| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка Ю [йу] урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра алфавитдин яхцIурни кьуд лагьай гьарф. Гафуна, вичелай слог башламиш жедайла, гьакIни ачух гьарфунилай кьулухъ кьве сес къалурда: [й, у]: югъ -[йу] гь, къаю - къа[йу]. Ю гьарф гафарин кьилени кхьида ва ачух сесерилай кьулухъ, йу хьтин ван къведайла, гафарин юкьвани эхирдани кхьида. Месела, юг, югъ, Юнус, юлдаш, буюр, уюн, паюн, къаю ( къай), къаюн, июнь, июль, каюта ва икI мад. Идалай гъейри ю гьарф русский чIалай къачур вири гафара ачух тушир хъуьтуьл сесерилай кьулухъни кхьида, амма уь кхьидач. Месела: революция, резолюция, бюро ва мсб. Лезги литературный чIалан орфографический къайдайрин свод. ТуькIуьрайбур: Гаджиев М, Алкадарский А. К. ЮБИЛЕЙ урус, сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра са касдин, тешкилатдин, идарадин, республикадин, уьлкведин гьар вад, цIуд. йис тамам хьуниз талукьарнавай межлис. Дагъустандин Халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран 110 йисан юбилейдиз талукь материалар газетрин чинрилай вирида хушдиз кIелзава. ЛГ, 2004, 21.II .... шаирдин [Е. Эминан. А. Г.] эсерар мукьвал-мукьвал чапдай акъудзава, вахт-вахтунда юбилейдин мярекатар тухузва, халкьдин марифатдин ( образованидин) идарайра кIелзава, чирзава, шаирри адаз чпин эсерар бахшзава. Д. Джамалов. Лезги литература Учебник. VIII кл. ЮБИЛЯР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра юбилейдин межлис низ талукь ятIа, гьам. Адет яз, юбилейриз талукь макъалаяр, вири сад хьиз, сугъулбур ва саки садхьтинбур жеда. Абур кхьиникай юбилярдиз ва я кIелзавай касдиз вуч хийир аватIа, заз чидач. А. Къ. Шаирдин экв. За къе чи баркаллу юбилярдиз [Б. Салимоваз. А. Г.] рикIин сидкьидай яшарин къизилдин мад са кIар муьтIуьгъарун мубарак ийизва ва Аллагьдивай адаз халис дагъвидин сагъламвални, кIубанвални, илгьамни, дустарихъ галаз яру чехир хъвадай иштагъ эксик тахьун тIалабзава. А. Къ. Шаирдин экв. ЮБКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлийри алукIдай, юкьвалайгьуз метIерал кьван яргъивал авай партал. - Гила секин тада вуна дах, тушни? ТахьайтIа, юбкадин цен акур кьван, атIам заз гъваш лугьуз, зигьин кур авунвай на а фугъарадин. М. Б. Спелар ЮБУ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра яхун, усал балкIан. БалкIандикай юбу хьун балкIандин иесидивай я. Р. ЮГ сущ.; йага, йига; йигарар, -йигарри, йигарра гьайванрихъ ругунар акална махсусдаказ гьазурнавай чкадал цуьлер гатуналди абурай твар акъуддай чка. Саларбандиз - ятар, Лежбердиз - малар, Юг гатайдиз - хвар, Динжвилиз ахвар, ЗатI жакьваз сухвар ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. Риза, йига малар гъала, чан хва! А. Ф. Риза. Кьурагьай атай Сефералидиз юга хъсандиз фидай хвар авай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * юг вегьин гл„ ни ругунри тIушунна цуьлерай авадаранвай техил, нагъвар, цIекIвер чара авун патал юрф-юрф цавуз гаралди гадрун. Виликдай нисиналди юг гатадай, нинсинлай юг вегьедай. Р. * юг гатун гл.. ни гьайванрихъ ругунар акална махсусдаказ гьазурнавай чкадал цуьлер гатуналди абурай твар акъудун. Гьар атайда гатадай юг Им иессуз рат хьана хьи. С. С. Гьуьруьят. - Бес цан цайидазни арабачидиз, векь ягъайдазни юг гатайдаз, ахпа куьлер хкайдазни малар хвейидаз... сад хьтин гьакъи жедани? З. Э. Муькъвел гелер. * юга цIап авун гл., ни дуьзгуьн кар чIурун. ЮГЪ сущ.; -йикъа, -йикъа; -йикъар, -йикъари, -йикъара 1) суткадин экуь вахт. Заз алахьай гуьлуьшан югъ серин я. Е. Э. Дустариз. Эмин гада кIевиз шеда и къара. Е. Э. Эминни адан яр. 2) вахт. Гьар са касдиз гьа югъ хьуй ман. Сив ахьайна хъуьредай. Е. Э. КIани ярдиз. Пашман хьухь вун фейи къарал, Куьз хъел хьана, чан къарагуьз. Е. Э. Къарагуьз. 3) сутка. Пуд югъ алатна,. кьуд лагьай йикъалай эгечIна, цIуьрнуьгъриз минералар, ахпани алава хуьрек гуз башламишна. З. Э. Муькъвел гелер. 4) куьгь. колхозда гьар юкъуз чIугур зегьметдин кьадар къадурдай умуми уьлчме. И фермадин зеведишди вацра 15 югъ къачузва. И. В. Чирхчир. Анихъай атай табельщик Басарова, гъил хкажна, гьарайна: килиг гьа, лагьанач лугьумир, за куь югъ атIуда! КIвалах акъвазармир! З. Э. КУТВ-диз фена. Колхозчийри сада садаз йикъар пишкеш авун, садакай атIана муькуьдаз гун гьахълу яни, тушни гиманлу тир. А. А. Лезгияр. ☼ 1955 - йисан къайдайралди ( кил.: М. Г. ЛЧЮС, 1955), югъ гафуниз къар, къа, къуз вариантарни хас я. Гуьгъуьнлай акъатай йисарин орфографиядин словаррин изданийра и вариантар нормаяр яз къалурзамач. Чи фикирдалди, а формаяр рахунрин норма яз кьулурайтIа, чIалак гьерекат аннамишиз куьмекдай. * а патал алай югъ, базардин югъ, зегьметдин югъ, и йикъара, къияматдин югъ, муькуь югъ, хайи югъ, чIулав югъ. * йикъа-йикъа нар. гьар са юкъуз. Йикъа-йикъа паяр гузва вуна заз Чамра хьиз. А. Ал. Рагъ ва рикI. * йикъаркай (къаркай) са юкъуз нар. са сеферда. Къаркай са юкъуз Абдулбариди цIвенвай вичин бустандин цал хъийиз уста Абдурагьманаз эвер гуда. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. * йикъалай къуз нар. къвердавай. И азардин ава тариф, Йикъалай къуз беден зайиф... Е. Э. За вуч ийин, Аман, Ребби? * йикъан къарар, йифен ахвар амукь тавун гл., низ са никай ва квекай ятIани датIана фикирдик хьун. Амач заз йикъан къарар, йифен ахвар, Вакай жеда чандиз дарман, Серминиз. Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. * йикъар, йифер акъудун гл., ни вахт акъудун. ГьикI акъудда йикъар, йифер, Акваз кIан я вун заз, гуьзел. Е. Э. Ваз маса яр хьана, гуьзел. Фана дуьньяда гъам чIугваз, Йикъар, йифер гьикI акъудда? Е. Э. Дустариз. * югъ акун гл., низ 1) са гьихьтин ятIани мярекат кьилиз акъатай вахт хьун. - Гуьлселем къаридиз и югъ такуна кьена. Адаз, и югъ акунайтIа, гзаф шад жедай. А. Ф. Риза. Вун зи патав хьайи югъ акунайтIа, зак лувар киткидай. Зи жуьрэтлувилихъ сергьят жедачир... З. Э. Арифдиз ишара. [ХаназирикI]. И костюмрал Халкьдин Собранидин депутатвилин хаш алкIурдай югъ акурай! Ф. Б. Филиал. 2) шадвал, мурад кьилиз акъатай вахт акун. Фагьумна за бязи гъалар дуьньяда: Са-садбуруз югъ аквадач фанада. Е. Э. Мубарак. * югъ акъудун гл., ни вахт ракъурун. Ам са кардин иеси я, кIвале, я туштIа чуьлда вичин бацIини галаз югъ текдиз акъудунин иеси. М. В. Гьарасатдин майдандал. * югъ-йиф талгьана нар. акъваз тавуна. Гъуьл амач лагъана, Ламунат диде руьгьдай аватнач. Ада, югъ-йиф талгьана, зегьмет чIугуна. Р. Исаев. Хуьруьн тIвар вине кьуна.... * югъ къандивай нар. къвердавай. Рушани, гьар сеферда гишин хьайила, физ яру калин крчар фитIиниз хьана. Руш югъ-кьандавай гумрагь, гуьрчег жез хьана. Ф. Бибихатун. Колхоздин кIвалахар югъ-къандавай чIур жезва. Тадидаказ серенжемар акуна кIанда. А. Ф. Газет. Хуьруьн кьилел югъди-йифди азад шагьвар къекъвезва. Югъ-кьандавай хуьруьн къамат цIийивилихъ элкъвезва. А. Мут. ЦIийи Макьар. Югъ-кьандавай хьана вагьши, Акъатна ам кIарарай, Жагъурзавай дестебаши Машгъул мурдар крарал... А. Ал. Билбил. * югъ няни авун <жуван> гл. ни дуланажагъ са бубат яшамиш кьиле тухун. Заз са дарвални авач, зегьмет къачумир, стха. Герек авач, жуван югъ няни ая. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. - Вун хуьруьз хъфена кIанзава. Ахпа зунни хкведа. Гъана югъ няни авун герек аквазва заз... З. Э. Рамзият. КIелунар гадарна. Чарабуруз ада парталар чуьхуьз башламишна. Гьа икI ихила-будала ада вичин югъ няни ийиз хьана. З. Э. Гьуьлуьн лепеяр. * югъ тагун гл., ни-куь низ-квез мумкинвал тагун. СикIре жанавур акурла, сас регъвез, вилик вегьей кIарабарни къахкъудиз, жанавурдиз гьич югъ тагуз хьана. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Гъуьлуь гьикьван гьуьрметар, тавазвилер ийизватIани, папа Шириназ са гьакьван гъуьнтI гуз югъ гузвачир. А. И. Къиргъин. Синонимар: гьелекун, хурук кутун, чин тагун. * югъ(ди)-йиф(ди) нар. датIана. РикIер тIар яз, вилер югъ-йиф ишена... Е. Э. Тушни яр. Чубанар югъ-йиф чуьллера ктIана. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Хуьруьн кьилел югъди-йифди азад шагьвар къекъвезва. А. Мут. ЦIийи Макьар. Синоним: югъ-йиф талгьана. * югъ-йиф атун гл., нел кьилел дуьшуьш(ар)атун. * югъ-йиф талгьана нар. гьамиша. «Приз зиди я», - лугьуз, югъ-йиф талгьана, гьазур хьанвай ам. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. Синоним: югъди-йифди. * югъ-къандивай нар. къвез-къвез, артух жедай тегьерда. Югъ-къандивай жувни гьатна кIевера. Е. Э. Заз сабур гуз. Югъ-къандивай Мурсаланни Саиматан араяр къайи жезвай, садан гаф масадан туьтуьнилай хъфизмачир. Гь. Къазиев. "Гьайиф зи гъуьл". Югъ-кьандавай хуьруьн къамат цIийивилихъ элкъвезва. А. Мут. ЦIийи Макьар. * юкъуз ишигъ (чирагъ(ар)] гваз къекъуьн гл., вуж лап дикъетдивди жагъин тийизвай затIунихъ къекъуьн. Им Дагъустанда кIелдайбур, чирагъ гваз къекъвена жагъурна', минетни авуна тухузвай вахт тир. З. Э. РСФСР-дин лайихлу духтур Сафаралиев. «Илиф» лагьайтIа, «бей» чидай кас чи хуьре, чирагъар гваз къекъвейтIани, жагъидачир, - лагъана Рамазана фекьидин суалдиз жаваб яз. З. Э. Зи Иван гьахъ я. Зегьметдин къамат къалурун гьамиша баркаллу кар тушни мегер? Муаллимри чаз гьамиша тарсар гьа и кардикай тикрарзавачирни? Мад заз ихьтин тема гьич юкъуз ишигъ гваз къекъвейтIани жагъидайди туш. Я. Я. Нурар ва хъенар. ЮГЪДИ нар. югъ амай кьван. Югъди чил чIугунин крарал машгъул тир рабочияр йифиз казармадин чилел яргъи жедай. З. Э. КУТВ-диз фена. Адаз чизвай: Муг-Рагъа цIегьер хуьн адет туш, вучиз лагьайтIа кул-кус квачир мезрейра, сувара, гуьнейра цIегьер хуьн четин я, абурухъ югъди галтугна кIанда. Гь, Къ. Четин бахт. Югъди ракъини ифирна, датIана гьерекатдик кваз юргъун хьанвай хуьруьн куьчеяр, чуьллерай хтай суьруьйри, нехирри, няни серин шавгьарди хьиз цицIи авуна. М. В. Гьарасатдин майдандал. * югъди-йифди нар. датIана, гьамиша. Ада югъди-йифди вичин тахай руш ахтармишда кьван ва руша яру калин крчарай виртни чIем фитIинзавайди чир жеда. Ф. Бибихатун. Синоним: югъ-йиф талгьана. ЮГЪУН кил. ЮЗУН. ЮГЪУР: * югъур хьуй! межд. са кас рекье твадайла, 'ваз физвай рехъ хъсанди хьуй′ манадин ибара. Гила уьтмиш хьухь. Югъур хьуй. Чаз вун чидач, ваз - чун. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ЮЗБА туьрк чина. * юзба-юз хьун гл., вужни вуж чин-чинал гьалтун. Вавай жедайд няни ая, Са къуз юзба-юз хьайила. Е. Э. Вирт квахьайдаз. ЮЗБАШИ туьрк, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хуьруьн кьиле авайди. Адаз хуьре юзбаши авайди чир хьана. Рушни галаз ам юзбашидин патав фена, Ф. Кесибдин хва Къагьриман. ЮЗБАШИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хуьруьн чIехивал. Хуьряй къунши хуьрериз хабар ракъурна: бес, къачагърикай чун азад ийидай итим хьайитIа, чна ам чи юзбашивиле хкяда. ЛГ, 2004, 18. ХI. * юзбашивал авун гл., ни хуьруьн чIехивилин къуллугъ кьилиз акъудун. ЮЗУН (ЮГЪУН нугъ.) гл., вуч; -ада, -ана; -аз, -азва; -уз, -ан, -урай, -амир; юзун тавун, юзун тахвун, юзун хъийимир 1) акъвазнавай гьалдай акъатун, инихъ-анихъ гьерекатдик акатун. Къакъан синел пIинидин тар Тар галукьна юзазава. Ф. Гьа икI хъфена зун кIвализ агакьна. Кьве юкъуз зун гьич алай чкадилай югьун тийиз къатхьана. А. Ф. Лянет. Ам, къанди кьурди хьиз, юзаз тежез амукьна. Къ. Къ. КIири Буба. Са декьикьада пурпу живеда язух къведай тегьерда суза ийиз чабалмишай жанавур юзун хъувунач. У. Къемберов. Спелар куьрсарай хам. 2) куьч., инкарв. формада тефин. Къуй чеб фирай, зун Магьмуд имидин патавай гьич санизни юзадач. А. Исм. Алукьдай ахвар. ЮЗУРУН гл., каузат., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -уз, -ин, -рай, -мир; юзур тавун, юзур тахвун, юзур хъийимир акъвазнавай гьалдай акъудун, инихъ-анихъ гьерекатдик кутун. Мани лугьуз ийида кьуьл, Хкажна кьил юзуриз гъил. Ш-Э. М. Синоним: галтадун, юзурун. ЮКЪУЗ 1 югъ существительнидин гунугин падеждин форма. Кил. ЮГЪ. ЮКЪУЗ 2 нар. 1) суткадин рагъ алай вахтунда. Юкъуз ида тажирдихъ галаз санал кIвалахна, йифиз, идаз кьилди кIвал ганваз, им и кIвале хьана. Ф. Гьуьлуьн руш. И чIавуз руш пачагьди вири шегьердин элдиз хабар гуз туна: бес пака юкъуз. булахдал атана, и суьрет акурла, агь чIугур ксарин суд жеда. Ф. Гьуьлуьн руш. 2) са суткадин вахтунда. Са юкъуз фена, кьве юкъуз фена, пуд юкъуз фена, кьуд лагьай юкъуз им атана са гьуьлуьв агакьна. Ф. Гьуьлуьн руш. Гьар юкъуз хуьрек недалди вилик зур сят амаз гьазурнавай дармандикай са гъвечIи тIуруна авайди неда. Ж, 2002, 1. VIII. ЮКЬ сущ.; -ва, -ва; -вар, -вари, -вара 1) инсандин бедендин кьакьанвал кьве патал (кIвачерихъни кьилихъ) пай жезвай чка. Ажеб ширин рахада мез, Юкьва ( а)ваз камар акуна. Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. Кесибри юкьвар тIарна кIвалахда, Кеспи - цан цун, мал хуьнуьх, йигар Девлетлудивай ижарада кьаз алахъда... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 2) са куьн ятIани вири терефрихъ сад хьтин мензил алай чка. Пелен юкьва аквазвай нурдин хал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Санал гуз хьайитIа садакьа, Жеда куьн межлисдин юкьва. С. С. Фекьияр. 3) тайин вахтунин давамвал кьве патал пай жезвай ара. Йифен юкьвар тир. З. Э. Муькъвел гелер. * юкь агъузун гл., ни низ минет авунин лишан яз са нин ятIани вилик юкь гьалдун. Гьавиляй на хъуьруьнин нур Какатайвал пайиз тахьуй, КIус паталди агъузиз юкь, Жув ялтахрин тайиз тахьуй. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * юкь хун гл., ни нин къуватдай вегьин, къуватсуз, жансуз авун. Рабочий классди пачагь тахтунилай гадарна. Дагъустанда гъуьрият хьана. Девлетлуйрин юкь хана. М. Мамеджафаров. Тек гуьмбет. * юкьварар кьун гл., нини ни вуж кьуватлу ятIа чирун патал, сада-сад кIаник кутадай акъажунрин жуьре. Куь хуьруьнви жегьилар Гаргаридин къужахдив Юкьварар кьаз эгечIрай... Ф. Бахтавар * юкьни юкь сущ. юкь тир чкадин юкь. Махлукь хуьквезвай рекьин юкьни юкьвал дишегьли къужахламишна, адаз пIагьар гузва. Мад чка амачни мегер? А. А. Лезгияр. Кьурагьрин хуьруьн юкьни-юкьвал Хъикъеррин магьле ала. ЛГ, 2003, 4. ХII. И еке дараматдин. къенепата юкьни-юкь тирвал ракьун мягькем дестекри мискIандин кьве патан цларни сад-садахъ галаз алакъалу авунвай. ЛГ. 2004, 15. VII. ЮКЬВАН прил.; кьве касдин, еридин, чкадин юкьва авай, юкьванди тир. Ахпа гачал кIула фекьидин мейитни аваз юкьван папан ракIарихъ фена... Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Зи вилик юкьван яшарин, кьил саки лацу хьанвай кас ацукьнава. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. * юкьван асирар [виш йисар] сущ. вад виш лагьай йисарилай цIувад лагьай виш йисаралди авай девир. Гьайиф хьи, лап къадим заманайрани, юкьван виш йисарани, чи йикъарани жегьил несилдиз тербия гунин карда хизандин, диде-бубайрин роль инкар авунал машгъул алимарни хьана. К, 1989, 1. II. * юкьван виш йисар кил. юкьван асирар. * юкьван гьисабралди (гьисабдалди) нар. я гзаф тушиз, я тIимил тушиз. * юкьван лежбер сущ. варлувилиз килигайла, кесибрилай вине, девлетлуйрилай агъада авай лежбер. Кесиб лежберар чи даях ятIа юкьван лежберарни чи патаз гъиз алахъун лазим я. А. И. Самур. 2003 - йисан нетижайриз килигна, республикадин амай дагълух районрилай тафаватлу яз, Ахцегь районда зегьметчийриз, юкьван гьисабдалди, виридалайни кьакьан мажибар ( 2350 манат пул) ганва... ЛГ, 2004, 15. VII. * юкьван мектеб [школа] сущ. юкьван образование гудай мектеб, муьжуьд йисан мектебдилай вуздиз фидалди кIелдай мектеб. Газетрин редакцийри чпин къвалав литературадин кружокар тешкилуналди, анра юкьван школайрин преподавателрив, партийный, советрин ва маса работникрив лекцияр кIелиз туналди чи литературадин гележег тир жегьил писателар чIехи авунин кардик лайихлу пай кутада. К. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Юкьван школадин аялриз ва хайи халкьдин фольклордал рикI алай ксариз теклифзавай махарин и кIватIал чеб фадлай печатдиз акъатай ва гила лап кьит хьанвай... ктабрикай менфят къачуна туькIуьрнавайди я. Гь. Гашаров. Сифте гаф. * юкьван тар сущ. инсандин ва гьайвандин юкьва мефт аваз, сад-садан гуьгъуьналлай уьнуьгар хьтин кIарабрин цIиргъ. РикI рекъизва, гуя, вини ккIал квай булахдин кьайи цин стIалар, адан юкьван тарцяй агъуз цIуьтхуьнзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: кьулан тар. * юкьван тар хуй! межд. 'кьий, кьирай, амачир гьалдиз атурай' манадин экъуьгъун, Дидеди гай нек гьалал тахьайбур! Зулум къуй кьилел, Хурай тар юкьван, Дуьньядикай пай, рузи атIайбур! Н. И. Бес я зулумат. Страницы: 1 2 |
| |||||||
|
