| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МУЛ фарс, т-б., сущ.; -ди, -да беневша рангадин, хуш ни гадай набатат. РикIел ала пIинидин дад, ЦIудав спекI чранвай, Рагъ къугъвазвай булахдин яд, Мулдин атир чкIанвай. А. Ал. Сюита. * мулдин цуьк сущ. беневша рангадин, хуш ни гадай набатат. – Мухлисат! Азиз Мухлисат! Ви рикI зун патал гьакьван михьиди ва рагьимлуди тир! Гарал къугъвазвай мулдин иуькверин пиришрин сес къвезва заз. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Къаратикендиз герекди якIв ятIа, мулдин цуькведиз герекди назикдаказ кьуна, адахъай ни чIугун я. З. Э. Арифдиз ишара. Жумарт хьанва мулдин цуьквер Гьарнихъ атир аладриз. А. Ал. Билбил МУЛЕЙЛИ сущ.; ~ ди, -да; -яр, -йри, -йра. халкьдин манийрин гьавадин са жуьре. Къуьнуьхъ галай чIулав лит, Живед винел аватна, Къизгъин рикIяй Дагъларан Мулейлияр акъатна... Ф. Шарвили. МУЛК араб, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара менфят къведай чил, чка (никIер, векьер, багълар, чилер -вири санлай ва са-сад кьилди). Эминан мулк кьуна вакьфад пай хьтин. Е. Э. РикIел гъваш. - Тумунал цак алай мал, чIиб алай мулк захъ авач. З. Э. КУТВ-диз фена. Вичивай вахчунвай маларин ва мулкарин дердиди ивидал звал гъизвай Вердиди ара-бир вичин яргъи спелриз звар гудай. З. Э. Муькъвел гелер. Чи мулкарал гъил вегьейдаз Гзаф еке гунагь я! А. С. Вилик жерге. Мегьарамдхуьруьн райондивай са 60 км. яргъа, Хачмаз райондин мулкуна, Къусар-чай станциядилай 18 км. рагъэкъечIдай патахъ Храхуба хуьр гала, Д. Шерифалиев. "ГъвечIи чилин" чIехи къазаяр || ЛГ, 2000, 6, IV. МУЛКДАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мулкар авайди, мулкарин иеси. Яргъал алач! Шуьреда съезд куьтягь хьанмазди, беглеринни ханарин, помещикринни мулкдаррин, - девлетлуйрин чилер пайда, чахъни чилер жеда лугьуз чил авачир лежберри текьей къуьрен шурваяр незвай. З. Э. Муькъвел гелер. [Малла Брегьим]. Астафируллагъ, гила ибуруз чпин кьейибурни чавай аквазва... Гьа Бакудиз физ-хквезвай фукъиранри чи куфун атIузва... [Селим]. Куьн вужар я? Вун, Гьажи Муртуз, генами кьвед-пуд мулкдарар ва абурун чавушар... Б. Гь. Большевикдин руш. МУЛЬТФИЛЬМ урус, сущ.; -ди, -да; -аяр, -айри, -аира шикилралди, нинийралди туькIуьрнавай кино. США-да исламдикай гьазурнавай мультфильм прокатдиз ахъайнава. "Самурдин сес", 2005, 19. III. МУМ араб, сущ.; - ади, -ара; -ар, -ари, -ара чIижери вичикай арадал гъизвай ва чпи виртIедин рекьер туькIуьрдай затI. Чубанрин кIвализ гьахьайла, чими гьава галукьайла, зи беден чими мум хьиз хъуьтуьл хьана. ХупI хъсан тушни. З. Гь. Лезгийрин риваят. Эгер ишлемишайдалай кьулухъ гьар сеферда нажахдин мурцаз парафин, мум, я, тахьайтIа, кьурай затI ягъайтIа, ам яргъалди хциз амукьда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 20. IV. МУМА сущ., нугъ; - ади, -ада; -яр, -йри, -йра. бубадин вах. Синонимар: биби, эме. МУМАДА, МУМАДИ 1 мум существительнидин падежрин формаяр. Кил. МУМ. МУМАДА, МУМАДИ 2 мум существительнидин падежрин формаяр. Кил. МУМА. МУМАЖ прил. хъуьтуьл, * мумаж авун гл., вуч хъуьтуьл гьалдиз гъун, мумаж хьун гл., 1) вуч хъуьтуьл гьалдиз атун. 2) куьч., вуж кIанивилин гьиссерикди хесетдин кIевивал квахьун. Пуд лагьай йисуз Жамал мумаж хьана Людадин гуьгъуьна гьатна. К., 1988, 28. V. МУМАЧИ сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра аял жезвай дишегьлидиз куьмек ийидай дишегьли, таза аял кьабулдай дишегьли. МУМКИН араб, прил. са вуч ятIани кьилиз акъудун патал герек шартI, чара авай. Мумкин кIвалах ая, мумкин туширди Хиве кьамир. Р. * мумкин хьун гл., низ-квез са вуч ятIани кьилиз акъудун патал герек шартI, чара хьун.... гуьгъуьнин пуд йисан кьене лап Самурдин кьерехдив къведалди мумкин тир кьван чкада къелемар кутуна. А. А. Умуд. Акьул авачирдахъ - регьим, акьул авайдахь - зулум хьун мумкин туш. З. Р. Веси. Ада вичин везифаяр кьилиз акъудзавай геренда адаз чилик хкI. аз мумкин жезвайди анжах са кIвач жеда, яни адан гьерекатар гьахьтин йигинбур жеда. А. Къ. Нехирбанни лекь.... сифте аял чIурун хата авай кар я. Ахпа аялар таххьун мумкин ялда... З. Къ. ШейтIандин веледар. Фу кьит тир, артухан сив хизандиз пар жезвай ва я кьуьзуь итимдихъ кьилдаказ гелкъведай кас герек жезвай, ахьтин касдивай хизандин рузи артухаруник пай кутаз хьун мумкин жезвачир. А. Къ. Нехирбанни лекь. * мумкин я арал. шаклувал квай фикир лугьудайла, ишлемишдай ибара. Адай кьацI ваъ, мумкин я, пад акъатда. М. Б. Кварар. Мумкин я, кичI акатуни Ахундован вилериз гена екез къалурнай. М. Садикь. Дуст. Мумкин я, фикирна за, ам са гьина ятIани яргъал чкада командировкада ва я туш кIвалахиз ава. А. М. Мурк ракъини цIурурда. МУМКИНВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера са вуч ятIа кьилиз акъудиз жедай шартI, такьат, мумкин тир гьал. - На заз багъишламниш, чан фекьи, атун зун авуна, амма вахъ галаз вад келима рахадай мумкинвал хьанач. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Къаравулдиз вичел тапшурмишнавай шей хуьдай мумкинвилелай угъридиз ам чуьнуьхдай мумкинвал гзаф ава. А. А. Лезгияр. Лезги чIала араб, фарс, туьрк ва урус чIаларай атана «лезгиламиш» хьанвай гзаф гафар авайдакай дидед чIалан ктабра кхьенва ва, мумкинвал хьайила, а гафарикай муаллимди тарсарани лугьузва. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. Кеферпатан Кавказдин тIебиатдинни гьавадин мумкинвилерикай лап тIимил менфят къачузва. ЛГ, 1997. З. Х. Балугъар кьаз, маса гана, хьайи къазанжийрихъ гими жуван хсусиятдиз маса къачуна, мад балугъар кьунив эгечIна, цIийи мумкинвилер ачух хьана. ЛГ, 2003, 27. ХI. * мумкинвал гун гл., ни низ са вуч ятIа кьилиз акъудиз жедай шартI, такьат, мумкин тир гьал арадиз гъун. Бубади вичин хциз Яламадал юкьван школа куьтягьдай мумкинвал гана. И. Гь. «Берлиндин вири кIвалерад...». Вичиз и берекатар дадмишдай мумкинвал гайи, абур къисмет авур Аллагъдиз дуьаяр авуна, гила чилеринни цаварин Агъадивай ихтияр къачуналди, абурун дад аквазва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Ахпа кьве юкъуз ва 27-ноябрдин нисиналди шегьерэгьлийриз шаирдин [С. Сулейманан. А. Г.] къаматдиз эхиримжи сеферда килигдай мумкинвал ганай. Ш. Шабатов. Сулейманан сур ва гуьмбет || Ж, 2004, 12. И. МУМКИНСУЗ прил. кьиле тефидай, мумкинвал. авачир. Гила абур чцнеба гуьруьшмиш жезвай. Югъди кардал хьайитIани, няниз абур муьхце гуьруьшмиш тахьун мумкинсуз месела тир. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Антоним: мумкин. МУМКИНСУЗВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера мумкинвал авачир гьал, мумкинвал авачир шартI, са вуч ятIа кьилиз акъуддай шартI авачир гьал. Антоним: мумкинвал. МУМЛАХ сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра михьи тавур мум. МУМУРГЪАН сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра мум, какадин къиб, ягълу кутуна туькIуьрнавай хирел эцигдай дарман. МУНАФИКЬ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) диндивай къакъатайди. Синоним: муртад. 2) куьч. кьве чин алайди; винелай михьиз къалуриз рикIяй пис ниятар авайди. Мунафикьри ара чIурда, Эхир кьил хъсан къведан гьич?. Н. Сам. Гаф атайла, рахан герек. А ви гилан паб мунафикь я, кьве чин алайди я. А. М. Лежбердикайни пуд стхадикай. МУНАФИКЬВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -ичера кьве чин алайвал, иман квадарай гьал. МУНАФИКЬВИЛЕЛДИ нар. кьве чин алаз, иман гвачирвилелди, пис ниятралди. МУНКАР: * мункар-накир (некир) араб, сущ.; -ди. - да: -ар, ри, -ра мусурман динди къалузавайвал, инсан кьейила, адан патав сурун суалар ийиз къведай кьве малайикдикай садан тIвар. Мункар-накир ийиз суал кьведа, валлагьи-биллагьи. Е. Э. Вил вегьейла и дуьньядиз. Эхь, - лагьана хъел атай сагьибди. - Вакай ша заз мункар-некир жемир! А жуван гъиле авай кар ая. Анра тIуб экъуьрун ваз герек туш. З. Э. КУТВ-диз фена. МУР сущ., текв.; -ди, -да 1) къайи ва кIеви кIватI. Йифен гьава гзаф мекьиди хьана. Чилерал мур ацукьна. Жив къванвачтIани, чилер лацуз аквазвай. З. Р. Гьажи Давуд. Авайдаз - вун ацIай девлет, авачирдаз - мур я, дуьнья. М. А. 2) гьайванрин азар. * мур хьуй! межд. 'кьий' манадин къаргъиш. МУРАБА араб, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра шекердал рганвай емишар, майваяр. # ципицIрин ~, пIинийрин ~, жумун ~, ~ туьн, ~ гьазурун. Къвезва са-сад суфрадал: НекIедин яймах, Мурабаяр гьар жуьре, Пешерин дулма. Хъчарикай афарар! ЦIразва ленгер. Имни чIиргъин, давугъа, хъикьифар-вергер. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Низ кIандатIа чайдихъ галаз мураба, Герек адаз пIинидин тар багьа жен. А. Ал. Шалбуз дагъ.... ана неинки сар твадай, чIемер хкуддай, гьакI багъларинни бахчайрин емишар кIватI хъийидай, мурабаяр, чехирар гьазурдай майишатарни жеда. Гь. М. Им къван, имни терез. Мурабадин винел патал харар хьана шекер кьун тавун патал, адаз ргадалди са тIимил лимондин миже яда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000,30. III. МУРАД араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра. 1) кIанзавай, вичикай фикир ийизвай затI, вичихъ тамарзлу затI. ЧIехи мурад авачирдаз чIехи Уьмуьрни жедач. З. Р. Веси. 2) къаст, ният, кьилиз акъудиз алахъзавай фикир, кар. Рахун ширин, ачух къабагъ Акун са мурад я, гуьзел. Е. Э. Ярдиз минет. Мурад я дуьньяда КIани рушни гада. С. С. Квез вуч ярашугь я. Агакьарда мурадрихъ Малди - ваз са агьвал авай езне хъуй. И. Гь. Саяд. 3) (чIехи гьарфуналди - М) эркекдин хас тIвар: Мурад. Курум чIехи хизандин иеси я, Адан аялар вири ЧIехи хьанва. Гадайрикай чIехидан тIвар Мурад я. А. И. Къиргъин.... аялрин кIвализ гъайи етим аял Мурадиказ гьеле туькIвена кьве келима урус чIалал рахазни чизвачир. К. К. Диде хьайи югъ. * мурад - метлеб сущ. кьилин фикир. Агъзур сарин мурад-метлеб сад я чи: Бахтлубур хьун вири ватанэгьлияр! С. Шарвилидин невеяр. Синонимар: къаст, ният. фикир. МУРАДВИЛИН кил. ГЛАГОЛ. МУРАКАБ 1 араб, прил. какахьай, кьил акъудиз четин. Чпихъ и алай муракаб макьамда кIвалахда мадни чIехи агалкьунар, уьмуьрда хушбахтвилер хьун чи мурад я. Самур, 2002, № 23. Ивидин кьурулушдин азарар, абур сагъарунин месэла гьамиша муракабди яз хьайиди я. ЛГ, 2003, 13. ХI. Асан Нуьдуьрбегова чIехи ва муракаб месэлаяр гьялдайла, са тартиб, къайда хуьниз датIана еке фикир гузвайди я. ЛГ, 2003, 27. XI. МУРАКАБ 2 араб сущ. куьгь. кхьинардай ранг. Жумла алем Эфенди хъуй, Муракабни чар гьинава? Е. Э. Гьинава? МУРАКАБВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера какахьайвал, кьил акъудиз четинвал. Гьакъикъатда за уьмуьрдин са терефни инкарзавач, акси яз, адан вири «девлетар» кьабулзава: муракабвал, сирлувал, гуьзелвал ва икI мад. А. Ал. Автордин патай, 1970.... И. Дьяконова къейдзава хьи, «кутийрин чIалан фонетикадин составдин муракабвили а чIал маса чIалариз мукьва тирдан гьакъиндай шагъидвалзава». "Самур" журн., 2003, №23. МУРДАЛ прил.,; нугь. кил. МУРДАР (3-манада). МУРДАР 1 фарс, прил. 1) чиркин, вижесуз, нез, хъваз тежедай. Мурдар тир вич кицIелай, Михьи яз къалурда целай. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. Синоним: кьацIай. 2) нугь. рикI чIуру, масадаз писвал ийидай, инсарихъ галаз дуьз текъведай. Гафар гуьрчег, амал мурдар. Вун гьикьван алчах я, Къафкъаз! С. С. Къафкъаз. Анжах гила... а замандпн са гзаф мурдар, чалкечир, мердимазар инсанар, абурук квай чиркин, алчах хесетар тергнавай чIавуз абур вужар тиртIа, чир хьун тIимил четин я. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Лезги чIал чи маса гайиди Дидедизни мурдар я. Н. С. ЧIал. 3) михьи тушир, гьарамнавай, чиркин. Вич мурдарда булахдин яд рагъулна. Е. Э. Шеда зун. Нагагь са затI хьайтIа мурдал, Лугьунин кар жедач адал. С. С. Ай Фекьир, ви келледа гар. Кьей хва Сефик, гьа и мурдар ихтилатар кимел тавуртIа, жедач вавай, - бейкеф хьанваз лагьана Серкера ва ам къарагъна кIвализ хъфена. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме * мурдар кас сущ. пис хесетар квай инсан мурдар хьун гл. недайвал (хъвадайвал) амукь тавун, чиркин хьун, чIур хьун. * мурдал хьун гл. чан кумачир гьалдиз атун. Са пакамахъ цуриз фейила, ам мурдал хьайи калел аватна. А. М. Лежбердикайни пуд стхадикай. Синоним: гиликьун. МУРДАР 2 сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра. 1) кIвачер квачир, чиляй хур галчIуруналди, яргъи, адет яз, агъу алай (агъу квай) гьайван. 2) куьч чинеба писвал ийидайди, рикI чIулав кас. 3) куьч. чиркин(ди). - Заз кичIезвайди а мурдаррихъ [вакIарихъ. - А. Г.] галукьна, зи парталрик квай капI хкатун я. Абур къекъвей чияел хьайи ризкьи тIуьнни гьарам я... З. Э. Муькъвел гелер. МУРДАРВАЛ сущ. 1) мурдар гьал, чиркинвал, вижесузвал. 2) рикIин чIурувал, чиркинвал, алчахвал. Ваз инсанрин мурдарвал чидачни, а папан-рушан гъуьл пара пичIи вил авай мурдар кас тир... А. Ф. Лянет. МУРДАРВИЛЕЛДИ нар. писвилелди, рикIин чIурувилелди. МУР3 фарс, сущ.; -цу, -ца; -цар, -цари, -цара. 1) атIудай затIунин хци пай. # чукIулдин ~ ~ аватун, ~ кьелечIарун. Эгер ишлемишайдалай Кьулухъ гьар сеферда нажахдин мурцаз парафин, мум, я, тахьайтIа, кьурай запун ягъайтIа, ам яргъалди хциз амукьда. Хийирлу меслятар ЛГ, 2000, 20. IV. 2) са куьн ятIани. экъис хьанвай чка. # дагъдин ~, столдин ~, цIун ~, ~ар акъатун. Тик мурцал къаябдин ала кьун, Гаф авач, зурба я алакьун. И. Гь. Тик мурцал къаябдин... МУРК сущ.: -кIади, -кIада; -кIар, -кIари, -кIара гзаф къана кIеви гьалдиз атанвай яд. Гатфар михьиз ачух хьана, - живер, муркIар терг хьана. А. Ф. Бубадин веси. ВацI муркIадик секин жезва. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Кефсуззавай Абдулкъадиран рикIел мурк акьалтда. С. Муслимов, ЦицIигъ-наме. Вич вичел хтай Камилаз вич тIебиатди туькIуьрнавай муркIадин кIвале аваз акуна. Гь. М. Им къван, имни терез. * кесиб гьамамдиз фейила, ци мурк кьуна. * муркIадин фур сущ. гаталди мурк хуьн патал эгъуьннавай фур. * муркIадин винел тум цайиди шиир, сущ. нетижасуз кар авурди. За вуч ийин.... муркIад винел тум цайидаз? Е. Э. Эмин гада. * муркIадин кьелечI чкадилай хада мисал 'гьар са карда зайиф чкадиз зиян жеда' манадин мисал. Амма муркIадин кьелечI чкадилай хада лагьайвал, фронтда хьайи къван хирери зайифарнавай буба кьвед лагьай хва хьайи са тIимил вахтундилай кечмиш хьана. Б. Гь. Заз эвера. МУРКIУЦI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къавун чIерейрикай авахьзавай цикай мекьи вахтунда жезвай яргъи шуькIуь мурк. Са тIимил вахтунлай адан кьери сисилдикай муркIуцIар куьрс хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Аяларни жедай диде-бубайрин патав, муркIуцIар фитIиниз, живедикай кIватIар кьаз. ЛГ, 2003, 4. ХII. МУРМУР сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра гъавурда акьан тийидайвал пIузаррикай лугьузвай са гьихьтин ятIани сесер. * мурмур(ар) авун гл., ни гъавурда акьан тийидайвал пIузаррикай яцIу сесиналди рахунар авун. Вердиди мурмур авуна. Ада вуч лагьанатIа, Асаназ ван хьанач. З. Э. Муькъвел гелер.. Фекьиди ийизва мурмур: - Гъуцар рикIел гъваш. Амма лукI жедац туш Марин - Муьгьуьббатдин сим. А. С. Саяда лугьузва мани. Угь ацалтна мурмурар Авурдалай гуьгъуьниз, Папахъ галаз рахана... Ш. Т. А зарафат амай туш.... адаз, гъилерни сверен пацар хьиз хкажна кьуна, мурмурар ийиз вичел тепилмиш жезвай Велимет акуна. В. М. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: лугьун, рахун, луькIуьнун, гьургъур(ар) авун, кьуркьур(ар) авун. лукь-лукь(ар) авун. МУРМУРУн гл., ни-куь; на, -да; -из, -зава; -а|| -ая, -ин, -рай, -мир; мурмур авун, мурмур тавун, мурмур тахвун, мурмур хъийимир явашдиз ва яцIу сесиналди рахун. - Ма, хъухъ пад жедалди, - мурмурзавай ада... З. Э. Муькъвел гелер. Хъел аваз хтанва, хъел аваз хтанва! - мурмурда дагъвиди. Р. Гь. Балугъ. ЯтIани къужади ктабдин заланвилиз килигна, вичи вичик мурмурна: «Вижевай ктаб я». М. В. Гьарасатдин майдандал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
