тир гьалдиз гъун. Бизнесменрикай Дагъустандин шегьерар ва хуьрер аваданлу авуник чпин пай кутаз жеда. «Дагъустандин дишегьли», 2000, № 3. * аваданлу хьун гл., вуч авадан тир гьалдиз атун. Чи хуьр аваданлу жезва. Р. АВАДАНЛУВАЛ сущ.; -или, -иле аваданлу тир гьал.. # цIинин ~, гележегдин ~; ~ къазанмишун, ~ гьисун; аваданлувилихъ ялун, авадатувиликай фикир авун. Гьасанов Назима 30 гектар чил арендада кьуна 20 бейкар касдиз кIвалахдай мумкинвал гана, абурун яшайиш, аваданлувал виниз акъудна. ЛГ, 2001, 26. VI 1. АВАДАНЛУВИЛЕЛДИ нар. аваданлувал аваз, аваданлувал хас яз. # ~ яшамиш хьун. АВАДАНЛУДАКАЗ нар. аваданлу яз. # ~ дуланажагъ куьчуьрмишун. АВАДАНЛУХ сущ.; -ди, -да;. ар, -ри, -ра 1) дарамат, кIвалер. Тайин тушир ксари и хуьрериз радиодин сес тухузвай симер атIана ва шалманарни акъудна чпин аваданлухрик кутун патал тухвана. Къ. Р. Мегьарамдхуьруькай куьруь къейдер. 2) кIвалин къенепатан эмени (алатар, къаб-къажах). АВАДАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -мир, -ин, -рай, авадар тавун, авадар тахвун, авадар хъийимир 1) гуьцI жез-жез цIалцIам чкадилай гьерекатдик кутун, нив, квев ятIани еримишиз тун. # кьамарал алаз ~; 2) гагь са пад, гагь муькуь пад чиле акьаз агъадихъ гьерекатдик кутун. # гуьнедай къван ~. гуьнедай челег ~; 3) кьакьандай къен авай чкадиз вегьин. # ведро къуйдиз ~, цIил гурмагъдай ~. Пагьливан Магьамад цIил гила-мад авадарда лугьуз са кьадар вил алаз акъвазна. Ф. Ирид юкI алай пагьливан Магьамад.... авадарда емишар Зулун къати гарари. X. Т. Зул. 4) са куьн ятIани (план, гуьзгуьдин, пенжердин чин са квелди ятIани кIевун # пенжердай къир ~, гуьзгуьдай парча ~. Синоним: куьрсарун. 5) бедендик квай жими затI хкудун. # буьвел ~, ирин ~. АВАЗ 1 ава куьмекчи глаголдин мурадвилин форма; вуж ва я вуч ятIани тайин гьакъикъат тирди яз къалурзавай гаф. И колхоздихъ пуд куьнуь аваз 34 йис я. И. В. Вад дуст.... пудни махсус автомашинда аваз милициядин идарадиз тухвана. Я. Къафаров. Мейит. ТуькIуьра на икI манияр, Вири дердер авагъариз. Ви авазар аваз хьурай Лезгидин руьгь къарагъариз. С. К. Ви авазар аваз хьурай. * аваз-аваз нар., вуж ва я вуч ятIани тайин гьакъикъат тирди яз-яз. Итим кIвале аваз-аваз, папа авач лагъана. Р. АВАЗ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра. инсандин гьиссер, тIебиатдин гьакъикъат къалурун патал музыкадин алатрин, инсандин ва я са нин, куьн ятIани гьар жуьредин сесер сад-садан гуьгъуьналлаз туькIуьрнавай кIватIал, гьава. Шумудни са нагъма кIелда ви назди, гьар са тегьер рахаз гьар са авазди. Е. Э. Билбил. Гьарда кIелиз гьар са аваз, Куьн билбил нуькIвер я, рушар; С. С. Дагьустандин жегьил дишегьлийрин съезддиз. Мани яда яргъаляргъал аваздал. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Багъда билбил рахаз ширин аваздал, Къизилгуьллер хъуьрез жеда аяздал. С. Эльмира. Синонимар: макьам, нагъма. АВАЗЛУ прил. аваздин лишан авай. # ~рахун, ~ кIелун АВАЗЛУДАКАЗ нар. авазлу яз, аваз галаз. Кхьизвай кас, эгер адахъ тIебии бажарагъ аватIа, датIана гуьзелдаказ, къуватлудаказ, таъсирлудаказ, авазлудаказ кхьиз алахъна кIанда. А. Фетягь. Жувакай суьгьбет. АВАЙ 1 куьм. гл., алатай вахтунин форма; вуж ва я вуч ятIани алатай вахтунда тайин гьакъикъат тирди яз къалурзавай гаф. Адаз ирид стха авай. Р. АВАЙ 2 прил. тайин гьакъикъат тир. Авай шейэр вири чуьнуьхна. Р. * авайни авай са прил. тек тир. Ваъ, завай авайни авай са хтул акьван яргъариз ракъуриз жедач. Са макака тIуьна начагъ хьайила, адан жаваб ни гуда? Ф. Б. Филиал. Синоним: авай-авачир. * авай-авачир прил. тек тир. Авай-авачир кални гана. Р. Авай-авачир са гадани армиядиз тухвана. Р. Вун захъ Авай-авачир сад тир, чан бала. Ж. Гь. РикIин кIусар. Синоним: авайни авай са. * авай-авачирвал сущ. виридалайни багьади. Руьгь квез гъуцари ганвайди рикIелай ракъурмир. Руьгь инсандин авай-авачирвал тирди рикIелай алудмир. Ф. Б. Миф. АВАЙ 3 послел.; са вуж-вуч ятIани куьн къен пата хьунухь къалурдай гаф.# аялар музейда авай; ктабар чемоданда авай. АВАЙВАЛ 1 сущ.; -или, -иле 1) гьакъикъат тир гьал, дуьзвал. Амма са кар къейд авун лазим я хьи, Сулейманахъ инални амай шаирривай тафаватлу ийидай са кьетIенвал авайвилиз са шакни авач... М. М. Гь. Халкьдин шаир. 2) девлетлувал. Гьавиляй Ашукь Саида авайвилиз лянет, кур байкъуш гъанай. Б. Гь. Заз эвера. * авайвал лагьайтIа арал. гьакъикъат тирвал лагьайтIа. Авайвал лагьайтIа, и ктаб лезги руьгь, лезги чIалан михьивал хуьн патал женгинин гимн я. М. М. Дуьнья кIвачел къарагъда. АВАЙВАЛ 2 нар. гьакъикъат гьикI ятIа, гьакI. За кар авайвал лугьузва: эхиримжи вахтара вахъ са шадвални амач. С. С., С. М. СтIал Саяд. Авайвал лагьайдан бармакдин патар хкатда. Мисал. ЧIалахъ хьана кIанзаватIа, авайвал лагь! - лагъана пачагьди. Авайвал лугьун тавуртIа, жаза лап кIевиди жеда. Ф. Гьуьлуьн шив. Лезгийриз чпин чил авайвал, чпин кьилдинвални герек я. М. М. Лезги тIвар алатIа. Авайвал за лугьун керчек... Ш. Ю. «Кукудин» къимет. АВАМ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, ра 1) савад, чирвилер авачирди. МискIинарни хьуй, гьамамарни хьуй, Гъавурдик квачир авамар тахьуй. Ш-Э. Мурадов. Гунагьар чуьхуьз. ХьаначиртIа Кас-Буба, Жедайни чаз хъуьруьнар? Пис инсанрал, авамрал Къведайни чаз хъуьруьнар? 3. Р., Б. С. Шарвили.. КIвачер яру гьар вили лиф Авам яз амукьиз гьайиф С. С. Назани. 2) фагьум, фикир ийиз тийижир. Чебни ахьтин авам эллер - Течиз кьилел къведай гьалер. С. С. Мегер мусурмандин кьайда. Ажеб авам я чи Куьре, Чизмач я тепе, дере. С. С. Авам халкьди девлетлуйриз яб гудай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синоним: сефигь. Антоним: арифдар. АВАМ 2 прил. чирвилер авачир. Эй Куьредин авам эллер! ФагьумтIун дуьньяд гьалер. С. С. Куьреда авай аламатар. Ажеб авам я чи Куьре, Чизмач я тепе, я дере. С. С. Жедайд туш. Нефес авай чархарикай, ГьикIда авам халкьарикай. С. С. Жедайд туш. Савад авач, авам я маю акьалтIай! Авам шаир, де вуна лагь жедани? И. Гь. Са шиирдин тарих. * авам хьун гл., вуж дуьньядикай чирвилер авачир гьалдиз атун. Ша жемир вун акьван авам, Амукьда кьулухъ, мусурман. С. С. Хьухь тIун вун уях, мусурман. Чир жезамач кIекни фере, Ажеб авам хьана Куьре. С. С. Гьуьруьят. АВАМБУР 1 авам прилагательнидин гзафвилин кьадар дин форма. Адан аяларни авамбур туш. Р. АВАМБУР 2 авамбур прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Гафар хьсан, амал чIуруз Тарсар гана авамбуруз... С. С. Мегер мусурмандин кьайда... Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
