| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка АЙГЬАНА союз эгер. Айгьана, авуртIа са жизва гьуьжет, Денбеден жаллатIдин тур жедай кьисмат. Ф. Пуд хали. Айгьана, са нин ятIани тIалабун кьилиз акъудиз тахьайтIа, Фейзе бадеди Тамам са вацра а кардикай хиялардай ва хажалат чIугвадай. 3. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. КIан хьайитIа айгьана - Хесет я чи накьвадин... А. Ал. Какаяц. Гьерекь - закай, - викIегьдиз рахана Хийирбег. - Айгьана хьайитIа, тушни? - галачир хъверна хабар кьуна ЦIирима. М. Ш. Айгьана акI хьайитIа, валлагь, зун бубади тукIвада, - лагьана руша. Гь. Къ. Четин бахт. Гафар рикIел хуьз тахьайтIа айгьана, Са бязибур тикрар хъийин, дуьз хьурай. Л. Н. Сир ахъаюн. Синонимар: нагагь, эгер. АЙГЬАРАЙГЬА! межд. наразивал, мягьтелвал къалурдай гаф. Элкъуьрзава зун кьамчиди уьмуьрдин, Айгьарайгьа, зунни куьн хьиз инсан я. А. Ал. Бендер. АЙИБ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кутуг тавур, абурсуз, намусдик хкIадай кар авурдаз туьгьмет, туьнбуьгь. Жуван ар, айибни намус Тийижир авам хъсан туш. С. С. Михеннат. Айибни эхна, хъуьруьнни эхна, АвунатIани адан рикI за тIар. Б. С. Дустагъда авайдан умуд. Гзаф къакъра яна вуна, Чир тахьана жуван айиб... А. Ал. Муьжуьдар. Шамсидал айибни алачир. 3. Э. Муькьвел гелер. Гьайиф хьи, пул хьайила, инсандиз айибдикай къайгъу амач || ЛГ, 1992, 23. IV. 2) ( чIехи гьарфуналди - А) итимдин хас тIвар: Айиб. * айиб авач арал. хьайиди хьана, къайгъу авач. Айиб авач, - фикир авуна ада, - Къведа квезни, гьерекатмир, са вахтар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Де айиб авач. Зал хъуьрейтIани, квез са кеф хьуй лагьана, суьгьбетдив эгечIна. И. В. Зарафатни керчек. * айиб авун гл., ни вуж, вуч авур кар, гьерекат чIуруди яз гьисабна туьгъметун. Юлдашар, зун мийир айиб - Зи къаридихъ вил хьана зи... С. С. Дуьньядикай кефи хана. Айиб мийир, ар чIугуниз Даим вичин пешевайди. С. С. Сад акуна заз. Минет хьуй, зун мийир айиб, Белки, зи гьал бейгьуш ятIа. С. С. Кьулан СтIалрин кустарнада. * айибар авун [гъун, гун] гл., ни низ [нел, квел] туьгьметар, туьмбуьгьар авун. Виликди хьиз, ачух хъуьруьн, къугъунар. Жезмач гила, халкьди айибар гуда... - Куьн патахъай гуда чна чан мегер, -лугьуз айибар гуз чпел хъуьрена. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Айиб мийир, инсан я, - лагь дустариз. Е. Э. Дустариз. * гьар са гуьзелдик са ~ жеда; жузун ~ тахьуй. АЙИБ 2 прил. туьгьмет, туьнбуьгь къведай, абурсуз са вуч ятIани. # ~ гаф, ~ кар. * айиб гафар сущ.; 1) инсандин ягьайрин тIварар квай ихтилатар; 2) экъуьгъуьнар. Айиб гафар авун ваз стIуни кутугнавач. Р. АЙИБАР т-б, сущ.; инсандин кIвачерин арада авай эркеквилин, дишегьливилин лишанар къалурдай бедендин паяр.. АЙИБАРУН аспект. || АЙИБУН гл., ни вуж; -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; айибар тавун || айиб тавун, айибар тахвун || айиб тахвун, айибар хъийимир || айиб хъийимир туьгьмет(ар) авун. Куьне зун айибмир, дустар, завай а макъамдин крар хьайи вахтар садни дуьм-дуьз лугьуз жедач. С. С. Жувакай ихтилат. Рекьехуьлени адаз ванер къведай, Ярмета айибарна лугьуз папар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Уста Нафталиди айибарда гьа, - фикирзавай ада... Гь. Къ. Четин бахт. Эгер чавай хьайитIа са аялвал, Аялар яз чаз аялвал айибда... И. Гь. Чи кьебни я ватан, чи сурни. Лап ЦIару дах лагьайтIани, садани айибдач. Б. Гь. Заз эвера. [Шихкъайиб]. Жемятдини айибдалда, эгер гьа вичи мад гаф дегишрайтIа. Лезги яз Мад экъечIиз жедачалда куьчедиз. И. Гь. Саяд. Я кицI кьейиди, чун цIийи суса айибдачни, са чам хуьз хьанач лугьуз... М. Б. Спелар. АЙИХ туьрк: * айих хьун нугъ, гл., хабардар хьун. Эхирни ракъин нур лап цавун аршдай аватай вахтунда руш айих хьана. А. А. Пад хьайи рагъ. АЙНА 1 фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра 1) гуьзгуь, шуьше. Къапу бажа буьтуьн михьиз айна я. Е. Э. Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. 2) ( чIехи гьарфуналди - А) - дишегьлидин хас тIвар: Айна. * айна хьтин прил. михьи, экуь. Айна хьтин цIару вилер Вун гуржи тават хьана хьи. Е. Э. Хьана хьи АЙНА 2 нар. гьакъикъатда, дугъриданни. - Ам Шагьмаран руш я, - гъавурда туна юлдаш руша. - Шагьмар халу айна жаллатI хътинди я. Синонимар: халис, дугъриданни. АЙНАХАНА куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра; михьи гуьзгуьйрикай винел пад раснавай кIвал. Вун сагърай акьван иер, Айнахана я ви вилер. Е. Э. Зи азиз. АЙНАЯР сущ.; -йри, -йра вилерин экв артух хьун паталди ишлемишдай тадарак. Адал лацу халат алай, вилерал айнаяр гьалднавай духтирдикайни куьмек гуз жезмачир. А. Р. Салам, эллер! Нерин кIвенкIвелай айнаяр алудайла, уьтквем, хци нурар авай, чебни гьакъикьар хьтин чIулав вилер малум хьана. А. А. Пад хьайи рагъ. Бутай бирдан директор Къардашахъ элкъвена, вилерал алай айнаяр ада пелел хкажна... Лап зурба, зеррени гьуьжет алачир агалкьунар, артухвилер, гьунарлувилер ава. Къ. М. Хайи чилин таватар. Бадеди, айнайривай михьи пек гуьцIна, абур вилерал гъалд хъувуна. К, 1988,19. IV. Синоним: чешмегар. АЙРИТМИШУН кил. АЙРУТМИШУН АЙРУ туьрк, прил. маса жуьредин. Гила уьлкведа авайди ви ад я, Нехишар айру, къиметар ви сад я. Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит, Гьиллебазвал имир вуна, Айру хиял чанда туна. Е. Э. Алагуьзли. * айру авун ктаб, гл., чара [ччара] авун. Закавказия, гъакIни Кеферпатан Кавказ Советрин Россиядикай айру авун патал чалишмишвилер башламишнава. С. Мингьажев. Ялавлу уьмуьр. АЙРУВАЛ сущ.; -или, -иле: -илер, -илери, -илера чаравал, кьилдинвал. АЙРУДАКАЗ нар. кьилди, кьетIенвилелди. АЙРУПАЛАН урус, рах., кил. АЭРОПЛАН. АЙРУТМИШ || АЙРИТМИШ: * айрутмиш хьун гл., вуж нивай, квевай чара хьун. Ина тIебиатдин гуьзелвилерикай рахун лазим я. ТахьайтIа абур, хатур амукьна, чакай айрутмиш жеда. Б. Гь. Заз эвера. Чун айрутмиш хьайи тарак, Тахьана гъерикI, Къекьуьгъ, гьанлай жагъида пак Кис тежер зи рикI. Ш. Къ. Рекьяй чар. АЙРУТМИШУН || АЙРИТМИШУН гл., -на, -из, -зава; -а, -мир, -ин, -рай; айрутмиш тавун айрутмиш тавун, айрутмиш тахвун айритмиш тахвун, айрутмиш хъийимир айритмиш туьгьмет( ар) авун. ни вуж нивай, квевай чара авун, къакъудун. Зунни зи хва айрутмишай Вун хайидан буба вак хьуй. Ф. Вуна зун жегьилзамаз кIанидавай айритмишна. А. А. Лезгияр. АЙСБЕРГ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичин чIехи пай гьуьлуьн цин кIаник квай муркIадин къаяб. Айсберг хьиз, авагънач зун... А. Ал. Къула жив. АЙХЬ-УЙХЬ рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри -ра шел-хвал. Адан айхь-уйхьди зун бизарна. Р. * айхь-уйхь авун гл., шел-хвал авун АКА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) гъвечIи тIанур.. НуькI-халади фу чрана акадал, Ядни гана Чигалидин гъилери. И. Гь. Накьан югъ.... халкьдин ам миндадда акьада, Усал акур лаваш багъри акадин. Ф. Н. Гьар са касдиз. Къекъверагдин вил жедайвал акадал, Нефс къатибур, тарашчияр вилик ква. X. X. Къекъверагрин вил... 2) къулан пад.. * акад фу сущ.; тини акадиз яна чранвай фу. Югъ алукьна, садан гъиле такъадин юкь, муькуьдан гъилени фу акадин. И. Гь. АКАДАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на, -из, -зава; -а, -ин, -рай; ахкадарун || акадар хъувун, ахкадармир, акадар хъийимир 1) кьве ва я са шумуд затI сад авуна, абурун кьилдинвал квадарун. Аялди чIахарни кьел акадарна. Р. 2) сад масадавай чара тавун. Адавай дуьз гьисабиз хьанач, акадарна. Р. 3) кIвалахда вахт ахъай тавун. Ада я хъуьтIуьз, я гатуз гьич са югьни акадарнач. Р. АКАДЕМИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чIехи алимвилин тIвар. Са бязи инсанар, чпиз юкъван образование авачтIани, академик лагьай тIварарни къачуз алахънава. Я. Къафланов. А кьил гьикI жедатIа. 2) зарафатни ягьанат кваз, рах. гзаф чирвилер авайди. А хуьруьнбур вири академикар я. Р. АКАДЕМИКВАЛ сущ.; -или, -иле академик тир гьал. Кьин кьазва за. лап къизилдин синидаллаз гьана зи вилик академиквилин шагъадатнама эцигайтIани, за ам кьабулдач, заз ам герек туш, за, гьелбетда, чухсагъул лугьудай... Р. Гь. Чун чаз килигайла. АКАДЕМИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) вини дережадин чирвилер къачун патал юкьван школадилай гуьгъуьниз кIелдай чка. Суьлейман-Сталъский райондин ЦIийи хуьруьн юкьван школа акьалтIарай Гьажиагьмедов Сократ 1989 - йисуз Белгород Шегьердин хуьруьн майишатдин академиядин экономический факультетдик экечIна. X. Кьасумов. Адалай рази я || ЛГ. 2000, 6. VII. 2) илимдин ахтармишунар кьилиз акъуддай чка. АКАДИН прил. акадиз яна чранвай. Фарин гьар жуьреяр ава. Хьран, тIанурдин, чар авай, къатай, як авай, къулан, акадин, ацIуцIаяр, базламачар, пурнияр квай, гьажикIад гъуьруьн, юхваяр, чкалар, шуьреяр, куьтер.. ЛГ, 1992, 23. IV. АКАДУН гл., вуч; -да, -на, -из, -зава; -рай; акад тавун, акад тахвун къваз башламишун. Юргъ акадна хуьрел мичIивал акьалтна. 3. Э. Лацу дуьгуьр. И ванцихъ галаз санал марфни гужлудаказ акадна. Н. М. Къайи стIалрин марф. АКАКЬУН: * тIем [гуж] ~ [акатун]. АКАЛ кил. ГЬАКАЛ. АКАЛУН гл., ни вуч квехъ -да, -на, -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; акал тавун, ахкалун || акал хъувун, ахкалмир || акал хъийимир 1) ни квехъ вуч са затIунихъ масад гилигун. # рапунихъ гьал ~, перцихъ тум ~, чантадихъ еб ~; 2) квехъ вуч вичиз къен авай затI са квел ятIани акьалжун. # гъилихъ тупIал ~, кьилихъ шал ~, гъалунихъ хтар ~ * тум(ар) ~, яб~. АКАТАЙВАЛ нар. фикир тагана, авур, ийидай кардин нетижаяр фикирда кьун тавуна. ЧIалав акатайвал эгечIна жедач. ЧIал ата-бубайри тунвай виридалайни багьа аманат я. Р. Гь. Чун чаз килигайла. АКАТУН 1 гл., -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; акат тавун, акат тахвун, акат хъийимир 1) вуж-вуч ник-квек са вуж-вуч ятIани са нин-куьн кIаник квай гьалдиз атун. # турбаяр чилик ~, цуьквер живедик ~. Аламат жедай кар адан кIвачерик акатай ктаб са гьикI ятIани яргъа л Туьркменистандин баябан къумлухриз акъатнавай. А. Къ. Жуьгьенар. 2) ник вуч са гьихьтин ятIани гьиссди кьун. Имамдин сивик хъвер акатна. А. И. Самур. И арада дишегьлийрик къал акатна. А. М. Вахтунин ван. Адак зурзун акатна... Аминни Сфиэфенди кьейидалай кьулухъ зак къурху акатнава. Гь. Къ. Четин бахт. Хъелни тажубвал акатнавай дидеди Къал-къиж акъуднач: А. Къ. Жуьгьенар.... буба кьвед лагьай хва кьейи са тIимил вахтундилай кечмиш хьана. Адан гьайиф акатна, дидени месе гьатна. Б. Гь. Заз эвера. 3) вуж-вуч квек къурулушдик кваз хьун. Корайш ( къурайш) Меккедай тир тайифа я.. Мегьамед пайгъамбар акатзавай Гьашиман тухум гьадакай я. А. Шихсаидов. Тарихдин эсерриз баянар. Исятда Ахцегь райондик акатзавай Къуруш ( Къуруш эвелдай хьиз Докъузпара райондик акатзава - А. Г.) Европада виридалайни кьакьан хуьр я. И. Гь. Къуруш. Гьайиф хьи, чи лезги районрин алакъадин узелрикай гьич садни сифтегьан цIуд чка кьурбурун жергедик кьванни акатнач. ЛГ, 2000, 10. VIII. 4) инсан вичиз зиян гудай карди кьун. # мусибатдик ~, тIегъуьндик ~, баладик ~. Гьар са инсандин уьмуьрда гагь-гагь ахьтин вахт алукьда хьи, а касди вич садлагьана рекьидай хьиз ва я са зурба мусибатдик акатдай хьиз гьисс ийида А. Къ. Жуьгьенар. Вучиз эхир бедназардик акатна вун, Агъафенди. Ас. М. Гъезелар. 5) кIелдай чкадиз кьабулун. # институтдик ~, техникумдик ~. 6) ихтиярдиз аватун Зак ви са чат кепекни акатнавач. Р. # гъилик ~, гаф ~, жинерар ~, тади кардик цIай акатрай, тIем ~ [акакьун], хурук ~, цIай ~, цIай акатрай. * акатай вуж (вуч) хьайитIани тIв-эв. тийижир(ди), са танишвални авачир(ди). - Килиг, дуст, акатай нин кьил хьайитIани къамир. И. А. Телефондай жагъай свас. Лезги намусдик леке кутаз алахънавай са бязи чалкечирри, чпихъ Ягь-намус авачиз, фагьум-фикир тийиз, акатай вуч хьайитIани кхьизва. ЛГ, 2001, 20. XII. АКАТУН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIани кардик, гьерекатдик хьунин гьал.. Сифте гьам кIвалахда, гьамни куьчеда тIимил дустарин арада авай Сулейман революциядилай кьулухъ вич хьтин кесибрин чIехи жергейрик акатуни адан дустарин ара гегьеншарна, шаирвилин гьуьндуьрвал мадни хкажна. А. Гьажимурадов. АКАХЬАЙ акахьун глаголдин причаст. форма. Кил. АКАХЬУН. АКАХЬДАЙ прил. масадбурухъ галаз фад алакъаламиш жедай. Дирибаш, вичин пешедал рикI алай, акахьдай хесетрин дишегьли Хъуьлуьдрин хуьруьн почтадин начальник Рамазанова Гуьлжегьре я. ЛГ, 1997, 3.I.I. Аялар лап акахьдайбур тир. ЛГ, 1992, 7. III. АКАХЬУН гл., -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир, акахь тавун, акахь тахвун, акахь хъийимир 1) вуж-вуч ник-квек кьве затIунин кьилдинвал амукь тавун. Акахьна миллетар барабар хьана А. С. Хуьруьг Тагьир. Акахьна куь гьарам, гьалал, Хъуьрез халис итимвилял. Ф. Н. Алпандин суракьда. 2) ни-куь ятIани масадан къурулушдик чка кьун. Акахьна балкIандин тIветIер... С. С. Кьве кIвачел къекъведай лам. Эминанни Сулейманан сес Каспидик акахьзава. Ф. Н. Лезгистан 3) вуж нихъ галаз ятIани алакъайралди мукьва хьун. ТIебиатди дагъвийриз Къилих гана акахьдай, Гьатта чара инсандив Стхадив хьиз агатдай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * акахьай дяве сущ. штыкралди, тфенгдин къундахралди, байбутралди, лаш-вагьрамдалди ийизвай дяве. Тилитлида акахьай дявеяр физвай йикъара Ярагъ Мегьамед Согратли хуьре дуланмиш жезвай. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Акахьай дяве тахьана са кIам-шам къакъатна. БалкIанрал алайбур атана, къирмаж илигна базар чукIурна. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Ягъунар башламиш хьана. Ругни гум цавариз акъатна, чилцав мичIи хьанвай. Акахьай дяве тир. Г. Ханов. Гьи терезрал алцумнай. Али Мамедова рота гьикI акахьай дяведиз тухванайтIа, гъадан патахъай суьгьбетзавай макъала фронтдин газетдизни акъатна. ЛГ, 2003, 22. II. * акахьай затI-матI сущ.; нин ник масаданди хьанвай шей. Чпин акахьай затI-матI аватIа, атана хутахрай. Н. А. Кьве рикIин фикирар. АКВАДА, АКВАДАЙ акун глаголдин къвезмай вахтунин формаяр. Кил. АКУН. АКВАДАЙВАЛ нар. аквадай тегьерда. Виридаз аквадайвал акъваз. Р. АКВАДАЛДИ нар. вилерин экуьни гьисс ийидалди. Халкь сад хьана аквадалди Лезгидин рикI шад жедайд туш. Ф. Н. Жедайди туш. АКВАЗ акун глаголдин мурадвилин форма. Кил. АКУН. АКВАЗВАЙВАЛ арал. тайин тирвал. «Куьн, заз аквазвайвал, зи бармакдиз ва шаламриз акси я» - лугьудай. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. Аквазвайвал, месэла гзаф хциди я. К. АКВАМИР акун глаголдин къадагьавилин форма. Кил. АКУН. АКВАН 1 акун глаголдин форма. Кил. АКУН. АКВАН 2 арал 1) тади къачун тийин, фагьумин. Ая хуьрек са тегьерда, Акван, ада вуч эзберда. С. С. Фекьи. АКВАН3 кIус гьелегьар кьунин гаф. - Колхоз, колхоз, - лагьана адаз кулакди, Акван чна, ни ийидатIа а колхоз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. - Куьне зун гужуналди нехирдив ракъур ийизва, амма акван ман малариз "ишт, вагьа " ни лугьудатIа. Г. Агьмедбегова. Нехирбан. АКВАР акун глаголдин причастидин форма. Кил. АКУН. АКВАРВАЛ арал. лугьузвай фикирдал шаклу тирла ишлемишдай гаф. Гекъигунар артух жеда, акварвал, Тикрар жезмай кьван рушарин гуьрчегвал, Куьтягь тежер кIанивилин савдада. И. Гь. Сад мукуьдан къене авай рикI хьана. АКВАРИУМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалин шартIара це кIезрияр хуьн патал шуьшедикай раснавай яшик кьван кьвати. Аквариум акIанва зи вилера, Аквазва заз сирнавзавай балугъар. А. Ал. Вадар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
