| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка Л [эл] урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра алфавитдин цIемуьжуьд лагьай гьарф. Лазим гаф эл (Л) гьарфунилай башламиш жгзва. Р. Лямет, Лейла хьтин хас тIварара эл гьарф чIехиз (Л) кхьида. Р. <л> лезги чIалан сесерин системада мецин вилик пад сарарив агудна сивяй акъуддай ванлу сес. Гафарин сифте кьиле {лам, лум, лиф), юкьва ( ала, алаф, алукI), эхирда ( кал, кьил, чIул) ишлемишда. ЛА 1 суф. причастидин формадихъ акал хьуналди гьерекат гьа глаголдалди лагьанвай вахтунда физвайди къалурдай суффикс. Месела: фидай + -ла - фидайла, физвай + -ла щ физвайла ва мсб. Синоним: причастие + чIавуз (фидай чIавуз, физвай чIавуз). ЛА 2 суф. са бязи прилагательнийрикай наречияр арадиз гъидай суффикс: , мекьи - мекьила, чими -чимила. ЛАБАЗ урус, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра гъуьр, техил, чIахар хуьдай, маса гудай чка, дарамат. ЦицIибриз чIахар къачуз Эльмира лабаздал фенвай. Р. ЛАБАР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гими це акъвазарнавай чкадал кьун патал зунжурдихъ галаз цин кIаниз вегьедай, гьар патахъ кIирер галаз туькIуьрнавай къармах. * лабар вегьин |кутун] гл., ни чка кьуна акъвазун. Гьайдарбег Афшар, вичин гужлу кьушунни галаз атана, Ахцегь хуьруьн мукьув вацIун яхада акъвазна ва ада, гьанал чадураяр Яна, лабар вегьинин буйругъ гана. З. Р. Гьажи Давуд.... чан туьтуьниз гъидай ветерин пIивдай ванериз, завалри, цIай илисайди хьиз, кIасуниз килиг тавуна, вирин къерехда лабар вегьеда абуру [балугъчийри. - А. Г.]. М Баламетов. Инаг Гуьлалан я || "Самур" газ. 2002, 25.1 V. ЛАБИАЛ: * лабиал сес(ер) граммат., сущ. пIузаррин (пIузарар тIимил экъисна лугьудай) сес(ер). Лабиал гесер гафарин кьилени юкьва, а, э (е) сесерин вилик ачухдиз ван жедайлани ва са слогдин эхирда зайифдиз ван жедайлани в гьарфунин куьмекдалди кхьида. М. М. Гь. ЛЧЮС. Синоним: пIузаррин сесер. ЛАБИАЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чIалан са бязи сесер лугьудайла пIузаррин экъисайвал.... са слогдин гафарин эхирда авай лабиал сесинилай вилик... ачух у ва я уь сесерикай сад къведайла, эхирда лабиалвилин лишан в гьарф кхьидач, месела: муг, Муьгъ, руг, цуьк. М. М. Гб. ЛЧЮС. ЛАБИАЛЛАМИШУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир пIузарар къургъу хьиз кIватIна экъисун. Чна [у] сес, сив лабиалламишна, лугьузва. Р. ЛАБОРАНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра илимдин идарада куьмекчивилин кIвалах ийизвайди. ЛАБОРАНТВАЛ урус, сущ.; -или, -иле: -илер, -илери, -илера лаборантдин пешекарвал. Заз лаборантвал бегенмиш тир. Р. * лаборантвал авун гл., ни лаборант яз кIвалахун. Университетдин муаллим жедалди за лаборантвал авунай. Р. ЛАВГЪАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер; -илери, -илера лавгъа тир гьал, кьуру дамахчивал. Кьве шиирда Сулеймана бязи инсанрин ахмакьвал, намердвал, „михеннатвал", кьуру лавгъавал ва ихьтин маса айибар пислемишзава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. СтIал Сулейман атай гаф элкъуьр тийидай, гзаф простой ва кIусни лавгъавал квачир кас тир. З. Э. СтIал Сулейман. Намуслу я шадвални дерт чидайди, Тийижирди ялтахвални лавгъавал. Ш-Э. М. Зул. Иллаки кьуру гафар ийидай, лавгъавал квай, тапарар квай, тежедай кIвалахар хиве кьадай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: фурс. * лавгъавал авун гл., ни дамахар гвай, масадбур кваз такьадай гъалдин хесетар, амалар кьилиз акъудун. - Виридалайни къудратлу гьевес, кьуру дамах къачуна, лавгъавал авун я. Гьа и гьевесдикай куьне зун хуьх, амайбурукай за зун хуьда. М. Ш. Кьве хесет. Синоним: фурс авун. ЛАВГЪАВИЛЕЛДИ нар. лавгъавал хас яз. - Зун и мукьвара Къубадиз фида ва, аман-минет авуна, шейэр абурув къачуз тада, - лавгъавилелди жаваб гана ада. А. И. Самур. Синоним: лавгъадаказ. Антонимар: лавгъасузвилелди, лавгъасуздаказ. ЛАВГЪАДАКАЗ нар. лавгъавилин гьисс хас яз. Синоним: лавгъавилелди. Антонимар: лавгъасузвилелди, лавгъасуздаказ. ЛАВГЪАСУЗ прил. лавгъавал хас тушир. Куьз герек я, кьил хкажна цава кьун, Кар алакъ тийиз, кьуру дамахарун, ПичIи руьгьдиз хас я икI вич къалурун, Лавгъасуз, дамах гвачир кас хуш я заз. О. Гьуьсейнов. Хуш я заз. Антоним: лавгъа. ЛАВГЪАСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лавгъасуз гьал. Большевиквилин лавгъасузвили ва вичивай гзаф истемишуни ам хьайи агалкьунри секинардачир. З. Э. ЧIехи шаир. Антоним: лавгъавал. ЛАВГЪАСУЗВИЛЕЛДИ нар. лавгъасузвал хас яз. Синоним: лавгъасуздаказ. Антонимар: лавгъавилелди, лавгъадаказ. ЛАВГЪАСУЗДАКАЗ нар. лавгъасузвал хас яз. Синоним: лавгъасузвилелди. Антонимар: лавгъавилелди, лавгъадаказ. ЛАВГЪАЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра лавгъа кас. Синоним: фурсухъан. ЛАВР урус, сущ.; -ди, -да: -ар, -ари, -ара гьамиша къацу ва хъсан ни къведай пешер алай тар. * лаврдин (лавровый) пешер сущ. лавр таран пешер. Руфуник ял акатнавайла, иферар, кьурурнавай шивитар ва лавровый пешер ( вири сад хьтин, паяр) кофемолкада регъвена вири сад-садак какадарна, чайдин тIурунин са кьатIа авайди ишлемишда. ЛГ, 2004, 15. VII. ЛАГЕРЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) пленда гьатнавайбур ва я дустагъ авунвайбур жедай чка. Йифериз буба секиндиз ксудачир. Ада вичин юлдашрин тIварар кьаз эвердай ва гьамиша са нумра тикрардай -2005. Ам адан лагердин нумра тир. З. Гь. Бубадин кIвал. Ам халкьдин милицидин жергейра гьахьна. НКВД-дин работникрин са йисан школа куьтягьна ам оперуполномоченный, райотделенидин начальник, лагердин начальникдин заместитель хьана. З. Э. Кек галкIизва. 1941 - йисуз Гьажибег лагердин эх тежедай зулумдин шартIар себеб яз Коми АССР-да кечмиш хьана. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. 2) гатун вахтунда са къатдин яшара авайбур (пионерар, жегьилар, студентар) ял ягъиз кIватI хьанвай чка. - Чи кIвалах кьилиз акъат тавуртIа, лагерда авайбур вири чал хъуьреда. А. Р. Чинебан савкьват. ЛАГЪЛАГЪ 1 векъи, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра манасуз ва гзаф рахун(ар). Амма рахунрал пара рикI алачир, собранийра ксана жедай, дишегьлийрин лагълагърикай иллаки гьяз авачир Бекир чIугуна кIвализ хтана. Гь. М. Им къван, имни терез. ЛАГЪЛАГЪ 2 векъи; сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра; манасуз рахунар. Пачагьлугъдиз са шумуд виш агъзур манат кьенят авуна. Лагълагърал кIукI атанач. З. Э. Социалист Зегьметдин герой Темирханов.. * лагълагъ(ар) авун гл., ни манасуз рахун(ар) авун. -Акъваз кван, лагълагъар ийимир! Акъваз кван, гаф ганвач гьеле ваз. М. Б. Шаирдин кьиникь. Рак квачир сиве кьежей меци нубатсуз лагълагъарни ийида. А. Къ. Вири дишегьлияр сад я. Синонимар: битIбитI(ар) авун, Лагълагъун, злуькьун. ЛАГЪЛАГЪАРУН аспектив, || ЛАГЪЛАГЪУН векъи; гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; лагълагъ( ар) авун, лагълагъ( ар) тавун, лагълагъ( ар) тахвун, лагълагъ( ар) хъийимир манасуз ихтилатар авун. - Лагълагъармир, - гаф атIана Тимура... ". А. К. Руьгьдин девлет. Синонимар: 6итI-битI(ар) авун, лагълагъ(ар) авун, рахун, элуькьун. ЛАГЪЛАГЪЧИ 1 векъи; сущ.; -ди, да; -яр, -йри, -йра манасуз ва гзаф рахадайди. Куьргдин михеннатар, вафасуз инсанар, лагълагъчияр гатаз хьана, инсанриз тербия гуз хьана... М. М. Гь. ЧIехи шаир. АммарикIяй стха Гьайвазазни себзава: «Идани вуч авунай? Лагълагъчи, келледа ветI авай МухсутI зи чандал вегьена. А. И. Самур. * лагълагъчи хьун гл., вуж, никай лагълагъардайди хьун. Абасакайни къе вуч ятIани михьиз лагълагъчи хьанва. Гзаф рахазва ам. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЛАГЪЛАГЪЧИ 2 векъи; прил. лагълагъар ийидай. АтIа лагълагъчи муаллим аку, адаз Америкадикай вири чида, газетар гъиле аваз куьчейрани къекъведа, амма зи хци кIвалах ийиз яшамиш жезвай чкадикай са затIни чидач. М. В. Гьарасатдин майдандал ЛАГЪЛАГЪЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лагълагъчи тир гьал. * лагълагъчивал авун гл., ни манасуз ихтилатар ийиз масадбур инжиклу ийидай пешекарвал авун. ЛАГЬ, ЛАГЬАНА 1 лугьун глаголдин форма. Кил. ЛУГЬУН. ЛАГЬАЙ 1 лугьун глаголдин причастидин форма. Азиятар гьисс авур инсандиз азадвал багъа жеда. Гьавиляй азадвал - жув жуван иеси хьунухь лагьай чIал я. З. Р. Веси. Я лацу дагъ, рехивал им Акьул лагьай мисал я. И. Гь. Шарвили. а куьгъне седридин кIвалахрикай виридан собранидал кьилди рахунар жедайдакай лагьайдалай гуьгъуьниз, рехи итимди тадиз ятахар ремонт хъувун, алаф ахгудун ва майвайринни емишрин бегьерар вахтунда кIватI хъувун патал вири желб хьуниз эвер гана. М. Гь. Гезентидин эхир. Дидеди мектебда кьвед лагьай сменада кIелзавай аялриз тарсар гузва... Гь. Къ. Магьини Дилбер. ЛАГЬАЙ 2 прич. кьадардин числительнидихъ галаз ишлемишайла, кьайда, тартиб къалурдай ибара арадиз гъидай гаф. За сад лагьай шиирда ваз бахш авур, Вун авачир дуьнья кIандач лагьанай. М. М. Зи чIехи муьгьуьббат. Варлу инсанрин мехъерриз кьвед лагьай юкъузни межлисар къурмишайтIани жезвайди я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Кьвед лагьай югъ тир къг Вагьид бубади кIерецдин тар атIуз. Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. Мухтарани Селима ирид лагьай классда кIелзавай ва чебни жегьил физикрин кружокдин иштаракчияр тир. А. Р. Чинебан савкьват. - Сад лагьай хесет: ваз вун бегенмиш кас я. Кьвед лагьай хесет: вуна вун виниз кьадай лавгъавал' я. М. Ш. Нукьсанар. Гьеле кIуьд лагьай классда кIелдай чIавуз ада рушаз чинебан чарара муьгьуьббатдикай шиирар кхьидай. А, М. Киф атIайди. ЛАГЬАЙ 3 союз вичелай вилик квай гаф, гафарин ибара кьилин предложенидихъ алакъаламишдай союз-гаф. Туьркиядавайбуруз чи патавай гилан узун-мекIевияр лезги чIалалди рахазмач лагьай хабарди пис таъсир авуна лугьуда. М. М. Лацу лекеяр. ЛАГЬАЙЛА лугьун глаголдин форма. Кил. ЛУГЬУН. ЛАГЬАЙТIА 1 лугьун глаголдин шартIунин форма. Кил. ЛУГЬУН. ЛАГЬАЙТIА 2 арал. 'са никай-квекай ятIани рахайтIа' манадин аралух гаф. Куьн, лагьайтIа, багъишламиша, маса балабанар гваз майдандиз экъечIзава. Гь. М. Им къван, имни терез. Мусаеврин хизандиз лагьайтIа, Зумруд духтур виридалайни багьа инсанрикай сад я. К, 1985, 7. VIII. Математика, лагьайтIа, сифте килигайяа, кьуру предмет хьиз аквада, амма муаллимди аялриз адакай менфят къачуз асант мисалралди чирна кIанда. X. Шайдабегова. Чирвилерн инсан бахтлу ийида || 2000, 20. IV. Эхь, шаирди хъсан меслят къалузва За, лагьайтIа, къе рушариз лугьузва: Ш. Ю. "Камазар" гвай Баде, лагьайтIа, адлай гзаф жегьил тир. ЯтIани, вирибуру бадедин тIуьн йикъа са хурма я! -лугьудай. З. Р. Зи' уьмуьрдин шикилар. Мухбир лагьайтIа, садлагьана кIвачел къарагъ хъувуна ва вичин портфелдай фотоаппарат акъудна, Мурадхан халудин патав атана. Р. Гь. Зи ирид стха. ЛАГЬАНА 1 лугьун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. ЛУГЬУН. ЛАГЬАНА 2 союз, гаф сложный предложенида себеб, мурад къалурзавай придаточный пай кьилиндахъ галкIурдай гаф. Руга тадиз, вич садазни чир тахьуй лагьана, кIвализ хкведайла, кIвач цIуьдгъуьнна, адан чекмедин хел яд авай вириз аватда. Ф. Бибихатун. Адаз вичин бубади - Аскердини чубанди рикIин кIеви къаст гана, Къекъуьнрал бед рекьерин. Даях хьурай лагьана. И. Гь. Ксения. Мад вичив суалар вахгун тавурай лагьана, Агъамет халуди икI лагьана: Зун динжвал ийида, кеф чIугвада лагьана хтанвайди туш. КIвалахда лагьана хтанвайди я. ЛГ, 1999. ХII. ЛА3 сущ.; -цади, -цада; -цар, -цари, -цара 1) лацу ранг. Эхиримжи югъ я чишин, пака хиб жеда - Чуьлда сифте-сифте рангар лазни къиб жеда. И. Гь. Рубаияр. Лацу фите, руш, ви кьилик сегьер. лаз хьтин, Мегни жизви хкис хьана лифрен наз хътин. И. Гь. Рубаияр. 2) вилин нинедин лацу нукьта. Ахпа, жизви атIугъна, тим-тик хъхьана ва лацар экъис жедайвал вилер ахъайна, рикIин цIай кьейи ява дишегьли хьиз, яншахдиз хъуьрена. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Бирдан ам, кац хьиз, агаж хьана, сарари жакьракьар ийиз, вилерал лацар акьалтна, элкъвена Кьиличаз килигна. М. В. Гьарасатдин майдандал. 3) какадин хъирединни хъипедин арада авай лацу пай. 4) живедин рангунин чеб. Гъайи пакадилай башламишна, ада кIвалер лацадайни хъипедай яка, свас хьиз, чIагурнава. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЦицIигъай са десте рушар, сусар ва абуруз куьмек гун патал гадаяр лацадин къванер гъиз Сийидрин рагарик физвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 5) лацу гъал. Гамуниз кьве тIуб къван лаз кIама. Р. Антоним: мичI. * лаз [лазяр] гун [ягъун] гл. йиф куьтягь хьана, югъ башламиш жедайла, цавун кIаниз ядай экв. Пакамахъ, лаз. гузвайла, башламишзава, няниз, лап мичIи хьайила, кIвализ хквезва. С. Мингьажев. Ялавлу Уьмуьр. Гачал, пакаман лаз-яр ядайла, вичи цан цазвай никIел фена акъатна, Ф. Савдагардин папани фекьидин кьиса. ЛАЗИМ араб, прил. аваз хьунухь чарасуз тир. Бахтуни лагьана: «инсандиз виридалайни лазим шей зун я". Акьулди лагьана: "Ваъ, вун ягъалмиш я. Инсандиз залай лазим шей авач". Ф. Акьул ва бахт. Жуваз лазим тир везифа Чира..., лежбер. С. С. Лежбер.... абуру кIелна куьтягьайдалай кьулухъ чахъ вири лазим инсанар жеда, чи кIвалахар мадни агъзур пай вилик фида. А. Ф. Риза. Сефера вичин шаламриз кукIвалар хъияна, рекьиз лазим затIарин къайгъу авуна. А. Ф. Бубадин веси. Гила вун за лагьай гафунай агъуз-виниз тахьун лазим я. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.... ада виликамаз, Вичи-вич гьикI тухудатIа, фикир авун лазим тир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Лагь, Уьзден, и буйдин гуьзгуь гьихьтинбуруз лайих я. Ада низ вичин суфат къалурун ва гьикI къалурун лазим ятIа. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Гьа ихътин межлиери худда тур Сулейманахъ шиирар туькIуьрун патал лазим гафар гьасятда жагъуриз жедай алакьунар хьана. А. Гьажимурадов. ЧIехи шаир. - КапI авун ферз я, Шериф. Чна Адавай пIирерал фена тIалабун лазим я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) (чIехи гьарфуналди - Л) эркекдин хас тIвар: Лазим -а, -а. Синоним: герек. ЛАЗИМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лазим тир гьал, герек тирвал. Гъиле авай жепекар машиндихъ гана жедач. А машиндин лазимвални акьван авач. З. Э. Зулун пеш.... зун тапшурмишунин лазимвал за гьисс ийизвач... З. Э. Зун гъавурда акьазвач. Бязи аялар кIелуникой еке хийир авайдан гъавурда акьазвач, гьакI хьайила алай вахтунда чалишмишвилер артухарунин лазимвал ава: X. Шайдабегова. Синонимар: гереквал, лазимлувал, чарасузвал. Антонимар: герексузввал. * лазим атун [хьун] гл., низ вуж-вуч герек атун, герек хьун. - Ник вуч тахсир кватIа, заз чир хьана! Угьривал авур кас дуьз рекьиз хтун патал - цIуд йисан намуслу зегьмет чIугун лазим къведа! С, Ярагъви ашукь Уьзден. Зун рахазвайди жувакай я. Ханвал ийидайла, язух атун лазим къведач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Лазим атайла, Абаса вичин гъилик кIвалахзавай инсанриз гъарагъунарни, зарбарни гзаф гайиди я. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЛАЗИМЛУ цI, прил. лазим тир. Синоним: гереклу. Антонимар: герексуз, лазимсуз. ЛАЗИМЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лазимлу тир гьал. Чи арада гзаф вахтара амукьайрикай, абурун аксина женг чIугунин лазимлувиликай рахунар физва. И. В. Адан тIвар Вели, зи тIвар Пери я. Синоним: лазимвал, гереквал. Антонимар: герексузвал, лазимсузвал. ЛАЗИМСУЗ цI., прил. лазим авачир. - Ам чи буьркьуь уррайри арадал гъанвай философия я, лазимсуз философия. Чи гьакимрин къайдаяр пак къанунар хьиз кьабулзавайвиляй чун гьа икI чIар текъвез ава. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: герексуз. Антонимар: лазимлу, герек. ЛАЗИМСУЗВАЛ сущ..; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лазимсуз тир гьал. Синонимар: герексузвал, чарасузвал. Антонимар: гереквал, лазимлувал, чарасузвал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 |
| |||||||
|
