| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МАХЛУКЬ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьадардиз гзаф инсанрин кIватIал. Махлукъ хуьквезвай рекьин юкьни юкьвал дишегьли къужахламишна, адаз пIагъар гузва. Мад чка амачни мегер? А. А. Лезгияр. Суфрайрихъ ацукьнавай махлукьди шаирдиз капар яна. А. А. Пад хьайи рагъ. Ашукь фейи кьван кIвалерай Ашукьдин кIвализ хтун намумкин я: махлукьдин Фуални цел ала ашукь Адама пакунин тIвал хайидалай кьулухъди. И. Гь. Рубаияр. Синонимар: махлукьат, халкь. МАХЛУКЬАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин тир са чкада (уьлкведа, районда, хуьре) яшамиш жезвай вири инсанар. И ван хьайила, кьунши шегьеррай, хуьрерай инсанар атана, майдандал тупIатIуб турди хьиз, кам эцагдай чка амачиз халкь, махлукьат кIватI хьанвай. Ф. Далалубегьли. Варакъарин вири махлукьатди Гъамидаз серенжем акун тIалабзава. А. А. Пад хьайи рагъ. Адан аламатрин мехъеррикай вири махлукьатдиз хабар я. М. В. Гьарасатдин майдандал. Стха рагьметдиз фейила, адан саламрик атанвай кьван махлукьат квекайни гзафбуруз акуна. К. К. Зун гьеле сагъ я. Синонимар: махлукь, халкь. МАХМУР кил. МАХПУР. МАХОРКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIанин еридин тембек. Шткана тевледин чил, кIватI хъувуна рукварикай. Къад истикIан махорка Хукудна за цIапарикай. Х. Т. Алхасан махорка. МАХПУР || МАХМУР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. - ра парчадин жуьре. Махсудан къавал кслегъайрин, шаларин, махпурдин таратIри лепе гузвай. З. Э. Муькъвел гелер. Анжах булушкадин ценцекай хкатнавай чIулав махпурдин шалвардин кикерал вили парчадин зулар алай. А. Фет. Кьерен къванер. МАХСУС || МАХСУСИ араб, ктаб., прил. анжах са затIуниз талукь тир. Гьелбетда, нафт хкудунин жигъетдай адахь махсус чирвилер авачир. А. А. Нажмудин Самурский. ТIиш-пIуз яру хьанвай Гьасан милщиядин работникри, Мирзединни Шамилан кIаникай хкудна, пудни махсус машикда аваз милщиядин идарадиз тухвана. Я. Къафаров. Мейит. Са варз я адал Надир-иагьдилай кьушундиз суьрсет кIватIун патал махсус чар атана. Хаспулатани гьадаз герек тир жаваб раккъурнава. З. Р. Гьажи Давуд. Абу-Алиди, халис кьушунрилай гъейри, хушуналди къвез кIандайбурни кьабулна махсуси тарашчийрин дестеярни туькIуьрна. З. Р. Гьажи Давуд. Гьелбетда, тамар хуьн патал махсус серенжемар кьабулун лазим я. ЛГ, 1996, 5 III. Синоним: кьетIен. * махсус корреспондент сущ. газетдин штатдик квай корреспондент. Махсус корреспондент я, амма махсусдаказ кхьиз чир хьанвач. Р. * махсус корреспондентвал сущ. газетдин штатдик квай корреспондент тир гьал. За «Азербайжандин жегьилар» газетдин махсус корреспондентвиле, гуьгъуьнлайни Хачмазда районрин уртах «Халкьарин дуствал» газетдин кьилин редакторвиле кIвалахна. М. М. МАХСУСВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера анжах са затIуниз талукь тир гьал. Лезги чIалан михьивал, махсусвал, иервал хуьн паталди гзаф зегьметар чIугур шаирдин гафари рикI юзурда ви. С. К. Лезги Нямет. Адан [Я. Шайдаеван. - А. Г.] эсерра вичин чилин рангар, гьава, руьгь махсусвилер ава "Самур" газ., 2002, 21. VI. Редакциядай: шиирар нугъатдин махсусвал хвена чапнавайди я. ЛГ, 2004, 8.I. Синоним: кьетIенвал. МАХСУСДАКАЗ нар. анжах са затIуниз талукь тир гьал хас яз. Дагъустанда махсусдаказ хуьдай зонайрин гьакъиндай Закон кьабулунни гьа и кардихъ алакъалу я. ЛГ, 1996, 5. Ш. Синонимар: кьетIенвилелди, кьетIендаказ, кьетIендиз. МАХСУСИ кил. МАХСУС. МАЦ сущ. -а, -а; -ар, -ри, -ра 1) къулан кьилел алай чепедин кьацI. 2) куьч. аялдин гъил. МАЦIАХАЙ прил. кьуру фурсар гвай; кьуьруькар гвай. Заз а кьатIар тунар кIандайди туш. Абур чIана ата кинойрай къалурдай, маса уьлквейрин инсанрив жедай мацIахай амалар я. Б. Гь. ТIварун стха, МАЦIАХАЙ сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра фурсухъан, лавгъа кас. МацIахай шит, лавгъа итимдиз лугьуда. ЛГ, 1994, 23 ЛХ. МаЦIАХАЙВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера мацIахай амалар ийидай хесет. МАША туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къула, пичина авай цIухъ гелкъуьн патал ракьукай раснавай кьве хилен алат. Хъел кваз къарагънай и къужа, Адан крар гьатна гужа: Къарид гъиле гьатна маша, Яшлу ( и)тим гатун хьана кьван. С. С. Са къаридинни къужадин дяве. Ада гатай маша, шекер хадай хех, хекендаз авачир кIвал хуьре бажагьат авай жеди. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. МАШАЛЛАГЬ кил. МАНШАЛЛАГЬ! МАШАХ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъсандиз аквадай, кацерин жинсиникай тир вагьши гьайван, Алчахдикай жедач алчах, ТавуртIа мад алчахвал, Жагъурна сад - халис машах - Пеше хьайи кьачагъвал А. Ал. Билбил. МАШКЪУЛ араб, прил. фикир желбдай, вичикай икрагь тежедай. Кьама ялар, кьиле гар авай са жегьил кеспидал машгъул Агъамет халудин патав атана. М. Ш. Тахсир вили я. Гьакъикъатда лагьайтIа, Абасаз вичи гъвечIи хциз вучиз сиягь лугьузвайди ятIа, гьамни хъсандиз чизвачир. Ам машгъул кеспи къужадиз аквазвач хьи - гьам сиягь я. А. Къ. Нехирбанни лекь. * машгъул авун гл., вуж ни-куь нел-квел фикир желб авун; са кардал алахъарун. Им яшайишдин къадир гьеле чин тийидай, бегьем кьанажагъдиз агакь тавунвай аялдив кьенфепг вахкана машгъулар хьийидай хьтин. кар тир. Гь. М. Им къван, имни терез. * машгъул хьун гл., вуж; квел са квел ятIани ашкъи аваз алахъун. Вич гьадал ва вичин къваларив гвайбурал машгъул хьанвайди хьиз къалуриз, ада жегьилрин ихтилатриз кисна хьиз яб гузвай. А. Ф. Газет. «Вун итим я, буюр, вун жуван итимдин крарал машгъул хьухь, зи крарик кьаришмиш жемир!» - лугьуз гьарайда Минади адаз. З. Э. Зун гъавурда акьазвач. Велиметаз цуру хват незвай. Селминаз акьван бегенмиш жезва хьи, ам адаз тамашунал кIевелай машгъул хьанва. В. М. Гьарасатдин майдандал. - За ваз гьикI лагьанай, гьар пакамахъ физзарядка ая, жендек лигимара, спортдал машгъул хъухь. ЛГ, 1998, 28. VIII.... хуьруьн жемят магьсулар, салан майваяр цунилай, малар, лапагар хуьнилай гъейри, яшайишда герек къвезвай са къадар маса кIвалахрални машгъул тир. С.М. ЦицIигъ-наме. Хуьруьнеийрин кар-кеспи виринра хьиз никIерихъ галаз машгъул хьун, хипер ва малар хуьн я. Р. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъара авай жуванбур || «Самур» газ., 2002, 25.1 МАШГЪУЛАРУН гл., ни-куь вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; машгъулар тавун, машгъулар тахвун, машгъулар хъийимир са кардал алахъна вахт акъудиз тун. Машгъулардай грамматикадин задачайринни тапшуругърин жавабар ва баянар. М. А. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. - Ваз чидани, зун гьихьтин бажарагълу инсанрин гуьгъуьна хьайиди ятIа! Ваз чидани, за абур гьикI машгъулардайтIа, за зун абуруз гьикI кIанардайтIа! А. Исм. Эхиримжи къув. Дуьз я, эхиримжи йисара кIелзавайбур машгъуларун, абурун фикир, кьатун желбун. патал тарсара гзаф кьадар техникадин такьатар ( радио, кино, телевидение, компьютер ва маса тадаракар) ишлемишзава... ЛГ, 2004, 30.III. Синоним: рикI аладарун. МАШГЪУЛАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра азад вахтунда рикI аладарун патал ийидай кIвалах, кар. Вагьабазни вичин руьгьда гьахьна сиягьат авун, зигьиндин чинебан пипIера къекъуьн еке машгъулат хьанвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Франклин Рузвелътаз вичин папан кIанивилин машгъулатрикай хабар авай. Х. Ш. Элеонора Рузвельт. За ара физ, машгъулат патал, чуьнгуьрар ва зуьрнеярни илигзава. С. Зи Сулейман. * машгъулат хьун гл., вуж-вуч кIвалахдикай азад вахтунда рикI аладарун. Вичиз машгъулат хьун патал ада хъсандиз хуьз хьана и сикI. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. МАШГЪУЛАТВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера са квел ятIани машгъул гьал. Инал са Бедирханни Жават хьтин вад-цIуд кас аламукьналди ина я хуьр, я ким хъижедач. Я ина ваз хъижедай са машгъулатвални амач. Гь. М. Им къван, имни терез. Эхир хьи, аялдин акьул гьамиша машгъулатвилерин дуьньядин сергьятрилай анихъ фидачир... Гь. М. Им къван, имни терез МАШГЪУЛАТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра машгъулардай кас; машгъулардай кIвалахар тешкилдай, кьиле тухудай кас. МАШГЪУЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера машгъул тир гьал.... чубанри чпин машгъулвал давамарзава. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. МАШГЬУР араб, прил. вичин пешекарвилин чирвилералди, алакьунралди виридаз чидай ва вирида гьуьрметзавай. Лезгийрихъ Кьуьчхуьр Сайид, Лезги Агьмед, Етим Эмин, СтIал Сулейман, Хуьруьг Тагьир хьтин машгьур шаирар ва камалэгьлияр хьайиди я. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. За Азербайжандин машгьур академик Бекир Набивахъ галаз хейлин суьгьбетар авуна. Ада лагьай гафар зи рикIелай алатдач; «Азербайжанвияр ва лезгияр виш йисаралди къуьн къуьне аваз яшамиш хьанавай стха халкьар я. И стхавал чна гьар юкъуз хъсандаказ гъиссзава. М. М. Чи адетар чна хвена кIанда. Синонимар: зурба, тIвар-ван авай, чIехи. * машгьур хьун гл., вуж-вуч тIвар-ван акъатун. Нагагъ ваз гуз кIан хьайитIа несигьат, Гумукьич вав гьич шариат, терикьат, Килиг, белки, Вазни чир хьуй гъакьикъат, Гьая фена, вун элдиз машгьур жеди. Ё. Э. Гьая течир наб. Жув машгьур хьайила, дустар рикIелай алудун гунагь жедай кар я. ЛГ, 2003, 6. VII. МАШГЬУРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера машгьур тир гьал, тIвар-ван акъатнавай гьал. «За акъудда адан кIалхан, Чирда мани лугьурвал. Ам тахьайтIа - зун жеда хан, Зиди жеда машгьурвал». А Ал. Билбил. Машгьурвал къени къилихралди яргъал йисара хуьруьн майишатдин рекье чIугур гьакъисагъ зегьметдалди къазанмишна. ЛГ, 2000. 17. II. Элеоноради журналиствилин рекьяй машгьурвални къазанмишна. Х. Ш. Элеонора Рузвельт. Уьзденан ашукьвиликай Лезгистанда еке машгьурвални авачир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. МАШИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кудай затIуналди гьерекатдиз гъидай, рельсер авачир рекьяй фидай, инсанар ва парар тухудай улакь. И арада хабарни авачиз, таксидин лишанар алай, хинедай чуьхвенвай хьтин рангунин машин, чархари цIугъ ийидайвал зарб кваз, адахъ элкъвена, лупIна акъвазна. А. А. Пад хьайи рагъ. Машиндай эвичIай Алипулат милайимвилелди агъсакъалрин патав атана. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: автомобиль, автомашин. 2) жуьреба-жуьре кIвалахар кьилиз акъуддай, чеб-чпиз гьерекатдиз къведай механизм ва я механизмаяр. ЦIийи къуватралди гила машинрин Регьятвилив физва кIвалахар четин. Х. Т. Гуьзелвал вуча. Идриса трактордин руль Аликав вугана. Алика, хвешиз-хвешиз машиндин руль вичин гъвечIи гъилера кьуна, педалдал кIвач илисна. А. Салимов. ЖедатIа, * къуьл михьдай машин, кьил кьадай машин, пар чIугвадай машин. * машинринни тракторрин станция сущ. хуьруьн майишатда залан кIвалахар кьилиз акъуддай техника хуьзвай чка.... Сулейман хайи ва чIехи хьайи Кьасумахуьруьн район ва Куьре округ хьтин яргъа авай ва виликди гзаф кьулухъ галамай чкайрани цIийи рекьер ва муькъвер расун, заводар ва цIийи-цIийи дараматар эцигун, школаяр ва кулътурадин маса идараяр ахъаюн, машинринни тракторрин станция тешкилун, никкра тракторар ва маса машинар тун хьтин зурба кIвалахар физ хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. МАШИНИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ракьун рекьяй фидай машин (паровоз, электровоз, тепловоз) гьалдай кас. Машинист гзаф мукъаят тир. Р. МАШИНИСТВАЛ сущ.; -или, -иле; - илер, -илери, -илера ракьун рекьяй фидай машин (паровоз, электровоз, тепловоз) гьалдай пешекарвал. Стхади машиниствиле кIвалах ийиз къад йис я. Р. МАШИНИСТКА урус сущ.; -ди, -ди; -яр, -йри, -йра кхьинар машинкадай ядай дишегьли. Чаз цIийи машинистка хьанвай. Р. МАШИНИСТКАВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера машинкадай кхьинар ядай пешекарвал. Вахаз машинисткавал бегенмиш хьанач. Р. * машинисткавал авун гл., ни басмадин гьарфаралди кхьинардай машинкадал кIвалахдай пешекарвал авун. МАШИНКА урус, сущ.; -ди, -ди; -яр, -йри, -йра басмадин гьарфаралди кхьинардай машин. Ахвар тийиз заводри хьиз йифера Къелемрини машинкайри ванзава. А. С. Зи дустар. МАШИНЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; машинламиш авун, машинламиш тавун, машинламиш тахвун, машинламиш хъийимир гъилелди ийизвай кIвалахар машинралди эвезун. МАШМАШ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра еке цил авай хъипи рангунин кьиблепатан емиш. # хъипи ~, ~дин цил, ~ар кIватIун. Хъипи машмаш хьиз я тини, Фан рангни я яру хини. С. С. ГьажикIа. Шини, машмаш, кицик, гьам ич. - Вири герек я, кIан я. Мичуринан рехъ кьуна вич Фидай аял кIубан я, И. Гь. Багъ. Кьве мертебадин кIвалерин айвандик машмашдин таза кIарасдикай атIанвай хъипи рангунин тIур хътин чин алай, муьжуьд йис хьанвай руш Беневша акъвазнава. Гь. Къ. Магьини дилбер. * къени машмаш, чIуру машмаш. МАЯ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) цуру ийидай затI, са шей, продукт цуру гьалдиз гъидай затI. 2) эркекдишивилин лишанар квай, аладун патал тир эркекдан гьаяйра гьасил жезвай жими затI. -ТIебиатдин сирер я мая, хтул. Дуьз лагьайтIа, абурукай халкьдин риваятни ава. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. 3) инсандин тупIун кикен, гьайванрин кикерин дири чка, иви квай пай. 4) куьч. намус. * маядин руг сущ. набататдин цуькведин кукIва жедай тумламишдай, маяламишдай руг хьтинди. МАЯК урус сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьуьлуьн къерехдал, островдал алай гимийриз рехъ къалурун патал лишан гудай кьакьан минара 2) куьч. зегьметда кIвенкIвечи. Вуч хабар я, белки къе ваз Чи маякри са кар кьуна. Юлдашвилин суддин вилик Тухванани япар кьуна? А. С. Муьфтехурдин кьилихъ лайлай. МАЯЛАМИШУН гл., ни-куь вуч; - на, -да; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; маяламиш тавун, маяламиш тахвун, маяламиш хъийимир 1) мая гун. 2) дишидал эркекди гьалдар тавуна, эркекдан маядин куьмекдалди бугъазарун. МЕБЕЛЬ урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалин аваданлух, кIвале эцигдай затIар (столар, стулар, диванар, кроватар ва мсб вири санлай). Вуч я мебель? Тахтадин патар. Вуч я Гьамга? Шуьшедин къапар. Сагъ хьурай, Саф хьурай Зи рикIин кIусар>. А. Ал. Хъен галачир рикI. - Гила ида ахварар ахъайзавайди я. Уьмуьрда идахъ мебель хьайиди туш. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. МЕВЛИД араб, сущ.; - ди; -да; -ар, -ри, -ра 1) Мегьамед пайгьамбар хайи югъ. 2) Мегьамед пайгъамбар хайи йикъаз талукь межлис. Резин калуш, памбаг гуьлуьт, Винелай гам, кIаникай лит, КIани затI туш аниз билик, Дагъустанда гудай мевлид. Тахьуй кар энгел, фекьияр. С. С. Фекьийриз. 3) (чIехи гьарфуналди - М.) эркекдин хас тIвар: Мевлид, Мавлуд. МЕГ сущ.; -ки, -ке; -кер, -кери, -кера пелез авахьдайвал кьилел виликай тунвай итимдин чIарар, чIарарин са тил. Бармакдикай хкатай мекен чIарар цифеди къежирна пелекай стIал-стIал яд кIвахьзавай Мегьамедрасулан пашман сифет язух къведай гьалда авай. А. И. Самур.... адан са чIиб кьван шапкадикай хкатнавай мег заз пайгар акунач. И. В. Чирхчир. Пакад юкъуз кьенай "Деве". Мекин чIарар атIана, Салан кьиле кучуднай ам, Куьмекдалди тухвана. М. Б. Деве. * мег дзидзи, кьам дуду прил. винелай михьиэ гьакъикъатда гзаф чиркин. МЕГеР (МЕГеН || МЕГеНА рах.) фарс, кIус суал гудайла ишлемишдай гаф. Мегер гьикьван жеда вун зал гьавалат? Е. Э. Дуьнья гьей. Паб, гъуьл хьана сад тушиз сир, Мегер ян зун на кьур есир? С. С. Гъуьлуьнни папан гуьжет. Мегер чи инсанар гьакьван хибри, намуссуз, ахлакьсуз хьанвани? Р. Меликова. Садбур - дуьадал, садбур - межлисдик || ЛГ, 1999,25. II. Вучиз ихьтин тегьерда Зулумзава и касдиз? Мегер сергьят амачни Куь акьулсуз кьисасдиз? З. Р., Б. С. Шарвили. Мегер гъвечIи хуьре чIуру кар сир яз яргъалди амукьдани? Вири жемятдиз зи писликвиликай раиж хьана. А. М. Киф атIайди.... чIулаввал янавай цаварай чIал акъатна. Мегена ам чIал яни? Ж. Гь. ЦIийи манидин суракьда Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
