| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка Г [гэ] сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра лезги алфавитдин кьуд лагьай гьарф. <г> мецин кьулухъ кьилин ванлу ачух тушир сес-фонема. Гафарин сифте кьиле, юкьва ва эхирда жеда: гам, гел, гум, агата, муг, руг. ГА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гектар, Виш гадин чIурухьан чиле цайи салари гайи бул бегьерди, дугъриданни, колхоздин доход кьве къат артухарнавай. Н. А. Вагьанда къванер. Эгер тракториствал авур къанни цIусад йиса ада гьар йисуз гьа вичи лугьузвай 3000 тахьуй, 1500 гектардин цанар цанатIани, им 46500 гадин ник жезва К. М. За квез ахъайда... ГАВ фарс, сущ.; -ра, -ра; -ар, -ри, -ра суван яц.... тамавай гьайванарни садбур эркекбур, садбур дишибур тир. КIантIа ваз мирг, кIантIа гав ва я сикI. А. А. Пад хьайи рагъ. Касдин вахт ам тир хьи, хъуьтIуьн вахт яз, адал вичин халуди гавра хамарикай цванвай кIурт алай. А. А. Пад хьайи рагъ ГАВАНЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гавань (гьуьлуьн къерехда гимияр акъвазун патал раснавай махсус чка). ГАВУР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) маса диндин инсан, мусурман диндиз аксиди. Бубади ягъай са гавурдин гьарайдин ван цавуз фена. Къ. Къ. КIири Буба.2) рах. пис хесетар квайди (инсан, гьайван).. - Ери, ери! Гавурар! лагьана тадиз чубан атана акъатна. А. Ф. Лянет. Синоним: кафир. * гавурдин хва гавур сущ. итимри сада-садаз ийидай экъуьгъунрикай сад. ГАГАВУН нугъ., сущ. бувун. Гагавунар юкъуз ксуда. Р. ГАГАРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гагара (кеферда жедай цин ири жендек авай къуш). ГАГЬ 1 фарс, сущ.; вахт. Гьикьван гагь я, авач вакай хабарар... М. Б. Кьуьзуьди. Са зулумкардиз, са гьукумдардиз Ада инсафай хьайиди туш гагь. А. Къ. Кьучи Салман. Ингье мехъеррин машинарни къекъуьндал агакьнава. Са гагь хьана, чи патав касни атанач. М. Б. Спелар. * гагь-гагь нар. тIимил вахт арадай физ. Гагь-гагь цавун аршдал цIарар чIугвазвай. цIайлапанри дагълар экуь ийизвай... 3. Гь. Лезгийрин риваят... гагь-гагь чи "тIазвай сухварни " - чи дердиярни рикIелай алатдай. А. М. Приватизация. Синонимар: ара-бир, ара физ, са бязи вахтара, саса вахтара. * акьван гагьди, гьикьван гагьди, икьван гагьди. ГАГЬ 2 союз кьиле физвай са кардин ара атIузвайди къалурзавай гаф. Гагь темен гуз, гагь ийиз кIел Вахъ я зун гьелек, Пакисат. Е. Э. Пакисат. Гагь агъурагъур фикирю, Гагь шадвилелди рахадай. Гагь адан чIал жеда араб, Гагь туьркдалди гуда жаваб. А. Ф. Эм-Те-Эс. Ракъинин эхиримжи нурарал шадвал ийизвай пIапIишар гагь чи кьилел цавуз хкаж хьана са чкадал акъвазна, гагь виняйгъуз ахватзавай кьван чкадал акъвазиз, гагь виняйгъуз ахватзавай къван хьиз зарбдиз чилел эвичIнава. Б. Гь. Гъетер. Чаз институтра тарихдин чарх анжах са патахъ элкъвезва лугьузвайтIани, гьакъикъатда ам гагь са патахъ, гагь маса патахъ элкъвезва. А. А. Пад хьайи рагъ. ГАГЬДИ нар. вахтунда. # акьван ~, гьикьван ~, икьван ~. Икьван гагьди Пиралидин чина икI са касни акъвазайди тушир. Я. Къафланов. Юристдин дафтардай. ГАД сущ.; -ту, -та; -тар, -тари, -тара 1) гатфарилай гуьгъуьниз, зулалай вилик жедай пуд вацран вахт. Лацувилиз лагьайтIа мад, гатун чими рагъ я ханум. Е. Э. Ханум. Вири чизва заз уьмуьрдин жеривал: Йисар фида - гад акъатиз хкведа... М. Б. Сонет. Эгер кьуьд, гад, зул, гатфар гьамиша элкъвез хквезвайтIа, абурухъ чпиз хас тир рангарни галаз къвезва. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. Гату кIватIда, хъуьтIуь неда. Мисал. Антоним: кьуьд. 2) гатуз жедай техил, магьсул. # ~ гатун, ~ хкатна ~тар агакьзава, ~тар хару ягъун. Вахт я жув хьун рикIиз чими, Гад кIватIдай югъ тахьуй чIими. Ш-Э. М. Зи дуьа. Синоним: бегьер. гадагудун гл., ни; гатуз агакьдай магьсулар кIватI хъувун. Гьар гатуз вичин кьве паб ва лежберарни галаз гад агудиз Ибрагьимбег Аламише участокдиз хкведай. ЛГ, 1996, 16. II. * гад гарал [кьерел] акьалтун [фин] гл., нин; пис гьалда гьатун. Алиев: Эгер чна ахьтин куьлуь-шуьлуьйриз фикир гана хьана, чи гад гарал акьалтда. Гь. М. ЧIурукIа элкъвей крар. А вуна лугьузвай премидал вил алаз акъвазайтIа, гад гарал фида. Б. Гь. Заз эвера. * гад гьарай я мисал "гатуз секинвал авуна виже къведайди туш, тади кваз кIвалахна кIанда" манадин ибара. Гад гьарай я. Гатун са йикъа хъуьтIуьн са вацран ем гьасилзава. || ЛГ, 2000. 3. VIII. ГАДА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) хва. Зун гьа ви дуст Савзиханан гада я... Е. Э. Яр гуьзел. Хтулрихъ вил акъатзава! Гадаяр, гьар сад са шегьердиз катна, чун хтулар такваз ама. А. А. Пад хьайи рагъ. Адет яз, диде-бубайриз чпин веледрин тариф авурла, хуш жеда. Амма ЦIарудик гададин гафуни кутур ахьтин са шадвал хьанач. Б. Гь. Заз эвера. 2) эркек аял. Чи класеда цIуд гадани цIикьвед руш ава. Р. Атана ирид саз кам вегьезвай Сулейман акур Гьасанбега "Им зи гада я ", - лагьана вичин кIвализ гъил кьуна хутахна. С. Зазни хуш я ви шаламар. 3) эркек жегьил. АтIа багъдин агъа кьиле Таз къелемар илигзава. Са булушка гъваш тIун, буба, Чаз гадаяр килигзава. Ф. -Гадайрини, цаз хутахдай машин тахьайла, ина вучда? - Ам кибаштан. И. Гь. Цлахъ-наме. Свас ятIани са туьтуькъуш Гададин чин серин я. X. X. Лал свас. * гада-базар сущ.; къалмакъал квай, са кьайда авачир кIватIал. * гада-руш сущ.; гададин амалар квай, викIегь руш. * гада-гуьдуь сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра жавабдарсузди, бегьемсузди. И хуьр са кьве гада-гуьдуьдин гъиляй ажуз хьанва. Р. - Я стха, Абас, - лагьана, гаф къачуна рехи чуру квай касди. - Гардан киле хьиз авуна, руфун чали хьиз экъисна, гада-гуьдуьйрихъ галаз ацукьна эрекь хъвадайла ваз регъуь кьванни жедачни? Къ. Къ. ЧIурун паб * гада-гуьдуьвал сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера жавабдарсузвал, бегьемсузвал. * гада-гуьдуьвал авун гл., ни жавабдарсуз, бегьемсуз амалар авун. Сейфуллагьни Серкер гзаф йисара Къуба патан Шеки ва Шемахи шегьерриз кIвалахар ийиз физ-хквез хьана. Жегьил вахтар тирвиляй абуру анра чпин гада-гуьдуьвални тавуна тазвачир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ГАДАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) хвавал. 2) жавабдарсузвал, женжелвал. ГАДАР: гадар авун гл., ни вуч са вуч ятIани алай чкадилай масанал цавай вегьин.... кул дидедал гадар хьийида... А. Къ. Хукац-Ханум. АтIа сеферда вичел Хукац-Ханума элягъай чапатI элкъвена иесидин гьаятдал гадар хьийида. А. Къ. Хукац-Ханум. * гадар хьун гл., вуч-вуж 1) цав галай патахъай чилел фин, аватун. Кьуьзуь касдин вилер са къатда яд гадар жезвай чIутхвардал акъвазна. Б. Гь. Заз эвера. 2) хьуткьунун. ГАДАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, зава; -а, -ин, -рай, -мир; гадар тавун, гадар тахвун, гадар хъийимир 1) са вуч ятIани алай чкадилай масанал цавай вегьин. Ацукьдайла ястухдал, халади Раб гадарна гамунал... X. X. Лал свас.... фан кIусар, тIуьна куьтягь тахьанвай ахъа консервияр гадариз башламишна А. Къ. Инсандин ажузвал. Ви сала авай къванер зи салаз гадармир. Р. 2) куьч. ишлемиш тахвун, кIамаз амукь тавун. # пIапIрус ~, ички ~. Гапур вуна гадарна, къуй гьакI хьурай. Анжах туьнтвал гадар мийир ивидин. А. С. Дагъви я зун. Дуьз лагь, Шайда, на цIийи йисуз хъун гадарзавани? - жузуна Периди. ЛГ, 2000, 28. XII. 3) нивай, квевай ятIани къерех хьун. Билбилрини гадардач и дереяр. А. С. Азери. -Ваз гьикI кIанзава, жуван хайи диде за гадардани? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. А руш, институт гадарна, гъуьлуькай хтана, бубадин кIвале ава. И. А. Гуьлназ. Секината, учительницавал гьуьрметлу кIвалах я, за ам са вахтундани гадардач лагьана, адан гаф атIана. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Жемятдиз зун кIанзава, - лагьана за. - Завай колхоз гадариз жедач! К, 1988, 9. XII. * яргъандиз килигна кIвач гадарун ГАДАЧИ цI., прил.; ахмакь. # ~ амалар, ~ гафар. Вибур гадачи гафар я. Р. ГАДАЧИВАЛ цI., сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ахмакьвал. ГАДДИ нар. гад амай кьван. Ана кьуьддини, гаддини туькIвей рекьин юлдаш авайвал, мурдар, жуваз акунани дакIан къилихрин инсанарни вал гьалтда. Къ. М. Хайи чилин таватар. КIвалин уьрдегри сагъ гадди набататар, це жедай гьашаратар неда. 3. К. ТIебиат чирун. ГАЗ 1 ( КЪАЗ рах., куьгь.) урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чиляй акъатдай кудай гьава, химический затI. Билбилрин школадинни аялрин бахчадин дараматар ремонтна ва абур газдалди чими авун фикирдик ква. ЛГ, 1999,1. IV. Шихбабаев Шихбубадин кIвале газ амачиз са хейлин вахт тир кьван. И. Тагьиров. Газ галукьай къуллугъчи. * газ гун гл., ни низ-квез 1) машин, мотоцикл зарбдиз фин патал газ артухарун. 2) тадияр гун, туьгьметар авун. -Гила заз, Гьажимегьамед, ви газ герек амач. Заз ви къавумди къе бюродал кьадардилай артух газ гана. И. Тагьиров. Газ галукьай къуллугъчи. * газ (къаз) фанар(ар) сущ.; газдин фонар, электрик лампаяр. Къе гьар сад тамашзава зи хуьруьз, Анай гуьзел къаз фонарар аквазва. А. Б. Зи хуьр. ГАЗ 2 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кьезил ва экв аквадай хьтин кьелечI парча; 2) кьезил ва экв аквадай хьтин кьелечI парчадикай цванвай фите. ГАЗАР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра,- йра чилик цана экъечIдай ширин тIям авай яру-хъипи рангадин майва. Зулуз картуфар, газарар, чугъундурар хкудда, келемар атIуда. 3. К. ТIебиат чирун. Келемдин къафун мадни тIямлу хьун патал, адак газар, рганвай ва куьткуьннавай кака, майонез кутуна кIанда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 30. III. Тек са кар хьана лам патал азар: Луту Мегьтиди тIуьнай а газар. С. Мегьтидин лам. * яру газар хьтин. ГАЗГАЗ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яру чин алайди. ГАЗГАЗ прил. яру чин алай. #~руш, ~ гада, ~ аялар. ГАЗЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьар йикъан хабарар гузвай печатдин орган. Къе за "Дагъустандин правда" газетдин отделдин редактор, жувалай яшдиз хейлин гъвечIи зи ватанэгьли Айдунбегов Мирзедал... РикIин сидкьидай лацу пехилвал ийизва. ЛГ, 1997, 26. XII. Сталинан буйругъдалди ва Багъирован гъилералди Азербайджандин къадим ва бинелу лезги халкьдиз акси "дяве " башламишна: лезги чIалал акъатзавай газет кIевна, радиодин передачаяр атIана, школайра дидед чIал чирун къадагъа авуна. М. М. Лезги тIвар алатIа. Дарвилерни эхзава, рикIин тIаларни, амма халкь патал Бакуда лезги чIалал газет акъудун акъвазарзавач. М. М. Дуьнья кIвачел къарагъда. 2) газет акъудзавай чка. Газетда кIвалахунин ва жуван ватанэгьли шаирдин яратмишунрин гьакъиндай къайгъу чIугунин нетижада зун адахъ ( С. Сулейманахъ. - А. Г.) ва адан хзандихъ галаз лап мукьва дуст хьунал зун гзаф шад тир. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. ГАЙИН кил. ГИЙИН. ГАЙКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра болтунин кьилел гьалддай къене резбе атIанвай тIекве н авай ракьун кIус. Гайкаяр, шайбаяр, болтар, втулкаяр, маса частар герекбур адан патав къвезва. ЛГ, 1998, 5. II. - Эхь, хтул, хуьряй инал къведалди мотордилай кьуд болтни кьве гайка алатна квахьнава, вучдатIани чидач... М. Б. Спелар. ГАКЬУН нугъ., гл.; жагъун, гьакъикъат яз акун.... делилри къалурзавайвал, чаз Дагъустанда буржуазно-националистически партия вич хьайиди тушиз гакьуна. М. Забитов. Алим А. Агъаеван ктабдиз кьве алава. Дишегьлидай ваз ви девир аквада, Виридалай багьа ивир гакьада. А. Къ. Дишегьлияр. Гьажидиз гьал икI гакьуна, Заманаяр пис гакьуна. А. Гь. Кесибди гайитIа акьул. Синоним: гьатун ГАЛА гл. 1) нин-куьн ятIани далу патахъ са вуж-вуч ятIани ава. # ракIарихъ аял ~, кIвалерихъ багъ ~, шегьердихъ гьуьл ~, хуьруьхъ дагълар ~, цлахъ аялар ~; Галамай са кIус кьван тумни атIана, гьакI тада вун чандик кIвал кваз, тумакь яц. Е. Э. Тумакь яц. 2) инсандин бедендин паярихъ са вуч ятIани акалнава. # бубадин къуьнерихъ кавал ~, рушан тупIухъ тупIал ~, сусан кьилихь шал ~. 3) низ ятIани ( чкадин IV падежда авай существительнидиз, тIварцIиэвездиз) са гьихьтин ятIани гьал, гьиссер хас я. Адахъ ахвар гала. Р. # шел ~, хъвер ~. уьгьуьяр ~; 4) жуванди яз кIан хьунин ният хьун. -Зун вуна гузвай пулунихъ галани? Ф. Б. Цивилизация акунвай лезгидин кьиса. Ам стхадин кIвалерихъ галайди туш. Р. * галамаз-галамаз нар. сад-садан гуьгъуьналлаз. Сейфуллагьдин хизанда аялар галама-галамаз жезвай.. С. М. ЦицIигъ-наме ГАЛАДАРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава;. а, -ин, -рай, -мир; галадар авун, галадар тавун, галадар тахвун, галадар хъийимир 1) къен фин. 2) беябар хьун, кичIе хьун. ГАЛАЗ 1 гала глаголдин мурадвилин форма. Кил. ГАЛА. ГАЛАЗ 2 посл. 1) вуж ва я вуч ятIани са нихъ-квехъ ятIани умуми яз. Зун Эмин я, заз шикетар чидайд туш. Шикетчидихъ галаз рекье фидайд туш. Е. Э. ТIварун стхадиз. Вич захъ галаз даим, эбед Дуст я лагьана. Е. Э. Чуьхвер. Ширин чайдихъ галаз насу Чандиз я дава, самовар. С. С. Самовар. Са къариди авур чIаргъин Кас галачиз тIуьн хьана кьван. С. С. Мегьамед эфендиди Гъази-Мегьамед эфендидихъ галаз женгерани иштаракна. ЛГ, 1992, 24, IV. 2) акси яз. 1832 - йисуз Гъази-Мегьамед эфенди, Гимрида пачагьдин кьушунрихъ галаз дяве ийидайла, яна кьена. ЛГ, 1992, 24. IV. 3) тIвар кьунвай кьадардилай артух яз.... а чIавуз газетрин тираж; агьзурдахъ галаз тир. Г. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. * галаз атайди сущ. свас бубадин кIваляй чамран кIвализ гъизвайди. * галаз-галаз нар. 1) ара авачиз. Са йисуз Рзаханан тухумдай галаз-галаз кьуд-вад кас рагьметдиз фида. С. М. ЦицIигъ-наме. 2) сад-садан гуьгъуьналлаз. ГАЛАЙ прил. са нихъ, квехъ ятIани вуж-вуч ятIани авайди къалурзавай гаф. Цел фир рекье кьуд-вадра вун ацукьна, Галай гачал жунгав хъуьрез, тумакь яц. Е. Э. Тумакь яц. * галай-галайвал нар. къайдадин вири истемишунар хвена, къайда хвена, тартиб хвена.... ахпа ада Пейкеравай чир хьайиди вири галай-галайвал суьгьбет авуна. Къ. М. Хайи чилин таватар. Абуру чпин звеновод кьиле авай багъларихъ гелкъуьнин и серенжемар галай-галайвал кьиле тухуз башламишна. С. М. Маяк Саимат. Лезгияр дуьньядин галай-галайвал вилик физвай халкьарикай сад я. ЛГ, 1994, 16. IX. Иесивилелди гелкъуьн тешкилнавай, агротехникадин серенжемар галай-галайвал кьиле тухузвай и участок хъсан гьалда ава. ЛГ, 2000, 29. VI. Алискендера шаирдин гафар галай-галайвал обкомдин векилдиз урусдалди таржума авуна. ЛГ, 2001, 17. V. Ачухда за мугьмандиз Суфра галай-галайвал: И куьр, кьизил балугъар Самур вацIун девлет я. И кIерецар, фундугъар Битмишайди Лечет я. А. Къ. Пешепай. ГАЛАЙВАЛ 1 деепр. са вуч ятIани авай тереф тирвал. Кесиб кас вичин кIвал галайвал хъфена. Ф. Пуд фекьи. Ингье ада, чпин магъледай экъечIна, багълар галайвал чукурна. Къ. М. Экуьнин хва. Руш Аватай Муьгъ галайвал килигай Ирид «Волга», пепеяр хьиз, кат хьана. А. С. Белки шаир тир жеди. Ам къадми ва йигин камаралди леспромхоздин контора галайвал физвай. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. ГАЛАЙВАЛ 2 сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, илера майилвал. Фарс чIалаз галайвилер кьетIен тир. И. Гь. Мискисар. Кьилди-кьилихъ шаирни вахъ - гъейри масадаз Галайвилер ихътин тек-туьк жеда ваз хътин. И. Гь. * галайвал (галайвилер) авун гл., ни низ; куьмекар гун, гелкъуьн. На адаз галайвал ая. Р. Хуьруьн майишатдин бегьерлувал хкажун патал гъукуматди маса галайвилерни ийизва. ЛГ, 2001, 10.I. ГАЛАМА, ГАЛАМАЗ, ГАЛАМАЙ гала глаголдалди гузвай мана давам жезмайди къалурдай формаяр. Кил. ГАЛА. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
