| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка АГЪУЗ 1 нар. 1) агъада авай патаз. Са гъвечIи кIеретI атлуяр... дагъдин тик жигъирдай агъуз, къацу тамарни фараш багълар авай дередиз эвичIна. Гь. Къ. Четин бахт. 2) са квелай ятIани тIимил.... ида кьуд абас, пуд абас ( анлай агъуз гьич раханни ийимир) вахкузвачир. И. В. "УстIар". Антоним: виниз * агъуз авун гл., ни-куь вуч агъада авай гьалдиз гъун. ЧIарчIин гъайванди тум агъуз авун, ам азарлу тирвилин лишан я! А. Сайд. Кьисас. Антоним: виниз авун. * агъуз-виниз тахьана рах., нар. са артухан гаф, гьерекат тавуна, энгел тавуна.. Са агъуз-виниз тахьана, яна фена. Р. * агъуз хьун гл., 1) вуж-вуч агъада авай гьалдиз атун. Ашукьдин сес акъваз хьана ва адан хурудал алай чуьнгуьр агъуз хьана. 3. Гь. Лезгийрин риваят. 2) куьч. нуфузвал тIимил хьун, амукь тавун. АлахъайтIан виш агъзур суз, Квевай жез туш чи кар агъуз. С. С. Хва кьей кас. Паб кьена ялгъуз хьайила, Виниз кар агъуз хьайила... С. С. Марият кьена хендеда хьайила. Кесиб инсан виниз жезва, Девлетлуди агъуз жезва. И арада хабарсузбур Дуьньядикай ажуз жезва. Ашукь Абдул. Кесиб инсан. Антоним: виниз хьун. АГЪУЗ 2 послел. хур квай чкадин вини кьиляй дуьзен чкадихъ. Галатнавай гьяркьуь къуьнер, Пелекай агъуз гьекь авахьда. А. Ф. Ракь хкуддайбур. Куьчедин кьулай агъуз итимар, папар алтIушна, туфуяр вигьиз, кьилел къванер гьалчиз, юкьван буйдин, чIулав парталар алай са дишегьли тухузвай. А. Ф. Лянет. Инсанар акурла, сев ярх хьана, гьанай агъуз, гагь вич кIаник, гагь гьараяр физвай дишегьли кIаник акатиз авахьна. Гь. Къ. Четин бахт. * агъуз вегьин гл., ни-куь вуж-вуч виляй вегьин, авай гьалдай пис гьалдиз гъун. И вири мешребар анжах а карди агъуз вегьезвай: амни кесибвал тир. Гь. Къ. Четин бахт. * кьил агъуз хьун. АГЪУЗАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; агъузар тавун, агъузар тахвун, агъузар хъийимир 1) жувалай агъада авай патахъ авун; 2) къимет тIимиларун. 200 манатдилай агъузармир. Р. 3) куьч. ни, куь вуж-вуч инсандин нуфузвал ва са нин-куьн ятIани лайихлувал къастуналди тIимиларун. Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара лезги миллетдин тIвар лекеламишзавай, милли руьгь агъузарзавай, чеб чIулав ниятривни ажугълувилив, буьркьуь пехилвилив ацIанвай чарар, арзаяр, макъалаяр... акъатнава. ЛГ, 2001, 1. ХI. АГЪУЗБУР агъуз прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. * агъузди существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил АГЪУЗДИ. АГЪУЗБУР сущ.; -у, -а; прилательнидикай арадиз атанвай существительное. АГЪУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) агъада авай гьал. Сифтедай чавай а никIин агъузвал фагьумиз хьаначир. Р. 2) масадан дережадилай аслу яз, агъада авай гьал. Жувалай гъвечIидаз сифте салам гун агъузвал туш. Р. АГЪУЗВАЛУН гл., -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; агъузвал тавун, агъузвал тахвун, агъузвал хъийимир; жув масадбуралай аслу яз, агъада кьун. Агъузвалмир тай-туьшерин арада... Е. Э. Туькезбан. Агъузвална таяр-туьшер арада, Наши парча, кими либас гъиз тахьуй. Е. Э. Къавумдиз. АГЪУ3ДИ 1 сущ.; -а, -а; агъуз прилагательнидин теквилин кьадардин форма. АГЪУЗДИ 2 сущ.; -а, -а; агъузди прилагательнидикай арадиз атанвай существительное; яшайишдин, къуллугъдин агъуз дережада авайди. Заланз къалаз вичин сая, Агъуздал илигна пая: Арадаваз кая, кьея Эвер-гьараюн кими туш. С. С. Чпи чIурна чпин ара. АГЪУЗУН гл., ни-куь вуж-вуч; -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; агъуз тавун. агъуз тахвун, агъуз хъийимир дуьз гьал агъуз терефдихъ дегишарун. -Чидай кас я... Кьил агъузнаваз... жаваб гана. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. АГЪУЛ сущ.; -ар, -ри, -ра лезги чIаларик акатзавай чIалал рахадай, Агъул районда яшамиш жезвай миллетдин векил. Агъулрин кьадар къвердавай артух жезва. Р. * агъулрин сев хьтинди сущ. кагьул, темпел инсан. АГЪУЛ прил. агъул миллетдин.... чна, усавийри, документра лезгияр кхьизватIани, чи чIал агъул чIал я ЛГ, 1996, 2. И. АГЪУЛАМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; агъуламиш тавун, агъуламиш тахвун, агъуламиш хъийимир 1) агъу кутун. 2) куьч. пис рафтарвилелди недай затI тайинарун. Синоним: зегьерламишун. АГЪУЛВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Агъул районэгьли. Агъулвиди чпин хуьрелай тарифарзавай. Р. АГЪУЛЖУВ сущ.; -а, -а агъул миллетдин векил. АГЪУН 1 нугъ., кил. ЮЗУН. АГЪУН 2 гл., вуж нихъ, квехъ; -ана, -аз, -азва; -угь ||угъа, -амир, -ан, -урай, агъун тавун, агъун тахвун, агъан хъийимир са ни ятIани лугьузвай гафар, фикир дуьзди яз кьабулун, акун. Агъамир намерддин мецихъ. С С. Михеннатдихъ тайин жаваб... Агъазамач зун ви мецихъ, ЭкъечI кIваляй, квахьа къецихъ. С. С. Пуд виш йисан яхун хейрат. Жезмач мад зун ви чIалахъ, Ви гафунихъ гьикI агъан, тIал? С. С. Сухан тIал.... Расул Аллагьди лугьудалдай: «Азарлу ва я кьенвай касдин патав гваз хьайитIа, анжах хъсан рахух, гьикI лагьайтIа, малаикар куьне лугьузвай гафарихъ агъада». Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3.... гила, вичин вилералди акурла, анжах ам агъана. А. И. Самур. Медени я, савадлу я, аси я, рикIе Аллагь амач, цавухъ агъазмач. Ф. Н. Руьгьдин лув гун. Захъ агъазмачтIа, Етим Эминахъ кьванни агъугъ. М. Б. ЦIийи мискIин. Синонимар: чIалахъ хьун, инанмиш хьун. АГЪУР туьрк, прил. 1) залан. Фагьумна за бязи чанар, кIула кьадай агъур парар. С. С. Эвелдай лезет я жеди. Ина гагь санлай, гагь масанлай гам! гам! гам! - ванцелди агъур рекьералди, гамарин, саздин симер хьиз тIарамарзавай баргъарал цIийиз хранвай чкаяр гатазва. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Зак заланвал хайи чилин кужумнава. Агъур я зун. Ф. Н. Сулейманан чуьнгуьр. 2) куьч. четин. Бязибуруз и кар агъур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. Тежер кьван залан тир кIвалахдин шартIар, Дуланажагъ пара агъур ва чIуру. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синоним: залан. Антоним: кьезил. * агъур хесет сущ. алакъаяр четинардай хесет. Керимбеган агъур хесетризни килиг тавуна, Айдунбег адахъ галаз кIевелай дуст хьана. 3. Р. ЦIийи ханлух. * агъур хьун гл., низ-квез вуч 1) залан хьун. Машиндиз пар агъур хьанва. Р. КIир агъур жез юзай чIавуз Гуп-гупда ви рикIи шад... Д. А. Балугъчи. 2) лагьай гаф, ихтилат бегенмиш тахьун. За авур ихтилат адаз агъур хьана. Р. АГЪУРВАЛ сущ.; -или, иле; -илер, -илери,. -илера 1) заланвал.... кац кьуна алцумайла, кацин агъурвал 5 гирванка хьана. И. В. Лувар квай жендек. [Шихкерим]: Шалбуз дагъдин, Шагь дагъларин агъурвал ХъайтIани захъ - Заз вун лифрен цIакул я. И. Гь. Саяд. На гана заз агъурвилер, Зи сефил пер -Макьарин хуьр. М. Б. Макьарин хуьр. Антоним: кьезилвал. 2) куьч. бедбахтвал. АГЪУРВИЛЕЛДИ нар. агъурвал аваз, хуш авачиз. АГЪУРГЪАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) инсандин хамуник киткидай азар. – Хи-хи-хи! - Вири хъуьрена. - Валлагь, адал агъургъан акьалтда. Гь. Къ. Четин бахт. Бурандин ни галукьайтIани, заз агъургъан къвезва. М. Б. За бананар недач. 2) такIанвилин гьисс(ер). [Зарлишан]. Хуьруьз дидедин патав хъфин тавуна гьикьван вахт я? Хуьруьн тIвар кьурла, ваз агъургъан акъатда. Н. И. Гьакимрин папар. Гьикана, ваз зи гафари агъургъан гъизвай хьтинди я хьи? Р. АГЪУРДАКАЗ нар. заландиз. * агъур-агъурдаказ нар. лап заландиз. Яргъай хьиз, шаламди чиляй руг акъудиз, агъур-агъурдаказ Гъемзекъули хквезвай. И. В. Гьисаб дуьз вахкана кьван. АГЪУРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай, агъур тавун, агъур тахвун || агъур хъувун тавун, агъур хъийимир 1) са вуч ятIани секин гьалдай акъудун. КIанчIуник кямир, ам агъурмир. Р. 2) цавуз хкажиз агъуз хъувун. Гам агьурзавай рушар кIевиз хъуьрезвай. Р. АГЬ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара || АГЬИ куьгь. жуваз такIандан кьилел атана кIанзавай пис агьвалат малурзавай гаф, гафарин ибара. Амач лугьуз и падишагь, Заз са хабарван хьана хьи, Гьелбет, кечмиш хьунухь я агь, Гила думд дуван хьана хьи. С. С. Февралдин Инкъилабдиз. Синоним: къаргъиш, ялвар. * агь <агьи> авун ни низ къаргъиш авун. Вун тагайдаз ийиз агьи, Гьуьри, пери тек ава жал. Кь. С. Ава жал. Сив ацIана агь ийида къарийри, Къужайри дуьа тавуна рикI шадарда. И. Гь. Хаин. Югъди-йифди ада вичин сифтегьан гъуьлуьз агь ийизва. Р. * агь галукьун гл., нин нихъ са ни низ ятIани авур къаргъиш кьилел атун. А вахтар тиртIа, Гьажикеримахъ къаридин агь галукьна лугьудай. 3. Э. Тракторист Гьажикерим. Синоним: къаргъиш галукьун. АГЬ! 2 межд. гъам-хажалатдин лишан яз сивяй акъатзавай сесер. Агь! - лагьана, гьарай акъатна, Зал чукурна, экъечIна. Ф. Рустам Зал. Агь, кIвал чIур хьана, - лагьана бубади. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Динж ятIа вун, агь, зи кару, Яраб вун гьикI ксанватIа? М. М. АтIанва зи вилин ахвар. Агь, ви жегьилвал, ви гуьзелвал захъ амаз кIандай, за шегьер зи кIвачерик ярхардай... А. М. Киф атIайди. Агь, яшайиш, тажуб я вал, ХупI гьахъсузди я ви терез. Ш. Къ. Азарханадай жаваб. Зарбаф халадай гьарай акъатна: -Агь, вун хейратдиз фий, садакьадиз гайиди! А. Сайд. Вили яна. Агь, уьмуьр, вун, агь, фена хьи, Гуьлле хьиз. А. Къ. Кьуьзуь шаирдикай сонет. Агь, цав гьикьван вили ятIа... П. Ф. Агь, цав... АГЬ 3 сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара существительнидиз элкъвенвай междометие.... хажалат чIугваз, элкъвез йифериз, рикI дердеривни агьдив ацIана. Б. С. Кьве рагъ ава захъ. Синоним: пагь. * агь [чIугун] авун гл., ни нихъ, квехъ хажалатдивди ишехьун, гьайиф чIугун. Югъди-йифди на чIугу агь, Яхъ жуван тIуб сара, юлдаш. С. С. Я кьван карвансара... Гьикьван чIугван и агъни угь? С. С. Гьикьван чIугван и агьни угь? Шехьзава вахъ Шалбузни Шагъ, Пуд СтIалри ийизва агь. С. С. Къавах. ЧIугваз тамир на зав и агь, Къабул мийир на и гунагь. ЧизавачтIа ваз зи темягъ, Вун гъавурда гъат, гуьзел яр. С. С. Регъуьхбан. * агь алахъун гл., нелай гъам-хажалатдин, гьайифдин сесер акъатун, гъам чIугун. Хур-кьил гатаз, бед гьаларив, Агь алахьиз къваз, нехирбан. Е. Э. Нехирбан. АГьА! межд. садлагьана са вуч ятIани рикIел хтайди, хабарсуз сад акурди къалурзавай гаф. -Агъа!.. Чида, чида, Магьамад. -Агъа! Социалистар хьанвай квекай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. -Агъа, савдадин чка атана, - лагьана Къайиба... И. В. ЦIийи савдагарар. - Агъа, акван гила вуж дирибаш ятIа... А. Сайд. ЧIижни хуьшрекан. АГЬАЛИ || АГЬЛИ || ЭГЬЛИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тайин са чкада яшамиш жезвайди. Рахадайла мецер ширин, Агьалияр акьул дерин, КIватI жез санал багъда серин, Чар гьавизни булах ава. С. С. Лезги халкь социальноэкономикадин ва милли жегъетдай кIеве гьатунин нетижада агьалийрин хейлин пай кесибдаказ яшамиш жезва. А. А. Лезги... концепция. Сулейманан мисалди къалурна хьи, неинки миллионралди агьалияр авай, гьакI гъвечIи халкьарин арадайни бажарагълу инсанар акъатун мумкин я. А. А. СтIал Сулейман. Идалай са шумуд йис вилик Къубадин Герей, Сусайи Алпан, Къеледуьз хуьрериз азербайжанвияр атана. Тарихчийри кхьизвайвал, алатай асирин эхирра и хуьрерин агьалияр кьве чIалал - татар ( азербайжан) ва лезги чIаларалди рахазвай. Гила абур азербайжан чIалал рахазвай хуьрер я. М. М. Лезги тIвар алатIа. АГЬАН 1 кIус садлагьана, гуьзлемиш тийизвай кар хьайила, сивяй акъатдай гаф. Ву-у-уч! Али-им?! – Сфи-эфенди, садлагьана алай чкадилай къарагъ хьана. - Агьан! -лагьана, вегьена эрчIи гъилив рикI алай чка кьуна. Гь. Къ. Четин бахт. АГЬАН 2 межд. садлагьана акурдакай фикир ийиз башламишдайла сивяй акъатдай гаф. Аквада заз, Лахан кIамун къерехдай кицIин гелер фенва. Агьан, - лагьана за, - Лахан кIам гьинай, кицI гьинай. Я. Я. - Бес гила векье авай халуйриз яд кве аваз тухуда?.. Агьан, шапкада!.. Ваъ, Паркьул пешера цада! А. Сайд. Хайи гичин. АГЬАРАР сущ., гз. ф.; къаргъишар. Акьван агьарар чидай дишегьли заз анихъ амукьрай, и дагъ-дере атIуз къвезвай Самурдизни акунач жеди. М. Б. Спелар. АГЬАТ нугъ., сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра тIач ргадай къаб. -ТIач гзаф ава. За кьвед лагьай агьатни ргазва. Гь. Къ. Четин бахт. Синоним: чуква. АГЬВАЛ туьрк, сущ.; -ди, -да мал-девлет. [Шагьламаз]. Абур кулакар яни? Абур гъакIан агьвал авайбур я. Гь. Гь. Колхоз. [Пенкер]: Агакьарда мурадрихъ Малди - ваз са агьвал авай езне хьуй. И. Гь. Саяд. Зун итим я, хъсанарда агьвал за, КIвалах на гьекь акъатдалди юрфариз. Ж. Айиб хьуй заз, за кьил хуьн тавуртIа... Кесибрин къаст, Агьвалрин туба, Рамна ада Куьрени Къуба. М. Б. Мейитдин женг. АГЬВАЛАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьихьтин ятIани дуьшуьш арадал гъайи гьерекатар, кар, вакъиа. Им куь мирес Эмин я квез лугьурди Хьай агьвалат дуьзвилелди акурди. Е. Э. Цилингар. За лугьун квез са пис папан агьвалат. С. С. Папанни гьуьлуьн дяве. Чи СтIалрин хуьре садра Ихьтин агьвалат хьана хьи. С. С. Мидявал квахьна хьи. 2) гьакъикъат. Ашукь хьанай зун вал эвел, Течиз агьвалат, гуьзел яр. С. С. Гуьзел яр. Гьихьтин агьвалат хьанатIа гатакай, Магьамадаз са касдини лагьанач. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. - Агь, гьаясузар, лагьана хъуьрена агъвалатдин гъавурда гьатай Гьалистан. А. Сайд. Чуьнуьх гумбатI. АГЬВАЛЛУ туьрк, ктаб, прил. кесиб тушир, хъсандиз яшамиш жезвай, девлетлу. АлукIдайди халкьди - ипек, КIвачел хъсан чекме хурум. Йикъалай-къуз агьваллу я дуланажагъдиз Ахцегьар. X. Т. Ахцегьар. Ам тир хуьруьн къене агьваллу лежбер. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Ихьтин гужлу кIвалахди виликдай дарвиле авай лежберар хъсан доходрин иеси авуна, хъсан агьваллу уьмуьр яратмишунин женгиник кутуна. А. Ф. Риза. Ахцегърин театрдин кружок тешкилай Идрис Шамхалов ( 1877-1947), лугьунриз килигна, агьваллу хизандай тир. Э. Наврузбегов. Дагълара хайи театр. Синонимар: девлетлу, варлу, пун квай. Антоним: кесиб. АГЬВАЛЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -ер, -илери, -илера девлет хьунухь, авайвал. Агьваллувал хкаж хьунихь галаз, мугьмандин вилик уьзуьагъвални къвердавай хкаж: жезва. Б. Гь. Хайи чилел. Синонимар: девлетлувал, варлувал. Антоним: кесибвал. АГЬВАЛЛУВИЛЕЛДИ нар. агьваллувал хас яз. Синонимар: девлетлудаказ, варлудаказ. Антоним: кесибдаказ АГЬВАЛЛУДАКАЗ нар. агьваллу яз. Синонимар: девлетлувилелди, варлудаказ. Антоним: кесибдаказ. АГЬЕД араб, куьгь., сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра 1) куьгьн. гьяд. Са жуьмядин йикъар: агьед, иснейи, саласа, гьерба, хемис, жуьмя, киш. Куьре чIалан илифарни... кIелдай жуз. 2) (чIехи гьарфуналди - А) итимдин хас тIвар Агьед. Агьед Агъаев лезгийрин философ, писатель, чIехи алим я. Р. АГЬИ кил. АГЬ. АГЬИЛ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яшлу, кьуьзуь инсан. Агьилриз камал, Жегьилриз жамал... ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я. Сад-садалай пара зирек Агьилни жегьил шегьердин. С. С. За ийин тариф. ГъвечIи гада хьиз жеда заз Камаллу са шаир агьил. А. Къ. Аялвал. -Ваъ, - гьарайна агьилди, Ваз минет я, - жегьилди. М. Б. Вафалувал. АГЬИЛВАЛ сущ.; -или, -иле агьил инсандин гьал. Я жегьилвал, я агьилвал такуна, кьил агъузна кавхадизни наибдиз, Чарабуруз гвенар гуьз физ дугуна. Серкердин руш зун ви кIвализ аватна. И. Гь. Саяд. Синонимар: яшлувал, кьуьзуьвал. Антонимар: жегьилвал, жаванвал. АГЪЛИ шиир, кил. АГЬАЛИ АГЬТ: * агьтар-кьинер кьун гл., ни са вуч ятIани ийида лагьана хиве кьун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
