| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка 3 [зэ] урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра лезги алфавитдин цIусад лагьай гъарф. И гьарфуни кьве фонема-сес къалурзава: 1) <з> ( зур, зав, зи), юкьва ( азар, базар), эхирда ( варз, къаз, лаз), 2) <дз> (зизи: [дзидзи]). з 1 падежриз дегиш жедай чIалан паярин гунугин падеждин формадин эхир: гъилиз, стхадиз, цавуз, гъуьлуьз, къазраз; гъилериз, стхайриз, цавариз, гъуьлериз, къазариз; пудаз, вадаз, иридаз; заз, ваз. з 2 глаголдин мурадвилин формадин аффикс: къачуз, тухуз, нез, хъуьрез, ацаз, гатаз. з 3 прилагательнийрикай наречияр арадиз гъидай суффик: яру + -з - яруз, хъипи + -з - хъипиз. ЗА, ЗАЗ, ЗАВ, ЗАЛ зун тIварцIиэвездин падежрин формаяр. Кил. ЗУН. ЗАВАЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кьиникь, телеф хьунухь. Дуьньяда инсан жедани Ажал, завал, агъри авачир? Е. Э. Дуьньядиз. Кьве сеферда дуьньядиз экъечIай гъайван! Вун мичIивиляй, завалдикай хкатна, экуь дуьньядиз экъечI хъувуна. А. Сайд. Хайи гичин. 2) зиян, хата-бала. Акьул тушни бес инсан Завалрикай хуьдайди. X. Т. Сунани Къурбан. Хъсан уьмуьрдихъ авай чи умударни артух хьанай, амма чи кьилел маса завал атана. ЛГ, 1996, 6. XII. ЗАВАЛЛУ туьрк, прил. гзаф пис нетижаяр жедай. Амма вири и заваллу тир йикъар, Са куь ятIа адан рикIяй жигизва. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ЗАВАЛУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -ин, -а || ая, -рай -мир; завал авун, завал тавун, завал тахвун, завал хъийимир 1) чан аламачир гьалдиз гъун. 2) хата-бала арадиз гъун, зиян гун. Заз и сефер гъамарикай завалмир. Е. Э. Багьалу яр. З ЗАВЕДЕНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са квел ятIани машгъул идара. Школайрин, аялрин идарайрин, кIелдай заведенийрин руководителрин хиве иллаки кьетIен жавабдарвал гьатзава. ЛГ, 2001, 22. XI. ЗАВЕДИШ урус, рах. || ЗАВЕДУЮЩИЙ. || ЗЕВЕДИШ рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин са рекьяй агьалийриз къуллугъ идара ийизвай чкадин чIехиди. И кIеретIни Мамед Жаферовакай, МТФ-дин зеведиш Сиражакай ва складдин зеведиш Эседакай ибарат хьана... И. В. Чирхчир. Иесиди жаваб гана кIубандиз: Им зи цIийи зеведиш я, дамах я... Ж. Шикилар. Кьвед чаз, сад квез.... гьа и арада адан рикIел вичин кабинетда складдин зеведиш ацукьнавайди хтана, А. Р. ПIинияр. Дербентдиз агакьайла, курсарин зеведиш Камсият муаллимди рушар хушвилелди кьабулна, абур общежитида динжарна. ЛГ, 2000, 10. VIII ЗАВЕДУЮЩИЙВАЛ || ЗЕВЕДИШВАЛ рах., сущ.; -или, -иле; -илер, -илер, -илери - Эхир Нямет тайинна Накь зеведишвиле квез! Ж. Чун паталди виликан.... ам вичин хуьре врачебный амбулаториядин зеведишвиле тайинарна. ЛГ, 2001. 22.II. ЗАВОД (ЗАВУТ рах., куьгь.) урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майишатда лазим шейэр акъуддай механизамламишнавай чIехи кархана. - Эхь, яда, чи хуьруьнви я. Заводда яни, Гьина яни кIвалахзавайди тир. Б. Гь. Заз эвера Къамкъама завут кIвачел ахкъудна кIанзава, четин месэла я. Гь. Къ. Четин бахт. ЗАВУЧ урус [заведующий учебной частью], сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра; школада муаллимри лазим къайдада тарсар гун идара ийидайди.... сельсоветдин председатель, школадинзавуч районриз зенгер ягъиз алахъзава, амма сакIани... жезвач. Гь. М. Им къван, имни терез. ЗАВУЧВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери завучдин пешекарвал. 1966 - йисалай къенин йикъалди Шагьабудин муаллимди Мегьарамдхуьруьн райондин Советский хуьруьн юкьван школадин сифтегьан классрин завучвиле кIвалахзава. ЛГ. 2003, 1. V. * завучвал авун гл., ни завуч яз кIвалахун. ЗАВХОЗ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьукуматдин идарада майишатдин чIехиди. Анжах са Мегьамедаз, школадин виликан завхоз Мегьамедаз са лакIабни алач. А. Р. Вертолёт Мегьамед. Школадин завхозди уборщицайрив пол чуьхуьдай пекер вугун тийиз, инжикли ийиз, а кесибарни чпин кIвалерай пек-лек гъуниз мажбуриз хьана. Ш. Исаев. Завхоз. ЗАВХОЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илер, -илери, -илера завхоз тир гьал. Адаз завхозвал гзаф бегенмиш хьана. Р. * завхозвал авун гл., ни завхоз яз кIвалахун. ЗАГЪ || ЦАГЪ сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара кьел хьтин минерал. ЗАГЬИД араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ибадатдал машгъул, вири лезетрикай къерех хьанвай кас. Гьинва алим, гьинва абид, гьинва загьид уьлкведа?! Е. Э. Алкьвадар гьажи Абдуллагь эфенди кьейила. ЗАГЬИР араб; ктаб, прил. 1) тайин, ашкара. 2) (чIехи гьарфуналди - 3) эркекдин хас тIвар - Загьир. * загьир авун шиир, гл., ни вуч тайин авун, ашкара авун. Ихьтин бажарагълу ва викIегь щаир вуч кас ятIа, адан ери-бине газет кIелзавайбуруз загьир авун за зи рикI алай дуст Мегьамед Гъалиб Садыкъидивай тIалабзава. Р. Гьайдаров. «Къаф дагъ хьиз акъвазна ам...» * загьир хьун. гл., вуж-вуч ашкара хьун, чир хьун. Гила эхир заман мукьвал жезвайди чаз загьир хьанва. Е. Э. Алкьвадар гьажи Абдуллагь эфенди кьейила. Эхир заман мукьвал хьай чIал Гила чаз загьир хьана. Е. Э. Гьинава? ЗАГЬИРУН гл., куьгь., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; загьир авун, загьир тавун, загьир тахвун, загьир хъийимир тайинарун, чукIурун. Дин загьирна на Куьредиз, Фасикьар жеч вахь галаз дуьз, Илим кьур кас гьич жеч ажиз, Я шейхерин Шейх, Мегьамед. X. Къ. ЗАДАЧА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра месэла (гьял авуна кIандай). # ~ гьялун, ~ кхьин; математикадин ~, химиядин ~. ЗАЕ || ЗАЙ ||ЗАЙИ || ЗАЯ араб ~ * зайи [зая] ун □ авун шиир, гл., ни вуж-вуч тахьай гьалдиз гъун, гьич авун, чIурун. Эй Етим Эмин, Зайи уна дин, бес вун дуьньядин Квехъ гелкъвезава? Е. Э. Пагь, чи уьмуьрар. * зае [зай] хьун шиир, гл., вуч кур хьун, чIур хьун. Зае хьана жегьил уьмуьр ви бада. Е. Э. КIани яр. ИкI бес чи акьул Лап зай жезава. Е. Э. Пагь чи уьмуьрар. ЗАЁМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са тайин шартIаралди пул буржуна вугайди тестикьардай чар, документ. Заёмдай пул акъатна. Р. ЗАЖИГАЛКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра газдин, бензиндин цIалди пIапIрусдик цIай кутун патал ишлемишдай алат. Зажигалкадин экуьналди дакIардай кIвализ чинрал кьеркьел алайбур гьахьзава. А. И. Къарачияр. ЗАИЛ * заил авун туьрк, т-б, ктаб, гл., вуж квадарун. СиратIдилай мийир заил, Заз са куьмек ая, я Ребби. А. Гь. Минажат. ЗАЙИ || ЗАЯ кил. ЗАЕ. ЗАЙИФ араб, прил.; 1) къуватсуз. Етим Эмин зайифя, гьал авачир. Е. Э. Къавумдиз. Зун хьиз зайиф, гьал перишан хьайиди... атуй. Е. Э. Веси. Садан гьал я гьакьван зайиф, ИкI фад рекьиз ам лап гьайиф. Эй Сулейман, ая тариф, Эгьли гьидаят я фекьи. С. С. Фекьийриз.... кьекьемар ацукь хьана, агаж хьанвай зайиф, экуьхъипи вилер, кьибле пата дагъдин ценерив гвай тамун кIапалриз ва гъвечIи кьурух векьериз килигзавай. А. Ф. Бубадин веси. Квар къуьнеллаз булахдал физ ви кIвачерин гьайиф тушни, ЦIувадни гьич яш тахьанвай ам къазвай вун зайиф тушни. Ас. М. Гъезелар. Инани сарари жакьвадай, руфуни цIурурдай затI гьат тавурла, кач чуьнуьхдай, къакъуддай рекьерихъ къекъвез, вичелай цIудра чIехи ва къуватлу балкIандални калел вегьез, вичив гекъигайла хейлин гъвечIи ва зайиф вечревни кIекрев кикIиз пехъи жедай. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) начагъ. 3) еридиз агъуз. Девлетлу спонсоррин пулунихъ акъудзавай ктабар, адет яз, зайиф я. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. 4) гурлу тушир. Алимегьамед вичин литинин къене гьахьна ацукьнавай, ада явашдаказ кифил язавай ва гъамлудаказ зайиф ванцел манияр лугьузвай. А. Ф. Лянет. Еддилиг лампадин экв зайиф я. А. А. Лезгияр. * зайиф хьун гл., вуж-вуч 1) зайиф гьалдиз атун. Къулавай цIай хьанва зайиф. А. Къ. Хуьре ХъуьтIуьн йиф. Сувар Сефтерахъ галаз хъфейдалай кьулухъ кьуьзуьди лап зайиф хьанва лугьуда. Гь. М. Им къван, имни терез. 2) начагъ хьун. * зайиф авун гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рин, -мир; зайифар авун, зайифар тавун, зайифар тахвун, зайифар хъийимир 1) зайиф гьалдиз гъун.... фронтда хьайи кьван хирери зайифарнавай буба кьвед лагьай хва хьайи са тIимил вахтундилай кечмиш хьана. Б. Гь. Заз эвера. 2) еридиз усаларун. ЗАЙИФВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера зайиф тир гьал. На зи зайифвилерикай Са хабар це дустуниз. Е. Э. Дустуниз хабар це. Адан нагъв акьалтнавай гьакI ахъазвай вилериз са вуч ятIани лугьуз кIанзавай хьиз тир, амма зайифвилин лишан тир ажи стIал аватиз кичIела адавай гьа вилерни юзуриз хъхьаначир. Гь. М. Им къван, имни терез. Синоним: къуватсузвал. ЗАЙИФВИЛЕЛДИ нар. зайифвал аваз. Синонимар: зайифдиз, зайифдаказ. Антоним: гужлудаказ. ЗАЙИФДИ прил. зайиф тирди. пачагь зайифди хьайила, уьлкве чкIида. Куьн чкIимир, лезгияр! 3. Р. Веси. Жегьил шаиррин произведенидин чIал векъиди, зайифди хьунихъ маса себебни ава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. ЗАЙИФДИЗ нар. зайиф яз, зайиф гьалда. Къиравдин кIусар чебчпив лап зайифдиз ккIанва. 3. К. ТIебиат чирун. Синонимар: зайифвилелди, зайифдаказ. Антоним: гужлудаказ. ЗАЙИФДАКАЗ нар. зайифвал хас яз. Эквер гагь-гагь абурун Зайифдаказ аквазва. Ж. Хъсан... И сеферда чавай гьа зайифдаказни адан кьилел атай са дуьшуьшдикай суьгьбет тавуна акъвазиз жедач. М. Б. Кепеюгъли Гитлер. Синонимар: зайифдиз, зайифвилелди. Антоним: гужлудаказ. ЗАКАЗ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са вуч ятIани жуванди хьун патал авунвай гьерекат. # ~ кьабулун, ~ кьилиз акъудун. * заказ(ар) гун гл., ни вуч са вуч ятIани жуванди хьун патал авунвай истемишун, тIалабун Вичиз магьутдин чухва гуьмуьшдин везнеяр заказ гана. 3. Э. У ртах цаз тадани. И арада емекханадиз дамахар гвай жегьил пуд гада гьахьна. Абурукай сада, къецел кабабар ягъзавайбуруз чпин кьилди заказ гана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: заказун. - Квахь гьа, кьейди! ХупI заказар гуз чида ваз. На лугьумир. На лагьайтIа, вун рекьида... Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. ЗАКАЗУН гл., ни вуч; -да, -на; -ин, -а || ая, -рай, -мир; заказ авун, заказ авун, заказ тавун, заказ тахвун, заказ хъийимир са вуч ятIани жуванди хьун истемишун, тIалабун. # костюмар ~, Москвадиз билет -. Синоним: заказ гун. ЗАКАЗЧИ цI., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -ийра заказ авурди, ийидайди. Совхоз тракторрин заказчия. Р. ЗАКАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) жемятди вичин йисан доходрилай фекьидиз, кесибриз гузвай пул ва я адаз барабар техил. Гатуз йигаррин макъамда, КIватIдайд я закат и фекьи. С. С. Фекьи. КIелзамазди са элифар, Закатдикай рахаз гафар. С. С. Фекьияр. Ни кIватIайтIан гзаф закат, Гьам я лап къегьал, фекьияр. С. С. Фекьийриз. 2) куьгь. кесибрин аялриз кIел-кхьин чирдай фекьийриз гузвай гьакъи. Эгер са алимди хуьре фекьивал ийиз тарсар гузвачиз хьайитIа, адаз закатни гудачир. Гь. Садыкъи. Сифте цIирер. ЗАКАТI нугъ, сущ.; дегьре. ЗАКОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри 1) халкьди, жемятди кьилиз акъуддай везифаяр ва халкьдинни гьукуматдин идарайрин араяр алакъаламишдай рекьер, адетар къалурдай чешме. Им яни, къанлу, квехъ авай закон - Гунагьсуз ислягь инсанар тукIун?! X. Т. Гурхана. Гьайиф хьи, вирида гьамиша законриз гьуьрмет ийизвач. К, 1988, 27. XI.... адан кIваляйни гила автомат акъат хъувурла, суддини адаз пуд йис дустагъ закондин бинеделлаз гана... Я. Къафаров. Автомат. Зунни закондин вилик тахсирлу жеда Я. Къ. ЧIал чидач. Закон пулдихъ маса къачузвай... Я. Къафаров. Закон пулунихъ. - Чухда са бязи инсанриз са вуч ятIани закондив кьан тийидай кар ийиз кIанзава. АкI кьиле фидач эхир! Я. Я. Агалай сандух. Жедач, секиндиз гаф атIана адан Мирзехана, закондалди вун бубадивай чара я. 3. Гь. Бубадин кIвал. 2) чан алай ва алачир тIебиатдин инсанрилай аслу тушир гьал(ар). Синоним: къанун. ЗАКОНЛАМИШУН цI., гл., ни вуч закон тир гьалдиз гъун. ЗАКОНЛУ цI, прил. закондалди ихтияр авай.... вун зи законлу паб яни? А. М. Приватизация. ЗАКОНСУЗ цI., нар. къанунрал, законрал амал тавуна.... и чил са бязи кIуфал кIвенкIв алай, девлетлу кьуд-вад хизанди законсуз кьунва. ЛГ, 2000, 24. II. ЗАКОНСУЗВАЛ цI., сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера закон авачир гьал. ЗАКОНСУЗВИЛЕЛДИ и!., нар. закондив кьан тийидай. жуьреда. Синоним: законсуздаказ. ЗАКОНСУЗДАКАЗ цI., нар. законсуз гьалда, законсуз гьал хас яз. Синоним: законсузвилелди. ЗАКЬУМ араб, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра 1) куьлуь кIус (недай затIунин). Халкь закьумдихъ маса ганвай хаиндив Вахтуналди алцурариз тамир жув... Х. X. Халкь закьумдихъ маса ганвай хаиндив. ЗАКIАЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) це лагьанвай рушахъ акалдай тупIал; 2) къаш авачир тупIал. ЗАКIАМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра метIелай кIегьебдал кьван кIвачин пай. # кьецIиларун, ~ кIевирун. Синоним: занг. ЗАЛ 1 сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра эркекдин хас тIвар - Зал. ЗАЛ 2 зун тIварцIиэвездин чкадин II падеждин форма. Кил. ЗУН. ЗАЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) собранияр ва я гьукуматдин маса мярекатар тухун патал гзаф инсанар гьакьдай еке кIвал КилигайтIа, ламувилинни гьекьедин ни авай залдик къал ква. А. А. Лезгияр. Атабекова залда ацукьнавай алим рушарилай башламишна виридан гъилер кьуна, ацIай ванцелди виридаз вичин тIвар лагьана. Къ. М. Хайи чилин таватар. ИкI лагьайла, залда гъатайди къиямат я. М. Гьуьсейнов. Дагъуетандин музыкантар гьеле хъуьрезма. 2) яшамиш жезвай кIвалера тавхана. ЗАЛАН 1 Зал хас тIварцIин талукьвилин падеждин форма. Кил. ЗАЛ1 . ЗАЛАН 2 прил. 1) кьезил тушир. Залан парар Хьана гъамар. Е. Э. Гуьзел Тамум. Риза гъиле залан магъ аваз, я къужах ацIурна самар гваз, ялизялиз кимел хкведай. А. Ф. Риза. Са шумуд вацран къене залан кIуртарин, кавалри къене яшамиш хьайи хуьруьн халкьарин кефияр ачух хьанвай. А. Ф. Риза. Балакерима залан чемодан гъиликна. 3. Р. Самур вацIун кьибле пата (Тарихдин роман) Гамишдиз вичин крчар гьикI залан туштIа, зазни а чIуру хъчарни кул-кусар са манийвални туш. Б. Гь. Заз эвера. Антоним: кьезил. 2) куьч. сагъламвилиз гзаф зарар гудай, пис. И дуьньядин гьава залан азар я. Е. Э. Багьалу яр. Гила ам аял тушир, бегьем жегьил тир, хуьре, вич виридаз чидай чкада, чарабуруз йикъал кIвалахун адан рикIиз залан тир. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Тади куьмекдиз бедбахтвилер, бедендал залан хирер, цIай кьуникди бедендал хирер хьанвайла... эверда. ЛГ, 1997, 19. XII. Синоним: агъур. * гъилел-кIвачел ~ хьун; руфунал ~ хьун; япарал ~ хьун. * залан камар сущ. явашдиз ва муькIуьвилелди къачузвай камар. Ахьа ва залан камаралди физвай Сабираз кьулухъай килигайла, заз акI жезвай хьи, гуя зи виликай раган пад физва. 3. Гь. Лезгийрин риваят. * залан кIвалах сущ. сагъламвилиз зиянлу кIвалах. -КIвалах заланди я. 3. Э. Уртахан цаз тадани. * залан хьун гл. 1) вуж-вуч терездал чгугвадай агъурвал хкаж хьун. Эхиримжи вацра зун са хейлин залан хьана. Р. 2) низ вуж-вуч такIан хьун. Адаз вичин стхадин агалкьунарни залан жедайди я. Р. ЗАЛАНАРУН гл., ни-куь вуж-вуч залан гьалдиз гъун.... шаирри инал чна къалурай хьтин гафар кутуналди чпин шииррин чIал заланарзава. М. М. Гьажиев. ЧIалан илимдин гьакъиндай... Азадвал - фу я. Ам гзаф тIуьна, руфун заланармир. 3. Р. Веси. ЗАЛАНБУР залан прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма; кьезил тушир. КIарасар заланбур я. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 |
| |||||||
|
