| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МУБАРАК 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хамунал, гзафни-гзаф чинал, акьалтдай шуьтруь рангунин хер, азар. МУБАРАК 2 : * мубарак авун гл., ни низ вуч са кар хьунал жув шад тир гьиссер къалурдай гафар лугьун. Куьгьне заманада чина ихьтин адет авай, - жаваб гана СтIал Сулеймана назикдаказ ва хушвилелди - суварар хьайила. девлетлуйрин кIвалериз физ, хуьрек дадмишна, сувар мубарак ийидай. З. Э. СтIал Сулейман. Синоним: мубаракун. * мубарак хьуй! (хьурай1) межд. са шад кардихъ галаз алакъалу жуван патан шериквал къалурдай гаф. Чи свас атай яргъал рекьер Дагъдин кукIуш табарак хьуй. Тахтунавай я наврузбег, Ваз цIийи свас мубарак хьуй. Ф. Гададиз мехъер мубарак авун. КуькIуьрнавай арбе цуьквер, алванар, Ясти этег, ягъв мубарак хьурай квез! А. С. Пакам хийир, пакам хийир... Мубарак хьуй хизандиз Сифте хьайи азиз хва! гьар са чIавуз хтурай Хийир галаз кIвализ хва! З. Ф. Шарвили. МУБАРАК 3 мубарак хьуй ибарадин рахунрин куьрелди лагьанвай форма-гаф. Гила, диде, ваз лап рикIивай мубарак. А. Р., Я. Я. Хсядедадин мехъер. Гатфар къвезва! Мубарак ваз, лежбер дуст, Йигинбур я цIи гатфарин еришар... А. С. Вилик жерге. МУБАРАК 4 куьгь., прил. бахтлу, хушбахт, хийирлу. Заз са чара кIанда вакай, я чан мубарак Исмаил. Е. Э', Мубарак Исмаил. Дустунин кар, исми мубарак, Зибиюллагь я зи: Е. Э. Чуьхвер. Вы рутба гьуьндуьр авурай, Мубарак гьасан эфенди. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. Синомим: тебрик. МУБАРАКУН гл., ни низ вуч; -на, - да; -из, -зава, -а, -ин, -рай, -мир; мубарак тавун, мубарак тахвун, мубарак хъувун са шад кардихъ галаз алакъалу жуван патай шериквал къалурун. Мубаракиз къвезва кIвализ Заз саламни гун тавурбур. Чуьхуьх! - лугьуз алахънава Уьмуьрда гьич хьун тавурбур. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Суал арадал атун мумкин я: Вучиз чна Шарвилидикай квез эпос мубаракзава? Вучиз квез ам тебрикзава? И. Яралиев. Шарвили! Шарвили Шарвили. Гьуьрметлу юлдашар, чна квез куь журналрин 50 йисахь галаз алакъалу тир лишанлу вакъиа мубаракзава. Чаз квехъ чанарин сагъвилер, яратмишунра цIийи-цIийи кукIушар магълубдай къуватар хьана кIанзава. «Самур» журн., 200!, № 23. Чи межлисдавай гьар садаз 70 йисар мубаракрай! ЛГ, 2004, 22.I. Синонимар: тебрикун, мубарак авун. МУБЛАГЬ араб, прил. 1) кьакьан бегьерар гудай, чиляй экъечIдай затIара. чди девлетлу. # ~ там-тар, ~ йис, ~ чилер, - дагълар. И мублагь йисуз ватан тахкуна, Гъам артух хьана Фвкъир Гьажидин. А. Гь. Факьир Гьажи. Вун тай мублагь чилиз ярашугъ, Мус хкида на лезгидин абур? Б. С. Ават ахварай. -Дах, зи кьил акъатзавач. Икьван мублагь ва гуьлуьшан ватандай куьн вучиз арандиз куьч хьанай? Гь. Къ. Чан алай дагълар. 2) девлетлу, бегьерлу. Мублагь дереяр акъатнавай цуьк Зи берекатлу чил я Дагъустан, А. С. Чи мани. Синоним: берекатлу. МУБЛАГЬВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) мублагь гьал. 2) девлетлувал, булвал. Халкьдин вилик экъечIна, Н. Гьайдаров, 3. Назаралиев, Ф. Къазиагъмедов, Н. Аллагькъулиев, Гъ. Шахагьмедов ва гзаф маса юлдашарни рахана, садвал, шадвал, мублагьвал, гурлувал, бахтлувал хьана кIанзавайди къейдна. ЛГ, 2000, 23. III. Синоним: берекатлу вал. МУБЛАГЬВИЛЕЛДИ нар. мублагьвал хас яз. Синонимар: берекатлудаказ, мублагьдаказ, мублагьдиз. МУБЛАГЬДАКАЗ нар. мублагьвилин лишан кваз. Синонимар: берекатлудаказ, мублагьвилелди, мублагьдиз. МУБЛАГЬДИЗ нар. мублагь яз. КIелет дагъдин уьруьшра векь тIимил авай, анравай чIехи пай кIунтIар, кьур акьалтна, гьакIан ичIи шит накьвар тир, гъатта гатфаризни аниз мублагьдиз къоцу векь акъатдачир... М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: мублагьвилелди, мублагьдаказ. МУГ сущ.; мука, мука; мукар, мукари, мукара. 1) къушари, гьашаратри какаяр хадай, шарагар хадай ва абур яшамиш жедай чка. Гатфар хьайила, Вервелаг холоди вичиз са кьакьан тарце муг авуна, шарагар ахьайна. Ф. Вервелаг хала. Хуьрер барбаттавай, абуру тарартамар тергзавай, къушарин мукарни кваз барбатIзавай. З. Гь. Лезгийрин риваят. Лиферихъни чпин муг ава. Р. Гь. Зи ирид стха. Мукал кака хаз лацу верч ацукьнава. ЛГ, 2004, 13. IV. 2) куьч. кIвал, хизан. Садбуру лангат атIузва са бул: гьар хциз са муг тавуна жедач. А. Ал. Вафалувал. Кьуд аялдин бубади хайи кIвал туна, ашнадин муг хкяна. Н. й. ЧIулав парча. Къакъатдач зун адан кесиб къулавай - Рухваяр я мублагьдайбур бубад муг. М. Агьмедов. Зи дуьнья. Гьар са касдиз впчин муг, Ватан кIанда, Зазни зи хуьр, зи чил, зи макан кIанда. О. Гьуьсейнов. Ругудар. * муг авун гл., ни-куь муг арадиз гъун. Синоним: мугун. МУГУН рах., гл., ни-куь; -да, -на; -из, -зава; -а|| -ая, -ин, -рай, -мир; муг авун, муг тавун, муг тахвун, муг хъийимир муг туькIуьрун. Чи чиликай вичиз мугиз кIанидан Гъил хайитIа, тахсиркарвал жедани... А. С. Рекьевай дуст... Мад цIивцIивзава гуьнеда нуькIре, Къветре мугда къе-пака къузада. Б. С. ТIурфандин вилик. Билбилдин мука мугнавай цицIре, Билбилдихъ галаз манийриз худ гуз... А. Ал. Мерд билбилни фендигар цIицI. Синоним: муг авун. МУГъАМ || МУГЪАММАТ туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъамлу мани. * мугъам(ар) [мугъамматар] ягъун гл., ни куь гъамлу манияр ягъун. МУГЪУЛ кил. МАГЪУЛ. МУГЬМАН фарс, сущ.; - ди, -да: -ар, -ри, -ра са чкадиз, кIвадиз къерехдай атанвайди. КIвале авай-авачир кроватдал мугьман къаткурна. А. А. Лезгияр. Дагъви суса кьабулзава мугьманар, Лежберни фячеяр рикI ачух тир. А. С. Вилик жерге. Дуствал такIан касдин кIвале са чIавузни мугьман жедач. З. Р. Зун и пата, вун а пата. Мугьман патал рикIер даим ачух тир Шарвилидин невеяр я лезгияр. С. Шарвилидин невеяр, Мугьманриз хваш-беш авурдалай кьулухъ вилик чай, фу гъана. А. Муграгъви. Ажалдин хура. * мугьман авун гл., ни вуж яргъай хтай, атай мукьва-кьили, чирхчир кIвализ элифарна шад мярекат кьиле тухун. Синонимар: мугьманарун, илифарун, къунагъ авун. * мугьман хьун гл., вуж низ мугьман яз са нин патав ятIани фин. Вичин ери-бине Хуьруьгрин хуьряй тир устIар, хсуси туьквен авай Османам руш Гуьлуьшан, яшар хьанвай жегьил яз, Тагъираз ам мукьвайрин кIвализ суварин юкъуз мугьман хьайила сифте яз акунай.. К. К. Шаирдин килфетар. Бейхабардиз СтIал Сулейман чи кIвализ мугьман хьайила, зун шадни хьанай, тажубни. С. Зи Сулейман. «Кард» журналдин редакциядиз лезгийрин рикI алай композиторрикай сад тир Халил Халилов мугьман хьана. "Кард" журн., 2004, №5. * мугьманар аладарун гл., ни тIуьн-хъун гана мугьманар рекье хтун. * мугьмандиз фин гл.', вуж; мугьман яз са нин патав ятIани фин. Гьарма вичиз гьа чпивай жедайвалди кIвал-югъ авунвай инсанар я. Абурун кIвалериз мугьмандиз фейилани заз са жуьре жеда. Жуван зегьмет квачиз авунвай аваданар я ман. М. В. Гьарасатдин майдандалдал. Къавумрин кIвализ къвез кIанзавай гадайрикай садаз, мугьмандиз фидай дамахдин чухва авач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Мугьмандиз алад, амма жувакай куьцIедалди вахтунда кIвализ хъфин рикIелай ракъурмир. А. М. Ихьтин мугьман жедани. МУГЬМАНАРУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир яргъай хтай, атай мукьва-кьили, чирхчир кIвализ илифарна шад мярекат кьиле тухун. Бакудай мирес хтанва, ам мугьарнарна кIанда. Р. МУГЬМАНВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера. мугьман тир гьал, ери. Семендер дустунин кIвализ мугьманвиле фена. З. Ф. Пай агахьна. МУГЬМАНПЕРЕС 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мугьмандал рикI алайди. Акси яз, ам лап фад акахьдай къщихрин, акьалтIай мугьманперес, чарадан дердидикай рикIивай хабар кьадай, анжах «къелемдашдин гьунардалди женг чЪгвазвай» инсан тир. К. К. Шаирдин килфетар. ЧIехи ватанперес, инсанперес ва мугьманперес хьайи чIалан устад вири лезги кимеринни лезги кIвалерин фурни сабур, мелмехъеррин тамада тир. «Самур» журн., 2003, № 6. МУГЬМАНПЕРЕС 2 прил. мугьмандал рикI алай. Куьрелди, зун и райондин тIебиатдал, дармандж ятарин гъамамрая, надир музейрал, тIебиатдин памятникрал ва иллаки зегьметкеш, жумарт ва мугьманперес инсанрал ашукь я. ЛГ, 2004, 15. VI. МУГЬМАНХАНА сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра. мугьманар илифдай, яшамиш жедай дарамат, кIвал. Мугьмандин кIалубрай, адан беденда авай гъавадай ам гьи мугьманханадиз тухвана кIандатIа, касдиз чидай. А. А. Пад хьайи рагъ, Сифте фена ичер за Горький шегьерда маса гана, ахпа зун Москвадиз хтана. Гъана са мугьманханада кьилди са кIвал кьуна. Я. Къафаров.. Шил гваз хтана. Мугьманханада чкаяр авач лагьана ракIарал чар янавай А. М. Мурк ракъини цIурурда. МУГЬМАНХАШ сущ.; -ди, -да; -ар, -рт, -ра кIвалин, дараматдин пипIера, къавара жедай, вичик шуькIуь кIвачер квай гьашарат. Я Сад Аллагъ, къенин югъди зи вил рекьц тухузвай, пакамахъ кIвалер михьдайла мугьманханани акуна. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Синоним: хушракан. МУД кил. МОДА. МУДА фарс, <, кугьн., сущ.; - ди, -да: -яр, -йри, -йра 1) ккрасдин кур, бади. 2) тварцин затIар алцумдай уьлчме. МУДДАТ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра. вахтунин тайин ара. И фикирарни адан кьилиз къвезвачир. Ада, вичизни чин тийиз, пуд йикъан муддатда сифте сеферда вилер ахъайнавай. А. Исм. Эхиримжи къув. Исятда цIуд йис я алъманахар литературно-художественный ва общественно-политический журналар яз акъатиз. И гъвечIи муддатда абур кIелзавайбурун арада машгьур хьанва. "Самур" журн., 200.I. МУЖУСИ кил. МАЖУСИ. МУЖИДАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьейранардай затI, кар. Пачагьди мугьманриз вичин Къалурна Туьтуькъуш - мужидат А. Ал. Туьтуькъуш. Синоним: аламат. МУЗДУР фарс, куьгь., сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра. гьакъидихъ хуьруьн девлетлудаз кIвалахзавай лежбер. МУЗДУРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера муздур тир гьал. * муздурвал авун гл., ни гьакъидихъ хуьруьн девлетлудаз лежбервал авун. Мамедалидин кIвале муздурвал ийидайла, адан диде кьена. ЛГ, 1992, 8. Х. МУЗЕЙ рус, сущ.; - иди, -йда; -яр, -йри, -йра тайин тир затIар (куьгьне къапар, техникадин алатар, тарихдин ивирар ва меб.) кIватIунал, хуьнал ва инсанриз къалурунал машгъул идара. Советрин союздин маршал Конева капитан Мубцеваз гъалибвал мубарак авунин грамота ракъурнай ( Ам Дербентдин музейда ава). З. Э. Кьве фронтдин командир. Анжах са Тифлисдин тарихдин музейда 3000 дагъустанвидин, бунтарин иштаракчийрин делояр ава, - лугьуэ кхьизва Гьаким Къурбана «Миграгъ намеда». С. Ярагъви ашукь Уьздсн. МУЗЕЙЧИ цI, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра. музейрин кIвалах тешкилунин рекьяй пешекар. Са сеферда Махачкаладин музейдин директор зурба музейчи ва краевед Давуд Кажлаеваз Ахцегьрин музейда и экспонат аквада... Д. Шерифалиев. Ахцегьрин музейдай || ЛГ, 1999, 15. VII. МУЗЫКА урус, сущ.; - ди, -да; -яр, -йра, -йра 1) инсандин гьиссер, фикирар сесер ритмадин ва интонациядин жигьетдай тайин аваздалди къалурдай искусство ва гьа искусстводин эсер. Эгер инсанриз руьгьдиз, рикIиз таъсир тийиз хьайитIа, ам гьихьтин музыка хьурай. ЛГ, 2003, 13. XI. Гьайиф хьи, лезги музыка арадал гъизвайбурун алакъаяр чеб-чпихъ галаз зайифбур я, санал тупламиш хьана искусстводин и хел мягъкемарун адет хьанвач, - лугьузва Халил Халилова. "Кард" журн., 2004, №5. 2) ихьтин эсерар музыкадин алатрин куьмекдалди тамамарун. Вун Гьинава? Музыка кутур! ( Музыкадин ван акъатда, Селимани Тамаради сада-сад къужахламишна къуьлда). Н. И. Гьакимрин папар. МУЗЫКАЛЬНЫЙВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера музыкадиз хас кьетIенвал. Гьар гьи жуьредин лирика кIандатIани хьурай, чIалан шиирра рифма, ритма хьунухь лазим я, ибуру шииррик цIалцIамвал ва музыкальныйвал кутазва. Н. А. Литературадин хрестоматия. 1966. МУЗЫКАНТ урус, сущ.; ~ ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин са алатдал макьамар (гьаваяр) язавайди. Писателдивай, художникдивай, скульптордивай, музыкактдивай, актердивай, яни художественный эсерар яратмишунал алахънавай гьич са касдивайни яшайишдивай, халкьдин уьмуьрдивай къерехда акъвазиз жедач... Н. А. Литературадин хрестоматия. Оркестрдин артист, пара хъсан тарчи Гьажи Гьажибалаев кIвалахал мукьвал-мукьвал геж къвезвай Йикъарикай са юкъуз музыкантри Гьажидиз тарс гун ва ам кIвалахал ахъай тавун меслятна. ЛГ, 1999, 17. VI. Куьне музыкантар жагъура. Вижевайбур. АтIа абур хьтинбур ваъ!.. Я пехъер туш, я керекулар... -Музыкантар жагъида, - лагьана кьилин инженерди, къурай якIарин итимди. - Ахпа? А. Фет. Кьерен къванер. МУКАЛ 1 муг существительнидин чкадин II падеждин форма. Кил. МУГ. МУКАЛ 2 сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра гъили гвен гуьдай, къекъвей чукIулдин жуьредин куьлуь сарар авай алат. Гъиле кьуна зурба мукал, -Заз адан зегъмет акуно. С. С. Заз Инжиханан зегьмег акуна. Мукалар, дергесар хци ийизвай, цуьруьГъуьлдиз ва ругунриз сарар хъиязавай, арабада гиг, викIина кIар твазвай, алеррик къам кутазвай. З. Э. Муькъвел гелер. Са сеферда Ахцегьрин гьафте базардиз атана хъфидайла, Гъемзетаз Смугъулрин патав гвай мухан никIе юкь агъузна, мукалдалди гвен гуьзвай Бедирнисе аквада кьван. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. МУКАШ туьрк. сущ.; - ди, -да; -ра, -ри, -ра. хипен некIедин продукт. - Зал ам дуьшуьш хьанайтIа, -башламишна вилик квай мукаш тIурунин хура тунвай Къадира, - за адан мефтI и тарелкада авай мукаш хьиз недай. С. Гь. КIири Буба.. Чубанри чпин патав атай кас гъил ичIиз рахкурдачир: адав я са цел мукаш., я са кел, я са гурцIул... са вуч ятIани чпин патай савкьват вугудай. Р. Гь. Зи ирид стха. МУКУГАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра... ган вечре какаяр хун давамарун патал мука тазвай кака. Лезги чIала хейлин гафар арадал атанва: тIурарган, хемирган, крчарган, мегъверган, мукуган ва мсб. И. Жаватов. Са макъаладин гелеваз 71 ЛГ, 2005, 17. VII. МУКЪАЯТ 1 араб, прил. мумкин тир хаталувал фикирда кьадай, ихтибар акъай тийидай. * мукъаят хьун гл., вуж жуваз са никай квекай хата жедай гьисс ахъай тавун. Цуькверан тапшуругъ адан рикIел хтана. «Алидар вичел мукъаят хьурай. Мегьачедрасула гьелегь кьунвайди я. Ам гзаф инсафсуз инсан я. Ада вуч хьайитIани авун мумкин я». А. И. Самур. - Чухсагъул, Къагъриман буба, - лагьана жегьил чубанди, пурар аламаз векь незвай балкIандиз вил яна. - Гила вун ахлад... Инлай кьулухъ зун мукъаят жгда... Б. Гь. Гуьдек. Дергес затI я хаталу, Вун мукъаят тахьайтIа, Жедач ам ваз вафалу. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. - За вун зал чан аламай кьван гуьзлемишда. Чан Аслан, ваз минет я, жувал мукъаят хъухь! - лагьана Мухлисата Асланан гъил гъиле амаз. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.... хаталувилер арадал татун патал мукъаят хьун герек я. ЛГ, 2003, 13. ХI. Синонимар: игьтиятлу хьун, япар хкажна акъвазун. МУКЪАЯТ 2 нар. жуваз са никай-квекай ятIани хата жедай гьисс аваз. Мукъаят къваз гьарма жувал, Пузмиш тахьуй гьал, фекьияр. С. С. Фекьийриз. Килиг гьа, Агъариза, вунани вун папан мекердикай мукъаят хуьх, им за ваз, чун кIеви дустар хьуниз килигна, гузвай меслят я... К. К. Лап хъсан адетар. Синонимар: игьтиятлуз, игьтиятлудаказ, мукъаятвилелди, мукъаятдиз, мукъаятдаказ. МУКЪАЯТВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, - ияера мукъаят тир гьал.. Инал дикъетлувилелайни мукъаятвилелай артух затIни лазим жезвачир. А. Къ. Нехирбанни лекь. Гьелбетда, ада вичин мукъаятвал гьиляй ахъайдачир. А.. И. Самур. Гададиз аламат аквазва. Мукъаятвални квахьна, са жизви кьил хкажна, ам тажубвилелди рушаз килигзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: игьтиятлувал, саяхвал. * мукъаятвал авун гл., ни мукъаят тир гьал кьилиз акъудун. Бязи чкайрилай ахьтин кьакьан чархар расалмиш жедай хьи, нагагь са тIимил кьван мукъаятвал тавуртIа ва я балкIандик хуькуьрайтIа, аватна, 6алкIанни галаз рагара акьуна, тике-тике жедай... А. Ф. Лянет. Синонимар: игьтиятлувал авун, саяхвал авун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
