| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МИЛИЦИЯ урус, сущ.; -ди, -да; 1) жемятдин арада къайда, халкьдин эминин, гьакIни кьилдин инсанрин хатасузвал ва абурун хсусият хуьдай идара. ТIиш-пIуз яру хьанвай Гьасан милициядин работникри. Мирзединни Шамилан кIаникай хкудна, пудни махсус автомашинда аваз милициядин идарадиз тухвана. Я. Кьафаров. Мейит. Милиция халкь паталди тешкилнавай гьукуматдин са орган я, халкьдин ихтиярар ва секинвал хуьн милициядин работникрин кьилин везифайрикай сад я. ЛГ, 2004, 26. VII. 2) рах. гьа идарадин къуллугъчи. Жезмай кьван пара игр, гьар планда милицияр, Хьун паталди ихтиярар, гьар куьче Магьачкьалада. С. С. Магьачкъала. Шегьерра, чинебан кIвалера, дишегьлийри чеб итимриз пулунихъ маса гузвайла, милицияди ахьтинбурун вилик пад такьазвайла. Лугьуда хьи, чи культура хкаж жезва. А. М. Киф атIайди. МИЛЛЕТ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра чIалан, чилин, экономикадинни руьгьдин умумивилин бинедал алаз арадал атанвай инсанрин мягькем садвал. Тарих миллепгдин лап чехи тербиячи я. А. Р, Чинебан савкьват. Яд уьлкведа са яд миллет хьана вун, Гуя гужалди такIандаз гана вун, Н. Сам. Лезги, вавай жузан за... Женгерин зулумра чи миллет кайид я, Чи чил хвейи игит миллет хьана чун. Н. Сам. Лезги, вавай жузан за... Паспортдани миллет къейд тийизвай алай девирда дидед чIал чир тавурла, им миллет квахьзава лагьай мисал жезвачни?! Х. Ш. Дидед чIал чируниз артух фикир. Ассимиляциядин рекьер гзаф авай: лезгияр жавабдар къуллугърал тайин тийин, мектебра дидед чIалалди тарсар тагун, радио, газет къадагъа авун, лезги аялар дидедиз хьайила документра чара миллет кхьин ва мсб. М. М. Лацу лекеяр. Чун, лезгияр, эхир кьиляй пашман жедай миллет я. Т. А. Фу квахь тавурай. МИЛЛЕТВАЛ кил. МИЛЛЕТЧиВАЛ. МИЛЛеТЧи туьрк, сущ,; - ди, -да: -яр, -йри, -йра маса миллетрин игьтияжриз кIур гана, анжах жуван миллетдин игьтияжар вилик кутадайди. Гьа вахтара куьрдерин шаир ва алим Шамил Аскеров, миллетчи я лагьана, дустагъда туна. М. М. Лацу лекеяр. Гьа инал заз, гьакъикъатда миллетчияр вужар ятIа, гьабурукай са шумуд гаф лугьуз кIанзава. М. М. Лацу лекеяр. МИЛЛеТЧИВАЛ || МИЛЛеТВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера миллетчи гьал, милдетчивилед машгъул гьал. Алиеван лезгийриз къариш миллетчивилин сиясат вири республикадиз чкIана. М. М. Лацу лекеяр. А вахтунин миллетвални душманвал Пуч хьана гьа куьгъне къала хьиз ава. А. С. Салам, Дербент. МИЛЛИ араб, прил. миллетдин, халкьдин; миллетдиз, халкьдиз талукь; миллетдиз, халкьдиз хас. Халкьариз абурун тарихдиз, яшайишдиз ва культурадиз, абурун милли руьгьдизни алакьунриз килигна къимет гун лазим я. М. М. Чун «гъвечIи» халкь туш. Милли культура хуьн ва вилик тухун патал лезги чIалалди республикадин газет, республикадин радио ва телевидение чарасуз герек я. М. М. Кьибле пата гурзава. Чи гъиле 1858 - йисуз. Тифлисда франиузрип писатель Александр Дюмадин Милям костюмар алукIна янавай шикил ава. К. К. Шикилдикай риваят. Гъам Агъа Макьар, гьам Цмурар милли тарихда къадим хуьрер я. Агъа Макьа милли пачагьрин девирра чатар авай, Цмурдал хашперес вахтара килиса алай. И. Гь. * милли парк сущ. миллетдин имарат яз хуьзвай парк. Самурдин там офшщальнидаказ тIебиатдин памятник, милли парк яз малумарнаватIани, ам сакъатда тергзава. ЛГ, 2003, 22.II. МИЛЛИАРД урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра агьзур миллиондиз барабар число ва кьадар. Чун гзаф рекьера къекъуьниз мажбур хьана. Нетижада чи майишатрал алай 12 миллиард ( гьа чIаван) манатдин буржар алудна. Ш. Шабатов. Мегьарамдхуьруьн район: вуч авуна, вуч ийиз алакьнач? МИЛЛИАРДЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра миллиард манатдин хсусият авайди. СССР-дин экс-президент Михаил Горбачёв Америкадин Садхьанвай Штатрин миллиардер Даяна Меер Саймонал ашукь хьанва... Вичин ашкъидив агакьун патал Горбачёв Москвада авай кIвалер маса гана Сан-Францискодиз куьч хьанва. "Самур" газ., 2002, 25.I. МИЛИАРДЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера миллиардер тир гьал. МИЛЛИВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера са миллетдиз хас адетар, хесетар - вири санлай. Ам [Лезги Нямет. А. Г.] уьмуьр иердиз чидай... милливал, меденивал, лезгивал хвейи, гележег патал женг тухвай шаир я. 3. Ф. Халкь патал халкьнавай инсан.. Роман кIелдайла, чна инкъилабдин вилик квай йисарин руьгь, дагъвияр акси классриз пай хьун, инсанрик чпин милливал хуьнин гьиссер акатун кьатIузва. "Самур"журн., 2002, 3. МИЛЛИГРАММ урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра са граммдин агъзурдай са пай. МИЛЛИМЕТР урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са метрдин агъзурдай са пай. МИЛЛИОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра агьзур сеферда агьзур кьадар ва число. Миллион суз хъуй яшамиш Дуьньядин абур гьукумат. Х. Т. Сулейманан мисалди къалурна хьи, неинки миллионралди агьалияр авай, гьакI гъвечIи халкьарин арадайни бажарагълу инсанар акъатун мумкцн я. А. А. СтIал Сулейман. Ингье и хизанди 1 миллион манат пулдин такьатар чара авуна, къе хуьруьн абур тир жуьмя мискIин арадал хкизва. ЛГ, 2004, 15. VII. МИЛЛИОНЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра агьзур сеферда агьзур кьадардин девлет авайди. Энгельсам тIварунихъ галай, и мукьвара пудакай сад хъувунвай миллионер колхоздин правленидин идара гьич миллионервилинди яз аквазвачир. Гь. М. Им къван, имни терез. МИЛЛИОНЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера агьзур сеферда агьзур кьадардин девлет авай гьал. Энгельсам тIварунихъ галай, и мукьвара пудакай сад хъувунвай миллионер колхоздин правлениедин идара гьич миллионервилинди яз аквазвачир. Гь. М. Им къван, имни терез. МИНА 1 араб, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра багьа къаш, нур гудай къаш. Шумудни са мектеб ава, Нур гузавай мина хьтин, Аквада ваз чIехи клуб, Тамам цIийи бина хьтин. Х. Т. Ахцегьар. Лазим затI я - мина зунжур, къуба гъваш. Е. Э. Къавумдиз. МИНА 2 урус, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра. 1) цин, чилин ва мсб. кIаник кутуна хъиткьинардай затI. КIвач минадик хкIун кумаз Авуна галат. А. Ал. Лацу лифер. 2) минометдин гуьлле. МИНАРА || МИНБАРА араб, сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра капI ийиз эвер гудай, азан гудай миейиндин кьакьанвилиз хкаж хьанвай кьакьан къуба. Пачагьди вичин вилаятдин вири чкайрай аквадай са кьакьан минарадин кукIваз чIулав пайдах хкажна. Ф. Нехирбандин хва. Фекьи къарагъна минбардиз хкаж хьана. Худба кIелиз башламишна. З. Э. КУТВ-диз фена. МИНБАРА кил. МИНАРА. МИНЕРАЛЬНЫЙ: * минеральный яд сущ. чиликай хкатзавай ва я махсус алатралди хкудзавай бедендиз менфятлу минерал квай яд. Районда минеральный, булахрин михьи ва жуьреба-жуьре дарманрин ятар са шумуд чкадай акъатзава. ЛГ, 2005, 14. IV. МИНЕТ араб, сущ..; - ди, -да; -ар, -ри, -ра кIевелай тIалаб. Шагь-Буба халуди вичин вилер зи чIехи бубадин вилера атомарна. Абура минет авай: къутармиша, и гьалдай акъуд! А. Къ. Нехирбанни лекь, Амма сивяй гьикI ятIани Минетдин гаф акъуддач. А. Ал. Билбил. Акатзавач Анар папан, Бике рушан минетни. Т. А. Фу квахь тавурай. * минет(ар) [минет-суьнет] авун гл. ни низ са вуч ятIани кьилиз акъудун кIевелай тIалабун. Гъуцариз минет авуна, Гъуцариз суьнет авуна: "Чан гъуцар, аман гъуцар, Квез къурбанд хьуй экуь цавар! Куьне чалай тIавилер, квавилер алуда! Ф. [ФатIимат] - КIватI жерид я гьар са миллет Чи мектебдин кIвал, Назани, На дидедиз ая минет, Вунани ая кIел, Назани. С. С. Назани. Диде, чан диде, буба рази тахьана тач, эгер на адаз минет авуртIа. Гь. Гь. Адетдин къармахра. За ваз ийида яргъай пара минет: хабар це заз авай гьач. А. Гь. Хабар це. Сад Аллагьдиз минет ая, Чун сад хьана шад жедайвал. Б. С. Вилера рагъ авай руш. Заз минетар ийиз жеда, зани ваз инсафдач. М. В. Гъарасатдин майдандал. Зун, минет-суьнет авуна, лазим ракIарихъ фейила, ана ерли маса инсан яшамиш жезвай. З. Къ. ШейтIандин веледар. * минет хьуй (хьурай)! межд. рахазвайдавай са вуч ятIани тIалабдайла, ада ваъ талягьун патал ишлемишдай ибара. Гъил акъуд на зи яхадай, Минет хьуй, алат, гуьзел яр. С. С. - Я директор, ваз минет хьуй, чи кIвалахар туькIуьра! Ф. Б. Филиал. - Къунши, ваз минет хьуй, зазни и кеспи чира. Ф. Куткунда гьатай жанавур. Хъсан туш. Ваз минет хьурай, Селим, алад! А. А. Умуд. - Чан балаяр, межлисар я. Минет, хьурай квез, къал-къул тахьурай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Минет хьурай. зи гьиссерал хъуьремир. М. М. Са бахт кIанда. Бес адазни вун хьтин бицIи бала авачиз жени? Ваз минет хьурай, ишехьмир, чан хва! Ж. Г ь. Жанавур. МИНЕТАРУН || МИНеТУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; минет авун, митет тавун, минет тахвун, минет хъувун са кIвалах кьилиз акъудун патал рахазвайдаз чан-рикI авун. - Чанкъаридиде, зун жин я, зун ахъа хъия, лугьуз, руша кьаридиз минетарна. Ф. Бибихатун. - Акъвазра! -лагьана минетна ада ва гьасятда сивив кьунвай фитедин пипIел юкъуз тIуьр кьван шейэр хтана. А. А. Лезгияр. Са рушани сив ахъайнач минетиз, Къванер яни - я суза, я цIугь авач. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. И арада чи патав Гьерекат кваз са руш атана. «Халу, чан халу, - минетна ада, - зун ахьайиз тур». З. Къ. ШейтIандин веледар. За шехьиз-шехьиз адавай багъишламишун ва зи гунагъдилай гъил къачун минетна... А. М. Киф атIайди. За ваз, вуна минетзаватIа,. куьмек ийизвайди я, тахьайтIа ваъ... Ван кьвезвани? Б. Къ, Къарачи. Мугьманди вичивай балкIандилай эвичIиз тежезвайди лагьана, минетариз мад аял ракъурна. ЛГ, 1998, 3. IX. Зи бубадиз ажалдилайни пара теквиликай кичIедай. Ада чаз, рухвайриз, гьамиша вич теквиликай хуьх лугьуз минетдай. М. В. Гьарасатдин майдан. МИНИСТЕРСТВО урус сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра гьукуматдин тайин са рекьяй кьилин идара Министерстводив агакьдалди са тIилил мензил амай, «Салмур патан емишар» трестдин идарачи, рикIел са вуч ятIани хтанваз, алай чкадал акъвазна. А. А. Пад хьайи рагъ. МИНИСТР урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра министерстводиз регьбервал гузвай гьукуматдин член. Вичиз министрди и сефер вучиз ша лагьанвайди ятIа, адаз чидачир. А. А, Пад хвайи рагъ. Министрди къейд авурвал, опийдин хвешвеш гьасилунал гьатта гьукуматдин чиновникар ва чкадин военачальникарни машгъул я. ЛГ, 2004, 13. V. МИНИСТРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера министр тир пешекарвал. * министрвал авун гл., ни министрдин къуллугъ кьиле тухун. Министр хьун регьят я, министрвал авун - четин. Р. МИНТIиКЬ 1 прил. са. рекьизни вичин патай харж ийиз такIан, Зи къунши гзаф минтIикь кас я. Р. Синонимар: къаних, мискьи, шкьакь Антоним: заха. МИНТIиКЬ 2 сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра гзаф къаних кас, мискьи кас. МинтIикьдакай дуст кьамир. Р. Синонимар: къаних, мискьи, шкьакь. Антоним: заха. МИНТIиКЬВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, - илера минтIикь гьал, минтIикь хесет квайвал. МинтIикьвал вири девирра негь. ийизвай хесет я Р. Синонимар: къанихвал, мискьивал. Антоним: захавал. * минтIикьвал авун гл., ни харж тийиз, жуваз са вуч ятIани кIватIиз алахъун. МинтIикьвал ийида - чувалчувал фида. Р. МИНТIИКЬВИЛЕЛДи нар. минтIикьвал ийиз, мискьивилелди. МинтIакъвилелди виш йис яшамиш жгдалди, захавилелди къад йис хъсан я. Р. Синонимар: къанихвилелди, мискьивилелди. Антоним: захавилелди. МИНУТ урус, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) 60 секунддикай ибарат вахтунин уьлчме. - Собранидал гьар сад пуд декьикьадилай артух рахана виже къведач, юлдашар... ТахьайтIа, чи нехирбан Гьажималла хьтин сада, са минут къачуна, са сятина вичин нехирдикай суьгьбетарда. А. Фет. Кьерен къванер. Рагъ сят 12-далди гун хъсан я. Сифте сефер 4 мннутдилай гзаф тушиз рагъ гана кIанда. Яваш-яваш рагъ гудай вахт 3040 минутдив агакьдапди артухариз жеда. З. К. ТIебиат чируя. 2) са тIимил вахт. Синоним: декьикьа. МИРВЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) масад гьайиф къведай, адан гьалдикай хабар кьадай гьисс. Авач кьван куь чанда инсаф, Са зерре мирвет, судуяр. С. С. Судуяр. 2) (чIехи гьарфуналди - М) эркекдин хас тIвар: Мирвет. Тек са Мирвет (гъахътин са кимидини авайди я) цIару теспягьар гъилелай ийиз вичиз хас суьгъбетчи гуьзлемишиз ацукьнавай. Гь. М. Хуьруьн муьфтехуьр. Синоним: инсаф. МИРГ сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера хел-хел хьайи еке яргъи крчар алай, гирнагъ ийидай, нек хъвадай чуьлдин гьайван. Дуьшуьш жеда къуьр, гьакI назлу миргер. Мешебегини акъатда вилик. Ш-Э. М. Пагь, тамун гьава... Миргерай, чIагъарай акъудна гьарай, Калтугна къветерин кьадан фереяр? С. К. Яран сувариз. «Гила тIа я ви девлетар?! Асланарни жейранар, Яцар, миргер, къизил балугъ?» - Гьарайна за лезги вацIуз. Н. С. Самур. * пака лагьай миргихъ тум хьанач. * миргин гъер сущ. зулухъ хъуьтуьл шагьварди гваз къекъведай хушракандин гъалар. Къе миргерин гъер галаз Атанва югъ гуьлуьшан. Б. С. Дергес ава женгина. * миргин пиф(ер) сущ., дагъдин цуькверин са жуьредин тIвар. АтIа хъипи цуьквер аквазвани, чна абуруз некед цуьквер лугьуда, абур камбард цуькверин гуьгъуьналлаз атанвайбур я. Абурун патав гвай куркурриз ухшарбур хархапу цуьквер я. АтIа чебчпив агатнавай гъвечIи цуьквериз чна векьин цуьквер ва миргин пифер лугьуда. А. А. Умуд. МИРЕС араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) бубадалди мукьвади. [Элдер] - Я стхаяр, я вахар, я миресар, квез ван хьана хьи, шал Рукъужат ваха лагьай гафар. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Са кIвач галачир Имриллагь халуди вичин мирес Хизридивай нехирдин рачуниз фин тIалабна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Зун кьуд йисавай бицIи аял тир. Миресривай чара жедайла, зи бубади вичел гьалтай тек са утагъдив агудна хьиз, арада айван аваз цIийи кIвал эцигзавай. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. Ада куь миресрин кьилелни бала гъида. Къ. Къ. КIири Буба. 2) яшариз чIехиди гъвечIидахъ галаз рахадайла, вичин чими гьиссер къалурун патал ишлемишдай гаф. Са юкъуз Риза колхоздин контордиз фена. Ина рахадайла, кьвалав гвай са колхозчи къужади, циник хъвер кутуна хьиз, адаз суал гона: - Риза, лагь кван, мирес, ваз вуч кеспияр ийиз кIанзава? А. Ф. Риза. -Ахпа пиян жез тахьуй гьа, халу, - лагьана буфетчикди. - Вуна хъванваз аквазва. -Аникай фикир мийир, мирес, - гаф атIана Фахрудина. М. Садикь. Дуст. * талукь мирес. * мирес-варис сущ. бубадалди мукьва-кьилияр вири. Алат зи чандилай, куьмек гуз я зун ви арха туш, я мирес-варис. Ф. Къе рухваяр, рушар, мирес-варисар ам эвленмиш хъийиз алахьнава. М. В, Гьарасатдин майдандал. Синоним: хва-стха. МИРЕСВАЛ сущ.; - или, -иле; -тер, -илери, -илера бубадин патай мукьвавал. МИРеСВИЛеЛДИ нар. мукьвади хьиз, миресди хьиз, мукьва-кьиливилелди. Миресвилелди эгечIа, стхавилелди. къуллугъа. Р. МИРЗЕ фарс, сущ., куьгъ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра. 1) гьукуматдин чIехи тушир къуллугъчи; кхьинар ийидайди. Ина адан рухваяр тир Риза-Къули мирзе, Несретуллагь мирзе ва гьакIни гъвечIи Шагьрух мирзе, хандин стха Ибрагьим мирзе, адан хва Аликьули бег, Надирай юкъван хва Имамкъули мирзе авай. З. Р. Гьажи Давуд. 2) (чIехи гьарф: М.) итимдин хас тIвар - Мирзе. И гафуникай тамам баянар кил.: А. Гуьлмегьамедов. Эминан эсеррин хазинадай || Газ, "Лезги газет", 1992, 15. X. Синоним: секретарь. МИРЗЕВАЛ куьгь., сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, - илера кхьинар ийидай къуллугъчивал. Синоним: секретарвал. * мирзевал авун гл., ни гьукуматдин идарада кхьинардай къуллугъчивал авун. Газетдин суфрадихъ мирзевал авурди М. Жалилов я. ЛГ, 1999. 23. XII. МИРОВОЙ: * мировой судья сущ. инсанрин арада гзаф кьадардик тушир пуларин гьуьжетар гъялдай суд. Нетижадиз райондин мировой судья килигна. ЛГ, 2005, 19. V. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
