| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МЕГЪВ сущ.; мегъуь; -вер, -вери, -вера еке пешер алай, кIеви тан авай тарцел жедай, кьве паюникай ибарат къуба хьтин емиш. - Пака тама авай чIуру емишар ва мегъвер кIватIдай мел авуна кIанда. З. Э. Муькъвел гелер. ВакIари иштягьдалди мегъвер неда. Р. * мегъуьн тар сущ. вичел мегъвер битмиш жедай тар. Яз куьче туширтIа, Вердидивай мегъуьн кIанчI хьтин Асанан вилик гьич шумпIни ийиз жедачир. З. Э. Муькъвел гелер. Мегъуьн тарар, гарар тийиз саймишни, Мягькемвилин тар гуз тама виридаз, Уьзуьагъдиз акъвазнава дири яз, ГъизвачтIани са абурлу емишни. И. Гь. Чи баркаван яд хъваз. МЕГЪВеРГАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мегъвер авай къаб.... ган суффиксдин куьмекдалди лезги чIала хейлин гафар арадал атанва: тIурарган, хемирган, крчарган, мегьверган, мукуган ва мсб. И. Жаватов. Са макъаладин гелеваз ЛГ, 2005,17. VII. МЕГЪУЬНЛУХ сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра мегъуьн там, мегъуьн тарар авай чка. МЕГЬ туьрк, сущ.; - еди, -еда; -ер, -ери, -ера хипен некIедиз мая гана арадал гъизвай, вичикай ниси хкуддай къатух. Халкьдиз цуру некий тагуз, мегь чIугваз, Чеб чпелай рази я а «кьардашар»... Х. Х. «Чи чилив гва дегьзамандин рехивал». МЕГЬЛИ прил. мегь арадиз гъидай. Им рушарин мегьли къар я. Мулдин цуьквер нез къекъведай. Ф. Ашкъидикай ва дердиникай манияр. МЕГЬЕЖАР фарс, сущ.;' - ри, -ра айвандин чина, муькъуьн, гурарин къвалара твадай чахчахар. -АлукIнавайди я, - зун айвандин мегъежардин винел хкаж хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. Селвана, чата гъил мегъежрал эцигна, гурарай агъуз эвичIна. А. А. Пад хьайи рагъ. Мегьежар кьаз, иесини мугьман тик гурарай вини мертебайриз экъечIна. А. А. Пад хьайи рагъ.... фялейри, сварщикри са куьруь вахтунда 69 кв. метрдин кимин къавуз шифер яна, сувагъарна... айвандин сиве хьиз, бетондин мегьежерар туна. ЛГ, 2003, 4. ХII МЕГЬРАБ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра мискIинда капI ийидай вахтунда имамдин вилик квай цла тунвай чка. МЕГьРИБАН фарс, прил. 1) хуш тебятдин, хъсан къилихрин. Толстоян уьмуьрдин юлдаш, мергьяматлу ва мегьрибан дишегьли Софья Андреевнади Мегьамед багъри велед хьиз къабулна. К, 1988, 23. XI. 2) (чIехи гьарфунилай - М) дишегьлидин хас тIвар: Мегьрибан - а, -а; -ар, -ри, -ра гьа ихьтин чIавуз, гьа и къенин хьтин са меле, ам а чIавуз хуьре виридалайни гуьрчег руш тир, я тахьайтIа вичин вилерай гьакI аквазвай Мегьрибана «Эхь» лагьай са гафуналди бахтлу авунай. Б. Гь. Заз эвера. МЕГЬРИБАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -клера мегьрибан тир гьал. Амма и регьимлувал, рикIин назиквал, инсанрихъ галаз мегьрибанвал, юмшагъвал ада гьар низ хьайитIани багъишнач. м. М. Гь. ЧIехи шаир. МЕГЬРИБАНВИЛЕЛДИ нар. мегьрибанвал хас яз. Периди мегьрибанвилелди камаллу руш. къужахламишна, адан ргаз акъвазнавай кьве вилиз кьве темен гана. ГЪ. Къ. Магьини дилбер. - Куьне чаяр хъвазвани? - мегьрибанвилелди хабар кьуна чун акур ада, гъилевай сумка холодильникдин патав эцигна. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Синонимар: мегьрибавдаказ, мегьрибандиз. МЕГьРИБАНДАКАЗ нар. мегьрибан лишан хас яз. Синонимар: мегьрибанвилелди, мегьрибандиз. МЕГЬРИБАНДИЗ нар. мегьрибан яз. Килигзава мегьрибандиз, адан паб Ичин таран ачух жезвай тIуруниз... А. Ал. Зи дустуниз... Синонимар: мегьрибанвилелди, мегьрибандаказ. МЕГЬРИБАНЛУ цI, прил. мегьрибан тир. Сад Кьулан СтIалдилай, садни Векьелрилай тир абуру чеб-чпиз кьисмет хьана, мегьрибанлу уьмуьр кечирмишна. ЛГ, 2004, 28.II. МЕГЬТЕР фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра балкIанрив гелкъвезвайди. КилигайтIа, ин пачагьдин рушаз ин мегьтер Лукьман кIан хьанва кьван. Ф. МЕД фарс, сущ.; -ти, -те; -тер, -тери, -тера емишрикай хкудзавай чIун галай, икьи, недай затI. Еришдиз кьвед хьиз. Гуьзел я, гъед хьиз, Ягълу обед хьиз, Ширин я, мед хьиз. Х. Т. Гьуьруь. Къарийрив гвай мехкIуьт, мед авай кьечер руг-руг авуна. З. Э. Муькъвел гелер. Сандухдай акъудна са шуткар фуни хатрутрин мед авай чайдин кьабленбек эцигна. За чапла гъилелди фан кIус атIуз метик кягъиз незвай. З. Э. Зулун пеш. МЕДАЛЬ урус, сущ.; - ди, -да; -ра, -ри, -ра са карда тафаватлу хьайила, гъалибвал къачурла, ракьукай раснавай махеус шикил ва я кхьинар алай гудай затI. Ислягьвал хуьнай къачурла медаль, Ви тIвар ала чи рикIел, партия, Баркаллу халкьдин кьегьал партия. А. С. Партия рикIе аваз. Мукьвара адакай бригадир авунва. Хъсандиз кIвалахунай медапни ганва. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Ада Кавказ, Керчь, Москва патал женгера иштаракна. Хурудал Ватандин ЧIехи дяведин орден, «Кавказ оборона авунай», «Москва оборона авунай» медалар алай. М. Ж. «... Фу гайиди я гьамиша» МЕДЕНИ туьрк. прил; алай девирдин истемишунрив кьадай ахлакь авай. Хьунухьалди медени аскер, жергеяр чи кIватIна иер, тергин чна куьгьне гьалер, бес я чна хъвайи зегьер. А. Ф. Ша! Ша! Ша! Синоним: культурный. МЕДЕНИВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, - илера медени гьал. Ам [Лезги Нямет. - А. Г.] уьмуьр пердиз чидай... милливал, меденивал, лезгивал хвейи, гележег патал женг тухвай ишир я. З. Ф. Халкь латал халкьнавай инсан. А вад сувун кьакьанвилиз тай хьана гьар лезгидин меденивал, марифат. М. Агьмедов. Зи дуьнья. Антоним: медениятсузвал. МЕДЕНИЯТ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра производстводин, жемятдин уьмуьрдин, къанажагъдин жигьетдай агалкьунар, вилик фин. Амма са бязи ксарин манийвал ва а девирдин вакъиаяр себеб яз «Шарвили» эпос кIелдайбурув агакьнач. Халкьдин кьилин винизвал ва адан медениятдин дамах тир шагъ эсер чинебаи къацIарикай садал эцигна. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. Гьажибег Гьажибегова чи халкьдин руьгъдин хазинада дерин гел туна ва дагъвийрин меденият зарбдиз вилик тухудай къулай шартIар тешкилна. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. Зун умудлу я хьи «Самурди» лезги сихилдик квай муькуь кIуьд халкьдин медениятдин къайгъуни чIугвада». М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Синоним: культура. МЕДЕНИЯТСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера меденият авачир гьал. Гъалибвилериз чун фида медениятсузвилелни Къати гьужум чна ида. А. Ф: Медени гьужум. Антоним: меденивал. МЕДИНСТИТУТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. - ра духтурвилин пешекарар гьазурдай институт. МЕДПУНКТ урус, сущ.; -ди,_ -да; -ар, -ри. - ра сагъсузбуруз килигдай, абуруз лазим къуллугъ ийидай чка. Аваданда цIийи мектеб, клуб, искусствойрин ( ашукьрин) школа, медпункт, цIийи мискIин, машинар, поездар акъвазардай чкаяр хьанва. ЛГ, 2005, 4. VIII. МеДУНИВЕРСИТЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра духтурвилин пешекарар гьазурдай университет. МЕДУчилище урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. - ра юкьван дережадин чирвилер авай духтурвилин пешекарар гьазурдай чка. МЕДИЦИНА урус, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра уьзуьрар сагъар хъувуникай, абурун вилик лад кьуникай илимар вири санал. Сада педагогикадин, садани медицинадин... Хсуси яшайиш гьа икI тухвана кIандай затI я. З. Э. Арифдиз ишара. КIелун лагьайтIа, Рамзиятан еке мурад тир. Зирек рушан хиялар яргъариз фена. Медицинадин институт куьтягьна, ам духтурни хьана. 3. Э. Рамзият. МЕДПУНКТ, урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара хуьре ва я вахтуналди инсанар яшамиш жезвай чкада къуллугъзавай духтурар авай идара, кIвал. Медпунктунин ва бухгалтериядин кIвалер эцигна, тадаракламишна. ЛГ, 2005, 19. V. МЕДРЕСА араб, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра мусурман диндин юкьван ва я кьилин мектеб. Гьеле малум тушир себебриз килигна, Етим Эминавай а заманайра медресайра гузвай тагьсилдин а кьилиз экъечIиз хьанач. Гь. Садыкъи. Лезги литературадин буба Етим Эмин. Чи мискIанда медресани кардик ква. Ш. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. МЕДСЕСТРА урус, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра азарлуйрихъ гелкъведай медицинадин юкьван образование авай къуллугъчи. Махачкаладин роддомда кIвалахзавай зи дуст медсестради хиве кьурвал, аялар хаз. роддомда таз катзавай лезги рушарни гзаф жезва. Р. Меликова. Садбур - дуьадал, масадбур - межлисдик || ЛГ, 1999, 25. II. Кабинетдиз гьахьна, халатни алукIна столдихъ ацукьай духтурдиз, салам гана гьахьай медсестра Пери акурвалди, долу чухвай хьиз, регьят хьана. А. Эсетов. Кьуьзуь кьун. МЕДУЗА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гзаф кIвачер квай гьуьлуьн гьайван. МЕЖДОМЕТИЕ урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра жуьреба-жуьре гьиссер къалурдай гафар акатзавай чIалан паярин тIвар. Жуьреба-жуьре гьиссер къалурдай, амма абур лугьун тийидай гафариз междометияр лугьуда, месела: Пагь, адан писвал вуч я? Пагь гъикьван хъсан балкIан ятIа аку тIун? Пагь, на вуч авуна? М. М. Гь. Лезги чIалан Грамматика, 1962. МЕЖЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) вич хъвана тебятдин серинвал кьин патал емишрикай хкудзавай ширин жими затI. 2) куьч. хушвал. Бязибурун рахунар, цуькIуьн чIатI хьиз, кьуру жеда. Рамазанов лагьайтIа, меже кваз, гьар са гаф рандадай акъудиз рахадайд я. Б. Гь. Кек галкIизва. МЕЖЕВИР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мискIиндиз къуллугъ ийизвайди. Са шумуд йисуз Хпеж: Къурбана хуьруьн мискIанда межевир яз кIвалахна. «Лезгистандин хабарар» газ., 1991, №7. МЕЖЕВИРВАЛ сущ.; -паи, -иле; -илер, -илер, - илери, -илера мискIиндин къуллугъчивал. Межевирвал сифте йикъалай, садани тапшурмишначтIани, Нуралидал аватнава. М. Б. ЦIийи мискIин. МЕЖЕЛУВАЛ и!., сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера бегьерлувал хкаж жедай ери. Дагъустандин шаирри абурун куьмекдалди михьи муьгьуьббатдикайни хайи чиликай, адал зегьмет чIугваз, яратмишиз багъри накьварин михьивални чимивал мадни дерин ва мукьва ийизвай инсанрикай гуьзел манияр яратмишнава. "Самур" журн.. 2002, № 23. МЕЖЛИС араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са гьихьтин ятIани месэладиз талукьарнавай мярекат. Ихтибарна гьар межлисда И чIалар лугьуз жедайд туш. С. С. Бязи къанба. Гатуз жеда квев дамахар, Ахьайиз межлисра махар. С. С. Фекьияр. Мехъер! Им уьмуьрда садра жезвай шад межлис я. К, 1985, 14. VII. 2) са гьихьтин ятIани месэладиз талукьарнавай тIуьн-хъун. Я паб,... им чIехи мурад тушни, жуваз хва хьана, хва чIехи хьана, адан мехъер, межлис акун. А. Муграгъви. Адалатдин арха. Межлисра я тамада вун, Гагь-гагь жеда тIамада вун, М. Салахъ. Бутаяз. Синоним: къунагълух. МЕЖМЯ фарс, куьгън., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра махсус пIатIнус. МЕ3 сущ.; - ци, -це; -щр, -цери, -цера 1) незвай затI туькъуьниз куьмек гудай ва дад чирдай инсандин ва я гьайванрин сиве авай орган. Акъуд ва мез, аниз за Темен гун чими, Лагьайвиляй жумартдиз Гафар заз кIани. Б. С. Вучиз чубарукри инсанриз мукьва хьана мукар ийида. 2) инсандин рахунрин, фикир гафаралди лугьудай орган. Ажеб хъсан рахада мез. Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. Гаф лагьайла, кефи хадай, Мез жедан бес акI рахадай? С. С. Гаф мецелла -кьезил я, гаф рикIелла - къизил я. Гзаф рахадайдини, гзаф кисдайди - стхаяр я. Гзаф рахадайдан мез галатда, гзаф кисдайдан - бейни. З. Р. Веси. - Я чан стхаяр, им гьикьван хъуй Алидар лугьудай угърашди чун кIамайрай кьаз? Ша, садра кьван чунни адал хъуьрен. Адан пакун тIваларив гвай пи цIрадайвал. Мез кьадайвал. КIвачер чилик ккIидайвал. Н. И. Сирлу межлис. Куь гьар садан кхьинрикай хараяр хьанва, Квез гун патал суалрин цIиргъ зи мецел ала. А. Къ. Кьве малаик... 3) рахунар, ихтилатар. РакIар ахъайна гьахьдай кIвализ ва ширин мез кардик кутадай. Тарифдай кIвалин иесидин, адан кайванидин, суфрадихъ галайбурун. Н. И. Сирлу межлис. Гагъ-гагь зунни чIалахъ жезва мецин ви. Къе виридаз, рикIел атай къиметдив, Регьят хьанва алдатмишиз чилинви. За ви чирвал цIуз вегьезвач туьгьметдин, З. Къ. Вуна пара тарифзава женнетдин. 4) чIагъандай макьамар ядайла, тупIар эцигдай яргъи ва шуькIуь кIус. ЧIагъандин мецерилай астадаказ шуькIуь яргъи тупIар цIуьдгъуьнзава. Ж. Гь. РикIин кIусар. * кьве мез аваз хьун, цIун мез * мез алатIун (алатун нугъ.) гл., нин вердиш хьун (лугьуз, рахаз). - Уружали буба! Садрани завай и касдиз ата-буба лугьуз жезвач, мез акI алатIзавач. Къ. М. Птул руш. * мез гун гл. мез алтадун, мецелди михьун. КIвалин вилик лап гъвечIи са чIулав кIелез мез гузвай вич гелкъвей къумрал хеб акурла, Загьирай вучиз ятIани гъарай акъатна. Гь. М. ЧIулав кIел. * мез жагъурун гл., ни са икьрардал ва я меслятдал атун патал рахунар авун. Гьавиляй, алакьайтIа, Гьажидин рухвайрихъ галаз мез жагъурна кIанда. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Синоним: мез акун * мез кIараб хьун гл., нин гзаф лугьун, гзаф рахун. Адаз лугьудай кьван зи мез кIараб хьанва. Р. * мез куьруь авун гл., ни нин тахсир квай гьалдиз гъана, фикир лугьудай мумкинвал тун тавун. * мез куьруь хьун гл., нин вичик тахсир квайвиляй вичин фикир лугьудай мумкинвал тахьун, ихтияр тахьун. Гъил ичIидан мез куьруь жеда. Ф. - Райкум авай чкада творец историядин мез лап корутка я. А. А. Лезгияр. Антоним: мез яргъи хьун. * мез кьве чихел хьурай! межд. 'рахаз тежедай гьалдиз атурайманадин ибара. Эгер гьакI туштIа, зи мез кьве чихел хьурай! Мад идалай зурба кьин авач хьи? З. Э. КУТВ-диз фена. Синоним: мез кьуруй! * мез кьун гл., нин рахаз таххьун, лал хьун. Мез кьун, биши хьун Мелекадиз, гуьрчег, такабурлу дишегьлидиз, идалай еке зулум жедани? Гь. М. Ирид къаш. * мез кьуруй! межд. 'рахаз тежедай гьалдиз атурай' манадин ибара. Синоним: мез кьве чихел хьурай! * мез пелтек хьун гл., нин мез рахадай гьалдикай хкатун, мез галкIун. А чIавуз на Эмин рикIел хкидач, мез пелтек яз, гаф кьулухъ элкъведа. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз.... ам яшамиш жезвай чкадин тIварни кваз са гьихьтин ятIани шаклуди я. Ам лугьудайла, мезни кваз пелтек жезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Мез пелтек тахьанмаз фекьийрикай къаравили ахьайин. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * мез сивяй аватун гл. нин лугьудай кьван, насигьатар гудай кьван галатун, икрагь хьун. -Парторг ваз кIан хьайитIа, маса дердийризни килигзава, - кьусуяр хьтин чIехи гъилер хкажна ЦIаруди. - Ваз лугьудай кьван зи мез сивяй аватна. Ваз ван хьанач. Б. Гь. Заз эвера. * мез хвена хуьр ая, гъил хвена - кIвал мисал 'гзаф рахамир, герек авачир харжар ийимир, жуван кардал кIеви хьухь' манадин мисал. * мез хуьн гл., ни артухан, герек авачир гафар рахун тавун. Квадармир на ви итимвал, Мез хуьх жуван фейи кимел. А. Б. Хъсан туш. * мез цIуьдгъуьнун гл., нин жуван мецикай хун, масадакай хатадай хьиз чIурукIа рахун. Вучиз кьарай атIанва? Куьз хийирдихь гьарайдач? Бубайрини лагъанва. Мез цIуьдгъуьнайд къарагъдач. И. Имиралиев. РикIин буйругъ. * мез-гъвел авун (ягъун) гл., низ 1) хуш къведай гафар авуна алцурарун, инсандин хъел хъуьтуьларун. Абур гьина аватIа чирун патал вуна Пашадиз мез-гъвел авуна кIанда. З. Э. Йифен тIурфан. 2) хуш къведай гафар авуна, минет авуна, жуван фикирдал гъун. Къурбанан ихтилатдин сифтедилай башламишна Жейранан туьтуьна шел акIанвай. Ихтилат куьтягь хьайияа, адавай и шел къене хуьз хьанач. Ада, сес акъудна хьиз, вичиз са кIус шел авуна. Къурбана ам, мез-гъвел яна, секинарна. Къ. Къ. ЧIурун паб. * мецел текъвез гл. са никай, квекай ятIани рахаз тахьун. Чир хьана гьал, рикI хьана сал, Са затI мецел текъвез ава. Е. Э. Гуьзел Тамум.' * мецелди (мецивди) рахун гл., вуж нив меслятдалди, къал алачиз рахун. КIанта рахух вун гьадав лап мецелди, Гъил хкIуртIан, экъечIиз физ варцалди, Чинебан сир акъудди ви къецелди, Нар. деве хьиз вич-вичиз къизмиш жеди. С. С. Пис папаз. [Зарлишан]. Ваз за лагьанайни, адав мецелди рахух, ам гъавурда тваз алахъ, ваз ван атанач. Вуна ам куьлегда туна, гатана... Н. И. Гьакимрин папар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
