| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МАЙДАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) шегьерда ва я хуьре кIвалер эциг тавуна амай гегьенш ачух чка. Чубан, гъилерал ракьар алаз, жемят. кIватI хьанвай майдандал гъана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз 2) са квез ятIани чара авунвай чил; са куь ятIани (месела, багълари) кьунвай чил 3) адет яз, квадратный метрийралди алцумна са гьихьтинг ятIани мурадар патал чара авунвай кIвал. 4) акъажунар кьиле фидай чка. 5) виридан вичел фикир желбдай гьал. Гада гьаятдиз атайла, кьуралай кIекре гьарайда: "Бибихатун тIанурда, гачал рушар майданда!" Ф. Бибихатун. Дидедиз хуш атайла, ада шиир майдандизни акъуддай. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. 6) куьч. ихтияр, рехъ. Вуна адаз майдан це, ада вичин кар вичи аквада». Б. Гь. Заз эвера Вун хьтинбуруз гъукумдарри мадни майдан гайитIа, факъиррин вайни гьал хьанвайди я Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * акъажунрин майдан * майдандиз экъечIун гл., вуж ам тек са кесиб лежберрин шаир яз ваь, гьакI Дагьустандин цIийиз акьалтзавай рабочий классдин шаирни яз майдандиз экъечIнава. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Ша майдандиз экъечIун чун мягькем яз, Тухудай кар кьиле тухун уьтквем яз, Эренлар чи руьгь я, рикIер зегьем яз, Пак ракьиник таж алай хуьр - Миграгъар. А. С. Миграгъар. Сад хьана, белки, чун са гьихьтин ятIани истемишунар гваз майдандиз экъечIин, - къейдна муаллимди вичин рахунрин эхирдай. X. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. МАЙИЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мукьвавилин, кIанивилин гьисс. «Адаз зун кIанзава!» - инанмиш яз лугьузвай за. Къе заз адан гьар са Гьерекатдай ада заз ийизвай майил аквазвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ХупI туширни зун тиртIа чил, Вафасузбур кьадачир за, Хаинвилиз авай майил, Касни чилел тадачир за. Ш. Агьакеримов. ХупI туширни. 2) алакъа. Кьуьзуь инсанриз чи патара тежедай къариб емишар гун аясайиб адет тир. Идалди савкьват ракъурзавайда, гузвайда вичи гьуьрмет ийизвай касдихъ авай майил кьетIенди тирди къалурзавай. М. В. Гьарасатдин майдандал, ПIапIрус чIугваз жгьил чIавалай, гьеле Бакудин нафтIадин мяденра тартачивал ийидайла, вердиш хьанайтIани, амма тенбекдиз ада ийидай майил масад тир. Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. 3) (чIехи гьарфуналди - М) эркекдин хас тIвар: Майил. * майил авун гл., ни низ сада масадаз вичин патай хийирлу гьиссер авайди къалурун. - Хуьруьнви, Дуьньядин адетар ваз тийижир кар авач. Мухлисатни агакьнава. За ваз ачухдиз лугьуда, зи Керимани адаз майил ийизвайди хьиз аквазва заз. Чун къуткъавум хьайитIа, ваз гьикI аквада? З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Нина Ивановнади кьуьл авуник хев кутунач. Амма заз адахъ галаз кьуьл ийиз иллаки кIанзавай. Вучиз лагьайтIа за межлис кьиле тухузвайтIани, ада эркекриз пис майил вучиз ийизвайди тир жал, лугьуз фикир ийизвай. А. М. Мурк ракъини цIурурда. За абурухъ ийизвай майилар захъди са шумуд сеферда артух хьана хквезвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Ина я и патаз, я а патаз мейил тийизвай, иллаки са фикирдал алачир хизанарни авай. Гь. М. Им къван, имни терез. МАЙИЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера майилар авай гьал.... кесибдинни девлетлудин арада авай мензилдин яргъалвал, абурун мурадрин, мумкинвилерин чаровал Эмина еке айгьамдалди, ирониядалди „Гачал" лугьудай шиирдани къалурнава, ва ина шаирдин майилвал „Гачалан" терефдиз хьун малум жезва. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). - Аквазва заз, чан гъвечIи стха, - вичин майилвал мадни артух хьанвайди чирзава А. Исм. Эхиримжи къув. Амма и чIехи Дуьньядани гел таз, краралди инсанрин рикIера жувакай хуш майилвилер таз жеда. ЛГ, 2003, 27. XI. МАЙИЛВАЛУН || МЕЙИЛВАЛУН гл., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; мейилвал авун, мейилвал тавун, мейилвал тахвун, мейилвал хъийимир сада масадаз вич адан терефдар тир гьиссер авайди къалурун. Вичизни за Зариятахъ мейилвалзавайди гьикI чир хьанватIа аку. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. МАЙИЛЛУ прил. мукьвавилин, кIанивилин гьиссер хас тир. Жував къени рафтарвал ваз кIан ятIа эгер, Майиллу вил вегь гуьзгуьдиз я дуьзгуьн аквадай. И. Гь. Рубаияр. МАЙИЛЛУВАЛ || МЕЙИЛЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери майил авай (тир) гьал. И рикIевай гафар винел акъуд тавуни ва абурун арада неинка хуш рафтар, гьатта "мейиллувални хьунухьи, Айшади чIугвазвай дерт къезиларзавай. А. А. Умуд. -Лап, кIеви алакъа, - Хъвер явашарнавайтIани, майиллувилин нур чинай акъат тавунвай отделдин зеведишди вичин вири акуналди адак кIубанвал кутазвай, Я. Я. Са фурун вакIар. МАЙИЛУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; майил авун, майил тавун, майил тахвун, майил хъийимир терефдар хьун. Мидяди заз салам гана - яраб за Майилната гьинал адан къастуниз? И. Гь. Мидяди заз... МАЙИШАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) затI акъудиниз, гьасил авуниз лазим. вири затIар. Дуьньядин сад лагьай империалист дяведин ва граждан дяведин йисара Дагьустандин зегьметчияр майишат чкIана гзаф еке дарвиле гьатнавай. З. Э. ЧIехи шаир. Райондин майишатар барбатI хьана. М. М. Лезги тIвар алатIа 2) затIар гьасилунин, акъудунин са хел; сад хьтин затIар гьасилунин хел. Ам хуьре тухуз'вай кIвалахрик ва хуьруьн майишат социалист къайдайрал туькIуьр хъувунин кардик активдаказ экечIнавай кIвенкIвечийрикай сад тиртIани, халкьдиз ам мухбир тирди чидачир. А. Ф. Газет. Эслидихъ кIвалин къушарин чешнедин майишат авай. З. Э. Муькъвел гелер.... ана неинки сар твадай, чIемер хкуддай, гьакI багъларинни бахчайрин емишар кIватI хъийидай, мурабаяр, чехирар гьазурдай майишатарни жеда. Гь. М. Им. къван, имни терез.... жемятдин арада вичиз лайихлу гьуьрмет, машгьурвал къени къилихралдини яргъал йисара хуьруьн майишатдин рекье чIугур гьакъисагъ зегьметдалди къазанмишна. Д. Шерифалиев. Цавай аватна, гъиле гьатдач. 3) зегьмет чIугвадай алатар, малар, чилер ва мсб галаз санал хуьруьн майишатдин макан, Вуна, Келбяли, чIурукIа фикирмир. Заз ви кIаникай яд ракъуриз кIанзавач. Ваз майишатни хъсандиз чизва, инсанарни... Абур вавай кьилени тухуз жезва. Б. Гь. Заз эвера. Садра за... урусрин чIехи историк ва журналист В. Л. Величкоди лезгийрикай кхьей гафарни тикрарна: «Лезги тайифайрихъ хуьруьн майишат вилик тухудай чIехи агалкьунар ава...» М. М. Лезги тIвар алатIа. Алудзавай буржар, майишатранн кархапайра тухузвай кIвалахар са акьван виле аквадай адет туш. ЛГ, 1999, 1.1V. 4) кар кеспи, инсан машгъул тир кар; пеше. Савдагардиз ва адан папаз майишатда са гачач гадади куьмек гузвай. Ф. Савдагардин папаши фекьидин кьиса.... МАЙКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра перемдин кIаникай алукIдай хилер галачир, хуру ахъа партал. Надежда Михайловна пенжердай килигай чIавуз хилер квачир, вили рангунин майкадин винелай хуруган тунвай са итимди муькъуьн са пата цал эцигзавай. А. А. Умуд. Кваса ахъазвай дакIардин кIане, къвал акъахнавай майкани алаз къатканва. М. Б. Футболист. МАЙМАХ прип. гъил(ер) галачир(ди). ☼ М. М. Гьажиева маймах ( кил.: М. Г. РЛС, ч. 44) кхьизва, 1989, 2001 - йисара акъатай «Лезги чIалан орфографиядин словарра» маймахъ ава. Литературадин чIалан нугъатра маймах ишлемишзава. * маймах хьун гл. гъил(ер) галачир гьалдиз атун. Синоним: члахъ хьун. МАЙМУН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) вичин винел патан ухшарриз, жендекдин кIалубриз инсандиз мукьва гьайван. - Яда, гьей, - некIед сив чап-чап гададиз килигна. ЦIару, - ваз зун югъди маймунар къугъурзавайди хьиз, ви гьиляй ажуз хьана кIанзавани? За, валлагь, аламай няналди и невягьрай ви ниял квадарда. Б. Гь. Заз эвера Къарагъ, инлай квахь, алчах, - гьараяр гана. Бубади тумуна кьуьл эцягъай Агъа, асландин сарарикай хкатай маймун хьиз, кабабханадай катна. Бубани, мад эглеш тахьана, балкIандал ахкьахна, цIрана. С. Гь. КIири Буба. 2) куьч. масабурун чIалар ахъаюнал, кьуьруькар авунал рикI алайди. - Халис маймун я, лугьузва за, -хьуьрезва дишегьли заз килигиз. - туштIа, килиг куьнни. А. Исм. Чемпион. МАЙОР урус, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра капитанвилелай гуьгъуьниз гудай офицервилин чин ва и чин авай кас. Полигондал техникадин рекьяй комбатдин заместитель тир майорди ( эхь, чи комбат капитан Самсонован вири заместителар майордин чин авайбур тир) са аскердин къвалакай ктаб чапхунна хкудна ва ам кIус-кIус авуна гадарна, идални рази тахьана, кIурни хгана. А. Къ. РикI дарих хьайила. Искендеран рухваяр - Ризванни Сенан -кьведни майорар я. С. К. Хьилерин баде. МАЙОРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера майордин пешекарвал, къуллугъчивал. МАКАН араб, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра 1) инсан яшамиш жезвай, ам хайи, чка. Ери, маканни Куьре я. Е. Э. Чуьхвер. Аламат жедай кар тир, фашистри чал гьужум авур къвед лагьай йисан гатфарин кьиляй багъри маканривай хьайи чи хуьруьнвиярни а вацIуз мукьва авай хуьруьз куьчарнай; вични ракьун рекьин патав гвайди тир... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Хайи макан! Вун зи чан, зи гуьгьуьл я! Вун аваз хьун -гьам бахтарин бахт я зи. М. Б. Хайи ватан, хайи макан... 2) са вуч ятIани кIватI хьанвай (жедай) чка, са куьн ятIани важиблу чка. Колхозчийрин кулътурадин макан, цIийи клуб эцигнава. З. Э. Муькъвел гелер. Гьавиляй за ихьтин теклиф гузва: лезги районрин администрацийрин, жавабдар работникрин, бизнесменрин, карчи инсанрин куьмекдалди махсус фонд тешкилин. Месела, "Шарвили" тIвар стай лезгийрин медениятдин макандин патав. ЛГ, 2000, 21. XII. 3) чка, кIеви жедай чка. Цав къакьан яз, кIеви яз чил, Жагъанач фир макан, наиб. Е. Э. Наиб Гьасаназ. МАКЛЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри,. - ра мал гудайданни къачудайдан арада вичиз хийир къачун патал арачивал ийидай пешекар. Синонимар: арачи, даллал. МАКЪАЛА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра журналда, газетда ва я кьилдин кIватIалда чал авунвай илимдин ва я публицистикадин гъвечIи тесниф. ЦIи «Дагъустан» дуствилин клуб я», «Виш йисарин имтигьан» тIварар алаз Азербайжандин «Совет кенди» ва «Азербайжан генжлери» газетра, гьакIни «Халкьдиз ктнзавай гаф», «Чи адетар чна хвена кIанда» ва «Чун са дидедин веледар я» тIварар алаз «Къизил Къусар» ва Дагъустандин «Коммунист» газетра макъалаяр акъатна. М. М. Хайи чилиз икрамда. Къени Азербайжанда бязи ксар - Алиева» сиясат кьиле тухузвай шовинистар - лезгийрин тIвар кьан тийиз алахънава. Печатда акъатзавай макъалайра куьрдерин, талишрин тIварар къазва, лезгийрин ваь, Къуба патак кхьизвай макъалайра къирицIрин, будугърин, хинелугърин тIварар къазва, лезгийрин ваь. Саки Азербайжанда ихьтин чIехи халкь авайди туш. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Умудлу я, и макъала кIелайла, райондин талукь идарайрин къуллугъчийри 3. Мирзалиева мад сеферда гъавурда твада ва дерди туькIуьн патал тайин серенжемарни кьабулда. ЛГ, 2003, 4, ХII. * кьилин макъала. Синоним: статья. МАКЪАМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра декьикьайралди, сятералди, йикъаралди алцумдай са куьн ятIани яргъалвал, давамлувал. ГьакI нубатсуз экъисиз къам, Чидач ваз рахадай макъам. С. С. Бендедин рикI хьайитIа дуьз. Бес къе усилителар кутуна, вири хуьр тирвал манидин сес чукIурдай макъам яни? - лугьузва сада. Р. Меликова. Сад-дуьадал, сад-межлисдик. || ЛГ, 1999, 25. И.... Агуд мийир завди на гьам, Алукьнава ашкъид макъам, Ви тIвар вуж я, Ви тIвар вуж я? К. Абдулкерим. Ви тIвар вуч я? * са макъамдани. Синоним: вахтар, бере. МАКЪАМСУЗ прил. талукь тушир, кутуг тавур. Макъамсуз чкадал эркин Гьамни куь ятах хьиз жемир. С. С. Амал - бетер... МАКЪАР магъ существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. МАГЪ. МАКЪАЦ 1 сущ..; -а, -а; -ар, -ри, -ра экьисай сарар авайди. МАКЪАЦ 2 прил. экъисай сарар авай. МАКЪАЯТ кил. МУКЪАЯТ. МАКЪУН: * макъун тар сущ. экуь чкал алай, яр квай тандин (кIарасдин) тар. * макъун ранг сущ. шуьтруь ранг. МАКЬ сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари -ара гьайвандин къене кIватI жезвай пи. МАКЬАМ сущ.; -ди, да; -ар, ~ри, -ра 1) музыкадин тайин тир садвал арадал гъидай ширин сесерин галайгалайвал. КьепIинихъ вичин макьам ава, ам гьич са алатдални тамамариз жедач. З. Гь. КьепIинин аваз. Вич лезги яз, вич виниярагъви яз, яхул макьамдал кьуьл ийидай Рамазан акурла, Уьзденавай шиирдалди туьмбуьгь тавуна акъвазиз хьанач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) куьч. амалар, абур тегъидай амалар, фурс. Синонимар: аваз, гьава. * макьам ягъун гл., ни-куь 1) музыкадин сесер акъудун, музыкадин гьава тамамарун. Сен Аллагь, Мердан, а чи бубайрин макьамрикай са кьве макьам ягъа, гила амай макьамри заз дад гудач. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Зуьрнечийри кIвалахив эгечIдай макьам яна... Б. Гь. Заз звера. Кфилдай ягъазвай макьамдихь са кьадар яб акална теке: Кьулухъ элкъвена. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. - Ягъа кван са макьам, - лагьана Сулеймана. С. Зазни хуш я ви шаламар. Чи батальонда авай къавкъазви са зун тир. ГалатнавайтIани, дагъвийрин макьамар язавай чкадиз тефин заз кутугнаваз акунач. Зун фена. А. Къ. Чеченрин межлис. 2) куьч. ихтилатар авун. - Худата авай Гьуьсейналиди са макьам язава, Таркида авай Хаспулата - маса макьам. З. Р. Гьажи Давуд. МАКЬСАД араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кар кьилиз акъудун, акъатун патал авай фикир. М. Багъирова Азербайжандиз регьбервал авур йисара республикада авай кьадардап тIимил халкьар, гьакIни лезгияр ассимиляция авунин макьсад вичин вилик эцигна. М. М. Лацу лекеяр Чи кьилин макьсадни мжли чIал ва культура цIийи дережадиз акъудун патал, кIвалахун я. М. М. Кьибле пата гурзава. Сурхаян макьсад, гьеле цIуд йис идалай вилик хьиз, къизилбашар Куьр вацIал кьван авай мулкарай акъудна, гъана кьилди ханлух туькIуьрун я. Гьавиляй, ада гьар герек хьайила, туьркверивай куьмек къачузвай. З. Р. Гьажи Давуд. Гьажи Нуьзуьран никIериз вуч макьсаддалди цIай янатIа, хиве яхъ! Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Бригадирдин макьсадни -тIимил рабочийрин зегьметдалди гзаф авун я. К, 1988, II. XII. Бес и суалар ада сад тир Аллагъдин вилик эциг тавуна, нин вилик эциграй. Адан къадар-кьисметдин макьсаддин патахъай жавабдар вуж я? М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: мурад, хиял, фикир. МАЛ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) карч алай, нек гудай кIвалин гьайван. Пагь атIана амукьна малар вири. Е. Э. Тумакь яц. Къаридиз гъалар, ахмакьдаз къалар, Саларбандиз салар, Лежбердиз малар, ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. Хъсан малар, хипер хуьдай Къакьан ясти дагълар ава. Гьар чешнедин майва гудай Гуьзел, гуьрчег багълар ава. Х. Т. Ахцегьар. Маларикай, лапагрикай хвена вучда, абур квез я? М. В. Гьарасатдин майдандал. КIвалин са пата эцигнавай кIарасдин чарпайдал са хара хипен хамар, кIаникни са хара малдин лияр жедай. А. Къ. Нехирбанни лекь... 2) куьч. акьулсуз, ахмакь. * мал-къара рах., сущ. кIвалин гьайванар. Гзаф мал-къара авайдаз гзаф гьуьрметни, гзаф девлетни авай. И. В. Чирхчир. КIвалин кIвалахар -аялдиз килигун, хапIа-шурпа авун, мал-къарадиз къуллугъ авун, кIвале пек-лек чуьхуьн ва амай гьа ихьтин крар дишегьлидин хиве авайбур я. З. Э. КУТВ-диз фена. Осман халуди лагьай кьадар мал-къара авай и хуьруьн жемят бейкар, чуьллер баябан я, фермайрани гар къекъвезва. Ш. Шабатов. Ерийрал рикI ала * мал хьиз [хьтин] ацун гл., ни, вуж алдатмишна вичиз менфят къачун. Дугъри касдин хатур жува, тахайла, гьакI иблисди вун мал хьтин ацайла... Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. * малар гьалдай тIвал сущ. арабадик квай, цан цазвай малар гьерекатна фин патал абур ядай тIвал. * маларин духтур сущ. махсус чирвилер аваз маларин сагъламвилихъ гелкъведайди. Зун Шагъ-Буба халуди маларин духтурдиз эвериз ракъурнай. А. Къ. Нехирбанни лекь. МАЛ 2 араб, сущ.; -ди, -да 1) инсандиз авай вири эменни. Эхир адаз ви кIвал недай мал жеди. Е. Э. Пис папаз. Вуна тухвайд Эминан мал я. Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. Дугъриданни, яракьлу бандитрин къаст чкадин колхоздин мал тарашун, халкь рекьелай алудун тир. ЛГ, 2003, 25. ХII. Синоним: эменни. 2) маса гудай затIар. Туьквендиз мал хкана, Р. * дуьньядин мал мал-девлет сущ. девлет, гзаф шей-шуьй; чилер, малар, пулар. Бес мадни ваз Агъадивай Мални девлет гуз хьайила. Ахьтин нячет туна кIвале, Бес пад вивил квел хьана хьи? Е. Э. Вирт квахьайдаз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
