| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка АЖАЛ араб, сущ.; - ди, -да; ар, -ри, -ра кьиникь. Дуьньяда инсан жедани Ажал, завал, агъри ( а)вачир. Е. Э. Бахтавар. Ихьтин йифиз ажалдихъай хъжедач кичIе. А. Къ. ТIурфандин йиф. Кьуьчхуьр Саидан поэзидин пайдахдал "Я ажал, я азадвал " кхьенвай А. С. Хуьруьг Тагьир. Ваъ, шаирди, я игитди - садани Фикирзавач ажалдикай садрани. А. Ал. Муьжуьдар. * ажал мукьва хьун гл., нин рекьидай вахт мукьвал хьун. Ажал мукьвал хьайила, вун квез чара я? Е. Э. Дуьнья, гьей! * ажалди ав [къув] ягъун рах., гл., нин рекьидай вахт мукьвал хьун. Адан ажалди ав язава. Р. * ажал агакьун [атун] гл., рекьидай вахт атун. Эй, Сулейман, дуьз я ви чIал, Гъич вядедиз жедач мажал. На ваз къведач лугьуз ажал, Вуч фикир, гиман ава ви? С. С. Эй бенде, вахъ... * ажал агакьай кицIи иесидин шаламар неда мисал жуван гележег гьисс тавуна къайгъудардиз писвал авурла лугьудай гафар. - Агъа, лагъана эхирдай Рамазанди. Ажал агакьай кицIи иесидин шаламар недай адет я. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. АЖАЛСУЗ нар. рекьидай вахт жедалди, рекьидай себеб авачиз. Фашистрин лап рикI алай а солдатар Кьена ажалсуз, вири мурдар хьана. X. Т. Ай хьана хьи, хьана. Заз кьейибур акуна, хва, ажалсуз, Завай чпиз са тавазивал тахьана. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. АЖАЛСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле ажалсуз гьал. Чаз ажалсузвал кьисмет жеда жал? Р. АЖАЛСУЗДАКАЗ нар. ажал авачиз. АЖДАГЬАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) махарик квай, ирид гъил квай, са шумуд кьил алай, сивяй кьуд патахъ цIай чикIидай вагьши. Эгер ятIа багьа ваз Ви кIанивал чандилай, Зи стхайрин кьисасар Бахчу аясда гьандилай. 3. Р., Б. С. Шарвили. Тух тежер аждагьан я вун чилеравай... X. Т. Эхирдиз тамаш; 2) куьч. еке беден авай, девлетривай тух тежер, къаних инсан. АЖЕБ 1 (АЖЕБАН) прил. 1) ажайиб, лап хъсан. Маншаллагь, ви бегьердин Ажеб заман я, бахтавар. Е. Э. Бахтавар. Ажеб чка - зияратдиз Вахъ элкъведи, я Эренлер. X. Къ. Я Эренлер! Ава кьван вахъ ажеб гьунар, Гум аршда, цава, самовар! С. С. Самовар. 2) къайдасузвилел гьейранардай. Гьарай, эллер, пис ксариз Ажеб дуьнья хьанвачни? Е. Э. Гьарай, эллер. Ажеб авам я чи Куьре; Чизамач я тепе, дере.. С. С. Жедайд туш. АЖЕБ 2 (АЖЕБАН) нар. 1) гзаф, лап. Ажеб ширин рахада мез... Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. Ажеб хъсан затI я мектеб! Гьанихъ гала зи вил диде... С. С. Ажеб хъсан затI я мектеб. Саданни вилиз таквадай Ажеб пис тIал я кпул. С. С. Кпул. Юлдашар, им ажеб зурба Мусибатдин кьуьд хьана хьи... С. С. Мусибатдин кьуьд хьана хьи. 2) т-б гьейранардай жуьреда. - Интересно, интересно, - ажебан рахана Жабир-жанавур. -Дуьз кар авуна куьне, чибур лагьайтIа, гьазуран мискIин аваз, ам са тIимил ремонтна кардик кутаз тежез ава. М. Б. ЦIийи мискIин. Синоним: ажебдиз. Антоним: наажеб. * ажеб хьана(чни)! межд. "пис касдин кьилел атай дуьшуьш гьахълуди я, лап хъсан хьана" манадин ибара. Синоним: кьилеваз хьана. АЖЕБДИЗ нар. лап хъсандиз. Вири кьуд пад и шикилдин мешребдик Уьзуьагъдиз акъвазнава ажебдиз - Герек авач артухан къулайвал. И. Гь. Шикил. Шагьни Шалбуз кимин кьвед кьве мешреб хьиз - Дуьньядин ар хуьз, намус хуьз, эдеб хуьз - Ацукьнава кьула гъейри дагъларин: Акванни чеб ийида хупI ажебдиз! И. Гь. Синоним: ажеб. АЖЕМ араб, куьгь, прил. -ди, -да арабар тушир, амма Араб Халифатдик акатзавай мусурман тир. Ажем вилаят Къафкъази. Е. Э. Чуьхвер. араб, ажем Гьиндистанда кияр шив ваз мубарак хъуй! Е. Э. БалкIандин тариф. АЖИ туьрк, прил. туькьуьл: * ажи хъверун гл., ни рикI туькьуьл тирди къалурдай хъвер авун. Герейбег акъваз хьана, ажи хъверна, хейлин кисна, ахпа ада бамиш ванцелди лагьана... Къ. М. Хайи чилин таватар. АЖИЗ кил. АЖУЗ. АЖИЗДИЗ нар. ажиз гьалда аваз, ажиз яз. Ажиздиз амукьдалди кьиникь хъсан я. Р. АЖУГЪ туьрк, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра аннамишзавай гьакъикъат такIан хьанвайди къалурзавай гьисс. Дидеди мад ахъайзамач махар заз, АцIурдай рикI умудривни ажугъдив. А. С. Дидедин кьисас. Дуьньядин чарх кьве патахъни элкъведайди рикIелай алудмир! - лагъана ажугъдалди Шагъмара МутIалибаз. Гь. Къ. Четин бахт. Америкадин президент Клинтонан ва адан писпидал кьуьлзавай масабурун вагьшивал ва жавабдарсузвал акурла, инсанрин рикIер еке ажугъдив ацIузва. Гь. Рамалданов. Гьахъни батIул чир тавуна || ЛГ. 1999, 21 N. Алад! Анжах руьгьдив ажугъ мийир агуд... А. Къ. Алад жуван пакад йикъаз... Синоним: хъел. АЖУГЪЛАМИШ: * ажугъламиш хьун гл., вуж хъел куткун.. Ам ажугъламиш хьанвай, ятIани, гьар лагьайла, аял хьиз, машиндин вилик физвай. М. Б. «Жигули». АЖУГЪЛАМИШУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ажугъламиш авун, ажугъламиш тавун, ажугъламиш тахвун, ажугъламиш хъийимир хъел гъун. И гададин амалри зун ажугъламишзава. Р. АЖУГЪЛУ туьрк, прил. хъел квай. Кагъаз я яргъиди, я ажугълуди тушир. Ам, аксина, гъазаблуди тир. А. А. Лезгияр. Зи рикIиз пара такIан хьана, ажугълу тиртIани, за жуваз сабур гана... ЛГ, 1996, 2.II. * ажугълу авун гл., ни-куь вуж хъел квай гьалдиз гъун. Аялри зун ажугълу ийизва. Р. * ажугълу хьун гл., вуж хъел квай гьалдиз атун. Жезва Гьалч, кьуркъуш хьиз, чилел цавун тагъ, Жезва зун ажугълу - жагъизвач мелгъем. А. Къ. Ажугъ. АЖУГЪЛУВАЛ прил. -или; -иле; -илер, -илери, -илера ажугълу гьал. Ажугълувал масадаз къалурмир. Р. - Пейкерни Къардаш инай квадарна кIанда, гадаяр! - Бедевхан уьткемвални ажугълувал какахьай ванцелди рахана. Къ. М. Хайи чилин таватар. Ажугълувал, сабурсузвал, Сергьят квахьай такIанвал, Ахлакьсузвал, абурсузвал, Шит гафарин кьакьанвал... А. Къ. ЖаллатIар. Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара лезги миллетдин тIвар лекеламишзавай, милли руьгь агъузарзавай, чеб чIулав ниятривни ажугълувилив, буьркьуь пехилвилив ацIанвай чарар, арзаяр, макъалаяр... акъатнава. ЛГ.2001, 1. ХI. АЖУГЪЛУДАКАЗ нар. хъел кваз. Ажугълудаказ жаваб гана. Р. Синоним: ажугълуз. АЖУГЪЛУ3 нар. хъел кваз, ажугълу гьалда аваз. ЦIайлапанди михьиз айван ишигълу авуна ва цавуни ажугълуз ва гужлуз ван авуна. А. Ф. Садрани ажугълуз рахамир. Р. Синоним: ажугълудаказ. АЖУЗ 1 сущ.; -да, -да; -ар, -ри, -ра зайифди, къуват авачир кас. Ажузри фикирда акъвазна кьилел, Хъухъваз незвай чIавуз кьегьалри гъетер. И. Ш. Кьудар. Синоним: бейниван. Антоним: викIегь. АЖУЗ 2 || АЖИЗ туьрк, прил. 1) мал-девлет авачир, кесиб. Дере хара алукIда вал, Эмин ажуз туш, севдуьгуьм. Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. Гъиле я мал, мулк авачиз ажуз къа Гьатна, азиятрал, гъиливди кьил хуьз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Лезги кьегьал Шарвили Ажуз касдин дирек я. 3. Р., Б. С. Шарвили. Керекуьре Пуркурович шехьзава. - Квез завай вуч кIанзава? Зун язух, кесиб, фагъир, ажуз са кас я. Залай гъил къачу! Ф. Б. Филиал. 2) викIегьвал, къуват авачир. Крар - ажуз, гафар - зурба, Шейх лугьуз, галчукна аба. С. С. Къара пулуниз. Амал - бетер, гафар - ажиз, Яб гумир на адан мециз. С. С. Къара пулуниз... "Къуй игит тир бубадихъ Тахьурай хва ажуз тир!" - Мисал хьана Батыраян цIарцIикай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Белки, я жед зун викIегьни, ажузни, Амма хьанач гъейратсузвал зи чанда. Б. С. Дуьньядал зун... Синонимар: кичIе, зайиф. Антонимар: викIегь, зирек, уьткем, зиринг, йигин. * ажуз (ажиз) авун гл., ни вуж-вуч къуват авачир гьалдиз гъун. Абуру хозяинар авуна ажуз, Ачух тIалабнар гваз экъечIиз чиниз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. * ажуз (ажиз) хьун гл., вуж 1) викIегьвал, къуват авачир гьалдиз атун. Гьелбет, жеда са пад ажиз, Вичиз гьакI къуват авачиз. С. С. Чпи чIурна чпин ара. Вуч чарайин, и Дуьньяда Магърум кас ажуз хьана хьи... М. А. Вуч чарайин? Кесиб инсан виниз жезва, Девлетлуди агъуз жезва. И арада хабарсузбур Дуьньядикай ажуз жезва. Ашукь Абдул. Кесиб инсан. Эхир кьиляй хьана ажуз. Лугьузва за - вуч хьана заз. С. Ялтахан эхир. Ажуз жеда инсан ватан авачтIа, КIантIа вич лукI, кIандатIа вич пачагъ хъуй. М. Б. Квез я. 2) куьн гъиляй гьамиша квел ятIани алахъун.... адан юлдашди,... Гьажикъайиб халу трактордин гъиляй ажуз хьанвайди я лугьуз, заз шел-хвал авуна. К. М. Ахьайин за квез... Заз килиг, чан хва! Эгер тарсар кIел тийиз, вун адан гъиляй ажуз хьайитIа, ахпа закай хъел къвемир! А. Сайд. Туртур. АЖУЗАРУН, АЖУЗУН гл.; -да, -на, -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ажузар тавун, ажузар тахвун. ажузар хъийимир къуват авачир гьалдиз гъун. Гьикьван чIав тир и бейчара Ажузарна Зулжалалди. С. К. Виш йис хьанвай къари. АЖУЗБУР ажуз прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. АЖУЗДИ. АЖУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ажуз гьал. Сулейманан мецин дяве Ажузвал кьурд туш хиве. С. С. ТIуб сара кьаз. - Бес я, чан диде, душманриз чи ажузвал такурай, - минетна Дуьрниседи. Гь. Къ. Четин бахт. Са чIавузни лезгийриз Ажузвал чир хьайид туш. Мегь. А. Са чIавузни. Ажузвал усалвал я. Ажузвили хаинвилел гъида. А. Къ. Жуьгьенар. Ни ятIани гьахълувилин сесиналди кIелзава Тахсирар зи, ажузвилер, хийирлу крар. А. Къ. ТIурфандин йиф. Ваз ажузвал кутугнавай хесет туш, - Къванцин хцин халкь я лагьай тIвар ала. М. Б. РикIин интервью. Синоним: зайифвал, бушвал, кичIевал. Антоним: викIегьвал. * ажузвал авун гл., ни кичIеди, зайифди яз къалурун, гьа и лишанрин гьерекатар авун. Гьич санални авунач на ажузвал. X. Т. Дагъдин кард. Гьич са чIавузни ажузвал тийидай Надежда Михайловна тек са и кIул экъисай кьери рацIамрин кIаник квай чухурдай рагъул вилер килигзавай касдин вилик, дергесди ягъай векь хьиз, такьатсуз жедай. А. А. Умуд. «Мад ажузвал хъийидач», «Лап кьейитIани Кьулухъ чIугвадач» лагьана. Б. Гь. Заз эвера. Шарвили кичIевал вуч затI ятIа чин тийир дирибаш аскер, женгина гьикьван четинвилерал расалмиш хьайитIани душмандин вилик руьгъдин ажузвал тавуна кIеверай экъечIиз алакьнавай кас я. Б. С. "Шарвили" гьикI арадиз атана? || ЛГ, 2000, 8. VI. АЖУЗВАЛУН гл., ни; -на, -из, -зава; -мир, -ин, -рай; ажузвал авун, ажузвал ая, ажузвал тавун, ажузвал тахвун, ажузвал хъийимир кичIе хьун, зайиф хьун. Жегьил инсан, рикIин гимиш Эдебдалди ятIа зирек, Ажузвалмир, ша, хьухь таниш, Садрани вун амукьич тек. Ш. Къ. Дагъларин рушар. -Фялеяр! - гьарайна Къамкъама. - Ажузвалмир! - рикI кIевиз яхъ! Гь. Къ. Четин бахт. - Агь, Нуфтали халу амаз кIандай... Чнани ажузваддачир... Гь. Къ. Четин бахт. Ажузвалнач тек чIавуз Са кIусни Шарвилиди. 3. Р., Б. С. Шарвили. Дуьз лагьайтIа, Надиракни тIимил кичI акатнавай. ЯтIани ада ажузвалнач. А. Сайд. Хайи гичин. Зи халкь! Заз вун чир хьана, чир. Вун садрахъни икI хьаначир, МуьтIуьгъвална лукI хьаначир, Ажузвална кьил хвеначир, Буьркьуьвална вил къуначир, Усалвална чил ганачир... Жувал хъша, жувал халкь! М. М. Жувал хъша. АЖУЗДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура зайифди Ина гьич гужлуда гьарайна, Ажузда кьил агъуз гъидайд туш. М. Б. Дустариз жаваб. АЖУЗУН кил. АЖУЗАРУН. АЗАБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра азият. Язух хьайи гъабурун гьалер рикIел гъваш азаб, кесибар. С. С. Мунафикьди авур гьилле. И азабда, азиятда, дарвиле Кьиникьикай хкатна чи Магьамад. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ЧIурун регъят я, эхцигун - азаб. X. Т. Гурхана. Сада гъуцарвай бул кар тIалабдай, Муькуьдаз кIвалах тир лап азабдай. Ф. Н. Кьве устIар. Синонимар: азият, зегьмет. * азаб(ар) гун гл., нин низ; азият жедай гьалдиз гъун. Я гьахъ авачиз, я гъисаб, Душманари гайи азаб. С. С. Гевил тух хьана хьи. [Шихрагьим] Буба! Гзаф гьарагъар авун, жуван чандиз азаб гун, азият чIугун герек къвезвач. Заз вавай кIандай са затIни авач. С. С., С. М. СтIал Саяд. Шихнесираз азаб гумир, язух къведай кас са вун я... Ш. Къ. Гъуьрчехъанди тIавус хуьда... АЗАД туьрк. прил. 1) масадалай аслу тушир. Бахтлу хьун патал чаз вуч я кимиди? - Азад чил, михьи цав, ярдин хуш нефес! И. Ш. Кьудар Азадди хьурай чилел гьар инсан, Къуьзуьд ятIани, жаван ятIани. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Сад Аллагъди чаз багъишна камал, ШейтIанвиликай пай квачир амал. Негь авуна къияматдин мал, Дуьз тир рехъ авай, азад халкь я чун. С. Лезги халкь я чун. 2) (чIехи гьарф А) Азад - итимдин хас тIвар. Синонимар: . мирехас, масадан гъилик квачир. * азад авун гл., 1) вуж, вуч нивай, квевай чара авун, къакъудун. А ви гардан ая азад... Е. Э. Ханум. Бунтчийрин фикир сифте нубатда дустагъда авай чпин сирдашар азад хъувун я. Гь. Къ. Четин бахт. 2) кьин. Вун такIан кас жеч фанада, ХъайтIа ам азад авурай. Е. Э. Мубарак Исмаил. Аман, минет чара вакай, Азад ая жегьеннем цIукай... X. Къ. Вейсул Къаранидиз. * азад хьун гл., вуж, вуч нивай, квевай 1) чара хьун, къакъатун. Мятежчийрикай азад хьанвай хуьрера лежберар зулун къуьгъверар къарагъарунал, салариз пер ягъунал, никIериз фитер тухунал машгъул тир. Гь. Къ. Четин бахт. Азад жедай азабрикай, Къаршидал вун алачиртIа... Ш. Къ. Жедачирни? 2) масадалай аслу тирвиляй акъатун. Шарвилидини Давида Къафкъаздин маса халкьаризни чапхунчийрикай азад хьуниз куьмек гузвай. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. * азад ибара граммат., сущ.; рахазвай макъамда гьар са гаф, вичин асул манада ишлемишнаваз, грамматикадин къайдада аваз туькIуьрзавай ва гьакъикъатдин гьалариз, затIариз, лишанриз тIвар язавай гафарин кIватIал. Месела, тамун рехъ, рекьяй фин, гуьзел гьава, къушарин сесер, тарарин хилер, хилелай хилел хкадарун. * азад тушир ва я мягькем ибара граммат., сущ.; рахазвайда вичин фикир лугьун патал, кьилдин гаф хьиз, гьазурди яз ишлемишдай гафарин кIватIал. Месела: къуьрен рикI авай Аждагьан, рикIел хтун, агъа Дуьнья, дуьнедин ( Дуьньядин) а кьиле, кефияр саз хьун, чинал хкун, немир, хъвамир лугьудай хьтин, чилерцавар ацIай кьван, яб акалун, къанни сад жедалди, вилин кIаник, кIур гун, цавариз акъатун. * азад гафаринни мягькем ибарадин кIватIал граммат., сущ.; рахазвай макъамда вичин асул манада аваз ишлемишнавай гафуникайни ва мягькем ибарадикай туькIуьрнавай кIватIал. Месела: гьамиша кефияр саз хьун, хатур чинал хкун, къуьрен рикI авай Аждагьан гада, Муса рикIел хтун, гада рикIел хтун, дуьнедин ( Дуьньядин) а кьиле хьун, немир, хъвамир лугьудай хьтин руш, немир, хъвамир лугьудай хьтин гада. Мисалар яз гъанвай уьлчмейра "азад" гафарин кIаникай дуьз цIар чIугунава. Рахунра ( чIала - ваъ) а гафарин чкадал маса гафар ишлемишайтIани жеда. АЗАДБУР азадди существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. АЗАДДИ. АЗАДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера масадалай аслу туширвал, азад тир гьал. Эй, юлдашар, и азадвал - Ажайиб им гьат хьана хьи. С. С. Азадвал. Килигна хьи гьакI тавуртIа, хьанач азадвилер ясигьиз. С. С. Чи партид рекьиз. Кьуьчхуьр Саидан поэзиядин пайдахдал "Я ажал, я азадвал" кхьенвай". А. С. Хуьруьг Тагьиран эсерар. Азадвал кьиметлу ядигар яз акур касдивай азадсузвал эхиз жедач... Азадвал цавай аватна сиве гьатдач. Ам къазанмишун патал гурлу дявеяр тавуна жедач. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Инкъилабдин гаф чкIанвай рекьери Азадвилин майдандал чун акъудна. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Сагърай! Сагърай хайи ватан - Зун ви патав хкведа. Хкведа зун, рикIиз дарих Азадвал бес тахьайла. А. Къ. КьванцIила. Ни алудрай сергьят Кьулан вацIалай, Жедайвал са рикI сагълам са беденда? Къведач кьван сад чаз куьмекиз Вацралай, Гузвай затI туш кьван азадвал туьквендай? Б. С. ЖедатIа ша куьмека. Чарчеллай азадвал къведай йисан гатуз къвана кIанзавай марф хьтин затI я. 3. Р. Веси. * азадвилин женгер сущ.; масадалай аслу туширвал хуьн патал женгер. Малум тирвал, чапхунчи халкьар чпин медениятдай ацукьай халкьарилай хейлин гуьгъуьна амукьун адетдин кар тир. Куьз лагьайтIа, куьчеривили меденият арадиз гъана, ам вилик финиз къулай шартIар яратмишдач. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 |
| |||||||
|
