| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка АГЬУЗАР 1 фарс, ктаб, сущ.; -ди, -да 1) тIал, рикIин тIарвал, гьам, перишанвал. Яр кьвалав гваз, суьгъбет жери кар авач, Ихьтин агьузар хьайи кас шедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. Съезддин делегатар, балкIанрилай эвичIна, вилера гъамни агьузар аваз, сурун виликай акъвазна. Гь. Къ. Четин бахт. Цавун аршдиз хкаж жезва Кузвай рикIин зи агьузар, Шаирдизни гузмач къимет, Ялтахарни Хьанва пара... Мегь. А. Цавун аршдиз хкаж жезва. Халкьар патал агьузарни агь хьайи Гьич садални леке кьведач ягь хьайи. С. Дербен я, дуст, Дербен я. 2) куьгьн. шел-хвал, къалмакъал. Гьич са касдиз кьве паб тахьуй дуьньяда, ХьайитIа адан кIвале агьузар жеди. Е. Э. Кьве паб. * агьузар чIугун гл., ни гьам, дерт чIугун. И агьузар чIугваз фена ахварал. Е. Э. Шеда зун. Шугвадай кьван ви агьузар, Зи ширин чан хьана бизар. С. С. Гуьзел яр. Даиман чIугваз агьузар, Гьадакай вич хьана бизар! С. С. Ише тефир жуван гафар. Къалуз Мусаибан азар, ЧIугваз туна чав агьузар... С. С. Тапан кагъаздиз жаваб. АГЬУЗАР 2 прил. шел-хвал авай. Байкъуш хьайи Хенжел-кIеле, Ажеб агьузар чка я. С. С. АГЬУЗАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; агьузар авун, агьузар тавун, агьузар тахвун, агьузар ийимир, агьузар хъийимир гьам, перишанвал малумарун. Хуьруьнвийри кьуна яс, Амач лугьуз Шарвили. Агьузарна дустари Хьанач лугьуз Шарвили. 3. Р., Б. С. Шарвили. АД туьрк, шиир, сущ.; 1) тIвар. Ярагъ Мегьамед... Лезгийрин, дагъвийрин, вири Кавказдин, вири Шаркь патан мусурманрин арада вичин вахтунда ад ва машгьурвал къачур кас, къагьриман шейх, алим, тарихчи, шаир, тарикъатдин женгчи, инсандин руьгьдиз талукь "ЦIийи илим" кхьей кас. ЛГ, 1996, 12.1 V. Гьар булахдихъ вичин кьетIен дад жеда, гьар еридихъ вичин абур, ад жеда. Ф. Н. Лезги чил. Чилел къвезва... хьфизва мад... Амма гьарда тада эхир - Сада девлет, садани - ад. Ф. Н. Зал агакьна а ви арза. Хуьруьн къене гьамамар Ава лагьай ад хьана. Адакайни шофердиз Тамам са склад хьана. М. Эфендиев. Гьамам хьана шад хьана. 2) машгьурвал. Вун гъафил я лугьуз даим, ЧкIана ви ад, Дагъустан. А. Гь. Дагъустан. АДА 1 ам гафунин актив падеждин форма. Кил. АМ. АДА 2 : * ада авун дин, гл., кьилиз акъудун. Ферзер ада ийиз чирдай Афи гьалал хушвилелди гуда за ваз, азиз хва. X. Къ. Хцин сефер. Сулейманалай вилик хьайи шаирри, месела, Етим Эмина ва Сулейманахъ галаз са девирда хьайи шаиррини, месела, Ахцегь Гьажиди, Хпеж Къурбана ва масабуру, шумудни са шиирдалди Аллагьдин, пайгъамбаррин тарифар авуна, жегьеннемралди кичIерар гуз ва женнетралди гъуьриперийралди шакьлу ийиз диндин ферзер ада авуниз эвер гуз хьана. М. М. Гь. Халкьдин шаир. АДАВ, АДАВАЙ ам гафунин падежрин формаяр. Кил. АМ. АДАВАТ араб, шиир, сущ.; -ди, -да душманвал, такIанвал. Им чи юлдашрин арада Тур са адават хьана хьи. С. С. Мегер мусурмандин къайда.... Заз чидайд я адан гьунар: Гвайд я адават и фекьи. С. С. Фекьи. Шафакъат вуч ятIа течир вилаятда гьар камуна, Гьам адават куьтягь тежер, гъамни руьгьдин набуд жеда. А. Ал. Гъезел. Гьикьван зарар, кIур гайитIа пак адалатдиз, Гьакьван чебни кьисмет жеда бед адаватдиз. Ф. Н. Аллагьдин тIвар мецел алаз. АДАВАТЛУ прил. душманвал авай, такIанвал авай. Синоним: мергьяматсуз. Антоним: мергьяматлу. АДАВАТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера адаватлу гьал. Синонимар: мергьяматсузвал. Антоним: мергьяматлувал. АДАВАТЛУВИЛЕЛДИ нар. пис ниятар аваз эгечIуналди. Синонимар: душманвилелди, мергьяматсузвилелди, такIанвилелди. Антоним: кIанивилелди, мергьяматлувилелди, шериквилелди. АДАЙ, АДАК, АДАКАЙ, АДАЛ, АДАЛАЙ ам тIварцIиэвездин падежрин формаяр. Кил. АМ. АДАЛАТ араб, сущ.; -ди, -да дуьзвал, гьахълувал. Кьиникь са затI туш хьи акьван, - Адалат чаз хьана масан. Е. Э. 1877 - йисан бунтариз. Ярагъ Мегьамедан фикирдалди, имам никай хьайитIани хьурай, анжах ада мусурманвал, азадвал ва адалат тухузвай женгиник цIийи къуватар кутурай. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Лезгияр кьве патал пай хьунин тахсиркарар лезгияр я: абур адалатдин суфрадив геж агатна. 3. Р. Веси. Тахьай чIавуз адалатни гьахъ-дуван Тахсирар бул тада чна вахтунал. И. Ш. Кьудар. Вилик бармак эциг, фагьум хъсандиз, Куьз кьит жезва чилел гьахъвал, адалат? Ф. Н. Вахт атанва. АДАЛАТЛУ туьрк, ктаб, прил. гьахълу, дуьзвал гвай. Чил я кIеви, кьакьан я цав, Чи къуватар гумач хьи чав. Адалатлу гьаким патав, Акур и дуван акутIун. М. А. Мегер гужар хьанан тIимил... Вучда кьуна ахтар, кьинер, - Адалатлу дувани амач. Ф. Н. Халкьар ажеб хьанва аси. Синоним: гьахълу, гьахъвал гвай. Антоним: адалатсуз. АДАЛАТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера. яшайишда къанун, къайда хуьзвай гьал Ярагъ Мегьамеда вяз ийизвай барабарвал ва адалатлувални зегьмет чIугун тавуна жемятдив агакьдач. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Абур ( намуслу инсанар - А. Г.) инсандин лайихлувилин, гъейратлувилин, намуслувилин, адалатлувилин даяхар я. Ш. Ю. Салам, юлдаш министр. Синоним: гьахълувал, дуьзгуьнвал. Антоним: адалатсузвал, гьахъсузвал. АДАЛАТЛУВИЛЕЛДИ нар. адалатлувал гваз, аваз. Гила садани са кIвалахни адалатлувилелди ийизмач. Р. Синонимар: гьахълувилелди, дуьзгуьнвилелди. Антонимар: адалатсузвилелди, гьахъсузвилелди. АДАЛАТЛУДАКАЗ нар. адалатлу яз. Тухванвай кIвалахдин тежрибадикай тарсар хкудунин ва халкьдиз, адан тIал алай месэлариз талукь яз арадал къвезвай гьалар фикирда кьунин бинеделлаз милли гьерекат адалатлудаказ кIвачел ахкьалдарун лазим я.. Самур, 2001, №4. Синонимар: гьахълудаказ, дуьзгуьндаказ. Антонимар: адалатсуздаказ. АДАЛАТСУЗ туьрк, прил. адалат авачир. Адалатсуз къази я вун, девран, гьей! Е. Э. Девран, гьей! Адалатсуз гъакимри зун гужуналди и мусибатдин кардик тахсиркар авунва. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. [Саяд]: Яс хьуй квез свас рекьемаз, Адалатсуз дуванбеглер! И. Гь. Саяд. Гьар гьи дин гвайбурун хьайитIани адалатсуз гъукум вижесуз кар тирдан гъавурда туна. ЛГ, 1992, 25. IV. Синонимар: гьахъсуз. Антонимар: адалатлу, гьахъ гвай, дуьзгуьн. АДАЛАТСУЗВАЛ ктаб., сущ.; -или, иле; -илер, -илери, -илера гьукуматдин дережадин месэлаяр гьялдайла гьахъсузвал. Ада а девирдин социальный ( ичтимаи, жемиятдин) кьурулушдин дуьз туширвилел, адалатсузвилел, девлетлуйринни кесибрин арада авай барабарсузвилел вичин разисузвал ашкара малумриз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. ГьикI хьурай рикI секин, ам рикI ятIа, Адалатсузвал кьатIузвай вили, Гьатзавай тахсир квачир инсан цIа, Ийизвай акьул авайди дили? Б. С. Кьарай къвезвач рикIиз зи. Артистди Айдын бахтикъара авур обществодин адалатсузвал, инсафсузвал жанлудаказ, таъсирдайвал къалурнава. ЛГ, 2001, 12. ХII. Синоним: гьахъсузвал. Антоним: адалатлувал. АДАЛАТСУЗВИЛЕЛДИ нар. адалатсуз гьалда аваз. Адалатсузвилелди авур кардин иеси пис нетижадин иеси жеда. Мисал. Синоним: гьахъсузвилелди. Антоним: адалатлувилелди, дуьзгуьнвилелди. АДАЛАТСУЗДАКАЗ нар. адалатсуз гьалда (аваз). Синоним: гьахъсузвал. Антоним: адалатлувал. АДАЗ, АДАН ам тIв-эв.. падеждин формаяр. Кил. АМ. АДАХЛИ || -аДАХЛУ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) гададиз кIан хьанвай руш ва я рушаз кIан хьанвай гада. Бахтлу хьуй ви яргъа л сефер, Адахлидин тIвар я Жафер. X. Т. Са руша дурнадиз. Башламишна и кар хуьруьз малум жез, Рушари чпин адахлуйриз лугьуз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Операдин фабула икI я: Къарибазни Шагьсенемаз ахварай садазсад акуна, абур сад-садал ашукь жезва. Къариб вичин адахли жагъурун паталди рекье гьатзава. А. М. Театрдин шаир. 2) жув халкьдин арада тухудай адетрал, къанунрал амал тавуна гададихъ галаз чинеба алакъада авай руш. АДАХЛИ || АДАХЛУ прил.; жуван уьмуьрдин юлдаш хьана кIанзавай.... адахлу гада къачагъ хьана тамара гьатнавай и руша кьил гьикI хкажзава. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. АДАХЛИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера адахли тар гьал. Адахливал хиве къун регъят кар туш. Р. АДАХЛУ нугъ., кил. АДАХЛИ. АДАХЪ, АДАК ам тIварцIиэвездин формаяр. Кил. АМ. АДВОКАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра суддик квайдан тереф хуьзвайди, адан векилвал гвайди. Гзаф дуьшуьшра адвокатар чарасуз я. Р. # савадлу ~, мергъяматлу ~, ~ кьун, адвокатдиз гьакъи гун. Синоним: векил. АДВОКАТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера векилвал. АДЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) вирида чпин яшайишда, дуланажагъда амал ийизвай, къанун хьана кьиле тухузвай са гъихьтин ятIани кар, кIвалах. Гьич тахьайтIа, чаз мелез къведай хъсан адет ава. А адет халкьди бажагьат чIурда. Гь. Къ. Четин бахт.. Эй Сулейман, ахьтин папар Жедай адет я мад санбар. С. С. Кьулан СтIалрин кустарнада. Аку и лезгийрин адет: Юзбаши сад, цIуд комитет. С. С. Чи гьар са кар къешенг хьана. Бубайрин хъсан адетар ян тагана кьиле тухун чи буржи я. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Сусан тупIухъ тупIал акалдай чIавуз Мегьмет-Эмина чаз ихьтин са адетдикай хабар гана: туьркверин арада жегьил касдиз свас це лугьудайла, адан тупIухъ тупIал акализ я диде, я вах ва я маса мукьва кас герек я. Гъ. Садыкъи. Истамбулдиз сиягьат. Лезгийрихъ са хъсан адет авайди я. Эгер са касдиз ви са затI лап бегенмиш хьанватIа, ам адаз багъишда. С. Зазни хуш я ви шаламар. Лезгийрихъ са адет ава: жегьилди, Руш жагъайла, вахт атайла мехъеррдай, - Ядни вучиз гъизвач лугьуз къайиди, Квар къачуда, гадарда ам пенжердай. М. Б. Кварар. 2) хесет. Дегиш хьанва адетар вуч, Садакай сад къурвах хьанва... Ф. Н. Хьел къуьнелай... Вуж атайтIан, гъадан адет кьуна на, Жуван адет, эдеб гьина туна на! Н. Самури. Лезги, вавай жузан за Синоним: къайда. * адет патал нар. чарасузвал авачиз, са гъихьтин ятIани вичин гьараздалади, гьахъ-гьисаб дуьз хьурай лагьана. Рекьяй физвай фекьи инал капI ийиз акъвазна. КапI авурдалай Кьулухъ, ада, чIана адет патал, чи ихтилатриз шериквал авуна. С. С. Жувакай ихтилат. Колхоздин ревкомиссияди Сулейманни адет патал чпихъ галаз тухуда. И. В. Чирхчир. Амма гьелелиг адаз цIийидахъ галаз алагъ-салагъ туькIуьриз кIанзавачир. ГьакI адет патал «хвашгелди» лугьудай тегьерда гададиз са вил яна, ам вичин иеси уьтмиш хьайи патахъ элкъвена. Б. Гь. Заз эвера. * адет яз арал. къайда хьанвайвал. А чIавуз, адет яз, ана колхозди са къад-яхцIур гектарда техилар цазвай. 3. Э. Зардияндин дустар. Адет яз, диде-бубайриз, чпин веледрин тариф авурла, хуш жеда.... Б. Гь. Заз эвера. АДЕТДИН прил. са квелди ятIани кьетIенвал авачир.... хва кIвализ фу нез хтайла, адан вилик кьве кака эцигна: сад адетдин, муькуьди -яру ранг янавайди А. Къ. Жуьгьенар АДЖАМ араб, сущ.; -ди, -да араб гьарфар бинедаваз чкадин чIалариз туькIуьрнавай алфавит. Ада тадиз-тадиз аджамдин гьарфаралди "дир " кхьена. Гь. Къ. Четин бахт. АДИ 1 прил. вини дережадин. КIанзава секин уьмуьр лап ади, Гьа-гьа вахтунда хьана кIубанни. Б. С. Залан хиялар. АДИ 2 кIус гьич са кIусни. Хъуьлуьдавай Агъарзади Яб гузмач хьи регъуьз ади. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Куьне куь девран кьванни шаддиз, инсанрин дережада аваз гьала. Ади ажузвалмир гьа! Мад зун ахгакьдай вахт амач. Гь. Къ. Четин бахт. Зи дустуни вичин дерди туькIуьр лугьуз минетна заз, «Ваъ» - хьайи туш садаз ади, Инал куьмек хьанач адаз. Ж. Зани гила ийизва хъел. Ви чанда тIал, ви кьилел къал, Такурай заз ади, КцIар. С. К. КцIар. Къучи Салманан мажарайрикай Халкьдин сиверай ван къвезмач ади... А. Къ. Къучи Салман. Синонимар: буьркуьллагь, ерли, зерре, гъвелни, кIусни, мискьални, стIу, тварни, эсиллагь. АДИЛ араб, прил.,; шиир 1) адалатлу, инсаф авай. # ~ инсан, ~ мугьман. Адил дуванар гъилевай, Гвайди я вун сан, эфенди. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. Вуч чарайин, и дуьньяда Магьрум кас ажуз хьана хьи, Адил гьаким яз аквада, Ерли яб тагуз хьана хьи. М. А. Вуч чарайин? Эй Сад-Аллагь! Ви гъилева кьисметар, Вуна гьяла вири адил мизандал. Ф. Н. Аллагьдин тIвар мецел алаз. 2) (чIехи гьарфуналди - А) эркекдин хас тIвар: Адил сущ.; -а, -а; Адил муаллим илимрин кандидат я. Р. Синоним: адалатлу, гьахълу. Антонимар: адалатсуз, гьахъсуз. АДЛУ туьрк. прил. виридаз чидай, вирида гьуьрметзавай. Ахцегьа машгьур, еке гьуьрмет къазанмишнавай адлу инсанар гзаф ава. ЛГ, 2001, 10. I. Синонимар: ад авай, машгьур, тIвар-ван авай. АДЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера машгьурвал. Кьилел-кIвачел акъвазарнавайбуру, багьа мугьманриз кIвализ теклифзавай, адлувилиз килигна, кутугай чкайрал ацукьарзавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. АДМИНИСТРАЦИЯ урус, сущ.,0; -ди, -да 1) дуланажагъдинни экономикадин ва политический рекьяй уьмуьр сад тир сергьятар авай чка. Храхуба Мегьарамдхуьруьн райондин ЦIийи хуьруьн администрациядик акатзава. Д. Шерифалиев. "ГъвечIи чилин" чIехи къазаяр || ЛГ, 2000, 6. IV. 2) дуланажагъдинни экономикадин ва политический рекьяй уьмуьр ва сергьятар сад тир чкадин кьиле авайбур. Администрацияди налогар вахтунда кIватIзава. ЛГ, 2000, 20. VII. Кьурагъиз гьахьзамазди, райондин администрациядин дараматдин кIаникай... тарар аквада. ЛГ, 2001, 19. VII.... Махачкъала шегьердин администрацияди квез... мискIин ачухунин шадвилин межлисдиз атун теклифзава. ЛГ, 2001, 16. УПР * администрациядин кьил [урус глава администрации] сущ.; администрациядин виридалайни кьиле авайди, къуллугъдиз чIехиди. Администрациядин кьил Р. Гьажалиев вични хъсан спортсмен я. Адаз азаддиз къуршахар къунай спортдин мастервилин дережа ава. Р. Набиев. Вилик мадни гзаф крар кума || ЛГ, 2000, 20. VII. АДМИНИСТРАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра идарадин чIехиди. АДРЕС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсан яшамиш жезвай, идара авай чка. Йикъа виш чар кхъейтIани, Ви адрес заз икрагь жедач. А. С. Йикъа виш чар... Яргъа аватIа, лагь адрес заз ви. А. Ал. Муьжуьдар. АЖАЙИБ 1 араб, прил. 1) гуьзел, гуьрчег мешребралди инсанар гьейранардай. Дустуни ваз са ажайиб Савкьват ракъана. Е. Э. Чуьхвер. 2) мягьтелардай. Фагьумайла, ваз, фугъара, ажайиб кар хьана хьи. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Вичел алай таза либас, ХупI ажайиб вун я сарас. Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. Ни акъудна и женг, тIурфан... Къарагъна чи Табасаран, Им лап ажайиб женг хьана. С. С. Чи гьар са кар къешенг хьана. Гьакъикъатда и кар мумкин тушир, амма халкьдин яратмишунра лап ажайиб вакъиаярни пайда хьун мумкин тир. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. Синонимар: интересный, къариб. АЖАЙИБ 2 нар. еридиз вини дережада. Душмандиз ам ширин хьана. ХупI ажайиб кьуруни хьана. Е. Э. Къах тIуьр кац. Ажайиб къвез фида дуьнья, Я вилик, Кьулухъ тийижиз. С. С. Вуч яцIуз кьадай авам. АЖАЙИБВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) еридиз вини дережа тир гьал. # ~ хуьх, ажайибвилел гьейран хьухь. Рушан ажайибвили зун гьейранарна. Р. 2) гьейранвал. Синонимар: гуьрчегвал, къарибвал, гуьзелвал. Антоним: эйбежервал. АЖАЙИБВИЛЕЛДИ нар. ажайибвал хас яз. Синонимар: гуьзелвилелди, гуьрчегвилелди, гьейранвилелди, къарибвилелди, Антоним: эйбежервилелди. АЖАЙИБДАКАЗ нар. гуьрчегдиз, гуьзелдиз. Ажайибдаказ рахада вун... Р. Синонимар: гуьрчегдаказ, гуьзелдиз. Антоним: эйбежердаказ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
