| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МУКЪАЯТВИЛЕЛДи нар. мукъаятвал хас яз. Зун а кьадар мукъаятвилелди финиз мажбур хьанвай хьи, гьатта са гзаф чкайртай зун эвичIна балкIандин виликай кьуна физвай, А. Ф. Лянет. Мукъаятвжел шоферди вичин, Гзаф худдаказ гъалзавай машин. А. Мут. ЦIийи багъ. Айшат лагьайтI а, мукъаятвилелди хкаж хьана, классдин къенез килигна. А. А. Умуд. Гьихьтин кIвалах гъиле аваз хьайитIани, дидеди, инжиклу тахьана, ам туна, мукьуфдивди шиирдихъ яб акалдай. Хуш тахьай чка ада гзаф милайимдиз, анжах вичцз хас мукъаятвилелди къалурдай. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. Синонимар: игьтиятлудаказ, игьтиятлуз, мукъаятдаказ, мукъаятдиз. МУКЪАЯТДАКАЗ нар. мукъаят гьал хас яз. [Мирим]. - И кар чна гзаф макьуфдивди, мукъаятдаказ авуна кIанда. ТахьайтIа, хабар хьайитIа, чун гьасятда кьада, Гь. Гь. Колхоз.. Мукъаятдаказ камар къачуз, амма кIвачер Гьинал эцигдатIа тийижиз ам акатайвал фена. 33. Муькъвел гелер. Сифтени-сифте хъчар, къалкъуп, хъипи пеш, векь, цак хкудна, лап мукъаятдаказ чуьхуьда. ЛГ, 1997, IV. Абас са вуч ятIани акурди хьиз, мукъаятдаказ, лап явашдиз алай чкадилай къарагъна. М. В. Гьарасатдин майдандая. Ам кьиф кьазвай кац хьиз, вичи ийизвай са гъвечIи хьайитIани гьерекатрин ванерихъай вичиз кичI аваз, мукъаятдаказ элкъвена, къурук килигзава. М. А. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: игьтиятлудаказ, игьтиятлуз, мукъаятдиз. МУКЪАЯТДИЗ нар. мукъаят яз. Учительница, гъилер хкажна явашдиз и патахь, а патахъ къекъуьриз, цяа ва я маса шейина акьуникай игьтиятдалди, мукъаятдиз камар къачуз валик фена. А. А. Умуд. Синонимар: игьтиятлудаказ, игьтиятлуз, мукъаятвилелди. МУКЪАЯТЛУ прил, мукъаят тир. Синоним: игьтиятлу. Антонимар: мукъаятсуз, игьтиятсуз. МУКЪАЯТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле: -тер, -шери, -илера Мукъаятлу тир гьал. Синоним: игьтиятлувал. Антоним: мукъаятсузвал. МУКЪАЯТЛУВИЛЕЛДИ нар. мукъаятвал хас яз. Ктаб мукъаятлувилелди Селимав вугана, Султанмурад кисна. А. А. Умуд, Синоним: игьтиятлувилелди. Антоним: мукъаятсузвилелди. МУКЪАЯТСУЗ прил. мукъаят тийидай, ихтибар ахъайдай, хаталувилиз фикир тагудай. Синоним: игьтиятсуз. Антонимар: мукъаятлу, игьтиятлу. МУКЪАЯТСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -шери, -илера мукъаят явачир гьал, мукъаятвал авачир гьал. Синоним: игьтиятсузвал. Антонимар: мукъаятлувал, игьтиятлувал. МУКЪАЯТСУЗВИЛЕЛДИ нар. мукъаятсузвал аваз, мукъаятсуздаказ, мукъаятсуздиз. Синоним: игьтиятсузвилелди. Антоним: игьтиятлувилелди, игьтиятлудаказ, игьтиятлуз, мукъаятвилелди. МУКЬВА 1 прил. 1) инсандин са бубадилай, са хизандай тирвилин талукьвилерал бинелу. Абуру Сефижат халадиз чпин лап мукьва, касдиз гъуьлуьз атун теклифна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Антоним: чара. 2) са фикиррал алай. - ШартIар са-сад лагь кван, гьуьрметлу князь, абурухъ зи лап мукьва шпимрини яб акалрай, - лагьана Надира. З. Р. Гьажи Давуд. 3) яргъа тушир, яргъал тушир мензил. Адаз яб гуз, вири халкьар гьейран авур береда, Шарвилидин макандиз мукьва, гурлу вацI авахьзавай векъи къванцин дереда за жуван нагъилдин гьа и къатI кхьена... 3. Гергерви. Бакъарей Бакъуракай нагъил. Антоним: яргъа. * мукьва авун гл. 1) сад-садан патав агудун. 2) сад авун. Аквазвани ваз, Аллагьди чи мурадар гьикI сад садаз мукьва ийизватIа? З. Р. Гьажи Давуд. 3) яргъал вегьин тавун, геж тавун. * мукьва вахтара нар. 1) са кардилай кьулухъ тIимил вахтунда. 2) са тIимил вахтунда инлай кьулухъ. * мукьва-кьили сущ. дидедин ва я бубадин патай мукьва кас. Мукьва-кьилийри, ярар-дустари, гьерер, гъуьр, дуьгуь-шекер ва парча-тике гьана, вирида къуьн кутунвай мехъер гьакьван гьайбатлу тир. З. Э Муькъвел гелер. Атай хъсан шейэр ракIарихъай ярар-дустариз мукьва-кьилийриз гана тада. И. В. Чирхчир. АлатIа вал лезги, тIвар, На жуван чIал квадармир, Къуллугъ чIехи жезамаз, Мукьва-кьили квадармир. М. А. Лезги намус квадармир. Хтул армиядиз физва лагьай ван хьайила, мукьва-кьилийрилай башламишна, чи кIвализ цен ценцик хкIур тавурбурни атана акъатна. Р. Меликова. Садбур - дуьадал, масадбур - межлисдик. * мукьва-кьиливал сущ. дидедин ва я бубадин патай са тухумдиз талукьвал. Белки гьабурунни рагълах яадкъарин араба мукьва-кьиливал аватIа? А. А. Пад хьайи рагъ. Як пайзавайбуру вуч ийизватIа, ахтармишзавач. Гьукумдарар элкъвена къавумар я. ЧIехи къуллугъарни пайзава, чпин арада мукьва-кьиливални жанлу ийизва. Н. И. Гьакимрик папар, * мукьва хьун гл., вуж-вуч нив-квев вуж-вуч ятIани авай, алай чкадив агат хьун. Чпин ватандиз мукьва жердавай чIехи стхайрин пехилвал артух жезвай. Ф. Пеленг инсандиз" мукьва хьана. Ашдив жеда пара мукьва, ийиз гьерекат, фекьияр. С. С. Фекьияр. Хуьруьз мукьва жердавай Суваран гьал дегиш жез башламишна. А. Н. Самур. Къармукъ бармак са патаз чIугуна, кьелечI, лацу валчагъдин ценер галтадриз, рекIв-рекIвзавай хромрив жакъракьар ийиз таз, ам атана Велиметаз мукьва хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. МУКЬВА 1 сущ.; -да, -да; -яр, -йри, -йра инсандин са бубадклай, са хизандай тирвилин талукьвилерал бинелу тирди. Гьа са вахтунда лугьун герек я хьи, вин чIехи стха, Девришбеговрин агъсакъал яз, Султанагьмеда вичин саки вири мукьвайриз: вахариз, стхайриз, хтулриз, езнейриз, амлейриз ~ герек чIавуз, тIем акакьдайла, вири жуьредин куьмекарни гайиди я. К. Азизханов, Гьарайдив агакьай хва. МУКЬВА 2 нар. тIимил вахт алатайла, яргъал тушир вахтунда. И мукьва чиниз профессор Кълинж Салегьни атанай. А. А. Пад хьайи рагъ. МУКЬВАБУР сущ.; -у, -а инсандин са бубадилай, са хизандай тирвилин талукьвилерал бинелу тир инсанар. [Рукъужат] - Гьелбетда, буба рушан мукьвабурун мукъвади я, адалай мукьвади адаз авач, амма вун адан гьикьван мукьвади ятIани, ваз адаз ирс ийидай ихтияр авач... Гь. Гь. Адетдин къармахра. Бубади авур и кар дидедин мукьвабуруз гзаф залан хьана, хъел атана... С. С. Жубакай ихтилат. Антоним: чарабур. МУКЬВАЛВАЛ сущ.; - или, -иле; -илгр, -илери, -шера. 1) мукьва гьал. Чи литературадин и мягькем алакъа ва мукьвавал ада халкьдин интересар патал женг чIугуникай, халкьдин яшайиш дуьздаказ ва тамамвилелди къалуруникай арадиз къвезва. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Заз уьмуьрдин лайихлувилеринни тIебиатдин гуьрчег суьретрин арада са гьихьтин ятIани чара тежер сих мукьвавал авайди хьиз тир. Т. К. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Мектебди, муаллимри хуьрерин арада яр-дуствал, мукьвавал артухарна, хуьрерин алакъаяр гегьеншарна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) мукьва-кьиливал. * мукьвавал тахьун гл., нин нихъ-квехъ галаз мукьва тир гьал авачиз хьун. Вак квай кимивили чи общий кардиз зарар гузва. А кимивал самокритикадихъ галаз ви са артух мукьвавал тахьуникай ибарат я. 3.3. Муькъвел гелер. МУКЬВАВИЛЕЛДИ нар. мукьвавилин рафтарвилералди, мукьвавилин гьаларалди. МУКЬВАДИ сущ.; - да, -да; -бур, -буру,. бура 1) мукьва кас, мукьва-кьилиди, са сихилдик акатзавайди. Гьеле геж туш, ада вини тамамарзавай а дастандин сифтегьан кассета адан мукьвабурув гумачиз жеч. Б. С, Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир. 2) куьч. фикир-хиял сад тирди. Етим Эмин, вун тубади Хуьда, яхъ ваз гьам мукьвади. Е. Э. Вил вегьейла и дуьньядиз. Антоним: чаради. МУКЬВАЛ 1 прил. сад-садавай яргъал тушир, арада тIимил мензил авай, Лезгийри са жергедин мукьвал хуьрериз рифмадин гафаралди тIварар гудай. Ялцугь, Бахцугъ, Шахцугъ ва икI мад. Ибур вари сад-садаз мукьвал хьурер я. ТIварарин аламат ||' "Самур" газ.. 2002, 21. VI. МУКЬВАЛ 2 нар. мензилдиз килигна яргъал тушиз. Сулейманан та вун мукьвал, Са кIус ваз тамашин, билбил. С. С. Билбил. Са кар чизва: патарив гва, мукьвалла, Эминан ваъ. ам Небидин къвалалла... М. Б. Эминан сурал. Са гафуналди, къайи кIвал уьмуьр куьтягь хьанвай, жез мукьваллай ва куьтягь хьун лезим тир ( месела, недай-хъвадай) шейэрин макан тир, А. Къ. Нехирбанни лекь. Антоним: яргъал. * мукьвал алай прил. мензилдиз килигна яргъал тушир. Синоним: мукьув гвай. Антоним: яргъал алай мукьвал-мукьвал нар. 1) арадай тIимил вахт фена, вахтунин яргъа лвал авачиз. Шаирвилин устадвал авачиз ва гзаф тади кваз кхьенвай шиирар чал мукьвал-мукьвал дуьшуьш жезва. А. С. Чи гьакимри мукьвал-мукьвал тахсиркаррин, ришветбазрин вилик пад кьада лугьудай къарар кьабулиз, абур авай папкаяр еке тIапIар алай, кIеви шкафра хуьда. ЛГ, 1997, 26. XII. Фахруддин малимдихъ галаз мукьвал-мукьвал алакъалу хьуниз, суьгьбетар авуниз, адан меслятрихъ яб акалуниз мажбурдай кьетIенвал ава. "Самурдин сес" газ., 2005, 1.I. Синоним: герен-герен, 2) мензилдин яргъалвал авачиз, сад-садаз мукьва яз, сад-садан патав гваз. Къелемар акьван мукьвал-мукьвал акIурмир. Р. МУКЬВАЛЛА, МУКЬВАЛЛАЙ мукьвал ала, мукьвал алай ибарайрин рахунра куьруь хьанвай форма. Кил. МУКЬВАЛ. МУКЬВАЛУН рах., гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из. -зава; -а. -ин, -рай, -мир; мукьвал авун, мукьвал тавун, мукьвал тахвун, мукьвал хъшимир 1) арада авай мензил тIимиларун. Муьгьуьббатди мукьвалда чаз цаварни. И. Гь. Заз ахварай на гъил чIугваз пелелай... 2) мукьва-кьили хьун, мукьвавал авун. МУКЬВАРА нар. мукьвал вахтарикай са вахтунда, Де гила вач, жуван кIвач-кьил ая, мукьвара данайрив фена кIанда. А. Ф. Риза. - Ингье, - лагъана ада, - им чи округдин чилерин карта я, ибур чна и мукьвара тухун лазим тир къубуяр я. З. Э. Муькъвел гелер. Мукьвара адакай бригадир авунва. Хъсандиз кIвалахунай медални ганва. А. Р, Я. Я. Хендедадин мехъер. Мукьвара югъни малум жеда. М. Б. "Жигули". Антоним: яргъара. МУКЬВАРАЛ нар. 1) патарив, яргъал тушир чкада, чкадиз. - Минет хьуй, ахъая' - гадайри ван къачуна, абур стIалви гададин мукьварал мадни сих гьалкъада кIватI хьана. Къ. М. Рекьин риваятар. Зун садлагьана кицIер элуькьай ванери уяхарна, мукьварал колхоздин ятахар хьун лазим я. З. Г ь. Лезгийрин риваят. Антоним: яргъара, яргъариз. 2) мукьвал вахтарикай са вахтунда. Руша регъуьвилерзава. «Ммни. аквар гьаларай, цIийиди я, - фикирна за, яни гьа и мукьварал шегьердиз атанвайди. З. Къ. ШейтIандин веледар, Гьикьван вахт я: зи бейкеф чан Азарханад "ракьаралла. Уьмуьр патал женгчи я зун, Белки, ажал мукьваралла. Ш. Къ. Алагуьзли. Гьа и мукьварал чал Марат Мирзоевичаз ВАК-дай педагогикадин илимрин доктор тIвар тестикьарнавайвилин мад хабарни агакьна. «Самур» журн.. 2002. Синоним: мукьвара МУКЬВАРАЛЛА мукьварал ала ибарадин рахунра куьруь хьанвай форма. Кил. МУКЬВАРАЛ. МУКЬУВ 1 нар. патарив, яргъал тушир чкадив. Мукьув агакьайла, гададай гьарай акъатна; - Им къизилдин цIакул я хьи! Ф. Гьуьлуьн руш. Почтальон къвез-кьвез мукьув агакьна, чир жез башламишна. А. Ф. Газет. Гуьгъуьнилай абурун къваларив, мукьув гвай хуьрерай катнавай, акъуднавайбуруни чпиз бине кутаз. эгечIна. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда. Синонимар: мукьвара, мукьварал. Антонимар: яргъара яргъарал. * мукьув гвай прил. -мензилдиз килигна яргъал тушир. Синоним: мукьвал алай. Антоним: яргъал алай. МУКЬУВ 2 посл, вич алакъада авай гафуник 'мензилдиз яргъал тушиз' мана кутазвай къуллугъчи гаф. Дагълара, тамара, хелвет дерейра вичи гайи зиянрал рази тахьана, са къуз им лап хуьруьн мукьув атана. Ф. Зиянкар жанавур. Буба адан вич гъвечIиз амаз кьенай, дидени маса хуьруьз гъуьлуьз хъфена, ам етим хьана вичин бадедин мукьув гумукъна. А. Ф. Риза. КIвале хуьруьк ( акунрай мелез) атанвай рушарни гадаяр элкъвена кьулан мукьув ацукьнава. Ж. Эфендиев, Азадвилин ' рекье. Синонимар: кьилив, патав. МУКЬУВАЙ нар. 1) патавай, мукьвал чкадай. Ламран мукьувай фимир. Ф. Бирдан лап мукьувай векьин марке акуна. Б. Гь. РикIи чIугурла. 2) дерин фикир гана. Са гзаф йисара сифтедай Дербентда, ахпа Генжеда, гуьгъуьнлайни Бакуда, азербайжанрин арада кIвалахиз яшамиш хьунин нетижада, абурун чIал хъсандиз чир хьунилай гъейри, Сулейман азербайжан халкьдин кулътурадихъ, фольклордихъ, Ашукьрин манийрихь ва искусстводихъ галаз мукьувай таниш хьана. М. М. Гь. (СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. «Язычи» издтельстводи лезги чIалал ктабар гьазурдай редакциядин кIвалахар зал тапшурмишайла, за мукьувай лезгийрин игътияжар ахтармишиз башламишна. М. М. Виш йисарин имтигьан. Къафлан Гиреяз ам мукьувай чидайбуру бахтсуз Къафланни лугьузва. З. Р. Гьажи Давуд. Синонимар: рикIивай, мукьуфдивди. * мукьувай чир хьун гл., низ вуж-вуч хъсандиз чир хьун. Са ни ятIани вокзалдин Махачкаладиз физвай Хуьруьг Тагьир ацукьнава лагьана, Чаз ам мукьувай чидайди тушир. ЛГ, 1992, 31. Х. Абур вири са чIалал, тIебиатдин таъсирлу, сирлу чIалал рахазва. И чIал чир хьайила, вун маса инсандин, амни ви гъавурда акьада. Квез куьн лап мукьувай чир жеда. Куьн квез, багърибур хьиз, багьа жеда. М. В. Гьарасатдин майдандал. И хабарди ам мукьувай чизвай ксар пелешарна. ЛГ, 2004, 8.I. МУКЬУФ араб, сущ.; - да, -да; -ар, -ри, -ра кар кьилиз акъудунин алахъун. Ам гьар са кардин мукьуф авай Аслан ахьтинди тушир. З. Э. Булахдал. Рамазанован алакьунриз ва кардин мукьуф авайвилиз килигна ам виниз хкажна. Райондин земотделдин зеведиш хьана. З. Э, Кек галкIизва. Зи мукьуфди аялзамаз хиял кьатIана. Л. Н. Кьисмет. МУКЬУФДАЛДИ нар. алахъунар хас яз.... са кьадар фикирар авурдалай гуьгъуьниз, ада вири и гъери мукьуфдалди фекьидин ахъа сиве цана. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Мерзията гьар са кар успагьивилелди ва мукьуфдалди ийидай. З. Э. Мерзият. Садрани дагълара тахьай Мегьамедрасула жезмай къван и кьурхулувал авай дередиз килиг тежез мукьуфдалди юлдашрин гуьгъуьниз фаз гьерекатзавай. А.. И. Самур. Синонимар: дикъетдивди, мукъаятдаказ, мукьуфдаказ, мукьуфдивди, сабурдивди, сабурдудаказ. Антоним: сабурсуздаказ. МУКЬУФДИВ(ДИ) нар. тади къачун тавуна. [Мирим] - И кар чна гзаф мукьуфдивди, мукъаятдаказ авуна кIанда. ТахьайтIа, хабар хьайитIа, чун гъасятда кьада. Гь. Гь. Колхоз. ЦIийибур эцигна кIапда, эцигнавайбур лагьайтIа, мукьуфдивди хвена кIанда. А. А. Лезгийрин литература Риза-Къули мирзедини Тегьмасиба мукъуфдив туькIуьрнавай Хачмаз къеле тарашна ва аниз цIай ягъиз туна, Тамам харапИйриз элкьуьрна. З. Р. Гьажи Давуд. Писатель ина тIебиатдин гуьзелвиликай, ам -хуьникай, инсандин хиве и жегьетдай гьатзавай чIехи везифайрикай еке мукьуфдивди рахазава. ЛГ, 2002, 15, V. Гьебе жедай къуьл авай адан са къуьне, Михьи тварар мукъуфдив чкIиз гъиляй. М. Ж. Бубайрин гафар. Вини курсариз элячIун патал абуру [студентри. А. Г.] вири алакьунар ийизва, гатун семестрдин экзаменрив мукьуфдивди эгечIнава. "Самур" газ., 2002, 21. VI.... географиядин месэлайриз талукь организацийри ва идарайри мукьуфдивди веревирди ийизвайди сифте сефер я. ЛГ, 2004, 16. ХII. Синонимар: дикъетдивди, мукъаятдаказ, мукьуфдалди, сабурдивди, сабурлудаказ. Антоним: сабурсуздаказ. МУКЬУФСУЗ цI, прил. мукьуф авачир. Синонимар: дикъетсуз, бажарагъсуз. Антоним: сабурлу. МУКIАТI сущ., нугъ. 1) крчарган, маларин крчара твадай еб. 2) еб. Вучиз, вучиз зун дагъларай, Юкьва мукIатI туна, хуьруьз хкана? А. Къ. ЧIулав гьер. МУКIРАТI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тIупIар твадай уьнуьгар хьтин тумар квай, юкьвалай винтиналди галкIурнавай чукIулрикай ибарат тир атIудай алат. # ~ къачун, ~ вугун, еке ~, дерзичидин ~, ~далди атIун. Рушани, гада ахварал фейила, мукIратIдалди адан спелрин эрчIи хел атана. Ф. Халуни хтул, Сефербегаз абуру, ада вичин чуруяр, спелар мукIратIдалди кьуниз, кьилни твана какадин хъире хьиз авуниз ва вичин яцIу ягълуди кьунавай кIурт гадаруниз килигна, «туьлек авур кац» лугьузвайди тир А. Ф. Газет. МУкIУР сущ. - ди, -ра; -ра, -ри, -ра кьепIина авай аялдин цвар гьешиниз ракъурун патал кIарасдин гъвечIи турба. Эслиди тадиз татар ахьайна аялдилай пекер алудна. Аялдин мукIурди янавай ва кьеже канвай гьаяриз хер акъатнавай. З. Э. Муькъвел гелер. Аялдин мукIур на айвандик кьурурзава. И. Гь. Эпод. Къурун патал симинавай, Зи аялдин пекинавай МукIур твадай тIеквендай ЦIай аквазва пичинин. М. Б. Рагъ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
