| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МЕЦЕЛАЙ 1 мез существительнидин къакъатунин II падеждин форма. Кил. МЕЗ. МЕЦЕЛАЙ 2 посл, талукьвилин падежда авай существительнидихъ галаз алакъада авайла, 'гафарай', 'фикирдай' мана гудай гаф. Гьелбетда, пленумдал рахадайла, Къияса багълар артухарун тебрик авуна. «Экуьнин ярар» колхоздин мецелай 1965 лагьай йисал къведалди 1100 - 1200 га цIийи багъ кутун хивени кьуна. А. А. Лезгияр. МЕЦИ, МЕЦИВ мез существительнидин падежрин формаяр. Кил. МЕЗ. МЕШАТЬ: мешать авун гл., ни-куь низ-куьз са кар кьилиз акъуддай мумкинвал тагун. Пенжеридай кшигайла, Надежда Михайловнадиз акурбур, устIардиз мешать ийизвайбур, колхоздин председатель Келентаров Нямет ва чупур чин алай са маса итим тир. А. А. Умуд. Мешать мийир заз, зирзибил, Куь фикирар серин я хьи. С. А. КIанивал гваз. Синоним: мешатун. МЕШАТУН || МАШАТУН гл., рах., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; мешат авун, мешат тавун, мешат тахвун, мешат хъийимир са кар кьилиз акъуддай мумкинвал тагун. [Шагьламаз] - Я стха, НихетI На дакладчикдиз машат мийир тIун. Гь. Гь. Колхоз. [Шагьламаз] - Я товарищ! За ваз машатмир лугьузвачни? Гь. Гь. Колхоз. Синоним: мешать авун. МЕШВеРА || МЕШВЕРАТ араб, сущ.; - ди, -да; -яр|| -ар, -йри||ри, -йра||ра 1) са месэла гьялун патал, веревирд, меслятар авун патал кIватI хьанвай мярекат. Ахпа ада адет тирвал нянихъ эмиррин мешверат жедайди ва гьа мешвератдал ферсуз гафунин'мана чир жедайдакай фикирна. З. Р. Гьажи Давуд. ЦIай акур цеквер хьиз, Чавушар тадиз чкIана кьуд патахъ Мешвера кIватIиз. А. Ал. Пуд хали. Патарив гвай хуьреравай жемятар, Муькъуьн суал гьялун патал, Мешверадиз атанва. М. Б. Муьгъ. 2) межлис. Муьгъ эцигна куьтягьнава. Далдам-зуьрне илигна, Ам ачухдай мешверадиз Къвезва вири жемятар... М. Б. Муьгъ. МЕШЕБЕГИ туьрк, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра тамуз килигзавай, ам хуьзвай кас. Адаз балкIан чIилихъви мешебеги Сардаранди тирди чир хьана. С. М. ЦицIигъ-наме. ГъвечIи мешебегиди, балкIандал хкаж хьана, Чехи бубадин мулкарал цIар илитIун давамарна. Гь. Къ. Мешебеги. - Зун, Магьмуд халу, лесхоздин кьилин мешебеги я, - чирна вич мугьман хьунин метлеб жегьилди, Магьмуд кIваляй эхкъечI хъувурла. А. Исм. Алукьдай ахвар. Мешебегиди лагьайвал, дагъдиз экъечIдай рехъ дегьнедивай акьван яргъал алач. М. Б. За бананар недач. Синонимар: тамарбан, тамухъан. МЕШеБЕГИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера там хуьзвайдан пешекарвал. Синонимар: тамарбанвал, тамухъанвал. * мешебегивал авун гл., ни мешебеги тир къуллугъ кьиле тухун. Синонимар: тамарбанвал авун, тамухъанвал авун. МЕШЕДИ туьрк, зараф., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра азербайжанви. Хинеда тунвай яру чуру квай мешедидин бицилда хъуткьутI ягъизвай къацу рекIе алай къавурмадал Къаюман темягь фена. З. Э. КУТВ-диз фена. МЕШРеБ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра хъсан акунар, рикIиз чими акунар, -гуьрчег акунар. Крариз чпин тIварар ава, анжах Вуч ийида давладиз Мешреб алай рангарив ЧIагана вич акъвазнавай Къвед вилив хуьз... И. Гь. Гафунин тариф.... бедендихъ абур, тумунихъ-кьилихъ мешреб амачир, гъатта чIарчIин ранг гьим ятIани чир техжезмай кицIер чеб-чпел расалмиш хьана. А. Исм. Эхиримжи къув. Къавар ацукьна, цлар ацахьна акI эйбежер гьалда авай ада райцентрадин мешребни квадарзавай. ЛГ, 2003, 4. XII. Чна фу гьасилунал зегьмет чIугуртIа, ада чал мешреб гъида. ЛГ, 2004, 6.1 V. Синоним: мешребвал. Антоним: мешребсузвал МЕШРеБВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера мешреб алай гьал. Са гафуналди, мугьмандиз а дишегьлидин михьи мешребвал акурла, адан кIвалин сглигьа акурла, аданни итимдин арада авай гьуьрмет акурла, мугьманди рикIяй лагьана... А. Муграгъви. Ажалдин хура. Синоним: мешреблувал. Антоним: мешребсузвал МЕШРЕБЛУ прил. 1) хъсан, кутутай, аферин алай. 2) мешреб алай, хъсан акунар авай. Антонимар: мешребсуз, келекутур. МЕШРеБЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера мешреблу тир гьал. Синоним: мешребвал. Антоним: мешребсузвал МЕШРЕБСУЗ прил. 1) мешреб тушир, кутут тавур. Куьлуь тир мешребсуз цуьквери Яраз хьиз ни ганач атирдин. А. С. Беневшайри кьве сеферда... Рахадайла гъилер юзурун, чинив кьуьруькар шиз тун мешребсуз кар я. ЛГ, 1996, 21. VI.... Мешребсуз гьалар бегенмиш хьанвай хуьрерин чкайрин тIварар кIамай кьван кьаз жеда. И. Мурадов. Къайдасузвиликай къанун хьайила 2) хъсан акунар алачир, кIалубсуз, мешреб алачир. Синонимар: абурсуз, келе куьтуьр, кIалубсуз, эйбежер. Антоним: абурлу. МЕШРЕБСУЗДАКАЗ нар. мешреб алачиз, кIалуб алачиз. Синоним: мешребсуздиз. Антоним: абурлудаказ. МЕШРЕБСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера мешреб алачир гьал, кутуг тавур гьал, кIалубсузвал. Синонимар: абурсузвал, келе кутурвал, кIалубсузвал, эйбежервал. Антонимар: абурлувал, мешребвал, мешреблувал. МЕШРИКЬ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьиблепатан уьлкве. Мешрикьда сад къиникьин ван ХьайтIа, нез гьадан игьсан. С. С. Фекьи. МИГЬРАБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. - ра клисадин къене кешиш жедай асул кьилин чка. МИДАД араб, сущ.; - да, -да; -ар, -ри, -ра къайгъу, куьмек. Гила заз гьикIдатIан чидач, Заз тайин хабар жагъидач, Зи мидадда касни ( а)квадач, Зун Мягьтел, серсер я, Зуьгьре. Е. Э. Суна, за ваз лугьун са чIал. ЯтIани за цазва жуван Бокалда и яд, Кьуьзуьлинни хъийир жаван, Терг ийир мидад. А. Ал. Андреян булах. * мидадда акьун гл., вуж нин къайгъуда хьун. Мухлисатан ван къведай, адан мидадда акьадай касни авачир. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. МИДАИМ араб, нар. гзаф девирра амукьдай, эхир авачир. Хийир кардал вун мидаим мерез я. Е. Э. Нефсиниз. Виридахъ вичин эвел хьиз эхирни ава. Амма, аквадай гьалда, я эвел, я эхир авачирди са Иман я. Иман мидаим я. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: гьамишалугъ. МИДАИМВАЛ сущ.; -или, -але; -илер, -илери, - илера алат тийидай, квахь тийидай гьал. Шаир, вуна агьилвилиз гьайзава ТIебиатдин мидаимвал. гьисс тийиз. П. Ф. Шаир. Къужадин зигьиндини вичин мидаимвал гьиссзава... М. В. Гьарсатдин майдандал. МИДЯ араб, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра гьамиша душманвал ийизвайди. Арадал алачиз миддя, Гьакан къалмакъал хьана хьи. С. С. Куьре эгьлийриз. Бязибуру кьил янавай тубайриз, Ялтахдаказ гардан кIирна мидяриз, Лугьузва хан, чун я халкь туш. Х. Х. Лугьузва хьи, чун я халкь туш. Синоним: душман. * мидя хьун гл., вуж нихъ галаз садан масадахъ галаз авай алакъаяр пис хьун, сада масадаз зиян гудай гьалдиз атун. Синоним: душман(ар) хьун. МИДЯВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера душманвал...1936 -1956 йисара лезгияр Азербайжандин чкадин халкь туширди субутиз кIанз алахъна ни кьилел гъайи мусибатрикай хабар авачир. Авайвал лагьана кIапда хьи, и карда азербайжан халкьдал са тахсирни алач. И кар авурбур кьве стха халкьдин арада мидявал тваз алахьайбур я. М. М. Лацу лекеяр. * мидявал авун гл., ни низ-квез душманвал авун, гьамиша чIуру ниятар аваз, геле къекъуьн. Синоним: душманвал авун. МИЖЕ сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра гьайванрик, набататрик квай кьеж, яд. Мурабадин винел патал харар хьана шекер кьун тавун патал, адаз ргадалди са тIимил лимондин миже цада. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 30. Ш. Цуру миже фитIиндайла, ачух жезвай кьизилгуьлдин цуьк хьиз, адан пIузарар кIватI хьана гунбучIдиз элкъвезва.. М. А. Гьарасатдин майдандал. МИЖЕВИР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра фекьидин куьмекчи. МИЖЕВИРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера мижевирдин пешекарвал.... Къадиев Шихрагъим муаллимвиле тайинарна. Ада гьакьван чIавалди мискIинда мижевирвиле кIвалахнай. ЛГ, 2005, 23. VI. МИЗАМ араб, сущ.; - ди, -да -ар, -ри, -ра 1) кьайда. КIватI жез Дагъустан вири, Пуд манат мизан хьана хьи. С. С. ГьажикIа Жуьреба-жуьре хесетрин инсанрихъ галаз хушвилелди рахун, маса гузвай шейэрин гьахъ-гьисаб, терездин мизам дуьздаказ тухун ва икI мад туьквенчивилин хиве авай везифаяр я. ЛГ, 2004, 22.I. 2) (чIехи гьарфуналди - М) эркекдин хас тIвар: Мизам - а, -а; -ар, -ри, -ра. * мизам кьун гл., ни нин-куьн гьисабар, итогар кьун. Гьеле, гьич тахьайтIа, мад са вацра кьван, гьар юкъуз авур кIвалахдин мизан кьадайла, бригадирдиз тапарар авун лазим къвезвай. А. А. Лезгияр. МИЗАН кил. МИЗАМ. МИЗМиЗ сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра чIижерин, хузарин чеб хуьдай ва я чпи кIасдай алай, орган. # чIижрен ~, хузран ~. МИКиР кил. МЕКиР. МИКРОБ урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра вилиз таквадай гъвечIи са клеткадин организм. Ахтармишупар тухвайла, тIветIрен гелерилай 30дав агакьна инсандин азарар арадал гъидай микробар жагъана. З. К. ТIебиат чирун. МИКРОБИОЛОГИЯ урус, сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра махсус алат гвачиз вилериз таквадай лап гъвечIи организмаяр ахтармишдай илим. МИКРОСКОП урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра затIар еке авуна къалурдай гуьзгуь авай лап куьлуь затIариз килигдай алат. Гьайиф, гьайиф, телескопар, микроскопар аватIани, бязибуруз аквазвач и дуьньяда уьмуьрдин тангар. А. Ал. Тангар. МИКРОФОН урус, сущ.; - да, -да; -ри, -ра сес яргъал мензилриз ракъурдай ва я ам артухардай алат. Микрофондихъ дикторди лугьузва: «Эхиримжи хабарар». А. Ал. Эхиримжи хабарар. МИКЬНАТIИС араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра ракьун ва я гьулдандин затIар вичел чIугвадай кьуват авай ракьун ва я гьулдандин кIус. Амма микьнатIасдал хьиз, вилер тек садал, вичелай са шумуд камунин вилик квайдал алкIанвай, Ж. Гь. Жанавур.... са гафуналди, вичяй кьил акъудиз пара четий тир микънатIисдин кьуват авай. З. Къ. ШейтIандин веледар. Синоним: магнит. МИКЬНАТIиСЛАМИШУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а "|| ая, -ин, -рай, -мир; микънатIасламиш авун, микънатIасламиш тавун, микънатIасламиш тахвун, микьнатIасламиш хъийимир ракьун ва я гьулдандин затIар вичел чIугвади кьуват кутун. МИЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ружадин, винтовкадин патрондин пистонда акьадай пай. МИЛАЙИМ араб, прил. хуш къведай, хъуьтуьл. Сифте камунихъ галаз адан кьелечI пIузаррал милайим хъуьруьн къугъвана, ахпа хъуьруьн вири чиниз чкIана. А. А. Умуд. Хъуьтул тIебятдин, рикIиз чими, хъел текъведай, муьтIуьгъ. Я чан зи Нур, Нурлана. Вун гъикьван милайим бала тир. А. А. Пад хвайи рагъ. Беневшадиз вичин пагьливандин суй авай буба кIандай, амма адалайни гзаф гъвечIи буйдин, яхун, кьумрал, амма милайим къилихрин, гьамиша сивел хъверни мани алай диде кIандай. Гь. Юь. Магьини Дилбер. МИЛАЙИМВАЛ сущ.; - или, -иле; -ер, -лери, -лера тебятдин хъуьтуьлвал, милайим гьал, рикIиз чимивал. Амма чина милайимвал къугъвазвай гьа са пегъзеда квахьни хъийизвай. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Лезги мисалри хизандиз, хизандин алакъа йриз ва аялриз кьетIен фикир гузва. Хушвилинни милайимвилин, гъавурда акьунинни рикIикай хабар кьунин месэлайрал гьалтайла, сад лагьай чкадал диде ала. «Самур» 2002,. N95. * милайимвал авун гл., ни низ алакъайра хъуьтуьлвал авун. - Руш я лагьана са милайимвал авун, чин ачухна, рахун-луькIуьн чидайди туш... Б. Къ. Къарачи. МИЛАЙИМВИЛЕлДИ нар. милайим тегьерда. Аку садра, ам гъикьван мшайи»лвилелди чаз килигзаватIа. 3,3, КУТВ-диз фена. Машиндай звичIай Алипулат милайимвилелди агъсакьалрин патав атана. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: милайимдаказ, милаимдиз, милиз. Антонимар: туьнтдиз, ажугълудаказ. МИЛАЙИМДАКАЗ нар. милайим тегьер хас яз. -Де вун хвашкалди, - лагьана милайимдаказ Мегьамеда, кьве гъилни вилик авуна, явашдиз учительницадин гьим юзурна. А. А. Умуд. Гьамишанда туьнтдиз рахадай ва къалар ийидай ам икI милайимдаказ эгечIуни Мухлисат гьейранарнавай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Синонимар: милайимвилелди, милаимдиз, миливилелди, милиз. Антонимар: туьнтдиз, ажугълудаказ. МИЛАЙИМДИЗ нар. милаим яз. Гьалтай гъвечIи-чIехида адаз милайимдиз салам гуда, жузун-качузун ийида. ЛГ, 2000, 20. VII. Вун бахдин рикIилай алатдайди. туш гъа-а, Велимет. - Аялдихъ хьиз милаимдиз рахазва адахъ Пчебах. М. В. Гьарасатдин майдандад. Гъихьтин кIвалах гъиле аваз хьайитIани, дидеди, инжиклу тахьана, ам туна, мукьуфдивди шиирдихъ яб акалдай. Хуш тахьай чка ада гзаф милайимдиз, анжах вичиз хас мукъаятвилелди къалурдай. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. - Я абат хийирар хьайибур, я женнетдай экв акуниз лайихлубур, гъикьван гуьзел чка жагъанва квез, -шириндиз, милайимдиз рахадай Алидар садан вилеризни килиг тийиз, амма виридаз фикир гуз Н. И. Сирлу межлис. Синонимар: милайимвилелди, милайимдаказ миливилелди, милиз. Антоним: туьнтдиз. МИЛИ прил. хъуьтуьл, хуш къведай. Зи вилери са назик экв са уьтери къатIана. Акьван лацу, акьван мили ишигъ я хьи, ам лап рикIе гьатзава, чими мед хьиз бедендиз кужум жезва. М. В. Вацран ягъун. Виридалай хци я вун, Векьи я вун, мили я вун, рикIел хуьх на, Лезги я вун! М. М. Жувал хъша. * мили хьун гл., вуж-вуч мили гьалдиз атун. Гьи кас нек хьиз мили жеда, Гьадал даим рагьмет къведа. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * мили хъвер сущ. хъуьтуьл, ван алачир рикIиз хуш хъвер,. КIуфу мили хъвер кваз, кьилни хкаж тавуна тадиз жаваб гана. З. Э. Муькъвел гелер. Ам, гъиле авай гъвечIи шуьтруь рангунин чемодан чилел эцигна, кьелечI пIузарал мили, баркаван хъвер алаз салам гайидалай кьулухъ, ракIарин патав акъвазнава. З. Къ. ШейтIандин веледар. Чина гьамиша мили хъвер хьайи инсан ва чи къелемдин стха чавай эбеди яз къакъатна. «Самур» журн., 2003, № 6. МИЛИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера мили тир гьал. На лугьуди, и Дуьньяда Авайди са хъсанвал я. Мшивални, иервални, кIанивални масанвал я. С. К. Ви авазар аваз хьурай. Заз адан вилер аквазвачиртIани, заз абур чидай ва исятда зун агъанвай хьи, гьабурани адан рушвилин гуьзелвални миливал артух хьанва... А. Къ. Нехирбанни лекь. МИЛИВИЛЕЛДИ нар. миливал хас. яз. Синоним: милайимдаказ, милайимдиз, миливилелди, милиз МИЛиДАКАЗ нар. мили гьал хас яз. А чIавуз Гьамида спелриз звар гана милидаказ хъверна рикIяй... А. С. Самур. ГъвечIи чубам милидаказ хъуьрезва... А. С. Вучиз ам акI хъуьрезва? Синонимар: милайимдаказ, милайимдиз, миливилелди, милиз. МИЛИДИЗ нар. милиди яз. Гагь беневшад рангар ягъиз чилериз, Агатзава чав милидиз, хъуьтуьлдиз, Хел юзуриз, пеш ахьайиз, суьтуьлдиз. С. К. Мад са гатфар илифзава уьмуьрдиз. МИЛИ3 нар.; мили яз. ЦIайлапан хьиз элкъведай Токдин мотор акурла, Имран милиз хъуьреда, Ченеда гъил акIурна. А. Ал. Экв халу. Синонимар: милайимдаказ, милайимдиз, миливилелди, милидаказ. * милиз-милиз нар. лап хвеш къведайвал. Сагъарнай на хер ашкъидин мелгьямдив, Ви къаршида чIехи буржи ала зал. З. Р. Диде шегьер. МИЛИЦА || МИЛИЦИОНЕР урус, сущ.;~ди, - да; -яр||~ар, ~ирцуры, ~ир||ра милициядин жергедин къуллугъчи. Шегьерда, -. алава хъувуна ада, поступал алай милиционердин къуллугъдин девре са куьче жеда. Зи девре са тIимил гегьенш я. - Изберг, Дербент шегьерар ва Кьибле патан Дагъустандин районар. З. Э. Кек галкIизва. Са сеферда пиянзавай Фейзуллагьди рекьин къерехдал акъвазнавай кьве милиционер машиндин кутун тавуна са тIимил амукьна. С. М. ЦицIигъ-иаме. Урал мотоцикл гвай и милиционер яшлу итим я. З. Къ. ШейтIандин веледар. Теми милицайрин патав фенайтIа, абур виш сеферда, атана акъатдай. З. Къ. ШейтIандин веледар. [ЦIарпIар баде] Жуван хъеме - кIева! И Дербенрин милицаярни гзаф векъибур я! Ф. Б. Филиал. * милицавал (милиционервал) авун гл., ни милицадин (милиционердин) пеше кьилиз акъудун. Милицавал авун хаталу ятIани, гзафбуруз милицавал хуш я. Р. МилиЦАВАЛ рах. || МИЛИЦИОНЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера милиционер тир гьал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
