| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МУЬШТЕРИ араб, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) шей маса къачузвайди. Эмира алцумай кIерецар муьштеридин ценцик эчIарна. И. В. Чирхчир. - Мадны кIелин: «Базар галачиз шегьерэгьли бажагьат яшамиш жеда. Амма муьштеридив мал гьи жуьреда агакьзава? Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Бязи йикъар жеда - кефияр ачух. муьштерияркъалин. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) куьч. руш кIандайди, къавум. - Вун це лугьуз муьштерияр атанвай, Вун кIанибур хуьруьн къене ацIанва. Ви сив такунмаз, чан зи руш, завайни Муьштерийрив вугуз хьанач са гафни. Х. Т. Нигара яр хкязава. * муьштерида авай руш сущ. яшар тамам хьана гьуьлуьз гузвай руш. ~ Я руш, кIвалин-къан хьанвай дишегьлидикай тIапIахъан тахьана, муьштерида авайди жедани, мегер. З. Э. Арифдиз ишара. Синоним: агакь(нав)ай руш. МУЬШТЕРИВАЛ суй}.; - или, -иле; -илер, -илери, - илера муьштери тир гьал. МУЬШТЕРИВИЛЕЛДИ нар. муьштеридин амалралди. Ахпани кьий, пакани лагьай фикирдал лагьай конференциядин иштаракчийри вири тадаракриз муьштеривилелди килигун къетI авуна, са шумуд турба брак авуна, абурун резбе чIур хьанвай. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов, Туьквенчи адаз муьштеривилелди килигиз хьана. ВучатIани яц жедай жунгав я, - фикир авуна ада вичи-вичикди ва лезги чIалалди жузуна: - Я бала, вуна гьина кIвалахзава? З. Э. КУТВ-диз фена. МУЬШТЕТАР сущ.; -ри, -ра ципицIрин сортунин тIвар. МЭР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шегьердин кьил. Къенин мэрни мягькемвилиз Хва я ханвай уьтквемвилиз! М. Ж. Махачкьаладиз гимн. Париждин мэрди мугьмандиз атун лазим тир Жаклиназ алмасда тунвай сят гьазурна, X. Шайдабегова. "Кафтардиз " элкъвей "гьуьруьпери". Пуд шегьердин мэррихъ сада-садавай тежриба къачудай крарни ава. ЛГ, 2004, 17. VI. МЯГКИЙ: * мягкий знак сущ. урус гафара сесинин хъуьтуьлвал ( дал - даль, взят - взять), лезги кхьинра вичелай вилик квай гьарфунихъ галаз кьилдин са сес къалурдай ( гам - гъам, кам - кьам) лишан - ь. МЯГЬКЕМ 1 араб, прил. 1) кIеви.... фена устIардин кьилив, лагьана: „ На гуьрз гзаф бушдиз расна. Идан къимет пуд виш манат ятIа, ма ваз вад виш манат, заз са вад виш пут къведай цIийи, мягькем са гуьрз раса!". Ф. Шарвили. Амма а шуькIуь гардан я накьв, я шим тушир, ам гьа кьилеллай къванцелайни мягькем затI тир. Гь. М. Хаяр. Дагъларин мани, дагъларин чIал сад я: дагълари хьиз, такабур уьмуьр твах, дагълари хьиз, жуван чил хуьх, дагълар хьиз, мягькем хьухь, дагълари хьиз, живни эхи ая харни, марфни... вири, амма чиликай кIвач хкудмир. М. Гь. Им къван, имни терез.... вич адетдин гьулдандикай гьазурна анжах раствор фидай тIеквенрин винел патал титандикай, вольфрамдикай, ванадийдикай гъазурнавай мягькем къаришмадалди ( вакардалди) кIеви авуртIа жедачни? Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 2) чIуриз тежедай, къадиматлу. Мад сеферда рикIел хкин: Кавказдип Албаниядин девирда эрменийринни лезгийрин алакъаяр сихбур ва мягькембур хьана. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар 3) куьч. сагълам, гужлу, Юкьван буйдин, кIвач-кьил мягькем, Гужлу, гьяркьуь тир къуьнер, Ацукьун, къарагъун уьтквем, Хъуьрезвай ири втер. А, Ф. -Зарбачи Гьасан. Чи литературадин и мягькем алакъа ва мукьвавал ада халкьдин интересар патал женг чIугуникай, халкьдин яшайиш дуьздаказ ва тамамвилелди къалуруникай арадиз къвезва. А. С. Жегьил шаиприн яратмишукин бязи месэлайрикай. Эхь, ина исятда виридалайни вилик герекди коммунистрин мягькем организация, тешлкилатчи тир. М. Гъ. Гезентидин эхир. 4) куьч. залан, алат тийидай, зурба Рекьидалди алат тийир хажалат Ви далудал кIеви, мягькем пар жеди. Е. Э. Кьве паб. 5) хийирлу. Адан тухумди вичин гележег патал са мягькем чка кьуна мягькем бит кутунач. М. Б. Балаш бубадин азан. 6) куьч. фикирдал кIеви. Мягькем динегьлийрихъ адан гьакъиндай чпин фикирар авай. Гь. М. Хаяр. Гужлу, камаллу касдихъ мягькем хесетар, гуьзел къилихар жеда. Къ. М. Манияр, манияр. * мягькем авун гл., ни вуч мягькем тир лишандиз гъун. Са карни за виликамаз лугьун ваз, урус гьукуматдиз Ирандихъ галаз авай вичин дуствилин алакъаяр мадни мягькем ийиз кIанзава. З. Р. Гьажи Давуд. Заз чиз, къенин гуьруьшмиш хьун Самурдин ва Куьре лезгийрин стхавал мягькем авунин къиметлу межлис хьана! Къ. М. Манияр, манияр. А программадин кьилин метлеб - дуствал мягькем авун тир. Дуствал, кIвале, дуствал хуьре, дуствал миллетрин арада, дуствал вири чи Советрин Ватанда мягькем авунин чIехи метлебдиз бахш авунвайди тир. Къ. М. Экуь инсан. * мягькем ибара граммат., сущ. кьве ва я са шумуд гафуникай ибарат хьанваз рахунра, кьилдин гафар хьиз, тикрар жедай чIалан уьлчме, месела: яб гун, рикIелай алатун, тум-кьил авачир къван, рагьметдиз фин ва мсб. * мягькем хьун гл., вуж-вуч мягькем тир лишандиз атун. За сифте макъалада къейд авурвал, азерайжан ва лезги халкьарин арада авай дуствал виш йисарин имтигьанрай акъатнава ва. кIеви алакъайралди мягькем хьанва. М. М. Кьибле пата гурзава. Кесибрин рикIера лагьайтIа, и хиял кьвердавай мягькем жезвай. М. Б. Салманакай гьикI хан хьана. Чи гьисабрай, мягькем жеда авуртIа, цIерид вилин муьгъ. М. Б. Муьгъ. МЯГЬКЕМ 2 нар. авай лишан, Гьерекат масадавай дегиш тежедай гьалда. Куш1 унна далудал мягькем халкьари Хажалатдин пар хьайи кас жедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. Акьулдиз вич хьана лап кем, Ахмакьвилиз пара уьтквем. Вичин акьул кьуна мягькем, Зерре мад гъуьргъуьз жедайд туш. С. С. Бязи къаиба гурар кIане. Пелекай гьякъ шткиз вичин, Кардал мягькем алахъда. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Ша майдандиз экъечIин чун мягькем яз, Тухудай кар кьиле тухун уьтквем яз, Эренлер чи руьгь я, рикIер зегьем яз, Пак ракъиник квай хуьр - Миграгъар. А. С. Миграгъар. Синонимар: кIевиз, мягькемдиз; кIевидаказ. Антонимар: бушдиз, зайифдиз. МЯГЬКЕМ 3 туьрк, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьахъвал, батIулвая тайинардай гьукуматдин махсус идара. Са тIимил йикъарилай никIин кагъаз кхьена, шагьидрини къулар чIугуна, мягькемади муьгьуьр эцигна, фекьидин дафтардиз яна. А. Ф. Бубадин веси. Ялцугъ хуьруьн кьилихъ галай мезреда мягькемадин къази Севзиханани адан чIехи хва Эмина чпин туьрез язава. Гь. Къ. Дили дуьньядин чирагъ. Синоним: суд. МЯГЬКЕМАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир мягькем гьалдиз гъун. Учителъницади 4~классра урус чIалан тарс гузвай къайда чирун ва 5-7 классрин пргдметрихъ галаз алакъа мягькемаруп кьетI авуна. А. А. Умуд. Урус чIал халкьарин дуствал мягькемардай, милли чIалав девлетлу ва жанлу ийидай алат хьанва. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. Чун "Самур" журналдин дустари гележегда мадни чахъ галаз чпин алакъа яр артух мягъкемардайдахъ кIевелай инанмиш я. "Самур" журн., 2002, № 23. Гьайиф хьи, лезги музыка арадал гъизвайбурун алакъа яр чеб-чпихъ галаз зайифбур я, санал тупламиш хьана искусстводин и хел мягъкемарун адет хьанвач, - лугьузва Халил Халилова. Кард," журн., 2004, №5. МЯГЬКЕМВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера мягькем гьал. Мягькемвилиз ам, гъелбатда, Тамам са Хейбар хьана хьи. Е. Э. КьепIир Алидин кIвалерин тариф. Мегъуьн тарнидуьньяда чайгъунни тIурфан, марфни хар акур тарцин серинни, адан далдани, адан мягькемвал накьни къе шуьмягърикай хьанвай тIваларивай эвез ийиз жедач эхир, я Сираж. Гь. М. Хуьре.... рехи касдин куьруьз тванвай кьилин чIарарни ва ченедал нур гузвай чуруди адан чIарарикни гьахьтин гьулдандин рангни мягъкемвилин тав кутунвай. М. Гь. Гезентидин эхир. Синонимар: дурумлувал, кIевивал, лигимвал. Антоним: зайифвал. МЯГЬКЕМДАКАЗ нар. мягькем тир лишан хас яз. Синонимар: гужлуз, кIевиз, къадимлуз, мягькемдиз. Антонимар: зайифвилелди, зайифдаказ, зайифдиз. МЯГЬКеМДИЗ нар. мягькем гьалда. Мягькемдиз акIурна Чпичпин къуькекъуьнер, И девлетдин юкьва инсан Галатдани, дустар, мягер! А. Ф. Зарбачи гьакI хьайила, А. А. Жданова къейд авурвал, «гьакъикъи яшайиш къалургупин рекьел мягькемдиз акъвазун» чарасуз я. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Пакадин йикъалай мягькемдиз кутIунна Зуьгьре Эмеди вичин юкьва шал. К. К. КIел Ибрагьим дидедин. Синонимар: гужлуз, кIевиз, къадимлуз, мягькемдаказ. Антонимар: зайифвилелди, зайифдаказ, зайифдиз. МЯГЬКЕМСУЗ 1 прил. мягькем тушир. Синоним: зайиф. Антонимар: гужлу, кIеви, къадимлу. МЯГЬКЕМСУЗ 2 нар. мягькемвал авачиз, кIеви тушиз. Синонимар: зайиф, зайифвилелди, зайифдаказ, зайифдаз. Антонимар: гужлуз, кIевидаказ, кIевиз, къадимлувилелди, къадимлуз, къадимлудаказ. МЯГЬКеМСУЗВАЛ сущ.; " или, -иле; -илер, -илери, -илера мягькемвал авачир гьал. Синоним: зайифвал. Антонимар: гужлувал, къадимлувал, кIевивал, мягькемвал. МЯГЬКЕМСУЗВИЛЕЛДИ нар. мягькемсузвал хас яз. Синонимар: зайифдаказ, зайифдиз, мягькемсуздиз. Антонимар: кIевидаказ, мягькемдаказ, мягькемдиз. * пис-хъсан сущ. са вуч ятIани авай гьал. Заманадин ужуз, масан Чазни чида чи пис-хъсан. С. С. Синоним: гьакъаикъат. МЯГЬКЕМСУЗДИЗ нар. мягькемвал авачиз. Синонимар: зайифдаказ, зайифдиз, мягькемсузвилелди. Антонимар: кIевидаказ, мягькемдаказ, мягькемдиз. МЯГЬЛЕ кил. МАГЬЛЕ. МЯГьТеЛ араб, прил. ажайибвилин, аламатдинг, гьейранвилин гьиссерив кьаз гадай. Мягьтел инсанар я и лезгияр. Абуру чпелай алакь тийидай са корни авачирди успат ийида. Маншаллагь стхайриз! С. Ярагъви ашукь Уьзден. Зарафатдин чIалар лап Мягьтелбур жеда: "Самур" журн., 2002, № 23. * мягьтел авун гл., ни-куь, вуж мягьтел жедай гьиссерив кьаз тун. Уьзденан ширин сесини, устадвилелди чуьнгуьр ягъиз кьисаяр ахъагъуни мягьтел авур са ашукьдивайни инал чеб алай чка къалуриз алакьнач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * мягьтел хьун гл., вуж нел-квел гьейран хьун. Мягьтел хьана зун а папал: Заз гьадан зегьмет акуна. С. С. Заз Инжиханан зегьмет акуна. Акурла, мягьтел жеда вун, Лап шегьердаз ухшар ава. X. Т. Ахцегьар. [Али]. Якъадаш, мягьтел жедачни вав гвай ихтилатар акурла. Вун ихьтинди тушир эхир.; Н. И. Гьакимрин папар. Заз акI я хьи, гуя зал сифте яз чан акьалтзава, жуван бедендин нукьтIаяр гьикI аян жезватIа кьатIузва... М. В. Вацран ягъун. ЦIелхем, хьайи кардал Мягьтел тиртIани, винел акъуд тийиз, секинвал хуьзвай къайдада, инихъ-анихь вил ягъиз акъвазна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. МЯГЬТЕЛАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; мягьтелар авун, мягьтелар тавун, мягътелар тахвун, мягьтелар хъийимир мягьтел жедай гьалдиз гъун. Къадир Шихкеримаз килигна. Адаз чизвай и гафари ам мягьтелардайди. М. Садикь. Дуст.... эхиримжи нумрадиз ганвай ДаркIушрин хуьруьн школадин муаллимдин чарчи ва и месэладай редакцияди кьунвай бейтерефвилини мягьтеларна, ЛГ, 2004, 12.11 МЯГьТЕЛУВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера мягьтел гьал. Сулейман кьадарсуз мягътелвал, шадвал, бенд хьунухь, вири акваз кIандайди тестикьарзавай вилерай хейлин вахтунда тамуз килигна, гьа килигна, къанихвилелди килигна! Къ. М, Рекьин риваятар. Чун лезги чIалалди рахаз акур абурувай чпин мягьтелвал ва шадвал чуьнуьхариз жезвачир. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъара авай жуванбур. МЯГЬТЕЛВИЛЕЛДИ нар. мягьтел яз - Чаз вун устIарвиле тайинариз кIанзава. - ГьикI? Гьина? -садлагьана вири фикирар рикIелай алатна, мягьтелвилелди директордин чиниз килигна Камал. Б. Гь. Вили вилер. Рушар мягьтелвилелди сифте чеб чпин ва ахпа сакIани чпелай алат тийизвай гададин чипиз килигна. Б. Гь. Вили вилер. - Вуч кафандин агъ? -мягьтелвилелди суална жерягь Элдера. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. МЯДЕН араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чиликай менфятлу затIар (къванцин цIивин, ракь ва мсб) хкудун патал туькIуьрнавай имарат ва абур хкудзавай гьа чка. - Ахцегьви. шаир Гьажини Баку да нафтIадин мяденра фяле тир. М. М. Гь. ЧIехи шаир. И уьлквейрин чилер девлетлу я, и уьлквейрин вацIар, гьуьлер, абурун чилерик тай мяденар девлетлу я. Къ. М. Рекьин риваятар. Хуьпуьхърин мяденда зани кIвалахайди я, -лагьана Абдухелила. - Четин жеда... Гь. Къ. Яру мяден. Лезги чилерив чIуру ниятривди эгечIнавайбуру чпин крар къени давам хъийизва. 1989 - йисуз курортдин зона тир Набранда са ихтиярни авачиз къванер хкудда; мяден ахъайна, са шумуд гектар чилер барбатIна. М. М, Лезги тIвар алатIа. 2) куьч са затI гзаф авай чка. Ахиегьар ичерин мяден я. Р. МЯМЕЛИЯР сущ.; -йри, -йра маса гудай куьлуь-шуьлуь затIар. МЯРЕКАТ араб, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра 1) са вакъиа къейд авунин, кьиле тухунин серенжем. # еке ~, гуьрчег ~, хуьруьн ~, аялрин ~; ~ тухун, ~ гежел вегьин, ~ къейд авун; ~дик экечIун. Яран суварин мярекат кьиле тухузвайда виридаз гатфарин и гуьзел сувар тебрикна ва ам арадал атуникай куьруь суьгьбет авуна. Н. Меликов. Яран сувар меркезда. Классдилай къецепата тухузвай гьар са мярекатди аялрин чирвилерин, кьатIунрин, жуван чIал ва халкь кIан хьунин дережа артухарзава ва абурук чIехи-гъвечIидаз гьуьрмет авунин гьиссер кутазва. X. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. Жемиятдин гьар йисуз "Афардин чиф", "Дагъустандин шадвилер", "ХинкIардин йиф"хьтин мярекатар кьиле тухузва. Р. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъара авай жуванбур || «Самур» газ., 2002, 25.I. X. Халилов кьиле авай коллективди республикадин мярекатрани сифте чкаяр кьаз хьана. А. Гьажимурадов. Чи рикI алай композитор. 2) куьч. безеклувал. Масан тир учитель ва буба Мегъамед!. Чи чIал мярекат авур Вун сагърай. М. М. Гаджиев. Из лингвистического наследия. – Ашукь халкьдихъ рикI кудайч кас я. Уьзденаз кIанзавай кар сад я. Межлисрал мярекат гъун. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * мярекатдиз экъечIун гл., вуж важиблу кар авунив эгечIун. Гъенел акъвазарайла, машиндин вилик кьилел папа гъана са купI эцигна, вили ягъ тавурай лагьана тир жеди. "Вун вуч гваз мярекатдиз экъечIнава, кIвал чIур хьайиди... " - гафарик кваз къачуна гадаррай куьп Агьмедан гададин кьиле акьуна. М. Б. "Жигули". МЯСЕРАР фарс, сущ.; -ри, -ра кьезил, хъуьтуьл чекмейрин жуьре кIвачин къапар. Вири тамам михьи либас гъайила, Тевриз тумаж мясерар тахьуй. Е. Э. Къавумдиз, Яваш жеч зун Туьхуьдалди ЦIай къене авай - Са мясерар кукIварайтIа Жеда къе завай. А. Ал. Ягъа гопак! Зи гъиле чарчик кутунвай са кала мураба ва мясерар авай. З. Къ. ШейтIандий веледар. МЯТЯГЬ нугъ., сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра дишегьлийриз герек шей, перем-партал. Инаг дишегьлияр патал мятягьар авай чка тир. Плащ-палтуни, булушкаярни, кIаникай алукIдай вахчаг-перемни, хуруйрал алукIдай къалпагъарни, гуьлуьтарни... ина вири гъиле гьатдай. А. А. Пад хьайи рагъ. МЯТЕЖ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра гъиле яракь аваз гьукуматдиз акси къарагъун. МЯВ! || МЯУ! межд. кацин гьарайдин сес. И санихъайни я кицIин ав, я кацин мяв агакь тийидай, я... аялрин ванер агакь тийидай баябанлухда адаз вуч кIанзавай? А. Исм. Эхиримжи къув. Вуч ван жезва япариз зи? Кацин мяу, кIекрен уь-уь, А. Ал. Эфирда. Пуд югъ тир адан япарив я кицIин амп, я кацин мяв агакь тавуна. А. Исм. Эхиримжи къув. МЯФЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьейиди сурал тухудай тахтайрикай раснавай махсус затI. Гуя адаз аквазва: ясдин лал кьенвай куьчейрай жемятди мяфе тухузва. М. В. Гьарасатдин майдандал. - Вири рекье зи гъил акъуд мяфедай: Къуй чир хьурай, акурай гьар инсандиз, Зун гьикI кьена хкизватIа дяведай... М. Б. Веси. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
