| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МАРТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари. - ара февралдилай гуьгъуьнлай апрелдин вилик квай вацран тIвар. Март тир. Ятар къана амайтIани, балугърин лужар къарагънавай. З. Э. КУТВ-диз фена. МАРУЖНА кил. МОРОЖЕНОЕ. МАРФ сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара циферикай стIалрин жуьреда авахьзавай яд. # куьлуь, къалин, ~ къун, ~ акатун, къати -. Имир, имир, имир марф, Тефей чка пгамир, марф! Ф. Ирид сефер къвана марф, хар, ирид сефер цавал акьалтна чIулав булутар. Ф. КIеви ахвар Марфадин йри стIалар кьериз-кьериз аватиз башламишна. Юргъ акатна... М. В. Гьарасатдин майдандал. Абур дередай дагъдиз хкаж хьана куьтягь жедалди цифеди рагъ кIевна, кварцяй эчIарзавай хьтин гужлу марф къваз эгечIна. А. И. Самур. Эхиримжи адет марфар къурун ва я герек атайла, марфар акъвазарун патал гъуцраз икрам авунихъ галаз алакъалу ятIани, и сувар кьилиз акъуддайла агьалийри манийрин югъ тешкилдай. М. М. Лезги тIвар алатIа. * марф (къвал) хкатун гл. къвазвай марф акъваз хьун. * марфадилай гуьгъуьниз экъечIавай къарникъузар хьиз (къарникъузрин тегьерда) гзаф, кьадардилай артух. Бажи Идаятовна, "халкьдин жерягьар" марфадилай гуьгъуьниз экъечIнавай къарникъузрин тегьерда гзаф жезвай алай вахтунда пешекар жерягьар абурун арадай гьикI жагъурда? Ж. Гь. "Магистрдин гъед" Бажи. * марфадикай хкатна, селдик акатна мисал кьилел генани еке дуьшуьш атана. МАРЦАР сущ.; -и, -а ни къведай лацу цуьквер.; чIулав куьлуь емишар жедай тар. МАРЧИ: * марчи-марчи сущ. къугъунин тIвар. МАРЧИЛ супц.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра элкъвей харар хьтин куьлуь къван(ер). МАРШ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара 1) жергеда азаз къекъуьн. 2) къекъведайла, ядай макьам, рекьин макьам. МАРШАЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ал, -ри, -ра армиядин вини дережадин чин. МАРШРУТКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьамишалугъ тайин тир са рекьяй пассажирар тухузвай гъвечIи машин.... къияматдин гьерекат авай рекье «фурт» авуна вилик маршрутка акъвазда... ЛГ, 2003, 13. ХI. МАС куьгь., сущ. - ди, -да затIунин пулуналди алцумзавай къимет; къимет. МАСА прил. авайдалай, рахазвайдалай тафаватлу тир. Жемятар, куьн инлай чкIукI, Ая кван маса мумкин. С. С. Кавхадиз, Маса машинда са кьуьзека, шофердин патав ацукьна, ахварзавай. А. А. Пад хьайи рагъ. Чна вири гафар сивяй гьикI акъатзаватIа, лап гьакI кхьизвач; бязи гафар сивяй акъудунунни кхьинин араба тафават ава. Гьа са гьарф са гафуна са жуьре, маса гафуна маса жуьре кIелун мумкин я. М. М. Гь. Лезги грамматика.... шаир Лезги Намета лагьайвал, "лезгийринни лезгийрин сергьят" маса миллетрин векилри хуьзва ва чпин жибинар ацIурзава Гь. Къ. Шарвилияр хьурай бул. Синоним: муькуь. МАСА: * маса гун гл. ни вуч низ. 1) къиметдихъ гун ДакIандахь элкьуьрна далу, Кепекдихъ маса гуз халу... С. С. Судуяр. Стха куьне маса гуда, ТагайтIа ришвет, судуяр. С. С. Къачуз маса хгузвайбурни, къарачияр хьиз, чкIанва. ТА. Мехъер куьтягь тахьанмаз 2) куьч. хсуси хийир патал пак няметриз (ватандиз, мукьва-кьилидиз, дуствилиз ва мсб) лазим тир дережада гьуьрмет тавун, абур кьулухъ авун. Итимвилш тIвар маса гуз Чирун патал илим куьз я? А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Къе чIал маса гайи касди пака вичин дидени маса гуда... М. М. Лацу лекеяр. Дидедин капчил ава вахъ тарифдин, Кьуьл гуз тамир, бубадин сур пак ятIа, Халкь закьумдихъ маса ганвай хаиндив. Х. Х. Чи чилив гва дегьзамандин рехивал. Антоним: маса къачун. * маса къачун гл., ни вуч 1) къимет гана жуванди авун.... колхоздин бухгалтердиз бухгалтерияда авай кхьинардай са машинка тIимил яз акуна, универмагдиз цIийи машинар хтайла, мадни сад къачуна. А. А Лезгияр. Хъсандиз мектебда кIелун патал бубади заз гзаф гуьрчег са сумка маса къачунвай. К. К. Суьгьбетзава Севила. 2) тайин са кас жувалай аслу гьалдиз гъун. Антоним: маса гун. МАСАБУР - у, -а и ксар, затIар ваъ; виликанбур ваъ; гьейрибур (маса прилагательнидикай арадиз атай гзафвилин кьадарда авай существительнидин чкадал ишлемишдай гаф). Амма чи культура кьве кьил галай паядиз ухшар я: адан са кьил хкаж хьайитIа, муькуь кьили чун язава - чаз яд уьлквейрин яшайиш, культура, абурун адетар чир жезва, амма чна чи милли адетар квадарзава ва масабурулай чешне къачуз, цIийибур хуьз хьанач. А. М. Киф атIайди. Лезгийрин поэзияда рифмаяр сад хьтин ван авай слогрикай ибарат тир гафарикай арадсш къвезва. Месела: «хъсанди», «масанди», «хизанди» ва я «алатна», «аватна», «акъатна» ва масабур. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месзлайрикай. МАСАД сущ.; - а, -а им (и кас, затI) ваъ; виликанди ваъ; гьейриди (маса прилагательнидикай арадиз атай существительнидин чкадал ишлемишдай гаф). Дустни масад сад-садавди. Мегер барабар жедани? Е. Э. Гъазанфераз. Эхир масадан затIуналди Масадаз рузи жедайд туш. С. С. Нагьахъ чкадал масадавай гъахъ тIалабмир. З. Р. Веси. - Сад лагьайди, кар алачиз масадан кефиник кягъиз жедач. Кьвед лагьайди, масадаз писвал хьун патал тапарар, фитнеяр... завай жедач. М. Ш. Тахсир види я. Синоним: муькуьд. МАСАКIА нар. маса къайдада, маса жуьреда, маса тегьерда. Амма Седефан сирдай кьил акъат тавур къуншийри масакIа лугьузвай З. Э. Муькьвел гелер. Са тIимилбур масакIа рекьизва... А. С. Зи бубади... Гена кар МасакIа Элкъвена, Колядин хиял кьиле фенач. Агьвалат икI хьана. Гь. М. Са булахдай яд. хъвайибур. Чкадал фена килигайтIа, масакIа хьана. А. Р. Къаратикенар. Къубадавай «Кьуд ял» вацIун тIвар асул лезги гафарикай ( «Кьуд ял») арадиз атанватIани, и топоним масакIа элкъуьриз алахъзава. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Душманди лугьун сакIа авуна, кар масакIа тухунни мумкин тир. А. И. Самур. МАСАН араб, прил. 1) еке къимет авай. Фагьум тийиз ужуз, масан, Дуллух, къимет гун хьсан туш. С. С. Герек туш. Намусдикай рахаз жеда дагъвияр, Намус патал эцигда чан, лугьуда. Адан рекье экъична гьа ивияр, Намус я чаз гьакьван масан, лугьуда. Ш-Э. М. Намус. Суьгьбет ачух мугьманарин, Ихтилатда ширин-ширин, Иесидиз лугьуз аферин, Къиметар масан, самовар. М. А. Самовар. Зи манияр шад хабар хьиз мугьман жезва рикIеризни, Вири чIалар, дидед чIал хьиз, хизандизни масан я зи. Ас. М. Зи намусни эдеб... 2) надир, кьериз-цIаруз гъалтдай. Шадвилер чаз масан я хьи. Е. Э. Духтурханадай чар. Адалат чаз хьана масан. Е. Э. 1877 - йисан бунтариз. 3) куьч. азиз, играми. Гьакимариз хьана хаин Куьре тирвал, масан наиб. Е. Э. Наиб Гьасаназ. - Заз вун зи чандилайни масан я. Вун такурла заз рагъ алай югъ михьиз чIулав жеда. Зи сагъ беденда гьатда тIал. Ачух дуьнья жеда сап. РикIрикIел элуькьиз жеда къалмакъал. Аман Рамзият, масан Рамзият! З. Э. Рамзият. Синоним: играми. 4) (чIехи гьарфуналди -М.) итимдин ва я дишегьлидин хас тIвар: Масан - а, -а. Кьил акъуддай ксарин ахтармишунрай малум жезвайвал, алай вахтунда юкъван мектебра кIелзавай рушарин арада ихьтин лезги тIварар-идионимар дуьшуьш жезва: Лезгият, Лезгина, Масан... Мелей, Ярана, Лазия, Гияра. Хайи идионимар хкязава. "Самур" газ., 2002, 21. VI. И лирлияр лагьай рушан тIвар Масан тир, вични масан. Х. Х. Масан баде. Синонимар: къиметлу, багьа. Антоним: ужуз. МАСАНА нар. маса чкада; и чкада ваъ. - Абур [асланар. - А. Г.], чан хва, - лагьана къариди, -хьайитIа Африкадин тамара жеда, масана жедач. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. ЦIехлемдикай еке цIай жеда лагьайвал, гагь ина, гагь масана бунтар къарагъиз, дагъвияр тешкиллувилелди алай девирдин урус ва чкадин гьукумдиз акси яз, гъиле яракь кьуна, женгиниз экъечIна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Чав са цIувад ящик гице. Чна масана гузва, пул пака инал гьазур я! - лагьана... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. МАСАНАЛ нар. маса чкадал; и чкадал ваъ. Вядед кьванни хуьр элягъа, Белки чаз масанал туькIуьн. С. С. Кавхадиз. Де, жуван гапур къакъара хутур, ам масанал герек жеда... Къ. М. Дуствилин цIай. МАСАНАГ сущ.; маса чка. Инин гьава хьсан я. Зав масанаг кьазвач. Р. МАСАНАРУН гл., ни-куь вуж-вуч масан тир гьалдиз гъун. Кьериз-цIаруз къвез, ада вич масанарзава. Р. МАСАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) багьавал, къиметлувал. Чи тегьерда хьтин шейэрин масанвал санани акурди туш. Р. 2) куьч. еке кIанивал. Адаз вичин хцихъ авай масанвал масад я! Р МАСАНВИЛЕЛДИ нар. масанвал хас яз. Синоним: масандиз. Антоним: ужуз вилелди, ужуздиз. МАСАНДИЗ нар. масан яз. Фейи рекьер чидани квез хъсандиз! Гьибур пис я, гьибур хуьзва масандиз? А. Ал. Рубай. Акьалтзавай несилри ви таблигьат Ватандин цав хьиз, къабулрай масандиз. И. Гь. Шаир, вуна... Синоним: багъадаказ, багьаз, масанвилелди. Антонимар: ужузвилелди, ужуздиз. МАСАНИЗ нар. маса чкадиз.. Мегьамедрасул, а юкъуз хуьрени акъваз тавуна, кьил кьакъудна, масаниз фена. А. И. Самур, Эхирки, за ви кьил тIар тийин, гзаф фикирар авурдалай кьулухъ, за инай масаниз, жуван ватандиз, Краснодарский крайдиз гьамишалугь яз хъфин кьетIна. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Фялеярни анай экъечIиз акурла, Гьейбат стхани масаниз феналда. С. Ярагъви ашукь Уьзден. МАСАНИХЪ нар. маса чка галай патахъ. Масанихъ фена завай къазанмишиз жезмач... А. Ф. Лянет. ИкI хьана хъуй, рекьериндини хъижедач. Масанихъ кьил баштанна кIанда. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Чавай инай масанихъ кьил акъудиз жезвани мегер, - Гьайиф чIугвазва ада, - чун къведни гьа рекьера хьайила, и кIвалер-къар нел тапшурмишда, лагь. М. В. Гьарасатдин майдандал. МАСМАР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тахтадин, кIарасдин кIусар сад садал алкIурун патал гьазурнавай хци кIвенкI алай кIеви еке мих. Крар -яваш, гафар - еке, Я вирт чидайд туш, я сирке. Вичин рикIиз кIанда шуьшке Гатаз, масмар, мих тийижиз. С. С. МАССАЖ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тIазвай чка сагъарун патал пешекарвилелди гъиливди ва я махсус электрик алатдалди тIушунун. Дамаррай иви агакь тийизвай бедендин чкайриз массаж: герек я. Р. * массаж авун гл., ни низ-квез иви агакь тийиз тIазвай чка сагъарун патал тIушунун. За адан далудиз массаж; авуна. Р. МАСТ 1 фарс, нугъ., сущ.; -тIади, -тIада; -тIар, -тIари, -тIара инсандин келледа ва юкьван тарце авай рагъул икьи хьтин затI; инсандин фикирдин, кьатIунрин орган. - Вунани, хва, авунай къастар, Къе валайни вахчунва кьисас - Какадарна келледик мастар... М. Б. Мейитдин женг. Садбурун мастар ерисуз нагъакьан ва ужуз эрекьди чукIурзава, муькуьбур анашадин есирда гьатзава. Р. Меликова. Садбур - дуьадал, садбур - межлисдик || ЛГ, 1999, 25.I. Синоним: мефт. МАСТ 2 фарс, нугъ., сущ.; -тIади, -тIада; -тар, -тIари, -тIара фири некIедикай ийидай продукт. Машинди,... гагъ са патахъ, гагь муькуь патахъ гагь виликди, гагь кьулухъди ян гана, къеневайбур юзурна. Мумкин тир, машинда са гетIе маст эцигнайтIа, адакай дуьдгъверни цIвегь жедай. А. А. Лезгияр. Синонимар: къатух, хкянек. МАСТ 3 урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, - ари, -ара, къумар къугъвадайла, чIехи чар гвайдаз гъвечIид атун. МАСТЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра устIар. МАСТЕРСКОЙ урус, сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра устIархана. МАСШТАБ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра картада, чертежда гъвечIи авунвай уьлчме. МАТАК нугъ., сущ., -ди, -да; -ар, -ри, ра хъуьцуьган. КIвалин яргъи пипIе сад-садан винел эцигнавай са хара матакар гваз, абурукай кьвед къачуна. А. А. Пад хьайи рагъ. МАТЕМАТИК урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра математикадин тарсар гузвай муаллим. Эгер ваз гуьзчивал ийиз кIанзаватIа, жув ша, завуч ракъура, математик ракъура. А. А. Умуд. МАТЕМАТИКА урус, сущ.; -ди, -да, -яр, -йри, -йра кьадаррин талукьвилер, гьисабар чирдай илим. Математикадин учитель Гьуьсейнова гъилевай мел доскадин агъа пипIик кукIурнавай къватидиз хъивегьна. А. А. Умуд Математика, лагьайтIа, сифте килигайла, кьуру предмет хьиз аквада... X. Шайдабегова. Чирвилери инсан бахтлу ийида || ЛГ, 2000,20. IV. МАТЕРИАЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са вуч ятIани гьазуруниз лазим затIар, хаммал. 2) чешме, са квекай ва я никай ятIани малуматар. Куьрелди, эдибиятдихъ алакъалу материалар чка, амай вири газетрив гекьигайла, гзаф гузва. М. Ж. Гаф жагъуриз, цIар туькIуьриз. 3) са месэладиз талукь чарар, документар. 4) са нелай ятIани кхьенвай арза, фитне. Бязи инсанрин хиялар Сулейманаз чида гъалар. Гъараздивди чIуру чIалар, "Материал" кхьин хъсан туш. С. С Хъсан туш МАТИШКА урус, рах., векъи, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) урус дишегьли. - Айнадикай шегьердин парталарни алукIна матишка хьанвалда... Ам матишкадихъ галаз феналда.... З. Э. Муькъвел гелер. 2) куьч. вичиз урус дишегьлидин хесетар, акунар, алукIунар хасди. "Патахъар" ( паталай атайбур) лугьудай тухумдиз хуьруьнвийри цIийи лакIаб - "Матишкаяр" - ганва. 'Матишкаяр" лугьунин себеб ам я хьи, и тухумдин итимриз чпин дишегьлийрал, папарал, сусарал, матишкайрал хьиз, чIагай парталар алукIиз кIанда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. МАТРОС урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра армияда гьуьлел къуллугъзавайди. МАТЧ урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра футболда, шахматра къугъунин акъажун. МАТI сущ,; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара хамунал жедай элкъвей кIеви хкаж хьанвай чка, тIур, - Я балаяр, хьана тIун, куьди вуч хабар я? Гъетер гьисабайла, гъилерал матIар акьалтдайди я... Къ. Къайибханов. Йифен ахвар. Пелелни ченедал сад садалай фейи кьве чIулав матIни алай адан. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * матIан [гьетрен] цуьк сущ. куьлуь-куьлуь хъипи цуьквер жедай, вичикай дарманар, атирар хкуддай набатат. МАУЗЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тапанчийрин са жуьре. Афсердивай акъваз жезвач, Ам цIай квайд хьиз ргана, Рьиле авай яргъи маузер Къаравулдик кутуна. А. Ф. Дяве. МАФИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра тарашунал, къакъудунал машгъул инсанрин чинебан кIеретI. ~ Зунни Ташкентдин мафия кIеви дустар я. Пулни, ваз аквазва хьи, захъ ацIанва. Кесиб жедай гьал туш. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. МАХ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) лит. халкьдин мецин гьикаятдин эсер. Махара дегь заманадин яшайиш гьихьтинди тиртIа, гьам къалурнавайди хла, зегьметчи халкьдин яшайишдикайни, женгерикайни раханва. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. И идарадин коллективди Къуба патан лезгийрин цIудралди манияр, къаравилиярни хкетар, махарни дастанар, бубайрин мисаларни мискIалар кIватIна ва КцIар райондин газетдин чинриз акъудна. М. М. Лезги тIвар алатIа. И ктабда гьатнавай махар икьван чIавалди чап тавунвай, амма халкьдин сивера авай, гьатта квезни ван хьайи эсерар я. Гь. Гашаров. Синоним: хкет. 2) гьакъикъатдив кьан тийизвай, гьакъикъатда авачир крар, агьвалатар; тапарар. Эй Сажидин, квез я и махар?! Къалура жув кIвалахда. С. РикI дарих я. -Вуна зарафатар ийимир, Селим! - лагьана Вайдади. -Эгер кьаравулчидиз куьмек гун фикирнаватIа, бегьем са ихтилат ая, ТахьайтIа, жуван махар акъвазара!.. А.Р. Чинебан савкьват. Синоним: къундарма. * мах ахъаюн гл., ни низ 1) сада масадав гафаралди фольклордин эсердин мана агакьарун. Дидеди мад ахьайзамач махар заз АцIурдай рикI умудривни ажугъдив.., А. С. Дидедин кьисас. Ацукьдани ахьайиз Нубатнубат махар хуш? А. Ал. Экв халу 2) куьч. яб гузвайди дуьз фикирдилай алудун патал къундармаяр туькIуьрун, абур ахъаюн. Гатуз жеда квев дамахар, Ахьайиз межлисра махар. С. С. Фекьияр.' Махар чаз ахъайзава женнетдин пишкешрикай. С. А. Зи хиялар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
