| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МИЧI сущ. экв авачир гьал. Къуй хьурай чи кIанивални такIанвал, Эквни мичI яз гьамиша чи рикIевай. М. Б. Уьмуьрлин гимн. Антоним: экв. МИЧIеЛДи нар. мичIи жедалди. МИЧIеР сущ.; -и, -а экв авачир гьалар. Инсандин уьмуьрдин са пай вацран мичIер я, лугьуда. Гь. Къ. Магьини Дилбер. МИЧIИ прил. 1) экв авачир. # ~ кIвал, - йиф, ~ подвал. Йикъар хьана гьикьван куьруь, МичIи йифер хьана яргъи, Аквазмач тухвилелди я экв, яракьин нур чими. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Абур ава алвервилин гьекьера, Хаталу тир мичIи йифен рекьера. Ш. Ю. "Камазар" гвай гадайриз. Антоним: экуь. 2) чIулав рангуниз мукьва, экуь тушир. # ~ шал, ~ парча, ~ гьалар. Цавун кIанел алкIанвай мичIи циферивайни и яргъалди чIугур сузадин къув эхиз хьанач... М. В, Гьарасатдин майдандал. 3) куьч. кьулухъ галамай, хабарсуз, мичIивиле амай. * мичIи-аби прил. мичIивал квай вили, экуь тушир зили. * мичIи~вили прил. мичIивал квай вили, ачух тушир вили. Зи рикIел алама; зи вилерикац гьасятда ацIай варз карагнай. Тек са варз ваъ. Варз апай, мичIивили цав гьетери безетмишнавай йиф. З. Къ. ШейтIандин веледар. * мичIи-куьрен прил. рагьувал квай хъипи, экуь тушир хъипи. * мичIи-къацу прил, мичIивал квай къаду, экуь тушир къацу. * мичIи хьун гл., вуч мичIи гьалдиз атун. Чун рехъ какахьай чкадал агьакь хьийидалди акьван мичIи хьана хьи, виде эцягъай тIуб акван хъийизмачир. А. Ф. Лянет. Югъ фад мичIи хьуниз кидигна, Надир- шагьди вичин кьушун вацIун эрчIи пата дуьзенлух кьерел акъвазарна З. Р. Гьажи Давуд. Пакамахь лаз гузвайла, башламишзава, няниз лап мичIи хьайила, кIвализ хквезва. С. Мингьажев. Ялавлу уьмуьр. * мичIи-шуьтруь прил. мичIивал квай шуьтруь, ачух тушир шуьтруь. Це, сифте экуь, ахпани мичIи-шуьтруь рангунин чIунари секиндиз сирнавна. М. В. Гьарасатдин майдандал. * мичIи-яру прил. мичIивал квай яру, ачух тушир яру. Ам, мичIи-яру, аби сун гъаларалди нехишар атIанвай кушдин парчаяр яна безетмишнавай гегьенш кIвале текдиз къекъвезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. ☼ Сложный прилагательнияр кхьинин къайдаяр орфографиядин са словардани къейднавач, амма абур кхьинин практикада кьве жуьреда гьалтзава: мичIи яру (М. Г. РЛС, ч. 88 - вишня), мичIи куьрен М. Г'. РЛС, ч. 68 - бурый), мичIи-яру (Т. Б., М. Г. ЛРС, ч. 241 ), Р. И. Г., М. М. Г., У. А. М. ЛЧЮС). Чун ихьтин гафар кхьинин карда РЛС-дин терефдар я. МИЧIИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) экв авачир, мичIи тир гьал. "Я ханум, зи вилерал мичIивал къвезва ман, зи япара пис ван гьатнава ман!" - лагьана, Ф. Саздагардин папанни фекьидин кьиса. Билбилдиз - цуьквер, Чайдив хъваз шекер, МичIивилиз - эквер, Властдиз - аскер ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. МичIивал къвердавай артух хьана, рехъ ахкваз амукьнач. А. Ф. Лянет. МичIивал артух жезвай и береда, кьуьзеказ акI тир хьи, на лугьуди дагълариз, бегьерлу никIериз, чуьллериз са куькай ятIани еке къурху хьанва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Серинвал герек жен, циф хьтин, МичIивал герек жен, йиф хьтин. М. Б. УькIуь затI аватIа... 2) куьч. кьулухъ галамай, дуьньядин гьаларикай хабарсуз амай гьал. Чун пенжердай килигайла, Тарар, тамар пешедава, МичIивиляй чун акъудай, юлдаш Ленин шуьшедава. Ф. Себеб ам я хьи, чи папар авам, гилани мичIивилик кума. Гь. Гь. Адетдин къармахра. МИЧIИ3МАЗ нар. гьеле мичIи гьалда амаз. МИЧIИЛА нар. мичIи хьуниз килигна, мичIи яз акуна, мичIи гьал аваз, мичIизваз. МИЧIУН: * вил(ер) мичIун. МИШ 1 суф. глаголдин гафар арадиз гъидай суффикс. -миш суффикс гьерекат, ам авай гьал къалурзавай чIалан такьат я. И. Жаватов. Са макъаладин гелеваз. ЛГ, 2005, 7. IV. МИш 2 сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера алажнавай хипен хам. Армиядай хтайлани Сабир институтдиз феначир, мад мишин чанта къвалал вегьена суьруьйрин гуьгъуьна гьатна. З. Гь. Лезгийрин риваят. МИШЕКЪАТ прил. 1) гъил кIеви, мискьи, рикI дар. Пирим лугьур са кас хьана кьван: имни гзаф мишекъат, мискьи са итим тир. Ф. Шкьакь Пирим. Синонимар: мискьи, шкьакь. Антонимар: заха, гъил ачух. 2) мекьи. «Вун а мишекъат хъуьтIуьз цIай авачир кIвале яшамиш хьанайни?» - лагьана, завай на хабар кьунай. М. Ш. Рагъ къаршиламишзава. Анжах адан бейнида, вири дуьнья къакъудиз, и алатай мишекъат йиф, вичин къайи къув къекъвезмай. М. В. Гьарасатдин майдандал. 3) куьч. кесиб, мублагьвал авачир дар, кьит, тIимил. Надежда Михайловнади четинвал кьатIана; ада яргъариз тефин кьетIъ ийидай. амма и сгргьятра тIебиат гзаф мишакъат тир А. А. Умуд. Шагь-Буба халу къазмада авачир: КIвалин кьен гзаф мишекъатди тир. М. В, Гьарасатдин майдандал. МИШЕКЪАТВАЛ сущ.; - или, -иле: -илер, -илери, -илера. 1) мискьивал, гъилин кIевивал, рикIин дарвал, мишекъат гьал. Пириман мишекъатвал, шкьакьвал виридаз машгьур тир. Ф. Шкьакь Пирим. 2) куьч. дарвал, мублагьвал авачир гьал, кесибвал, кьитвал. Мукьтадиран тIварунихъ галай колхозда ва адан бинедал тешкил хъувур «Заря» совхозда 1000 касдилай виниз колхозчийри, гуьгъуьнлай совхоздин рабочийри, вири кIвалахралди таъмин хьуналди, мишекъатвал гьисс тавуна чпин хизанар хуьзвай. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. Синонимар: дарвал, кесибвал, кьитвал мискьивал, шкьакьвал. Антонимар: захавал, гъил ачухвал, * мишекъатвал авун гл., ни мишекъат гьал арадиз гъун.... совхоздин руководителри, халкьди лугьудайвал, мишекъатвал авуна. Ж, 1985, 12. IX, МИШЕКЪАТВИЛЕЛДИ нар. мишекъатвал хас яз. Синонимар: мишекъатдаказ, мишекъатдиз. МИШЕКЪАТДАКАЗ нар. мишекъат гьалда, мишекъатдиз. Талашар ракьун кIусар хьиз, мишекъатдаказ хкатзавайтIани, тар атIузвайдан гьерекатрай, гъилерин такьатдай, нехирар хкведалди тар ярх жедайди кьатIун четин тушир. М. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. Синонимар: мишекъатвилелди, мишекъатдиз. МИШЕКЪАТДИЗ нар. мишекъат яз. «Йис - йисалай мишекъатдиз къвезва, - лагьана Вичи-вичиз Лезгиди. - Яраб чун вучиз цаварал алайбурун виляй аватнаватIа? Ф. Б. Ях лезгидин мах. Синонимар: мишекъатвилелди, мишекъатдаказ. МИШЕР араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра кIарас, ракь, къван атIун патал сарар авай гьулдандин кьулуникай ва я зунжурдикай авунвай алат. # гъилин ~, ~ чIугун, ~далди атIун, ~дин сарар. И хци вилер авай жегьил дишегьлидин сесина гьулдан авай, ада мишерди хьиз атIузвай. А. А. Умуд. Кьвед лагьай четинвал колхоздихъ мотордал кIвалахдай мишерар тахьуни арадал гъизвай. Б. Гь. Къарид руш. Шалбуз дагъ гуя зурба, кьуд пад мишердив дуьм-дуьз атIана туькIуьрнавай кьудпипIен къаябар са кьайдани авачиз сад садал эцигна туькIуьрнавай. М. В. Гьарасатдин майдандал. МИШЕРЧИ сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра мишер чIугвазвай кас, мишердалди кIвалахзавайди. МИШеРЧИВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера мишерчидик кеспи авун, мишерчи кIвалах. * мишерчивал авун гл., ни мишерчидин пешевал. МИШРЕБ кил, МЕШРЕБ. МИЯН прил. чилин бегьерлувал хкаждай. Къачун чна: са емшидин цил хьурай, Ам акатна миян чилик -цIир гана, ЦIириникай къелем хьана, тар хьана. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гьазават. МиянАРУН гл., ни вуч; - да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; миянар тавун, мнянар тахвун, миянар хьувун чилик бегьерлувал хкаждай затIар (фит ва мсб) кутун. - Ваъ, ваъ, ЦIару, - парторгдикай даях кьуна, тагькимвалзава председателди, - вирида абур, гьакI миянардай затIар ишлемишзава, чунни килигна кIанда. Б. Гь Заз эвера. Вири районрин колхозар, совхозар техникадалди, жуьреба-жуьре дарманралди, миянардай шейэралди, маса материалралди таъминарзава, М. В. Гьарасатдин майдандал МОБИЛИЗАЦИЯ урус, сущ,; ~яди, -яда; -яр, -йри, -йра яракьлу къуватар ислягь гьалдай дявейриз гьазур хьунин гьалдиз элкъуьрун; запасда авай дяведиз виже къведай ксариз кьушундиз эвер гун. МОБИЛЬНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра симер галачиз кIвалахдай, тIуб илисдай кнопкаяр алай гъилин телефон. Ана мобильник авай. - Ваз кхьиз кIан хьайитIа, дафтарни жагъида, къелемни. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. МОДА урус, сущ. МУД рах., куьгь.: - ди, -да; -яр, -йри, -йра тайин тир девирда тайин тир инсанрин адетар, къайдаяр, вердишвилер вири санал. Ихътин собранияр эверун мудда гьатна. И. В. Зарафатни керчек. Ктабрал автографар кхьин тIалабун а вахтара муд тушир... А. Эсетов. Шаирдин тарсар. Къаравулар кьун хьана чIехи муд... Къ. Абдуллаев. Секин кьил. МОДЕЛЬ урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ри, -ра чешне, кIалуб; са затIунин чешне, са затI гьазурдай кIалуб. МОЛЕКУЛА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -, йри, -йра са затIунин вичин лишанар квай лап гъвечIи пай. МОЛОТИЛКА урус, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра цуьлер гатадай, цуьлерикай техил хкуддай машин. Молотилка элкъведа, складриз кьуьл хкведа. А. М. Гатун югъ. Малатилкад незва цуьлер ван алатна кьилелай, Михьиз гьекьер пелел алай мотористди хьвазва яд. З. Р. Гатун йифиз, МОНОГРАФИЯ урус, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра са темадай кьилдин ктаб. Жегьил доктордин 42 йис я. Адан къелемдикай жуьреба-жуьре месэлайриз талукь 3 монография, са учебник, цIудалай виниз учебный пособияр ва цIудралди илимдин макъалаяр хкатнава. ЛГ. 2004, 15. VII. МОНОЛОГ урус, лит., сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра рахазвай касдихъ вичихъ, я яб гузвайдахъ, я тамашачийрихъ (тамашада) элкъвена ийизвай рахунар. Пьесада монологдин везифа жуьреба-жуьре я; ам пьесадин сифте кьиле хьун ва ада тамашачи сегьнеда жедай крар гьихьтин шартIара, гьалара жедатIа, гьадахъ галаз таниш авун мумкин я Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. МОНОПОЛИЯ урус, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра. 1) са вуч ятIани гьасилунин за я маса гунин, са квекай ятIани менфят къачунин кьилдин ихтияр. 2) майишатдин тайин тир са хиле агъавал эцигунин ва артухан къазанжияр къачунин мураддалди шейэр ва такьатар (капитал) сад авунин бинедал алаз туькIуьрнавай капиталистрин кIватIал. МОНПАСИ урус, суй}.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра кIеви куьлуь къенфетрин са жуьре. МОНТАЖ урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра. 1) машинар, абурун паяр, имаратар сад авуна расун, эцигун, туькIуьрун. 2) са затIунин кьилдин паяр са-садахъ авуна, кIватIна затI туькIуьрун. МОНТЁР урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра. машин кIватIна кардик кутадай кас ва электричестводихъ галаз алакъалу кIвалахар ийидай пешекар. Эхир, фена гатана РакIар монтер Бекеран. А. Ал. Экв халу. МОНТЁРВАЛ сущ.; -или, -иле; -опер, -илери. -илера монтёр тир пешекарвал. Акьван Имран кьару тир Монтёрвилин пешедал... А. Ал. Экв халу. МОРОЖЕНОЕ ( МАРУЖнА рах.), урус, сущ.; -иди, -ида; -ияр, -ийри. - ийра некIедин чарар, вирт, шекер ~ вири санал муркIади кьур гьалдиз гьана гьазурнавай ширин ем Дарихвишв, сугьулвилив ацIанва вилер зи, Жемер хьиз мороженое авай. А. Ал. Булутар ва хиялар. МОРФОЛОГИЯ урус, граммам., сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра чIалан паярикай, гафарин формайрикай грамматикадин пай. Аквадай гьаларай, куьгьне тарихда... эрмени ва лезги халкьдин кьадар-кьисмет сад хьана, нетижада лезги чIала эрмени чIалай къачунвай гафарин ва гьакIни морфологиядин такьатрин къадар гзаф я. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. МОРЯК урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра армияда гьуьлерал къуллугъ ийизвайди. Ахпа моряк рахана: -Эхь, халаяр Ухшар ава Каспи гьуьлуьн лепейриз -Юмшагъ акваз гъида кьилел балаяр, Фидай чка сал ийида луьтквейриз... А. С. Дишегьли. Синоним: матрос. МОСТОВОЙ урус, сущ,; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра гзаф гьерекат авай гьяркьуь рехъ. - Я кьей гьуьндуьшка, - лагьана Рзахана, - икI Бейдуллагьдин зулумдик яшамиш жедалди, ваз, мостовойдал фена, жув машиндик кутуртIа хъсан я. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: шегьре. МОТОР урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра гьи жуьредин хьайитIани гуж (энергия) механическийдиз элкъуьрдай машин. Вичи вич явашарзавай самолётди ажугъар авуна, ам и патахъ, а патахъ юзана - чара хьанач, моторриз къуват амачир, ам, галатай шив хьиз, уфт акъадарна, акъвазна. А. А. Пад хьайи рагъ, МОТОРИСТ урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри. -ра моторррин пешекар, Малатилкад незва цуьлер ван алатна кьилелай, Михьиз гьекьер пелел алай мотористди хьвазва яд. З. Р. Гатун йифиз. МОТОРИСТВАЛ сущ.; - или, -те: -шер, -илери, -илера моторар къайдадик кутадай пешекарвал. моторрин пешекарвал. * моториствал авун гл., ни моторист пешекарвал авун. МОТОЦИКЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ияр, -ийри, -ийра кьвед ва я пуд чарх квай ва кудай шейинин (бензиндин) куьмекдалди фидай машин. Мотоциклдал алаз хквезвай Уруж Кьасумхуьрел вичин мирес Сгфижатал гъалтна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. МУАВИН туьрк, тб.; сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра заместитель, куьмекчи. 15 югъ алатайла, яни августдин 19-даз, США-да авай советрин илчи Уманский США-дин Гьукуматдин секретардин муавин тир Уэллесахъ галаз рахана ва Уэллеса США-да авай финнрин шли Прокопедиз эверна, адаз СССР-ди Кефер пата чапхунчивилиз рехъ тагудайди ва Финляндияди гъалиб хьуникай тир вичин ширин хиялрилай гъил къачун кIевелай тагькимарнавайдакай Москва хабардарна. Р. Р. Пуд гьукумдардин ихтилат. МУАЛЛИМ туьрк, сущ.; - ди, -да; -ра, -ри, -ра. 1) кIелзавай чкада чирвилер гузвайди, тарсар гудайди. Лап къадир чира жимдин, Зирек тир гьалар я рушар. Тарсар гудай муаллимдин рикIин хиялар я рушар. С. С. Рушарю. Абурухъ, археологрихь, галаз санал хьайи чи историядин муаллимди чаз суьгьбетна. Б. Гъ. "ТIварун стха. Тарсариз хъфей сад лагьай сентябрдиз. Гуьлмегъамед муаллимди вири аялривай ктабар, дафтарар хьанвани-хьанвачни чирзавай. С. М. ЦицIигъ-наме. Гьа икI, атазакваз, хайи чIалар. терг жезва, рекьизва, Ихьтин татугай гьал арадал атунай нивай хабар кьада: тарс гузвай муаллимдивай, чIал ахтармишзавай алимдивай ва я политикдивай? Х. Ш. Дидед чIал чируниз артух фикир. 2) куьч устад, са кар дериндай чидай ва ам масадаз чирай кас. Шаирвилин гваз илим, КIел тавуна, вич тир алим, Несят гур вич тир муаллим, Гафарин шуьрбет, юлдашар. М. Къ. Шаир. 3) куьч жувалай чIехидаз гьуьрмет къалурун патал хас тIварцIихъ галаз санал ишлемишдай гаф. Синоним: учитель. МУАЛЛИМВАЛ сущ.; - или, -иле; -тер, -илери, -илера муаллимдин пешекарвал, пеше муаллим тирвал. Муаллимвиликай далда кьуна, кьадарсуз шит тегьердиз элкъвенвай мехъеррик къведай шабашра вил тунай. Т. А. Мехъер куьтягь жедалди, Бикедиз муаллимвиликай хуш къвезвачир. ЛГ, 2000, 10. VIII. Ватандин ЧIехи дяве башламишдалди ада хуьруьн ирид йисан мектебда муаллимвилени кIвалахна. ЛГ, 2003, 25. ХII. Синоним: учителвал. * муаллимвал авун гл., ни муаллимдин пеше кьилиз акъудун. Ана сифтегьан классрин муаллимвал авур кьуд йисалай гуьгъуьниз ада Къуба шегьерда кьве йисан учительский институтда заочникдаказ кIелна. Ш. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. Синонимар: муаллимвалун, учителвал авун. МУАЛЛИМВАЛУН рек., гл., ни; -да, -на; 'из, -зава; ая || -а, -ин, -рай, -мир; муаллимвал авун, муаллимвал тавун, муаллимвал тахвун, лгуаллимвал хъийимир муаллимвилин кIвалах авун, муаллимвилин пеше кьиле тухун. Имиди хьиз, зани муаллимвалзавайтIани, - давамарзава Гуьлпериди, - амма шиирар кхьизвач. З. Ф. Халкь патал хьалкьнавай инсан. Синонимар: муаллимвал авун, учителвал авун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
