| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * мецелай рахадайди сущ. рахадай чIавуз бязи сесер сивяй дуьз акъудиз тежедайди. * мецелай рахун гл рахадай чIавуз бязи сесер сивяй дуьз акъудиз тахьун. * мецериз кьилав гун гл., ни герек тушиз рахунар авун. Бес я, акъваз, кьилав гумир мецериз, Итимвилин заланвал хуьх, кис хьана. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. * меци лагьана, гъили къачуна мисал 'жува лагьайвал, фикир авурвал арадиз атун' манадин мисал. Лезгийри лугьуда «меци лагьана, гъили къачуна». Къ. Къ. КIири Буба. * мецив кьун гл., ни вуж жуван патаз гъун, жуван фикирдин терефдар авун. * мецин тар сущ. мецин юкьва авай гьал. Учителди икI авурла, амайбуру вучрай?! Гьуьсейнов... - Нямет, мецин тар кьурди хьиз, бирдан кисна. А. А. Умуд. МЕЗГЬЕБ араб, куьгь., сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра дин; диндин са хел, са тереф. Къуьгьне динни, куьгьне мезгьеб - Абур галаз квахьна кьий чеб! С. С. Ихьтин къуватар ава чаз. МЕЗЕ туьрк, т-б., сущ.; -ди, -да ширин. * мезе гун гл., ни дамахар авун, наз маса гун. ИкI рахунрик кваз Камината вичиз хас тирвал мезе гузва. ЧIун галай хъуьруьнар ийизва. З. Э. Арифдиз ишара. РикIиз хуш ятIани, руша ам вичив агудзавачир. Аданди кьуру наз гун тушир. Секинатаз чурун тавур фу тIуьрла, руфун тIа жедай чIал чизвай. Амма рушан мезе гунри гададал мадни цуцIрухар акьалдарзава. З. Э. Кек галкIизва. Абуру гьарданбир ракъинал цIарцIар гузвай гьекьекь чIулав киферилай мезеяр гуз кап алтадзава, гьар легьзеда, вилера вилер тваз, зи фикир чпел желбзава. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. МЕЗеЛИ перс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хъуьруьн. зарафат(ар). Кинофильмдиз тамашзавай жемят гьич квазни такьуна, абуру сифте мезели, ахпа туршимезе, гуьгъуьнилай шит-шит ихтилатрал илигна. К, 1985, 24. VII. Амма ада зарафат патал авур мезели секиндиз ацукьнавай яргъида заландиз кьабулна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. МЕЗЕММЕТ араб, т-б., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сада авур чIуру кIвалахдал, ихтилатдал наразивал къалурдай гаф, гафар. Синонимар: туьгьмет, айиб. * меземмет авун гл., ни кIвалахдал, ихтилатдал наразивал къалурун. Сада садаз гьикьван ийин меземмет, Къизилдин гаф тефизвайла цIекIведай. Х. Х. Буд алатай араба хьиз... Синоним: меземметун. МЕЗЗеМЕТУН гл., ни низ; -да, -на; -а, -ин, -рай, -мир; меземмет авун, меземмет тавун, меземмет тахвун, меземмет хъийимир сада авур чIуру кIвалахдал, ихтилатдал наразивал къалурдай гаф, гафар лугьун. Синонимар: айиб авун [гъун], меземмет авун, туьгьмет авун. МЕЗРЕ араб, сущ.; - ди, -да, -яр, -йри, йра техилар цадай ник; тамтар авачир, цадай чил. Зун къекъвезва тамашиз Къуьлер авай мезредиз. Зун къекъвезва мани гваз Кухур ийиз туртурар. А. Ал. Хазина. Адаз чизвай: МугРагъа цIегьер хуьн адет туш, вучиз лагьайтIа кул-кус квачир мезреира, сувара, гуьнеира цIегьер хуьн четин я, абурухъ югъди галтугна кIанда. Гь. Къ. Четин бахт. Дуьнья, лагь заз, ви табдин рехъ гьи мезредилай гьинал кьван я? М. М. Им вуч регъв я? МЕЙВА кил. МАЙВА. МеЙИЛ кил. МАЙИЛ. МеЙИЛВАЛУН кил. МАЙИЛВАЛУН. МЕЙИЛЛУВАЛ кил. МАЙИЛЛУВАЛ. МЕЙиТ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра кьенвай инсандин жендек. Кесиб касдин мейит сурал мягьфедаваз тухуз хьайтIа, Адак кьуьн кутадай бенде жагъич, валлагь, Кесибвал кьий. Е. Э. Кесибвал кьий. Мейит кучуддайла, вирибурун рикIера регьим гьатда. З. Р. Веси. Чи хуьруьнви Бейдуллагьаз Эредар тIвар алай чкадал кьенвай итимдин мейит акуна. Ада ам, балкIандаллаз хкана, суркьул авуна..., кучу дна. ЛГ, 2004, 8.I. Синоним: къара. МЕК сущ.; -е, -е; -ер, -ери, -ера 1) са затI къачуз жедайвал, кьаз жедайвал тупIар тIимил кIватIна агуднавай кьве капаш. Гзаф вахт фенани, тIимил вахт фенани чидач. Далалубегьлиди мад лугьуда; "Эй стха, са меке авай кишмишар це, за ваз гаф маса гуда". Ф. Далалубегьли. Михьна чилин са, чIук еке, тварар гъана кьуна меке... Ш-Э. М. Аяларни шив. Чи рикIериз марф я герек, Тек са вакай кIан я куьмек. Яд хъвадайвал кутуна мекв, Чаз кIакиди марфар я хьи... С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) тупIар тIимил кIватIна агуднавай кьве капаш, и саягъда кIватIнавай капашда авай затIунин кьадар. - Ингье, гьа икI, къари сабурсузвили, хъиле буьркьуь авуна... Са мекве авай къуьлуьз килигна верч кьена, вичин рикI тIарна... Къ. М. Дуствилин цIай. Са мек кьуьл гваз акуртIани, Кьаз язавай пелелай. М. Б. Чавуш. Синоним: гьаб. ☼ М. М. Гьажиева ( кил. РЛС, ч. 148 -горсть), Б. Б. Талибова ( кил.: Б. Талибов, М. Гаджиев. ЛРС) мекв ишлемишзавай, 1964 - йисалай норма яз мек къалурнава. Кхьинра кьве жуьрени гьалтзава. МЕКЕЖА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) т-б. вак. 2) куьч. яшариз чIехи, масадаз зарар гуз алахъдай къари. МЕКЕЛДИ нар. 1) мекерин куьмекдалди, меке аваз. 2) куьч. гзаф, пара кьадар. - Мекелди пул ада гъида, Бизнесмендиз, валлагъ, Ш. И. «Бизнесмендиз фида, диде». МЕКЕРА 1 мег существительнидин гзафвилин кьадардин чкадин I падеждин форма. Кил. МЕГ. МЕКЕРА 2 куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вахт-вахтунда тешкил ийидай еке базар. Синоним: ярмарка. МЕКИН 1 [меккин] мег существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. МЕГ. МЕКИН 2 [мекhин] араб, куьгь., т-б., прил. къати, гужлу. Леше даим мекин фитне, дяве, кьал, Гъибет пара, къалбикъара, рикI дагъал. Е. Э. Нефсиниз. МЕКиР || МИКИР || МУЬКУЬР фарс, куьгь., т-б., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра масадакай кьулухъай пис рахун. Мез ви лап я, япар биши, вилер кур, Гъилер члахъ, кьецIибур я ви кьве кIур, Метр гзаф, гьакь ви хилаф, хиял чIур, Дуьнья гайтIан, «мад бес я» вахъ жедайд туш. Е. Э. Нефсиниз. Синонимар: буьгьтен, гъибет, фенд. ☼ М. М. Гьажиева и гаф микир хьиз ишлемишзавай (кил.: М. Г. РЛС, ч. 275 -каверзник), орфографиядин къайда 1950 - йисалай мекир яз кьабулнава. Чна винидихъ гъанвай текстина авай литературный норма тир вариантдилай гъейри, араб чIалан пешекар - Садыкъиди 3980, 1995 - йисара акъудай кIватIалра Е. Эминан гьа-гьа шиирда муькуьр ганва. * мекир авун гл., ни масадакай кьулухъай пис рахунар авун, гафар авун. Синонимар: буьгьтен(ар) авун, гъибет(ар) авун. МЕКТЕБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. – ра умуми чирвилер ва тербия гудай идара. ЦIийи илим тир чи метлеб, энки гъвечIи хуьруьн мектеб, Кьве вишер билбил ава чин. С. С. Ихьтин къуватар ава чаз. Ассимиляциядин рекьер гзаф авай: лезгияр жавабдар къуллугърал тайин тийин, мектебра дидед чIалалди тарсар тагун, радио, газет Къадагъа авун, лезги аялар, дидедиз уьайила, документра чара миллет кхьин ва мсб. М. М. Лацу лекеяр. Гьа са чIавуз аялрин, ажузбурун къайгъуни чIугун, колхозни, мектебни, агьалийрин хатасузвални хуьн са бубат кар алакьдайбурун хиве гьатнавай. ЛГ, 2003, 25. ХII. Такьат квай инсанри чи хуьрера мискIанар эцигзава, амма чпи кIелай мектебар рикIелай ракъурзава. Халкьдиз сифтпе нубатда савадлувал, меденивал ва илим герек я. Гь. Къ. Милли мектебра дидедин чIал ва литература чирзавай гьалди гзаф инсанрик къалабулух кутазва: алимри, муаллимри, диде-бубайри чпин фикирар лугьузва, хайи чIал хуьн истемишзава. ЛГ, 2005, 21. VII. Шарвилияр хьурай бул. * тамам тушир юкьван мектеб, юкьван мектеб. Синоним: школа МЕКЬ сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера гзаф къайи гьава, гзаф къайивал. Гатун цикIиз зи чанда гьатна мекь, Хирерни икьван жеда кьван, яман. Х. Х. Рагъ акIидай патан цавара гумар гьатнавай, чилера цIаяр, Катрамаканда лагьайтIа, мекьни каш, шелшуванар, хажалатар, магърумвилер... Р. Гь. Зи ирид стха. Вучиз акьван гуьзел дагълар туна, арандиз атанвайди тиртIа? - суал гузва за жуважуваз. - Белки, кашакай, мекьикай, кьиникьикай къутармишун патал тир жеди. З. Ф. Шехьзава рикI. Ина гуяавач са дерт, Авач са тIал, мекь. М. Ж. Хинериз аферин! * каш-мекь авун. МЕКЬИ прил. 1) гзаф къайи. Мекьи аяз акъатна. Цава живедин цIверекIар къугъвана. З. Э. Муькъвел гелер. 2) чимивал авачир, чимивал хуьн тийизвай. Гьа икI пара гишин, мекьи йисар алатна, тум-кьил авачир кьван зегьметар чIугуна. А. Ф. Риза * мекьидан гъил гишиндан кьулак хьун гл. кьве кесиб санал хьун; парталар авачиз мекьила авайдини фу авачиз гишила авайди санал хьун. * мекьи кьуьдни кьий, кьуьзуь гьуьлни мисал 'я кьуьд, я кьуьзуь гъуьл дишегьлидиз хуш туш' манадин мисал. Са сеферда папа, кьасухдай хьиз, санал месик къаткайла, лагьана: - Мекьи кьуьдни кьий, лугьуда папари, кьуьзуь гьуьлни. Садани чими ийидач. А. А. Лезгияр. * мекьи хьун 1) къаяр акъатун, мекьер алукьун. Зулун вахт тир. Гьаваярни мекьи жезвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) инсандин жендек къун. [Мегьамедбег]. Хутах аял муькуь кIвализ, мекьи тахьурай. Садав жерягъдиз эвериз тур. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. 3) мекьивиликди азарлу хьун. МЕКЬИВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера мекьи гьал. Риза са геренда куьтIни тавуна акъвазна. Ахпа хуравай кьил винелди хкажнс. мекъивилин зурзун квай сесиналди хабар кьуна А. Ф. Риза Пакамахъ къарагъайла, къайи цяй беден чуьхуьн им заз адет хьанвай кар тир ва гилани яз ама. И карди зи беден мекьивилиз дурум гуз вердишарна. М. Ш. Рагъ къаршиламишзава. Мекьивилелай уьгьуьяр акатнавай, азарлу хьанвай инсандин, иллаки аялдин, далуяр цIегьрен хъуцIурдалди тIушунайла, ам акваз-акваз сагъ хъижезвайди виридаз фадлай чизвай. Къ. А. Четин бахт. Гьикьван жегьилвилин руьгь квайтIани, мекьивили вичикай хабар гана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Садра кьил акъудна кча подвалдай гьаятдиз акъатнавай гъвечIи дакIардай, къведра акъудна, амма къецел алай мекьивили ам кьулухъ чIухгуниз мажбурна. А. Исм. Эхиримжи къув. МЕКЬИЛА нар. мекьи гьалда. - Масанихъ фена завай къазанмишиз жезмач, гьа и гьайванрин гуьгъуьна гьатна, гагь гишила, гагь мекьила, парталшалам авачиз уьмуьр акъудзава, - лагьана къужадин агаж хьанвай гъвечIи чIулав вилериз нагъв акъатна. А. Ф. Лянет. Мекьила авай аячдал, къецРала авай агакьнавай рушал, партал алачиз кIваляй къецел экъечI тежедай кьуьзуьдал алукIна кIани парталар гьабурув гва. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. [НацIамур]. Алатай хъуьтIуьз студентри кьал къачунвай, къуза пата авай тIаквенрай къай къвезва, мекьила тарсуна ацукьиз жезвач лугьуз. Ф. Б. Филиал. МЕЛ 1 сущ.; -е, ~е; -ер, -ери, -ера майишатда четин ва чIехи кIвалахар хушуналди вири жемятдин иштараквал аваз кьиле тухунин серенжем. Маса са юкъуз пачагъдгт хци сор ядай мел ийидайвал хьана. Ф. Бибихатун. Чи халкьдин дегь девирдилай амай хъсан адетар ава. Абурукай садни мелер я... КIвалер эцигдайла, керпичар атIудайла, рекьермуькъвер расдайла, хиперикай сар твадайла, гвенар гуьдайла тешкилай мелер иллаки гурлубур ва шадбур жедай. М. М. Лезги тIвар алатIа. Ша чи хуьруьз кIани дилбер, чи къуншидал мел жеда гьа.. ТатайтIа вун и межлисдиз, вилин накъвар сел жеда гьа... З. Р. Жеда гьа... Лезги мелен ийиз тариф, Сажидин я куь дуст, ариф... С. Лезги мехъер. * мел авун гл., ни майишатда четин ва чIехи кIвалахар хушуналди вири жемятдин иштараквал аваз кьиле тухун. - Пака тама авай чIуру емишар ва мегъвер кIватIдай мел авуна кIанда. З. Э. Муькъвел гелер. МЕЛ 2 урус, сущ.; -ди, -да; -ер, -ри - ра кхьинар авун патал (кIеви затIунал, мес, тахтадал) ва маса кIвалахра ишлемишдай хъуьтуьл лацу киреж. Математикадин учитель Гьуьсейнова гъилевай мел доскадин агъа пипIик кукIурнавай кьватидиз хъивегьна. А. А. Умуд. Куьне багъигиламиша, чахъ ктабар тIимил ава, мел кIусни авач. И. В. Чирхчир. Синонимар: киж, табашир. МЕЛГЬЕМ фарс, сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) тIал ва я атIай чка сагъ авун патал ишлемишдай затI. Мелгьем ая, хире азаб тагурай... Е. Э. РикIел гьваш. Туьд чуькьвейтIа, тIал лугьудай гьалкъади, Дуст атурай - дарман, мелгьем куьмек туш. М. Б. Дустариз. 2) куьч. сагъламвал хуьдай тадарак. Ингье гьа и музыка Адан рикIин мелгьем я. А. Ал. Хъен галачир рикI. Синоним: дарман. МЕЛЕК || МЕЛеКА араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гуьрчег дишегьли. Мез кьун, биши хьун Мелекадиз, Гуьрчег, такабурлу дишегьлидю, идалай еке зулум жедани? Гь. М. Ирид къаш. Синоним: малаик. 2) шагьдин паб. Атана деллекни делхекни лелеш, Пачагьдин мелекни гьамиша пелеш. А. Ал. Пуд хали. 3) (чIехи гьарфуналди - М) дишегьлидин хас тIвар - Мелек|| Мелека. МЕЛИК араб, сущ: . - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) пачагь, шагь. Валай гъейри, дуьньярин мелик авач. А кьуд имам халкь авур Сад Илагьи. Е. Э. Вун я хан. 2) (чIехи гьарфуналди: М) итимдик хас тIвар - Мелик - а, -а; ар, -ри, -ра. 1929 - йисалай башламишна, ЦицIигърин мектебда кIелеви Къазагьмедов Шайдади, рухунви Мегьамедов Шагьа, курхуьруьнви Мелика... муаллимвал авуна. С. М. ЦицIигъ-наме. МЕЛУН гл., рах.; ни; -да, -на; -а || ая, -ин, -рай, -мир; мел авун, мел тавун, мел тахвун, мел хъийимир 1) майишатда четин ва чIехи кIвалахар хушуналди вири жемятдин иштараквал аваз кьиле тухунин серенжем кьилиз акъудун. КIвализ хтайла, жагъурна мажал. Тажуб тир вун мад, акуна сувар. Жемятди мелна эцигнавай кIвал... Х. Х, Бубадин рекьер. 2) куьч. манасуз серенжем кьилиз акъудун. Кьил какадрай мелзава румавийриз. Х. Х. Масан баде. МЕЛЪУЬН 1 араб, при», лянет хьайи. Жеч мад ихьтин мелъуьн къари, Уьмуьр хьуй ви, яллагь, куьруь. Е. Э. КафтIар къари. МЕЛЪУЬН 2 сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра лянет хьайиди. Мелъуьнриз хупI фендер ава, Буьгътандиз устад кьарияр. Е. Э. Фитнекар къарийриз. - Мелъуьн! - ийир-тийир квахьна адан гуьгъуьниз гьарайна кьужади.... М. В. Гьарасатдин майдандал. МЕМЕКЬУЬРТI: * мемекьуьртI хьун гл., вуч пуч хьун, масадбуру чинеба тарашун. Пешепайдиз, сир кьуна, Авур чIавуз веревирд, ГьикI жезватIа чир хьана Чилин девлет мемекьуьртI. А. Къ. Пешепай. Москвадай Теджендиз агакьдалди поездда хьайи вад суткада гвай недай-хъвадайди куьтягь хьана, гумай кепек-шагьи харжна, чпел алай вил хкIадай хьтин пек-лекни маса хгана хьайи пулни мемекьуьртI хьанвай жегьилар генани гьеле меркездин уьмуьрдин суьгьуьрдикай хкатнавачир. А. Къ. Аскервал башламишай югъ МЕМЕКЬУЬРУН гл., рах., ни; - на, -да; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; мемекьуьр тавун, мемекьуьр тахвун, мемекьуьр хъиймир жуван нефсиниз харжун, чанеба жуваз кьун. МЕМЛЕКАТ араб, т-б., сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра халкь, инсанар. МЕНГеНА || МЕНГЕНАГ фарс, сущ: ; - ди, -да; -яр|| -ар, -йри||ри - йра ||ра чуькьведай, илисдай алат. Юкъвар кьазва майдандал кьве къегъалди, Садан гъилер кьазва садан гъилери. Гуя кьазва менгенайди, хехери. И. Гь. Майдандал. Кефердихъай Красный Армияди, кьибледихъай партизанри деникинцияр менгенегра чуькьвена. З. Э. Муькъвел гелер. Иляса вичин стхадин гъилера менгенегра хьиз кьунвай кIвачин кек регьятдиз дуьзариз башламишна. Гь. М. Им къван, имни терез. - Гьагъ? - меигенайра гъатай хьиз, чIакьракьай вичин гъилиз тамашзава мугьман. Б. Гь. ТIварун стхаяр. ☼ М. М. Гьажиева менгенек, менжених кхьизвай ( кил. М. Г. ЛРС, ч. 201 - том), амма орфографиядин норма яз 1955 - йисалай менгена кьабулнава. МЕНЕДЖЕР урус, сущ.; -ди, -да, -ар; -ри, -ра промышленностдин, алишверишдин кархана идара авун паталай пул гана кьунвай чIехиди. МЕНЕДЖМЕНТ урус, сущ.; -ди, -да, -ар;. ри, -ра производствода къазанжи артух хьун паталай кьиле тухузвай принципар, методар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
