| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МАНИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) сивяй лугьудай гафаринни аваздин эсер. # хъсан ~, халкьдин ~, куьгьне ~; - туькIуьрун, ~ ягъун, ~ багъишун. Инсандин гуьгьуьл ачух хьайила, манияр чеб-чпелай кIуфукай кIвахьиз акъвазда. З. Э. Муькъвел гелер. ТIимил вахт алатна, гьа инал Сулеймана заз, чарчел кхьин тавунвай, амма мефтIеда, рикIе чрана, мефтIадал, рикIел аламай гашфарин мани кIелна... Къ. М. Рекьин риваятар. Маниди, везинди гьар са кар къезиларда, мензил куьруь ийида. ЛГ, 2003, 4. XII. Зи дуьньяда зи чIал, мани зай жедач, Ажалди рак гатайтIани атана. М. Агьмедов. Зи дуьнья. 2) лит. лирикадин эсер. Лап кьадим заманадин лирикадин эсерар халкьдин манияр я. И манияр чахъ гьар жуьрединбур ава: кIани рушаз ва кIани гададиз лагьанвай манияр - и манийриз муьгьуьббатдин манияр лугьуда. Лайлаяр ва кинер, перизадаяр ва даллаяр, ясдин манияр, ватанпересвиликай, гъурбатдикай ва майишатдикай бендер яратмишна гзаф виш йисар ятIани, абур халкьдин рикIел исятдани алама. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. 3) куьч. нуькIерин макьамар, чIив-чIиривар. * мани лугьун [ягъун] гл., ни масадбуруз Ван къведайвал сивяй манияр лугьун. Мани лугьуз гуьзел рушар, Гам, халича храз жеда. Даим вилик жергедава гьар са кIвалахда Ахцегьар. Х. Т. Ахцегьар. Мани яна куьтягьна Махсуд пенжердивай элкъвена столдихъ хтана. З. Э. Муькъвел гелер. [Гуьлханум]. Я руш, вуна мусалай манияр лугьузвайди я? Зенгинин ванни текъвез. Н. И. Гьакимрин папар. [Гуьлханум],* Тамаш гьа, тамаш, ида датIана манияр лугьузва, а чун бейхабар я. Ахпа вич вафалу дуст ялда. ( Зарлишан къужахламишда, минетдай саягъда) Чан зи вах, са мани хълагь ман. Н. И, Гьакимрин папар. МАНИДАР цI., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мани ядайди. Шад жедай кар ам я хьи, сегьнеламишунин къайдада за тухузвай серенжемри мектебда милли актеррин, манидаррин, акъатна КIелунин устадвал авай аялрин коллективар арадал гъана. Рагьиматаз Дагъустандин манийрин культурайрик кьил кутур, адан диб эцигай манидар лагьайтIа жеда. Д. Агьмедов. Лезгистандин багьа къаш || ЛГ, 2000, 22.1 V. Лезги поэзиядин межлис, залдал гагь шаиррин чIаларин, гагъ манидаррин манийрин ажайиб ван алаз, пуд сятинилай виниз давам хьана. «Самур» журн., 2002. 1942 - йисан 17-августдиз машгъур манидар Муслим Магомаев дидедиз хьана, ЛГ, 2004, 12. VIII. 2) манияр туькIуьрдайди. Синоним: маничи. МАНИЙ: * маний хьун гл. са кар кьилиз акъудиз, акъатуниз акси къуват хьун. МАНИЙВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кар, гьал; гьерекатдиз аксивал, вилик финиз аксивал. Гамтидиз вичин крчар гьикI залан туштIа, зазни а чIуру хъчарни кул-кусар са манийвални туш. Б. Гь Заз эвера. - Кьилди зи кIвал я, - гъавурда туна ада зун, -кIелиз манийвал тахьурай лугьуз, заз кьилди кьилихъ тавхана ганва. З. Гь. Лезгийрин риваят. Чаз малум тирвал, Султанагьмеда са чIавузни маса касдин хийирдиз манийвална, вичиз къулайвилер авурди туш. ЛГ, 2000, 8. Ш. Лугьун хьи, чкадин властрин, гьукуматдин ва общественный идарайрин тешкилатрин патай чаз гъич са манийвални авач. Д. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш, * манийвал авун [гун] гл., ни низ-квез тайин са кар кьилиз акъуддай шартIар тагун. - Эхь, куьне хъсан фикир ая, - лагъана Аслана, - абуру чаз, хуьре тухузвай гьи кIвалахдиз хьайитIани, манийвал гузва. А. Ф. Газет. Рационализациядин ва изобретательстводин жигьетдай кIвалах гегьеншаруниз цIийи заводда лазим тир шартIар бегъем тахьуни, дугъриданни, манийвал гузва. З. Э. Кьве фронтдин командир. Ахпа са манийвални тийизвай Айисат виниз хкажна къужахламишна, темен гуз кIан хьана... А. А. Лезгияр. За ваз манийвал гузвач, за анжах ви рикIел накь авур меслят хкизва. С. Гь. КIири Буба, Синоним: манийвалун, рехъ тагун. МАНИЙВАЛУН гл., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; манийвал тавун, манийвал тахвун, манийвал хъийимир тайин са кардиз акси гьерекатар авун. Зияратдиз атай Ширинни Кьилич яргъалди чеб-чпихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Ви тапшуругъдиз килигна, зани абуруз манийвалнач. А. И. Къиргъин. Гь. Гьажибегова гьайиф чIугуналди къейдзава: "Маса халкьари милли литература вилик фин ашкъиламишзавай чIавуз чи лезгийрин чIехи пай интеллигентри, къаншар яз, и кардиз манийвалзава. ЛГ, 2000, 18. V. Инал яб це ман. - Гузва за, манийвалзавач. 3. - Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Синонимар: манийвал гун, манийвал авун, рехъ тагун. МАНИЧИ цI, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Къекъуьгъ вири патара, Маничияр жагъура. М. Б. Дидедин бурж. Кьве чIалал - ингилис ва урус чIаларал - манияр лугьузвай Гуьлнара алай вахтундин Америкадин виридалайни хъсан маничийрикай сад я. "Самур" газ., 2002, 21. VI. Синоним: манидар. МАНСУР араб, сущ. 1) -ди, -да; -ар, -ри, -ра са квел ятIани сад хьиз къеченвай гьалар алай затI. # пуд ~, еке ~, ~ алатна, ~ къечена. Синонимар: кIетI, келеф. 2) - а, -а; ар, -ри, -ра (чIехи гьарфуналди - М) эркекдин хас тIвар: Мансур. - Яда, сикI, - чата патан са вилни агажна, кимеллайбурукай Мансура Уьзденай гафар акъудиз алахьна: - Вун гъуьрч ягъиз яюгъариз акъатналдай хьи? С. Ярагъви ашукь Уьзден. - Яхулар, буза хъвайила, гъил ахъа жедай ксарни я. - Мансуран тереф хвена Межида, вичин къалияндай туптуп гум цавуз акъудна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. МАНТ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ри, -ра тарарал акьалтдай, абуруз зарар тир кIумп хьтин затI. МАНШАЛЛАГЬ! || МАШАЛЛАГЬ! араб, межд. авур кардал, лагьай гафунал хуш гьиссералди разивал къалурдай гаф. Бубади гъилевай кирпич цлал эцигна. Заз килигайла, адан чина мили хъвер гьатна. Адет яз, м! имил хъвердай зи бубади лагъана: - Маншаллагь! Бубад хва я! З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. Маншаллагь, хтул, лап зулун кьар кьван авайди я, - лагьана Жавата тумунихъ тIасма галай еке чкIул акъудна. Гь. М. Им къван, имни терез. - Маншаллагь, мусурманрин даях истамбулриз вуч гаф ава. А. И. Самур. Маншаллагь, маншаллагь, закайни ваз диде хьайиди я, чан бала, зани ваз мам гайиди тир. Гила лап пагьливан хьанва. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Машаллагь, ви бегьердин Ажеб заман я, бахтавар. Е. Э. Бахтавар. [Гуьлханум]: Машаллагь! Вуч тIарам булушка гьатнава. Н. И. Гьакимрин папар. МАРАГЪЛУ туьрк, прил. вичел фикир желб авуналди хуш къведай. Балазуридин «Уьлквеяр чапхун авуникай ктаб», Якьубидин «Тарих», Абу Муьгьаммед Агьмед ибн Асам Ал-Куфидин «Ктаб апфуьтугъ» эсерра VI - VII асирра арабри дагъларин уьлквейрал гьакIни лезги чилерал гьужум авуникай, чи халкьдин ва Дагъустандин муькуь халкьарин адетрикай ва яшайишдикай марагълу фактар ава. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. Зун инсан я - марагълу я гьадалди... М. Б. Зун инсан я... Тарихдай... чаз чи улу-бубайрин суьретар, юзун, Гьерекат, уьмуьр вилик тухуз хьайи жуьреба-жуьре марагълу вакъиаяр аквада. ЛГ, 2003, 14. VIII. Синонимар: ажайиб, интересный, къариб. МАРАГЪЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, илери, илера марагълу тир гьал. Адан [Я. Шайдаеван. А. Г.] эсерар темайрин ва образрин марагълувилелди, чIалан михьивилелди ва цIалцIамвилелди рикIел аламукьдайбур я. "Самур" газ., 2002,21. VI. МАРАГЪЛУВИЛЕЛДИ нар. марагълувал хас яз. «ПиспIи Хидира» марагълувилелди дехмеда вил экъуьрзавай. Дехмедин накьв авай чил асунна хъпи ширедай акъуднавай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Синоним: марагьлудаказ. МАРАГЪЛУДАКАЗ нар. марагълу яз. КъафланГирей чеб такур ва тарифрин ванер гзаф хьайи дагъларин ханаринни беглерин чинриз дикьетдалди, маракьлудаказ килигзава.,., З. Р. Гьажи Давуд. Синоним: марагълувилелди. МАРАЛ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кьетIен гуьрчегвал ва йигинвал авай, нек хъвадай, миргерин жинсиникай тир еке гьайван: 2) куьч. гуьзел, гуьрчег дишегьли. Марал я дагъдин, Ранг я ви агьдин, Нур я чирагьдин, Чинни гуьзел, яр. Е. Э. Ярдин тариф. Акур, марал, а ви ж. амал Сабур хуьз жеч инсандивай. Аман, кая, инсаф ая, Мийир вуна зун чандивай. Х. Т. Селминаз. Хабар ава, марал, заз ви рикIикай... С. Ярагъви ашукь Уьзден. За мани лагьана куьтягьдалди куь жейранар, мараларни акъатда. Н. И. Гьакимрин папар. 3) (чIехи гьарфуналди - М.) дишегьлидин хас тIвар: Марал а, -а. Чна эхиримжи йисара чи журналда активвилелди иштарак ийизвай, адан подписка йисандавай йисуз артухарун патал къайгъударвал чIугвазвай писателарни шаирар, алимарни журналистар тир Агьед Агьаеваз... Марал Базаевадиз... "Самур" журн., 2002, № 23 МАРВАР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) цуьк, къизилгуьл цуьк. Ваз хуш тушни вун марвардив гекъигун? И. Гь. Сад муькуьдан къене авай рикI хьана. Чи бахчадин агъа кьиле. Марвар цуьквер битмиш хьана... Х. Х. Зи лезги чил, Хвена кIани марвар хьиз... З. Къ. ТIал. 2) (чIехи гьарфуналди - М.) дишегьлидин хас тIвар: Марвар. - а, -а. МАРГАНЕЦ урус, сущ.;-ди, -да; -ар, -ри, -ра цик квай гьашаратар рекьидай патал порошок. МАРГАРИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра малдин макьарикай набататрин ва бязи маса затIарин ягълудикай хкудзава чIем. МАРГЪАЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гару яна санихъ кIватI хьанвай жив Дагъдин кIене живед маргъал, Вун, яд хьана, гьуьлуьз атуй... ф. А дагъларни гужлу гараривай, къати тIурфанривай, живерин маргъалривай хуьр хуьн патал къаравулда акъвазнавайбур хьиз аквазва. Я. Я. Нурар ва хъенар. Гагь суьруьйрин, гагь маргъалрин Акьалтзава лаз, М. Жалилов. Хинериз аферин! МАРГЪВ сущ.; -уни, -уна; -вар, -ври, -ера дергесдалди янавай, гьеле кIватI тавунвай са цIар векь. Гадади, са гъвечIи маргъв тухвана, дергес вахгана. Б. Гь. Заз эвера. Алад агъа кьерез! Гьана, ваз чидай дегьнедихъ фидайла, гьалтзавай тутун тарцелай винидихъ, чна яна амукьнавай маргъвар ава. Гьабур кIватI хъувуна хъша... Б. Къ. Къарачи. Гьабибуллагь халуди вичин езне Рзаханаз салай векь ягъун патал эверда. Са маргъв ягъайла, Гьабибуллагь халуди Рзаханаз лугьуда: - Акъваз, акъваз, дуьз хьанач. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. МАРГЪУЗАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьалчIай чIимел гьава 2) куьч., чIуру чин (авай гьал). Пакамаз маргъузар авахьзавай Селиматан чина рагъ ава. Ам безетмиш хьанва. З. Э. Арифдиз ишара. - ГьикI? Ам вуч лагьай чIал я? - теспача хьайи Асланан ачух чинай маргъузар авахьзавай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. МАРГЪУХЪАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра векь язавайди, маргъв тухузвайди. Маргъухъандин гьекь хуш я заз, Темпел инсан таниш тахьуй. Ш-Э. М. Зи дуьа. Кериман хьиз, кьуьзуь касдин фикирни маргъухъанри, иллаки абурун кьиле авай "лекьре", вичел чIугун давамарзавай. Б. Гь. Заз эвера. - Килиг кван, чан устIар, - тIалабна маргьухьанди. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Гила маргъухъанар дагъдин уьруьшрай векьер ягъунив эгечIнава. К, 1986, 15. VIII. Зуьгьре эмедикай сад лагьай маргъухъан хьана. К. Казимов. КIел Ибрагьим дидедин. МАРГЪУХЪАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери маргь ядай пешекарвал. ГьакI маргъухъанвилин фурма Аслан хьтин къекъвен сама. Ударник юлдаш я гьама Кар вилик кутун патахъай. С. С. Гад кIватIиз тадиая. МАРЖАН кил. МЕРЖАН. МАРИФАТ араб, ктаб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чирвал, савадлувал. - Алидар акьуллу, марифат авай жегьил я. А. И. Самур. Тарихда халкьдин марифат, намус, къанажагъ, адетар, къилихар, ацукьун-къарагъун несилрилай несилралди амукьда. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. Къудрат Муьгъуьдиновичалай клиникадин коллективдин арада марифатдин хъсан гьалар арадал гъиз алакьнава. Вири месэлаяр секиндиз, карчивилелди гьялзава. ЛГ, 2003, 13. ХI. 2) эдеб, руьгьдин михьивал. Дяведан цIа хвена жуван марифат, На ви халкьдин игитвални субутна. А. С. Итимвилиз герек авач тарифар... Гьакъикъатда девлетар гьасилзавай ксар хъендик кутаз, вич вине кьаз алахъуналди и шииррин ичитди вичин алчах суфат, тацана нез гьазур, вичиз вич бегенмиш пичIи руьгь виниз акъудзава. Шак алач, ихьтин шиирри инсацрин марифат цицIи хьуниз, хци ва михьи хьуниз куьмекзава... М. Ж. Сатирадин дергесдалди 3) (чIехи гьарфуналди - М) дишегьлидин хас тIвар: Марифат -а, -а; -ар, -ри, -ра. МАРИФАТЛУ прил. 1) чирвилер авай. 2) эдеблу, руьгьдин михьивал гвай, тербия гвай. Марифатлу инсандал зун садрани куьз дуьшуьш жедач, Е. Э. Гьакимдиз. Антоним: марифатсуз. МАРИФАТЛУВАЛ сущ.: -или, -иле; -илер, -илери, -илера марифатлу тир гьал. Ада [С. Сулеймана. -А. Г.] башламишна хьи, ваз чидайди: камаллувишн ихтилатар, акьулар гунуг, марифатлувал я. Зун ягъалмиш хьанач. Къ. М. Душмандин тум. МичIи вахтунда ругуд версин мензил субайдиз хъфин хъсан я, марифатлувал я! Четинни хьурай, азиятми хьурай, - чара итимдин ни авай чкада тахьурай. А. А. Лезгияр. Антоним: марифатсузвал. МАРИФАТЛУДАКАЗ нар. марифатлу лишан хас яз. МАРИФАТСУЗ прил. 1) чирвилер авачир. 2) эдебсуз, руьгьдин михьивал гвачир, тербиясуз. Къанажагьсуздакай, марифатсуздакай вири ажуз жезва. Р. Гь. Чун чаз килигайла. Антоним: марифатлу. МАРИФАТСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера марифатсуз тир гьал. Антоним: марифатлувал. МАРИФАТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра халкьдин гегьенш къатар марифатлу ийиз алахънавайди. 75 йис инлай вилик кучукнавай диндин регьберрикай садан халкьдин зурба марифатчийрикай хьайи лама Даши Дорко Итигилован сур ахъаяйла, агьалияр пагь атIана амукьнава: адан жесед ктIун тавуна, авайвал амазма. "Самур" газ., 2002, 26. Х. МАРКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кагъаз почтада аваз са чкадай масаниз ракъурунин гьакъи ганвайди шагьидвалзавай адал алкIурдай гъвечIи чар. # конвертдал ~ алкIурун, ~ алачир конверт. МАРКВ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ри, -ра ачух чкадал векьерин, самарин, цуьлерин еке хара, кIунтI. # векьин ~, цуьлерин ~, ~ эцигун. Вердидин векьяй хьанвай еке марке фермадин патав хканва. 3, Э. Муькъвел геллер. Рушар ала маркун винел, цIарцIар гузва кьуькери, Гадайрини мани лугьуз кIвалахзава гзаф шад. З. Р. Гатун йифиз. Бирдан лап мукьувай векьин маркв акуна. Б. Гь. РикIи чIугурла. МАРКЕТИНГ урус, сущ.; -ди, -да; -ра, -ри, -ра фирмадин ва я карханадин кIвалахдин ериш базардив кьадай къайдадик кутазвай система. МАРКIУЦI сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра цIразвай жив садлагьана къаю кьурла арадиз къведай кIеви затI. Аязди пенжердин кIане авай таран хилерал алай живедин муркуцIар тIарамарзава ва абуру ийизвай жакьжакьдин ванци кIвалин къен ацIурзава. 3.1 ъ. Ахварай авудай аваз. МАРМАЛАТ урус, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра емишрикайни шекердикай авунвай хъуьтуьл къенфет. МАРМАР || МЕРМЕР1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ра, -ри, -ра 1) эцигунра ва я гуьмбетар туькIуьруна ишлемишдай жуьреба-жуьре рангарин (лацу, чIулав) кIеви къван. ХарапI хьуй ви мармардин кIвал, Ваз къисмет хьуй ясардин кIвал! Ф. Надир шагь чукуруникай мани. Къецелай къенез физвай чкадик вад кIарцIин гурар квай. Ам мармардин къванцикай раснавай. А. А. Пад хьайи рагъ. Постаментдал мармардин Элкъуьрна вич буьруьнждиз Мурад яз килигун Гележегдиз Къуьнерилай йисарин. А. Ал. (СтIал Сулейман). Ингье, «Мермер» къванцелай вири Магъархуьр, капаллайди хьиз, Агьмедан вилик ачух хьана. М. Гь. Им къван, имни терез. Заз гунагь тахьуй ( алцумдай мумкинвал авач), саки кIуьд гектардал алай Каабедин вири майдан, лацу мермер туна, безетмишнава. Ж. Мурадалиев. Гьяж. Ина [Меккеда. - А. Г.] са акьван четинвал авачир, эгер кьецIил кIвачер чиле авай мермерди, кьецIил кьилни 45-50 градусдин чимивал авай ракъини кузвачиртIа. Астагъфируллагь, гьаси тежен. Ж. Мурадалиев. Гьяж. 2) куьч. гуьрчег, дану, цIалцIам (къаматдикай рахадайла). Сифет я мармар... Е. Э. Ярдин тариф. Магьид гардан, мармардин хур аламат Акур бере гъейрид рикIел къвез жедач. Е. Э. Жедач. Буйдиз кьакьан, гьич заз икьван Лацу мармар акурд тушир. Х. Т. Селминаз. ЦIувад йикъан варз я чин ви мермер хьтин, - Хъуьрез тузар ви якьут, эгьмер хьтин. Е. Э. Гьалимат. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
