| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МАЛАИК араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра. 1) дин Аллагьдин эмирар кьилиз акъудзавай, вич михьи руьгь.... Сальмади, Аллагь адалай рази хьурай, ахъайзавайвал, Расул Аллагьди лугьудалдай: Азарлу ва я кьенвай касдин патав гваз хьайитIа, анжах хъсан рахух, гьикI лагьайтIа малаикар куьне лугьузвай гафарихъ агъада. Диндикай суьгьбетар || "Самур" журн., 1994, N 3. [Дишегьли]. Зунни гьа вун хьиз ава. КIвалах дайлани, куьчедани, месикни вилик вун атака акъваззава. Зи шагь, малаик хьиз. Вучиз, вучиз чун геж сад садал гьалтна? Н. И. Гьакимрин папар. 2) куьч. гуьрчегди, хъсан къилихар квайди; михьиди. Сад Аллагьди тек халкь авур са малаик я Пакисат. Е. Э. Пакисат. Гагь малаик я вун, гагьни иблис я, Лугьузва ви вилеравай нехишри. А. С. Белки, шаир тир жеди?. Синоним: мелек. малаик хьтин прил. гунагьсуз, михьи ва умун. Малаик хьтин кисай Къурбан вуна кIани патахъ гваз къекъвезва. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. МАЛАИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къенивал, михьивал. Малаиквал багъишнатIа пIинийри,... Иблисвални са къаридин манийри... А. С. Белки, шаир тир жеди?.. МАЛАРБАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра маларихъ гелкъвезвай кас. Синоним: нехирбан. МАЛАРБАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера маларбан тир гьал. * маларбанвал авун гл., ни малар хуьдай пешекарвал кьилиз акъудун. МАЛДАР фарс, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра малар хсуси майишатдин хел яз авайди. Санал малар, санал малдарар зирек, Санал суьруь, санал рамаг ягъиз кек, санал къатух, санал гъери, санал нек, Къаймахдик лезетдин гуьзелвал вуча. Х. Т. Гуьзелвал вуча. Малдаррин кефиярни къумбар тир. К, 1989, 4. XII. 1943 - йисан декабрдин эхирда Ж. Эфендиев Ахцегърин райкомдин сад лагьай секретарь А. Садыковахъ галаз Обкомдин тапшуругъ кьилиз акъудун патал Мугъанда кьуьд акъудзавай малдаррин патав командировкада хьана. А. Шагьмарданов. Жамирзе Эфендиев. МАЛДАРВАЛ сущ.; -или, -иле; - илер, -илери, -илера малар хуьнал машгъулвал; хуьруьн майишатдин хел яз малар хуьн. Дагьустандиз чна гагъгагъ мсшдарвилин уьлкве лугьузватIани, малдарвилел тIимил машгъул яз аквазвай Ростов областди уьлкведиз Дагъустандилай гзаф нек, сар, як гузва. А. А. Лезгияр. Багъманчивал, малдарвал вилик ракъурунин кардайни чахь агалкьунар хьанва... З. Э. Муькъвел гелер. * малдарвилин ферма сущ. малар хуьзвай ва абурукай менфят къачунин ери хкажунал алахъдай махсус чка. Колхозда гьар вацра бригадайра, малдарвилин фермайра собранияр тухун адетдиз элкъвена. «Самур» журн., 2003, 2. МАЛКАМУТ дин, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дегь заманайрин лезгийрин инанмишвилел бинелу яз, сура тунавайдан патав къведайди, адан мейит недайди. Ви кIвале малкамут гьатна. Вун гьакI Ялгъуз, сад хьуй, яллагь! Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. Адан чина малкамутдин ранг авай. З. Э. Муькъвел гелер, Авараяр къвезва шегьре рекьерал, Малкамутри ажал гъизва муькъверал, На и дуьнья гьикI халкьнава, чан Аллагь. Кь. Фаталиев. Умудлу яз. 2) куьч. угъраш, намуссуз. МАЛЛА 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра цлар сувагъ авун патал тахтадин кIусуникай авунвай алат. МАЛЛА 2 араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) тайин са чкада (хуьре) мусурманвилин серенжемар идара ийизвай кас. - Мад вучда, замана гъахьтин чалкечирринди хьанва, малла Дадаш, - лагьана Къурбана кьил элкъуьрна. А. Ф. Газет. Фекьи малла Мегьамед Эфендиди, вичин вилик квай ширин чай авай стаканда тIур экъуьриз ва гьарданбир гьарнал са чIар алай кьери, яргъи, цIегьре чуру хьтин чурудилай гъил чIугваз, Дадашахъ галаз ихтилатарзавай А. Ф. Бубадин веси. 2) (чIехи гьарфуналди: М) эркекдин хас тIвар - Малла. Малла Вагьабович университетдин профессор я. Р. * мала гьарат сущ. къугъунин тIвар. МАЛЛАКУТКУТI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цIару цIакулар, регъ хьтин бубух алай, патахъ кIуф квай къуш. а КутIкутI, кутIкутI, эй кутIкутI, Малла хьана вакай гьикI. ☼ И. гаф чна инал Орфографиядин словарда (2001 -й.) авайвал ганва. "Лезги чIаланни урус чIалан словарда" (1966-й.) ам дефисдалди кхьенва: маллакуткутI. Чи фикирдалди, малла куткутI кхьин дуьз я: . МАЛУМ араб, прил. вичикай хабарар авай, вичикай чизвай. Гад вахтунда цун малум месэла я. Р. Ада авур гафар-чIалар чаз вири малумбур тир. Р. * малум авун ни вуж-вуч чирун. Халудин сусаз и кар гъакъван гьайиф хьанатIани, мад ада масабуруз вичин дерт малум авунач. Ф. Халуни хтул. * малум тир прил. чизвай. Къарамахидин патав малум тир вакъиаяр кьиле фидайлани, гьалар ихътин агъурбур тир... ЛГ, 2004, 12. VIII. * малум тирвал арал. 'ихтилат физвай кардикай авай чирвилиз килигна' манадин ибара. Малум тирвал, техил буллухвилелди авай касди, ам регъуьз тухудалди сафунай яна хапуршапурдикай михьда. З. Э. Муькъвел гелер. Малум тирвал, 60 лагьай йисара Дагъустанда лезгийрин Докьузпара район чукурна, кьве патахъ пайна. М. М. Лезги тIвар алатIа. Малум тирвал, чапхунчи халкьар чпин медениятдай ацукьай халкьарилай хейлин гуьгъуьна амукьун адетдин кар тир. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. * малум тушир прил. чин тийидай, течир. Фетали хан 1789 - йисуз малум тушир азардикди кечмиш хьана. ЛГ, 2003, 14. VIII. * малум хьун гл, вуж-вуч аквадай, чир жедай гьалдиз атун. Хъипи читинин булушкадин гьяркьуь хел къакъажна, Зелфиди гъил це твазвай, булах галай патахъ са гъихьтин ятIани къаралту малум хьана. А. А. Умуд. ШуькIуь рацIамарни кьебекьрин чIарар акьван расу я хьи, абур лацу чинал асла малум жезвач. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. Югъ малум жезмазни уях хьайи Мегъамедрасулаз вич цIийиз Дуьньядал акьалтайди хьиз хьана. А. И. Самур. Гуьгъуьнлай, кIамуз эвичIзавай гьяркьуь рекьяй масад малум хьана. Ам чIулав юргъа балкIандал ала. М. М. Къизилдин хтар. Синонимар: ашкара хьун, чир хьун. МАЛУМАРУН гл., ни низ вуч; -да, -на; -из, -зава; - а, -ин, -рай, -мир; малумар тавун, малумар тахвун, малумар хъийимир. 1) хабар гун, малумат гун. [Элдер] За и кар лазим тир чкадиз малумарна хкведа. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Рахунар давам хъувуна. Гьарда вичин фикир малумарна. А. И. Самур. Гадади, фу нез суфрадихъ ацукьнавайла, малумарна: - Дах, зун театральный институтдиз физва. З. Гь. Ахварай авудай аваз. -Усмидиз хва хьуни кумаз, ада ам вичин чкадал гележегда хан жедайди малумарна. З. Р, Гьажи Давуд. Къе заз гьарайна малумариз кIанзава; багъривиливай магърумзавайбуру даим душманвалзава, мукъаят хьухь, инсанар. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) тайинарун. Экскурсия мадни интересны хьун патал учителъницади конкурс малумарна. А. А. Умуд. Чун кулакар ва синифдин душманар я лугьуз малумарна. ЛГ, 2003, 2. Х. Самурдин там официальнидаказ тIебиатдин памятник, милли парк яз малумарнаватIани, ам са къатда тергзава. ЛГ, 2003, 22.II. 3) винел акъудун, лугьун; МАЛУМАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са квекай ва я никай ятIани чирвал. Б. Исмаилова кIватIай малуматралди, рекьидай кьиляй Эмин кьурай якIарин, къакьан буй авай, са тIимил кьван винелди экъисай нер алай, чIулав чIарар алай ва яргъи спелар авай итим тир. Н. А. Етим Эмин Лезги большевикри Бакуда яратмишай социал демократический группадикай "Фарукьдикай" кхьизвай поэмадихъ галаз алакъалу яз, за цIуругуд йисуз архиврай ва а девирдин вакьнайрин иштаракчийривай гзаф марагълу малуматар кIватIна. М. М. Чун «гъвечIи» халкь туш. Эхиримжи йисара республикадин печатдин органри кхъей рекъемрив ва районра хьайила за кIватIай малуматрив гекъигайла, чи республикадин къадалай гзаф районра, Баку ва Сумгаит шегьерра 600 агъзурдалай гзаф лезгияр яшамиш жезва. М. М. Лезги тIвар алатIа. 2) кхьена цлал янавай ва я газетда, журналда чапнавай са квекай ятIани хабар. # ~ гун, ~ куьрсарун, гьукуматдин ~. МАЛУМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера малум тир гьал. - Я чан хва! - мад рахана Рагьман халу. - Ви гьа тIваруниз кьий! Икьван чIавал вакай чун са вад кас тир малумвал авайди. Гила вун чи хуьруьнвийризни чир хьана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. МАЛУМСУЗ 1 прил. тийижир, вичикай малуматар авачир, хабар авачир. МАЛУМСУЗ 2 нар. малум тушиз, хабар авачиз. Малумсуз атай мугьмандизни вич тухудай адет авайди я. Р. Синоним: хабарсуз. МАЛЯР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шир ядай пешекар. - Муминат хала гила малярни хьанва, яни? Н. И. Зарбачи, насигьатчи. Синоним: ширчи. МАМ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) таза аялдиз дидеди гудай нек авай орган. ГъвечIи аял дидедин мам кIанз шехьзавай. Ф. Бибихатун. Аял шехь тавунмаз, мам гудач. Мисал. Къуьнтерал кьведалди гъилин ацIай лацу цIумар чуплах я, лап мамарин вини кьилив кьведалди лацу хур ачухзава. А. А. Лезгияр. Тарихни эдебият - спгхаяр я, сада - лагь лугьуда, муькуьда - лугьуда. Тарихди чирда, эдебияпгди сирвилер виридаз пайда. Вичин тарихдикай хабар авачирди мамунихъ галай аял хьиз я. А. Р. Чинебан савкьват. 2) вичин шарагдиз нек гун патал гьайвандин нек авай органдин экъис хьанвай пай. Муьжуьд мам квай цIару кчаз, ЦIегьрез хьиз, бацIи жедайд туш. С. С. Жедайд туш. Сагьибди, гуя нек кватIа ахпгармишун патал, гагъ са, гагь маса калин мамар къаз ахъайзавай. Б. Гь. Заз эвера - Кьей вах, ваз хъсан хьана, калин кьуд мам ацаз. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * мам гун гл., ни-куь низ-квез аялдиз ва я гьайвандин шарагдиз мамунай нек гун. Къатканвай вакIан гагь са пад, гагь муькуь пад элкьуьриз цIуьрнуьгъриз мам гуз хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Чун цIаяри кайибур я, Такайбуруз лагь. Балайриз мам гайибур я, Тагайбуруз лагь. А. С. Вилик жерге. Маншаллагь, маншаллагь, закайни ваз диде хьайиди я, чан бала, зани ваз мам гайиди тир. Гила лап пагьливан хьанва. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. МАМАЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хазвай аял кьабулдай, аял жезвай дишегьлидиз куьмек гудай паб. МАМОНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра элкъвей кIирер квай, яргъи чIар алай дегь заманайра пуч. хьанвай филдин жинсерикай тир гьайван. 1967 - йисуз Ахцегьа Николаян къеледин патавай хьиз Ахтычай вацIун кьеряй кьваларикай зурба кIарабдиз ухшар аламатдин са къван жагъана. Махсус лабораторийра ахтармишунин нетижада тестикь хьайивал, ам мамонтдин кIараб- пакун тIвал яз хьана кьван. Къванциз элкъвенвай кIараб! Вичин яшни 2 миллион йис. Д. Шерифалиев. Ахцегьрин музейдай. МАН кIус гужлувилин ва суалдин гаф. - Килиг, Малла, тупIариз мез гудай аш я! - Хуьрай ман, ваз вуч ава? - Килиг, Малла, куь кIвализ физва! - Фирай ман, ваз вуч ава? Ф. Ваз вуч ава? гьар са касдиз гьа югъ хьуй май. Сив ахъайна хъуьредай. Е. Э. КIани ярдиз. - Ша ман, халу! - теклифзава яхунда. Б. Гь. "ТIварун стхаяр. Зунни твах ман ви машиндаваз, - тIалабда Нигера. СМ. ЦицIигъ-наме. Вуч кIанзава? Азар? Ажал? - Къачу! ~ Масад секинз тур ман. К. М. Бязи ксариз. Синоним: эхир. ☼. кIусар ман, жал, де, гьа, тIу, хьи вири дуьшуьшра маса гафаркай чараз кхьида. Лезги литературный чIалан орфографический къайдайрин свод. ТуькIуьрайбур: Гаджиев М., Алкадарский А. К. . МАНА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са никай-квекай ятIани авур ихтилатдин умуми фикир. Мустафадин ва адан, папан гьакъиндай лагьай гафарин манадиз фикир гайила, зи рикIе авай хци тIал ва гужлу гъам мадни дерин хьана. З. Э. Зун гъавурда акьазвач. 2) метлеб, макьсад. Шахмарданова абурун и гьерекатдихъ маса мака аваз кьатIана. А. А. Лезгияр. Вичиз ругул хтул хьанва лагьай хабар агакьай бахтлу бадеди яргъал дагълух хуьряй шегьердиз бицIекдин тIварцIел амай дугъри савкьватрихь галаз цIийи гьешни ракъурна. ИчIиз ваь, шоколаддин къенфетар аваз! Им кьилин савкьват тир! Дерин мана квай савкьватI А. Къ. Бадедин савкьват. 3) ктаб, лингв. чIала гафуни вуч къалурзаватIа, гьам. Гафар тек са мана авайбур ( марф, цIуд, мекьила) ва са шумуд мана авайбур ( кьил, вад, яру) жеда. Р. И. Гайдаров, А. Г. Гуьлмегьамедов ва мсб. Лезги чIал. 10-11 класс.... гафунин мана ам лугьузвай касди, вичиз кIанивал дегишарунарни авай кар я. З. Э. Кек галкIизва. * мана-метлеб сущ. са кар ийизвайдан кьиле, фикирда вуч аватIа, гьам. Къад лагьай векдин Томердин памятник лап кутугай чкадал эцигнава: Гъуьлуьн яхада, гуьзел багъдин юкьвал. Гьелбетда, ам жал эцигунихъ вичин дерин мана-метлеб ава. З. Э. Скульптор. Садаз на датIана хъсанвал ая, югъ-йиф талгьана адалай фарфалаг хьиз элкъуьгъ, эгер ам кьадирсузди ва фу метIел алайди ятIа, ада на авур и хъсанвилер, ратIарал кьуьл деневирдайла гарун хура гьатзавай цIекьвер хьиз, мана-метлеб тагана квадарда. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. МАНАЛУ прил. мана квай, мана авай, метлеб авай. «Красный Дагестан» газетдиз урус чIалал «Шаир Мегьамед Эмин» тIвар алаз лезги халкьдин кьве вилин нур шаирдикай алимдин маналу макъала акъатнай. Гь. Гьашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. Синоним: метлеблу. Антонимар: манасуз, метлебсуз. МАНАЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера маналу тир гьал. Антоним: манасузвал. МАНАСУЗ прил. мана авачир, метлеб квачир. ГьакI хьайила, уьмуьрда я манасуз, къайгъусуз шадвилерихъ галтугнани виже кьведач ва ви хивез, ви патав гвайбурун, вун хьтинбурун, ви мукьвабурун хивез аватзавай дердер-гъамарни манасузбурурай, ваз талукь туширбурай кьуна абурукай къерех хьанани кIандач. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синонимар: менфятсуз, метлебсуз. Антонимар: маналу, метлеблу. МАНАСУ3ВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера манасуз тир гьал. Антоним: маналувал, МАНАТ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) виш кепёкдиз барабар пулунин уьлчме. Кьве виш манат пул яз умуд, Дуьгуь, ягъни, рипеяр пуд; Гьич тахьайтIа гъери са пут, Яхун тахьуй гъайи вад гьер. С. С. Инсафсуз къавум. Къултухдай пуд манат акъудна, ам кьватидиз вигьена. А. А. Лезгияр. Эмин яшамиш хьайи асирдин юкьвара Куьредин ханди агъалийривай гьар йисуз 15 рипе къуьл, 2477 рипе мух, 823 рипе чалтук, 105 пут гъери, 17 цел ниси, йиса гьакI 1240 манат пул, 1038 гьер, гьазурай гьар са кило метелай пуд шагьи мадни пул къачузвай. К. Казимов. Риваятар. 2) пул. Некягь ийиз йиса виш паб, КIватIдайд я манат и фекьи. С. С. Фекьи. Халис шив хьтинд я хвейи, Виш манатдин я гьавайи. С. С. 3) (чIехи гьарфуналди: М.) дишегьлидин хас тIвар – Манат. МАНГЪАЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цIай ийидай, виче са затI чурун патал жуьгьенрин цIай авай затI. Куьчеда мангъалрал чразвай кьавурмайрин ни кьуд патахъ чкIанва. З. Э. Муькъвел гелер. * шиш ядай мангъал. МАНДАВ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьайвандин гардан жендекдихъ галаз сад жезвай экъис хьанвай чка 2) деведин далудал, пи кIватI хьана, винелди хкис хьанвай чка. # деведин ~, кьве ~ алай деве, са ~ алай деве. - Чиргъ алама, - ада, деведин мандав хьиз, экъис хьанвай вичин туьтуьнин хтунал гъил гьалчна. Б. Гь. Заз эвера. МАНДАРИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри -ра кьибле патан уьлквейра дигмиш жедай, хъипи кьелечI чкал алай, партахалдиз ухшар цурувал квай ширин емиш. МАНЖУКI нугъ., сущ..; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пул ва я маса куьулуь-шуьлуь тун патал тумаждикай ва я парчадикай цадай жибинда твадай куьлуь затI. Абур Махачкьаладиз хтайла, фу нез ацукьнавай чкадал Мешана вичин мажнукI акъудна, ам цIинкъ авуна ахьайиз, агализ, лугьуда: - Зи мажнукIди гъихьтин хъсан ван ийизматIа аку! С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: кисе. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
