| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * месэла къарагъарун гл., ни важиблу кардал масадбурун фикир желб авун. Вирида пудкъанни цIуд йисан къене чпин халкьдин кьилел атай гьахъсузвилерикай мукьвал-мукьвал кхьизва. Амма лезгийри и месэлаяр лазим тирвал къарагъарзавач. М. М. Хайи чилиз икрамда. - Агъа! АкI ятIа месэла цIийиз къарагъ хъувун лазим я, - жаваб гана Махсуда. З. Э. Муькъвел гелер. месэла хьун гл., никай-квекай низ четин кардиз элкъуьн. Квез аквазвани, замана гьикьван чIуру хьанватIа. Шей жагъур хъувун еке месэла хьанва. Н. М. Жандар Магьамай. МЕТ сущ.; - тIа, -тIе; -тIер, -тIера 1) кIвачин зангни ютурдин агъа кьил сад-садахъ галкIурзавай жалгъа. Накь Эслидин кьве метни Алаж хьана алукьна, Рекьин юкьвал, вил чуькьвез, Ам ишехьиз ацукьна. Х. Х. Духтур руш. Гацум хьанвай метIер муьтуьгъ яз амукьдач. Абур чеб чпелай зурзада. М. В. Гьарасатдин майдандал. Адал алай еке жибинар квай куьруь, кьелечI пальтони, адакай хкатнавай велюрдин перемни, гардандавай ипекдин яйлухни, нехишяр атIанвай капрондин гуьлуьтарни, гьатта метIераллай сумкани - чIулавбур тир. А. М. Киф атIайди. 2) кIвачин гьа чка кIевдай шалвардин пай. Гьар гьикI хьанатIани, эхирни са юкъуз Гергер Сабираз вичин шалвардин мет акуна. А. Фет. ТIеквен.... адал алай бушлатдин погонар хьайи чкайрал погонар хуцвайтIани, метериз ямахар хъиянавай шалвар ( гьамни аскердинди я) са гьал кумайдалди эвез авунайтIани, кIвачераллай хъукъванвай, кухварин кьилер къеце патаз къатаднавай ва михьиз, куьлерилай эгечIна кухварин кьилел кьван дерин биришри кьунвай, М. В. Гьарасатдин майдандал. Ам зи рикIел яргъи хилер кьве сеферда къакъажнавай, кьуьнтер акъатай пенжекни мет, хъалчах амачир шалвар алаз исятда хьиз хуьквезва. М. Б. Зун кьенвач. * мет-кьил гатун гл., ни пис нетижалу кIвалах хьайила, шел-хвал авун. Къагьриман мет-кьил гатаз, шел-хвал ийиз, гъуьрчезни техфиз, чин кIаникна ярхар хьана, ясда гьатна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Къведай рекье за зи мет-кьил гатана. Е. Э. БалкIан квахьайла. Седефан чанди зуз авунай. Ада вичин мет-кьил гатана. Вучиз лагьайтIа са шумуд югъ, инлай вилик Бажидин гъуьлни кьенай. З. Э. Муькъвел гелер. * метIен кIвалакI сущ. инсан къекъведайла, мет кьвечIил жезвай чкадал алай элкъвей кIараб. Са арада Байрама къезилдиз адан метIен кIвалакIда гъил эцяна. Т. Агьмедханов. Зун куь арада. * мет метIе акIурна ацукьун гл., вуж ни вуж чими гьиссер аваз лап мукьув хтана ацукьун. Абур къужахра гьатна. Ахпа мет метIе акIурна ацукьай фронтдин юлдашри хейлин кашмекь авуна. З. Э. КУТВ-диз фена. * мет (метIер) ягъун гл., ни 1) метIер чиле атIумарун, Сулейман веревирдгр Лугьунар я ихьтин бейтер. Гьар атайда ягъиз метIер, яд хъвадай булах я Къафкъаз. С. С. Къафкъаз. КилигайтIа, гуьнедин кьуьнтел са кас, мет яна, тфенг туькIуьрна, акъвазнава. З. Э. Муькъвел гелер, 2) са гьи карда ятIани жув агъузарун. ГьакI хьайила, за фена мет ядани Надиран вилик?! Зун ханарин несилрикай я! З. Р. Гьажи Давуд. Синоним: метIерал акъвазун. * метIерал акъвазун гл. нин вилик гьуьрметдин ва чIехивилин, муьтIуьгъвилин лишан яз са нин ятIани вилик метIер чиле акIурна, адан къуллугъ тамамариз гьазур яз акъвазун. Диде. Адан вилик метIерал акъваз тавур ишир бажагьат жагъида. А. С. Хуьруьг Тагьир. - Зун Степашкадикайни Хрюшадикай. Абур аквазвачни, гагь сад, гагь муькуьд чи душманрин вилик метIерал акъвазиз тIалабзавайди. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. Синоним: мет ягъун. МЕТАЛЛ урус, сущ.; - ди,. -да; -ар, -ри, -ра вичи чимивал ва электричество тухудай, цIарцIар гудай, гатуниз ярамиш химиядин сая затI ва ахьтин затIар. цIурурна какадарнавайди. Чи кIаник виш метрийрин деринвал авай цин чIулав къат авайди, адавай чун анжах гимидин металлдин кьелечI хъиреди чара авунвайди гьич фикирдизни къвезвач. ЛГ, 2001, 25.I. МЕТАФОРА урус, ктаб., сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра мукьвавилел, ухшарвилел, гекъигунал асаслу яз, гаф ва я ибара куьчуьрмишнавай манада ишлемишун ва а манада ишлемишнавай гаф ва я ибара. Яб акалзавайдаз ва я кIелзавайдаз артух эсер авун патан, метлеб ачухдиз, гуьрчегдиз, шикиллудаказ къалурун патал са затIунин крар, хесетар ва лишанар маса затIунин ва я инсандин кIвачихъ гилигдай гафариз метафораяр лугьуда. Лезги литература. Учебник-хрестоматия. 5 кл. МЕТеЛЖЕМ фарс, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра жуьреба-жуьре затIар (як, хъчар, шабалтар, къенсияр ва мсб) кутуна гъеридал чранвай ашдал вегьедай затI. Къан экв амаз куькIуьра шем. ТуькIвей затI хьуй а метелжем, Пара кутурла калин чIем, Жафа кар я хьун стIалжем, Мецер тахьуй лап, фекьияр. С. С. Фекьийриз. Дагъдин винел циф ала, Ашдин кукIвал - метелжем. А. Ал. Дагъдин винел циф ала... Аш гьазурзавайбуруни дуьгуь михьзавай, са ни ятIани метелжем гьазурна кIанда лугьуз тади кутазвай, Халисади ва мад кьве рута таза вергер атIана хканвай, абурукай са хара афарар жеда... М. В. Г ьарасатдин майдандал. МЕТЕОР урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра садлагьана кана нур чукIурна хкахьдай космосдай къвезвай гъед. МЕТИН: * метин ичер сущ. чпикай мед ийидай, ширин тIямдин ичер. МЕТИС урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьар жуьредин жинсерин гьайванар ва я набататар сад-садаз яна арадиз къвезвай гъайван ва я набатат. 2) жуьреба-жуьре расадин инсанар эвленмиш хьайила, туьретмиш жезвай инсан. МЕТЛеБ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мана, са куь (затIуни, гафуни, лишанди) ятIани вуч къалурзаватIа, гьам. Советрин девирда ам темайрин, манадин, метлебдин жигьетдай дегиш хьана, девлетлу хьана... М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. 2) мурад. На ви метлеб лагь заз ачух, Гъавурда тур, кьей регъуьхбан, Са кIус инсафвилелди рахух, КIвалин юкь уьцIей регъуьхбан. С С. Регъуьхбанни яр. Экскурсиядин кьилин метлеб аялриз тIебиат чирун, кьилди-кьилди шейэрин ва тIебии вакъиайрин тIварар чирун, урус чIалан словарь гегьеншарун тир. А. А. Умуд. 3) вуч кIанзаватIа, гьам; рикIиз кIанзавай, тамарзлу затI, кар. Ваз лугьудай са гаф ава, Къваз са гъвечIи, азиз дурна, Захъ дердияр гзаф ава, Твах зи метлеб кьилиз, дурна. Х. Т. Са руша дурнадиз Заз чида чи Куьредин Бязибурун а кар, эдеб: Бегьем тавуртIа на метлеб, Лугьуда вазер къавумди. С. С. Инсафсуз къавум. МЕТЛЕБЛУ прил. 1) мана квай, манаметлаб авай; са квекай ятIани лугьузвай. 2) асул кар алай, важиблу. Гьуьрейрадин гафаралди, Аллагь адалай рази хьурай, Мегьамед пайгъамбарди лагъана; «Иман пудкъанни цIудахъ галаз хилерикай ибарат я». Абурун арада виридалайни сифтегьан мгтлеблу келимаяр «Ла иллагъи илла ллагъи» ва эхиримжибур «рекьелай. манийвал гузвайди алуд» лугьудайбур я». Диндикай суьгьбетар. "Самур" журн., 1994, № 3. Шаирдин метлеблу шиирар кIелнавайтIани, чаз ам вич чизвачир. ЛГ, 1992, 31. Х. Чаз чида хьи, «Лезги газет» республикада милли газетрин арада виридалайни метлеблуди, ерилуди яз гьисабзава. ЛГ, 2004, 9. ХII. Антоним: метлебсуз. МЕТЛЕБЛУВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер; -илери, -илера метлеб квай гьал. Гьачбетда, муаллимдин зегьметдиз, адан метлеблувилиз дуьз кьимет гун адав вахт-вахтунда мажибар агакьарун лагьай чIал туш. Гележегдихъ къачувай камар || ЛГ, 1999, I.1V. Гилан аям, гуьзгуьди инсан хьиз, чи литературади къалурунин метлеблувал мадни екеди я. А. А. Лезги литература. Гьар са чIехи вакъиа адан гьакъикъат, адакай авай еке метлеблувал гуьрчег чIаларалди къалуриз алакьдай ашукьдихъ муьгьтеж я. З. Э. ЧIехи шаир. Ада уумуьрда кьиле фиэвай важиблу цIийивилерин метлеблувал дериндай аннамиш тийизвай, куьгьне фикиррал аламай инсанар гъавурда тваз алахъуналди кхьенай... М. М. Лацу лекеяр. Синоним: важиблувал. Антоним: метлебсузвал. МЕТЛЕБЛУВИЛЕЛДИ нар. метлеб хкатдайвал. Синоним: метлеблудаказ, важиблувилелди. МЕТЛЕБЛУДАКАЗ нар. метлеб аваз, метлеб кваз; хийир къачудайвал. Синонимар: важиблувилелди, метлеблувилелди. МЕТЛЕБЛУДИ метлеблу прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Кил. МЕТЛЕБЛУ. МЕТЛЕБЛУДИ сущ.; -а, -а метлеблу тир кас, затI. МЕТЛЕБСУЗ прыя. метлеб авачир. И везифа кьилиз акъудиз тахьайтIа, Велиметан уьмуьр метлебсузди жеда. М. В. Гьарасатдин майдандал. Уьмуьр саки вири фена, амма низ чидай ам икьван метлебсузди тиртIа. М. В. Гьарасатдин майдандал. Антонимар: метлеблу, важиблу. МЕТЛЕБСУ3ВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера метлеб авачир гьал. Антоним: метлеблувал. МЕТЛЕБСУЗДАКАЗ нар. метлеб авачир гьалда. Антоним: метлеблувилелди, метлеблудаказ. МЕТОД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са затI, кар илимдин барадай ахтармишунин ва я кардалди кьилиз акъудунин къайда. Урусрин кIвенкIвечи методистри туькIуьрай сесерин анализдиннисинтездин методдикай урусатдин школайра Октябрдин революция гъалиб жедалды менфят къачуз хьана. Гь. Рамалданов. Лезги чIалалди кIелиз-кхьиз чирунин методика. МЕТОДИКА урус, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра са вуч ятIани чирунин, кьилиз акъудунин вири методар санал ва а методрикай, къайдайрикай илим. Лезгийрин тIвар-ван авай педагог А. Алкадарскийди лезги чIалан методика яратмишун патал са кьадар чалишмишвилер авуна. Гь. Рамалданов. Лезги чIал чирунин методика. IV-VI классар, 1977. МЕТОДИСТ урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьи предмет ятIани чирунин медодикадин адай тарсар гунин рекьяй пешекар. Са кьадар методистри, анализдинни синтездин сесерин бинедал алаз кIелиз~ кхьиз чирдай метод инкар авуналди, гафунин манадиз фикир гун меслятдиз гьана. Гь. Рамалданов. Лезги чIалалди кIелиз-кхьиз чирунин методика. МЕТР урус, сущ.; -ди, -да; -ияр, -йри, -йра 1) 100 сантиметрдиз барабар яргъивилин уьлчме. - Яргъивал цIикьвед, айванни кваз, гьяркьуьвал ирид метр. Так! Гила чна абур чеб-чпихъ галаз зарбда, - мурмурна бригадирди. Гь Рамалданов. УстIарар. 2) гьа яргъивал алай алат (тахтадин кIус ва мсб). - Яда, Къурбан, алад фена метр гъваш, - алцумда: гьикьван лазим ятIа, гьакьван къачуда, - эмирна метрдив вичин саягъда вердиш Тагьира. Гь. Рамалданов. УстIарар. * КIири Бубадин метр МЕТРИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсан хайи вахтуниз талукь делилар авай чар, документ. Аялдиз Россиядин гражданство къачун тавунмаз адаз я метрика ва гьакI пособие гуз жедач. ЛГ, 2003, 4. ХII. Синоним; хайивилин гьакъиндай шагъадатнама. МЕТРО урус, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра чилин кIаникай фенвай ракьун рехъ. Метро лугьуз шегьердин кIаник маса шегьер ква, гьа зун хьтин поездрив Ана бегьем кефер гва. А. С. Салам, Москва! 1900 - йисуз Парижда дуьньяда сад лагьайди тир метро ачухна. ЛГ, 2005, VII. МЕТЯГЬ араб, т-б, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) маса гун патахъай акъуднавай затI, маса гуниз акъуднавай затI Базардиз твах на ви метягь, Маса фидай кал я, кьавум. Е. Э. Къавум. 2) са вуч ятIа бакара къведай затI, кутугай затI. МЕФТ сущ.; -тIеди, -тIеда; -тIер, -тIери, -тIера 1) келледа, кьулан тарце ва кIарабри авай рагъул рангунин экьи затI Эгер дяве хьаначиртIа, исятда ина жегьил, кIарабра мефтIеди звал къачунвай, къизгъин ивидин кьегьалар жедай. М. Гь. Гезентидин эхир. Мад гуьнедик къаткиз жезвачир - ракъини кьилин мефтIериз чим акъудзавай. 3. Гь. Балугъдикай ахвар. Мефткдин ивидин гьерекат хъсанарун патал гъилер кьуьнтел кьван 10 декьикьада чими це твада. ЛГ, 2003, 7. VIII. 2) инсандин фагьум-фикирдин орган Эмин, ажал къе ваз мугьман атанва, КIанзни-такIанз вил Дуьньядихъай атIанва, Фикирдай кьван кьилин мефтIар чкIанва... Гъуцар, ви сир вуч тир зун халкь авунин? Е. Э. Гъуцар, ви сир вуч тир зун халкь авунин?! Абасан мефтI къана... На лугьуди, им гьа зулун йикъан пакама я. Абаса ам рикIивай гьиссзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. МЕХАНИЗАЦИЯ урус, сущ.; - яди, -яда; -яр, -йри, - йра механизмаламишун, механизмайралди таъминарун, механизмайрин куьмекдалди кьилиз акъуддайвал авун; гъилин зегьмет механизмайралди, мешинралди эвез авун. МЕХАНИЗМ урус, сущ.; - ди, -да; -аяр, -айри, -аира са гьихьтин ятIани къуватди кIвалахдик кутазвай галкIурнавай гьерекатда авай паяр вири санал ва абурун кIвалах, гьерекат; машиндин ва ихьтин маса затIунин туькIуьр хьун. МЕХАНИЗМЛАМИШУН гл., ни вуч; - да, -на;. из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; механизмламиш тавун, механизмламиш тахвун, механизламиш хъийимир механизмайралди таъминарун; кIвалахар машинрин куьмекдалди ийидайвал авун. Майишатда ичеринни чуьхверрин кьакьан бегьерар гудай жинсерин багълар артмишун патал бес кьадарда кIвалахнач. Къачун чна чуьлдин ва малдарвилин фермайра кIвалахар механизмяамишун. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай. Серкеров Малик... хуьруьн майишат механизмлмишунин рекьяй зурба пешекар я. ЛГ, 2005,12. V. МЕХАНИК урус, сущ.; - дщ -да; -ар; -ра, -ри, -ра машинрин, механизмайрин кIвалахдиз килигзавай кас: машинрин, механизмайрин пешекар. МЕХАНИКА урус сущ.; ~ ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) алемда затIар гьерекатдикай ва а гьерекат арадал гъизвай къуватрикай илим. 2) затIар гьерекатдиз атуникай ва а гьерекат арадал гъизвай илим кIвалахда ишлемишунал машгъул техникадин са хел. МЕХКIУЬТ сущ.;. - ди, -да; -ар, -ри, -ра канабдин фин, вирт кутуна туькIуьрдай гьалвадин са жуьре. Ава... финин турба... Ийида бул мехкIуьтар. Х. Х Дидедин тум. Хунчайрани авай гьа: иситIаяр, мехкIуьт, шуьреяр, гузанар, нутIуфа, рганвай верчер ва маса ширинлухар. ЛГ, 2000, 23 III. МЕХЪЕР сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра гада ва я руш эвленмиш хьуниз талукьарнавай мярекат. Паб-гъуьл хъайтIа, тежез хьайитIа гьуьрметар. Квез герек я мад а мехъер, зегьметар. С. С. Пис папаз. Дидедини щи мехъерин гьазурвилерни акваз башламишна. З. Э. Муькъвел гелер. Къуй дуьньядал гзаф хьурай мехъерар, ТIимил хьурай тарагъажрин агъавал. А. С. Къуй дуьньядал гзаф хьурай... Мехъер! Им уьмуьрда садра жезвай шад межлис я. К, 1985, 14. VII. Мехъерар йикьериз элкъуьрун гзафни-гзаф жегьилрихъ галаз тербиядин, насигьатчивилин кIвалах гъиляй вегьинлай аслу жезва. ЛГ, 1992, 31. Х. Я паб,... им чIехи мурад тушни, жуваз хва хьана, хва чIехи хьана, адан мехъер, межлис акун. А. Муграгъви. Адалатдин арха. * мехъер авун гл., низ эвленмишун, гададиз свас гъун. Дагъларин кьиляйни сифте атайдаз разивал гана. Лишанар кутуна, гъил гъиле аваз мехъерни авуна. А. М. Киф атIайди. - Гила чна кьведа мехъер ийидай вахт хьанва, - лагьана Семеда йикъарикай са йикъуз. З. Э. Муькъвел гелер. * мехъер аладарун гл. ни нин Мехъерин мярекат эхирдал гъун, мехъер кьиле тухвана куьтягьун. * мехъер къалурун гл. мехъерик иштарак авун патал теклиф авун. * мехъерин мугьман сущ. мехъерик теклифнавайди, иштаракзавайди. Шумудни са фяле ава и дуьньяда, шумуд кесиб? Мехъер мугьмандини ийич вуна авур хьтин тагьсиб. Е. Э. Черкес. * мехъерин паяр сущ. мехъерин иесиди мугьманриз гудай ширинлухар, тIуьн-хъун. Вилерикай карагна Яйлахар, булахар, чубандин баяд, Мехъерин паяр... А. Ал. Дустуникай баллада. МЕХЪЕРУН гл., ни; -да, -на; -га, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; мехъер авун, мехъер тавун, мехъер тахвун, мехъер хъийимир жегьил гададин уьмуьрдин юлдашвиле жегьил руш гъун ва я жегьил руш уьмуьрдин юлдашвиле гададиз тухун. За и кIвалера рушаз мехъерда... Б. С. Амукьрай лугьуз. Лезгийриз са адет ава: жегьилди, Руш жагъайла, вахт атайла, мехъердай... М. Б. Кварар. Абдулмуминаз мехъердай вахт хьайила, Салегьат хала сусахь яргъара къекъвенач: ада къуниш Мирзали халудихъ галаз къавумвал авун кьетна. Х. Ш. Камаллу, марифатлу, адалатлу... Синоним: эвленмишун. МЕЦЕ, МЕЦеЛ мез существительнидин падежрин формаяр. Кил. МЕЗ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
