| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МЕРДИМАЗАР 1 фарс, прил. масадаз хъсанвал тийидай, пис хесетар квай, масадаз зарар гудай. Анжах гила... а замандин са гзаф мурдар, чалкечир, мердимазар инсанар, абурук квай чиркин, алчах хесетар тергнавай чIавуз абур вужар тирта, чир хьун тIимил четин я. М. М. Гь. ЧIехи шаир. [Шофер]. Аламатдин инсан я. Алакь тийизвай са корни авайди туш. Халис артистни я. Амма шукIуртвал ийизва. Са япалух тирта, за лугьунни ийидай, амалдар мердимазар я. Н. И. Гьакимрин папар. Пабни галаз мердимазар, Къведа гваз ам дяве я, дуст. Ш. Салихов. Пис кьунши. МЕРДИМАЗАР 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зарар ийидайди, масадаз хъсанвал тийидайди, пис хесетар квайди. Къал-къиж авун - кIвализ азар, Архаярни жеда бизар. Шумуд душман, мердимазар КIвал чIур хьунал шад я, КьепМр. М. А. КьепIир. Жеч вун хьтин мердимазар... С. С. Кпул. [Брегьим]. ГьинавачтIани и чIехи руфун квайдаз а большевикрин къудратдикай аян хьанва... Гъавиляй абурухъ галаз мукьва жез кIанзава... ТахьайтIа бес адаз зи руш такуна, а мердимазардин руш гьикI акуна?.. Б. Гь. Большевикдин руш. МЕРДИМАЗАРВАЛ сущ.; - или, -иле; -тер, -илери, -илера мердимазар гьал. Мирзедин алчахвал, адан мердимазарвал субут хьайила, судьяди шкомадин директор Расула акъуднавай приказ дуьзди ялагьана, къарар кьабулна. ЛГ, 1996, 5. VII.. МЕРДиМАЗАРВИЛЕЛДИ нар. мердимазарвал аваз, мердимазар краралди, амалралди. МЕРЕ сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра цацар алай цагъамрал дигмиш жедай беневш-чIулав рангунин емиш. ХъуьтIуьн никIиз севрен рикIе мереяр акъатда. Ф. Бирдан кIаник квай багъларай яни, а патал чилин винел пад, рагъ къалур тийиз кьунвай къаратикендин ва мерейрин куллухрай яни, чидач, тахьайтIа, масанай, са гьайванди къув яна. Къ. М. Экуь инсан. - За адав мерейрин дувулар вегьенвай цIвегьеда рганвай хипен ниси нез туна. Б. Гь Заз эвера. МЕРеЗ 1 фарс, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, ~ра са акьван яцIу тушир еб. МЕРЕЗ 2 фарс, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра залан азар, тIал. Бязибуру лугьуз мерез, Бязибуруни - бедназар. Е. Э. Дуьньядиз. Эй зи гуьзел Дилбер ханум, Зи чанда са мерез ава, Гьич жез тахьуй ви гьал тебдил, Вун зи рикIел алазава. Е. Э. Эй зи гуьзел. МЕРеХАС: * мерехас хьун гл., вуж дустагъдикай, налогрикай хкечIун. МЕРЖ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера гьуьжетзавай кьве патан арада магълуб хьайи пата меслят хьанвай кар, шартI кьилиз акъудда лагьана ганвай гаф, мажбурнама. * мерж кьун гл., ни са кардин патахъай гьуьжет хьун. Мержер кьунва седриди... А. С. Вучиз ам акI хъуьрезва? МЕРЖАН (МАРЖАН нугъ.) араб, сущ.; ц ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) акъатай яру, зги ва я лацу рангунин багьа къван, къаш. Маржан къацу чилелла, Чирагъ лацу гъилелла. Ф. Гъуьлуьни папа, меслятна, никIе са еке фур эгьуьнда. Фурун винел вегьеда лит, литинин винелни эцигда мержандин хтар. Ф. Нехирбандин хва. Руша кьил агъузна, вилер хура туна. Амриди жибиндай са цIиргъ мержандин хтар акъудна, рушан къудгъунзавай хурудал эцигна. Къ. А. Мержандин хтар. 2) (чIехи гьарфуналди - М) дишегьлидин хас тIвар. - Адан диде Мержан хьсан паб туш, инсанрихь галаз дуьз къведайди туш. И. В. Адан тIвар Вели, зи тIвар Пери я. МЕРИНОС уду1 7, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра шуькIуь хъуьтуьл чIарчIин йис алай кьетIен жинсинин лапаг. МЕРКеЗ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) пачагьлугъдин, уьлкведин кьилин шегьер, гьукумат ва адан идараяр авай чка. Меркездин институт куьтягьайдалай кьулухъни ада и кардикай ара-ара фикир тийиз тушир. А. А. Пад хьайи рагъ. Са йис я за гуьзетиз хва. меркездай. А. С. Гьамиша хьиз, и сефердани республикадин кьил уьлкведин меркездиз фейила, РФ-дин министерствойрин руководителрихъ галаз адан са жерге карчивилин гуьруьшмишвилер ни кьиле фена. ЛГ, 2000, 6. IV. Синоним: столица. 2) са куьн ятIа важиблу чка; метлеблу затI, гьерекат, тешкилат ва мсб. авай чка. Синоним: макан. МЕРКеЗВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра меркезда яшамиш жезвайди 2-ноябрдиз Махачкьаладай Каспийскдиз физвай рекье меркезвиди гьалзавай ВАЗ- 21099 автомашиндик Махакъалада Мурсалован куьчеда яшамиш жезвай агьали акатна, кьена. Шофёр пиян тушир. ЛГ, 2003, 6. XI. МЕРМеР 1 кил. МАРМАР. МЕРМеР 2 * мермер хьтин прил. жими ва хъуьтуьл. Як бегъемсузди я: жими, мермер хьтин. Р. МЕРТ сущ.; - ини, -ина; яр, -ери, -ера цацар алай цурун пешерин валарал битмиш жедай, тIимил яргъ алай куьлуь, цуру яру емиш. МЕРТеБА араб, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра са дараматдин сад-садан винел кьакьанвиле авай са шумуд кIвал. Кьакьан кьавахри, кьве мертебадин кIвалерин къавалайни виняй кьуна, цава ван туна, амма абурун арада авай гъвечIикъавахар, аялар хьиз шуьшебенддаз гьахьзава. Къ. М. Лезги къавахар. Кьве мертебадин кIвалерин айвандик машмашдин таза кIарасдикай атIанвай хъипи рангунин тIур хьтин чин алай, муьжуьд йис хьанвай руш Беневша акъвазнава. Гь. Къ. Магьини Дилбер. Чун авай вад лагьай мертебадай лап яргъай къакъан дараматар... аквазвай. А. М. Мурк ракъини цIурурда. МЕРФ сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера туьрездин кьил (пай). МЕС сущ.; - и, -е; -ер, -ери, -ера инсан ксудайла, кIаник вегьедай, вичин къене памбагар, йис туна цванвай затI. # хъуьтуьл ~, башкIулар авай ~, ~ вегьин, ~ вахчун. Санал вегьин герек туш мес, Ваз чидай кар амач хьи чи. С. С. Вич вичивай квахьна кIвализ сухулмиш хьайи Зуьгьре эмеди муртIа месел къатканвай кIел Ибрагьим вичин хурув агудна. К., Казимов. КIел Ибрагьим дидедин. Эгер бунтар къарагъай вахтунда Етим Эмин дарман авачир азардик месе авачиртIа, ам Куьредин къагьриманрин жергейра жедай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Мад кьиле са фикирни амачиз, зун месел ярх хьана... А. Къ. Нехирбанни лекь. * мес-къуьж сущ. ксуниз герек шейэр (мес, яргъа н, хъуьцуьган, агъар) - вири санал. * мес-яргъа н сущ. ксун патал лазим шейэр. Жегьил рабочийди сифте къачур мажибдикай амукьайдахъ кIвачин къапар, герек тир кьабтIурни месяргъа н къачун къетI авуна. 3. Э. Муькъвел гелер. * месе гьатун гл., вуж кIевиз азарлу хьун. И кардилай кьулухъ фекьи гьатна месе ва мад къарагъиз тахьана, гьа месик кьена. Ф. КьепIина тур фекьи. Са къуз Шериф хьана дуьшкуьн, Месе гьатна язух мискин. Х. Т. Малла Иса. Гьабибулагьдин гъвечIи вах Зайнаб пис начагъ хьана яргъалди месе гьатда. С. М. ЦицIигъ-наме. * месе тун гл., ни вуж кIевиз азарлу авун. Етим Эмин гьар гьамиша месе тваз, Инсанар, бес заз са чара авачни? Е. Э. Кесиб-куьсуьб физ авайдан гъенелай. * месин капI сущ. мусурманвилин шартIари истемишзавай ксуз къаткидалди ийидай капI. Мисин кпIар авуна алатайла чун чи арабаярни гваз рекье гьатна, -лугьузва Бажиди. Къ. Къ. КIири Буба. МЕСЕЛА арал., вилик квай гафарин мана ачухардайла, сад-садан гуьгъуьнал алаз къвезвай крар, гьалар гьисабдайла ишлемишдай (чешне патал. мисал патал) гаф. Шак авач хьи, гъеле Эминан девирдани лезгийрихъ, адалай гъейри, мад шаирар хьана. Гъабурукай, месела, Эминан стхадин хва ( бязибрун лугьунриз килигна, Эминан стха) Меликни шаир яз хьана. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). Амма гафарин состав вич гьеле чIал туш. Ам чIал туькIуьрун патал, месела, са имарат эцигуниз герек тир материт хьиз я. М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика Шаирвилин устадвал авачиз ва гзаф тади кваз кхьенвай шиирар чал мукьвал-мукьвал дуьшуьш жезва. Месела, С. Гьажиеван «ЧIехи мурад» тIвар алай шийрдин гзаф строфайра шиир туькIуьрунин къайдаяр лап векъидаказ чIурнава, абура рифмаяр хьанвач, слогрин кьадар сад хьанвач... А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай.... бязи чIалара, чеб мукьва тушиз хьайитIани, сад хьтин гафар гъалтда, яни и гафарик абур ишлемишзавай вири чIаларин пай ква; а гафар сифте гьи чIала пайда хьанатIа, лугьуз жедач. Месела, кац, кал гафарин диб Дагъустандин чIехи пай чIалара ва гьакIни урус, эрмени, гуржи, инглис, немс чIалара гьа ихьтинди я. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. МЕСКЕН араб, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсан яшамиш жезвай чка, ери. Анжах кьакьан дагъдин кьилел Жагъида ваз мескен, майдан. М. Ж. Абасан кьилиз жуьребаж)>ьре фикирар къвез-хъфизва, гуя адан кьиликай ракIар квачир мескен хьанва. М. В. Гьарасатдин майдандат. ЧIала ава зи мелгьемни мескен... XX. МЕСЛЯТ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са кар гьикI кьиле тухудатIа гьадан патахъай лугьузвай фикир... И жигьетдай адавай хабар кьадай меслятар авай. За адаз чар кхьена. Жуван чарче за адаз яхцIурни цIуд гектарда зулун кьуьл цанвайди, ам цадайла, Ольга Дмитриевнадин меслятар фикирда кьунвайди кхьенвай. А. М. Мурк ракъини цIурурда. 2) икьрар, са фикир. Мад са меслят: гьар жемятди муьгъ эцигиз бигердиз Герек жезва цIувад~къад кас ракъурун, Виридалай лайихлубур, устадар. М. Б. Муьгъ. КIанзавайди чеб сад садан гъавурда акьун, меслятдалди яшамиш хьун я. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: теклиф, несигьат, рехъ. 3) къалмакъал квачир гьал. * меслят авун [гун] гл., ни 1) теклиф авун, фикир лугьун. Пуд лагьай сеферда фейи итимри ам чпихъ галаз гъидай меслят авуна. Ф. Акьул ва бахт. Чир хъухь, юлдаш Кондакова, белки урусри ихьтин дуьшуьшда вуна гузвай меслятдал амал ийида. Амма лезгийрихъ чи милли адетар ава. Чи арада лишан кутунвай руш чIалалай алудун - им лянетлу кIвалах я. А. А. Умуд. И меслятар авурдалай кьулухъ Гьажирамазан Къубадиз фена. А. И. Самур. Кар Сурхай ханди меслят авурвал кьиле фенач. З. Р. Гьажи Давуд. - Меслят гун асант я, меслят кьилиз акъуддай хва кIанда, хва! -гьа хвани вун я мал! И кар патал зун акъвазда ви далудихъ З. Р. Гьажи Давуд. 2) са фикирдал, са нетижадал гъун патал суьгьбетар, веревирдар авун. Лежбервилин кар рикIилай фенвайди Меслят шиз зи патав ша. М. Ж. Меслят ийиз зи патав ша. - Зани гьакI вахт кечирмишзавач гьа. 200 тонн ципицIар иниз гъун патал за горторгдихъ галаз меслятарни авунвайди я. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Куьне заз гайи меслятар, авур къени ихтилатар, чIугур еке зегьметар за лап вини дережадиз хкажзава... ЛГ, 2003, 4. XII. «Ша чна ихьтин са меслят шин. Чна чи рикIериз тади тагудайвал, пакадлай анжах хъсан хабарар гуда». Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. 3) баришугъ авун. [Али]. Ваз чидачни, къуншияр кикIидайла пар масадбурал ацалтдайди. Ингушарни осетинар меслят хъувун чи республикади вичин хивез къачунва. Н. И. Гьакимрин папар. * меслят акун гл., низ вуч хъсан яз акун, хъсан тирди гьисабун. * меслят къалурун гл., ни низ меслят авун, теклиф гун. Меслят къалурун гьамиша регьят, я, амма меслятар кьилиз акъудун са шумудра четин я. А. А. Умуд. Фекьиди Алирзадиз вичин меслятар къалурзавай арада, - адан суракьда авай чавушди Алирза эверна сельсоветдиз хутахна. З. Э. Муькъвел гелер. Бригада буругъ «сагъар хъувунив» эгечIна. Контордай атай комиссияди меслят къалурайвал, абуру кьуюдин къенез кIуьд кубометр чIулав нафт цана. Б. Гь. Вили вилер. - Хуьрек гьеле агакьнавач. Гишин ятIа, холодильникдай кьве помидор къачу, -меслят къалурна дидеди. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Гила профессор Къ. М. Абдулкьадирова кIарабдин мефт дегишаруниз тапукь яз меслят къалурзавай цIийи къайда менфятлу тирди субут хьанва. ЛГ, 2003,13. ХI. * меслят хьун гл., вуж нихь галаз 1) са фикирдал атун. Конференциядилай гуьгъуьниз чна яргъи веревирдар авуна, эхирни Алимкентдиз куьмек ракъурун меслят хьана. А. А. Умуд. Эхир, зани папа и гьуьжет референдумдалди гьялдай меслят хьана. Н. Шихнабиев. Референдум. Садра зунни Корима театрдиз фин меслят хьана. Къ. А. Алахьай югъ. Меслят хьанвайвал, Розади, сятдин кIуьдаз вичи кIвалахзавай майдандал къведай варарин вилик атана, Люся къаршиламишна. Б. Гь. Вили вилер. 2) баришугь хъухьун, дуст хъухьун. [Гуьлханум]. Квез вуч аватIа чидани, Али стхани Зарлишан вал меслят хъхьун тавунмаз чун инай хъфидач. Н. И. Гьакимрин папар. 3) са квекай ятIани хабар кьун, алукьун. - Вуч авуртIа хъсан я? - Меслят хьанва пачагъдал. М. Б. Вафалувал. МЕСЛЯТАРУН аспектив || МЕСЛЯТУН гл., ни нел; - на, -да; -из. -зава: -а, -ин, -рай. -мир; меслят авун, меслят тавун, меслят тахвун, меслят хъийимир кIвалах, кар тайин гьалда авун герек тирди лугьун. - АкI яд хъвана виже къведач! - лагьана абуру, нацIарай хъун меслятна. А. И. Самур. Бязибуру меслятзавай, АлатIани алахъун, Вирибурун куьмекдалди ~ Сурар анихъ хутахун. М. Б. Мугъу сурар. - АкI ятIа, чун агъа вацIун кьере кIватI жен. Къванер хьиз! -меслятна директорди, гьяркьуь сивик хъвер кваз. А. Фет. Кьерен къванер. 2) акси кьве пад баришугь хъувун. Синоним: теклифун. МЕСЛЯТВИЛЕЛДИ нар. меслятвал аваз. Синонимар: меслятдаказ, меслятдалди. Антоним: хъилелди. МЕСЛЯТДАКАЗ нар. меслят хас яз. Синонимар: меслятвилелди, меслятдалди. Антоним: хъилелди. МЕСЛЯТДАЛДИ нар. секиндиз, къал алачиз, дуствилелди. [Кукул-Дайи] - Сабур ая, къалмакъал ийимир. И кар чна, меслятдалди туькIуьрна, куьтягьин. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Вири кIвалахриз меслятдалди килигдай, Адалат, гьакь, дуван хьайи Хуьруьгар! М. Гьабибуллаев. Хуьруьгар. Синонимар: меслятвилелди, меслятдаказ. Антоним: хъилелди. МЕСЛЯТЧИ туьрк, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) меслятар гудайди. теклифар гудайди, меслятар къалурдайди.... урусри и вилаятар гьикI къурди ятIа, залайни, квелайни и зи меслятчи мирзе Кафидиз хъсандиз чизва. З. Р. Гьажи Давуд. 2) акси кьве пад баришугь хъийидайди. МЕСЛЯТЧИВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера мяслятар авунал машгъулвал. МЕСТКОМ урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра профсоюздин тешкилат идара ийидай комитет. МЕСХЕРА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра зарафат, хъуьруьнар. * месхерада тун гл., ни вуж хъуьруьнар авун патал зарафатриз вегьин Комедияда инсанрик квай нукьсанар, а нукьсанар квай инсанрин винел хъуьруьнар авунин, абур месхерада тунин рекьелди, дуьздал акъудда. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. МЕСЭЛА араб, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) фикирар кардик кутуна ва гьисабунар кьуна гьалун истемишзавай кIвалах. КIвализ гайи месэлаяр, мисалар Садра кьванни гьалайди туш Мурсала. Адан натав оцукьнавай Гуьзела гьалда вичи гьар са мисал, месэла. Ш-Э. М. Мурсални месэлаяр. 2) вич ахтармишун, веревирд авун ва гьялун истемишзавай кар. -Юлдаш Гьуьсейнов, -лагьана эхирни Гьажиева сабурдивди, - эгер вун собранидин йикъан месэлайрал рази туштIа, ваз ихтияр ава, собрание эверайла лугьуз... А. А. Умуд. Районэгьлияр тIебии газдалди таъминарун за зун патал важиблу ва сад лагьай дережадин месэла яз эцигна. ЛГ, 1999, 1. IV. Художественный устадвал хкажун - им писателвилин кIвалахда лап чарасуз ва лап четин месэла я. А. С. Жегьил шаирриа яратмишунин бязи месэлайрикай. Милли эдебиятда кIвалахзавай писателрин художественный чIалаз талукь месэлайрикай макъалаяр чапдайла, писателри чIал девлетлу авуникай рахадайла, профессорар тир Ражидин Гьайдарова, Агьмедуллагь Гуьлмегьамедова къиметлу теклифар гузва, чIалан патахъай абуру чIугвазвай къайгъударвал аквазва ва журналдихь галаз, гьа виликдай хьиз, дуствилин алакъаяр гележегдани давамардайдахъ чун инанмиш я. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь.. * месэла гьялун гл., ни 1) илим (математика, физика, химия ва мсб) чирун патал кIелзавпайбуруз гудай тапшуругъ. - Месэладин амай кьатIкIвале гьял хъия, - лагьана ада сабурсуз ванцелди ва вич, геле къекъвезвай кас хьиз, тадиз классдай экъечIна. А. А, Умуд. 2) къарар кьабулун. Колхоздин правлениди гатфарин кIвалахрин месэла гьял шиз башламишна. З. Э. Муькъвел гелер. Махсудаз эверна. Адан месэла исполкомдин заседаниедал гьял авуна. З. Э. Муькъвел гелер. Магъледин вири месэлаяр агъсакъалри гьа и кимел гьялдай. ЛГ, 2003, 4. ХI 1. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
