| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МИСАЛ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) жуван фикир ва я маса са кар субут авун патал гъизвай сад, кьилдин делил, дуьшуьш. Мисал яз, къачун чна Лап мукьув гвай Избербаш, ЦIувад йис инлай вилик гьикI тиртIа, рикIел хкваш. XX чIулав къизил. И мисалдалди чаз, лезги чIалахъ вичин хсуси гафар тIимил ава, лугьуз кIанзавач. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай матсриалар. Паспортдани миплет къейд тийизвай алай девирда дидед чIал чир тавурла, им миллет квахьзава лагьай мисал жезвачни?! Х. Ш. Дидед чIал чируниз артух фикир. 2) числойрин, рекъемрин винел амалар тухунин рекьелди кьиле тухудай математикадин тапшуругъ. 3) яшайишдин, гьакъикъатдин кьилдин вакънаяр умумиламишнавай къейд тир мецин яратмишунрин гъвечIи эсер. Гьар са халкьдин фольклорда ва чIала мисалри кьетIен чка кьазва. Мисал тарих чирдай, халкьдин тежриба ва чIала хьайи дегишвилер чирдай чеитейрикай сад я. А. Г. Гуьлмегьамедов. Чи мисалрикай. Лезгийрихъ девлетлу фольклор ава. Ана пешапаярни алапехъер, лайлаярни мехъерин манияр... мисаларни мискIалар, кинарни къаргъишар... Гьалтзава. Гь. Гашаров. Сифте гаф. * мисал уьчуьн арал. гьакъикъатда хьанвачтIани, авачтIани, фикирдай лугьузвай гаф патал. Мисал уьчуьн, вун адан паб я. Ваз дакIан жемир. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. МИСАЛУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, - рай, -мир; мисал авун, мисал тавун, мисал тахвун, мисал хъийимир гьакъикъатдив кьан тийидай са гьихьтин ятIани гьалдин амал авун. Ада зун такур мисална. Р. * тахьай мисалун. МИСКЬАЛ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) къизилдин кIус. 2) кIус, тике. За ваз лагьана хьи, са мискъални таб квач. Ф. Фагьумда за бязи чакьал; Ав чIугвада мукьвачмукьвал, гьар ахмакьдиз вичин мискьал Путунлай санбар аквада. С. С. Вич гумрагь тир бязи тарта. Рангар язавай, наздамахарзавай дишегьли амай адетдин дишегьлийрилай са мискъални артух туш, чан хва. А. Кь. Къаридин йикъар. МИСКЬИ прил. кIусни, затIни харж тийидай. Шкьакъ Пирим лугьур са кас хьана кьван: имни гзаф мишекъат, мискьы са итим тир. Ф. Шкьакь Пирим. Мергъяматсуз, мискьи, кIеви, фикир гьакьван чIуру я ви. Х. Т. Я кас. Инсанар тушни. Сад мискьи кас хьайитIа, цIудакай кIуьд касдин гъил ачух жеда. А. А. Лезгияр. Абуру галатайла, нубатдалди акьахун патал, мискьи Мегьамедан хвар кирида кьунай. З. Э. Муькъвел гелер. - Вун мискьи я, - лагьана ада заз. Вун какаяр чуьнуьхиз вердиш хьайиди я. З. Э. Зулун пеш. Вучда на кьван, гьар гъалтайдаз маса гуз жеч эхир хуьруьнви, ам лап Алидар ятIани, мискьийрин мискьи тиртIани. Н. И. Сирлу межлис. Синонимар: азгъун, кIеви, минтIикь, мутIлакь, нефс авай, тух тежер, шкьакъ. Антонимар: гъил ачух, жумарт, заха. * мискьи хьун гл., вуж лазим кардиз харж ийиз такIанди хьун. Дуьньядикай муьскIуь жемир, жумарт хьухь вун, мискьи жемир, А. Мир. Гъезелар. МИСКЬИВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, - илера кьадардилай артух къанихвал; гъилин кквивал; анжах вичиз кIватIдай хесет. - Касди миллиондик квай девлет пуч хьуникай хвена, вини кицIин сивиз хьиз кIараб вигьизва. - Мискьивилин аламат я... А. А. Лезгияр. Синонимар: къанихвал, минтIикьвал, гъилин кIевивал. Антонимар: гъилин ачухвал, захавал. МИСКЬИВАЛУн гл., ни; -да, -на; -из, -зава; ая || -а, -ин, -рай, -мир; мискьивал авун, мискьивал тавун, мискьивал тахвун, мискьивал хъийимир мискьи тир гьалдин амалар авун. Аллагьди, Велиметаз къаш-къамат гудайла, мискьивалнач. М. В. Гьарасатдин майдандал. МИСКЬИВИЛЕЛДИ нар. мискьивал хас яз. Председателей киседа пуд тIуб туна ва анай къарачип квай гагмбек акьван мискьивилелди Имиралидин чарчел вегьена хьи, гуя Абаса адаз лап багъа шей гузвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: къанихвилелди, гъилин кIевивилелди. минтIикьвилелди, мутIлакьвилелди, шкьакьвилелди. Антонимар: гъилин ачухвалвилелди, захавилелди. МИСКIАЛ сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра са затIунин, вакъиадин бязи лишанрин куьмекдалди, ам вуч ятIа лугьун тIалабзавай айгьам квай куьруь эсер. Махар, манияр, мисалар, мискIалар, имуча-мучаяр - ибур вири халкьдин мецин ярашмиунар я. А. Гьажиев. Халкьдин мецин яратмишунар. Шиирдалди ганвай мискIалра са сесини мана дегишарзавай гафар гьибур ятIа, лагь. М. А, Алинулатов.. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. Цавдара абурал вегъиз жуьрэтзавач, - жув жувахъ агъанваз, жува са четин мискIалдиз дуьз жаваб жагъурайди хьиз лагьана за... А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: имуча-муча. МИСКIИН араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра мусурманри капI ийидай махсус кIвал. Къе экуьнамаз фекьидик хъел квай, Ам мискIиндай хъел кваз хтанвай. А. И. Самур. Вахт, я хкаждай мискIанёай азан, Лежбер ахварай аватрай лугьуз... Б. С. Йикъан дад акваз. Ам дегьнедин кьаншарда авай, мискIаидин хьтин шиш кIук алай векьин кIунтIунин сериндикай къвезвай. Б. Къ. Къарачи. Такьат квай инсанри чи хуьрера мискинар эцигзава, амма чпи кIелай мектебар рикIелай ракъурзава. Халкьдиз сифте нубатда савадлувал, меденивал ва илим герек я! Гь. Къ. Шарвилияр хьурай бул. Синоним: Аллагьдин кIвал. МИТИЛ фарс, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра яргъандин (далудин) къене памбаг ва мсб. туна, раб янавай пай. Яб атIайла ивидик юзун акатиз эгечIна. Винел алай, ругни чиркинвал кандиз кьван гьахьнавай къвала ракьинин нурарикай са геренда кьабулай чимивал кIаник квай, пуд юкъуз чка дегишар тавунвай чилел, яд кужумай митил хьиз. алкIанвай къвалавни агакьна. А. Исм. Эхиримжи къув. МИТИНГ у рус, сущ.; - ди, -да; -ра, -ри, -ра. политикадин ва я маса тади месэлаяр гьялун патал кIватI жедай, гзаф инсанри иштаракдай серенжем. § -кIватIун, ~ тухун, ~диз фин, ~ дал рахун, ~дай хтун. Шегьердин майдандал гзаф халкь к) ватI хьайи митинг хьанай. З. Э. Муькъвел гелер. Митинг... И гафни чаз «перестройка» ва «демократия» лугьудайбуру артух чирна. Виликрай чи митингар яд уьлквейра кьиле фейи гьадисайриз талукьардайди тир. М. Ж. Ванер-сесер, хабарар ва гьакъикъат. Дагъустанда авай гьалар чIурукIа къалурунин, инсанриз митингриз экъечIун патал футфа кутунин гьерекатар диндин ва чапхунчивилин бинейраллаз ийизва. ЛГ, 2004, 12. VIII.. МИТКЬАЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра лап ужуз сая чит. МИХ фарс, сущ.; - ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) са кьилел кIвенкI алай, муькуь кьил гьяркьуь ракьун тIвалунин гъвечIи кьатI. 2) са вуч ятIани куьрсарун патал цлаз янавай ракьун гъвечIи кьатI. Абула, ахпа пенжек хутIунна. михиникай куьрсарна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. * мих хьиз ава гьал. кефияр лап хъсан гьалда ава манадин ибара. * мих ягъун гл., ни гьяркьуь кьилел кIутадалди ва я маса залай затIуналди гьалчиз мих кIеви чкадиз ракъурун. Къеледин кьакьан цлаз яхцIур мих яна, акьахна анал. Ф. Халуни хтул. Теспачавал акатнавай рабочияр гьарнихъ чкIана. Амма Камал, мих янавайди хьиз, алай чкадал акъвазнавай. Б. Гь. Вили вилер МИХЕК 1 фарс, сущ.; - ди. - да; -ар, -ри, -ра хуьрекрик кутадай хъсан ни къведай, яру, зги ва я лацу цуьквер жедай набатат. МИХЕК 2 прил. шуьтруь. Гьар жуьредин къацу , хъипи, яру, михек... рангари безетмишнавай зулун тама, еке са луж чакъалри бегъгм дем - еке межлис кьиле тухузвай. Къ. М. Дуствилин цIай. МИХЬ 1 михьун глаголдин буйругъдин форма Кил. МИХЬУН. МИХЬ 2 : * михь-михьелай нар. вини дережада михьиз. - Им абуруз тIуьн-хъун гудайди. Ваз кеф хьана, кьей хва. Икьванди михь-михьелай ви гъиле хтур касдилай рази хьухь. Дес яхъ, гьисабин. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз МИХЬИ прил. 1) чиркин тушир. Кьве тепедин арада, дарускъал кIама авай булахдай ширширдин хъуьтуьл ван алаз михьи яд авахьзавай. А. А. Умул. Дагъдин михьи гьава, чими кIвал, сагълам чаи, фу-къафун. Гь. М. Им къван, имнй терез. 2) куьч. руьгьдиз михьи, пак. Михьи я ви эсилнесил, Дагъви халкьди кьуна ви гъил, гьар са къуз вахъ гала чи вил, Я шейхерин шейх Мегьамед. Х. Къ. Шейхерин шейх. 3) михьи рикI авай, намуслу, дуьзвал гвай. Абдул мад са шумуд юкъуз дустагъда хвена. Эхирни чепивийри Абдул михьи инсан я лагьана, ам инкъилабдиз акси инсан ваъ, адан терефдал алай зегьметкеш, кесиб хизандай акъатпавай са бенде я лагьана, ахьайиз туна. Б. С. Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир. 3) куьч. ачух, экуь. Адет яз, дагъвийриз пудкъад-кьудкъад йисан яшдиз къведалди тIа хьун вуч затI ятIа, чидач. Абур михьи булахрини таза гьавади кIубанарзава. Б. Гь. Къарид руш. 4) таза, кьезил. 5) куьч. ипекдин. 6) михьивилер кIандай, вич-вичихъ ва вичин затIарихъ гелкъведай, абур михьиз хуьдай. # ~ руш, ~ дишегьли. Антоним: чиркин. * михьи авун (михьивун рах.) гл. 1) ни вуч михьи тир гьалдиз гъун. [ФатIимат} - Чан диде, чи самавар вуч. кьацIанва, за ам къе михьи ийин ман. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Са кьадар абур кисна фена; Зелфиди генжедин пипIелди чин михьи хъувуна. А. А. Умуд. * михьи гьава сущ. кьезил гьава. * михьи-михьелай нар. лап михьидаказ. Существительнидин, прилагателънидин, глаголдин ва маса гафарин дибар тикрар хьана арадал атанвай наречияр арада дефис аваз кхьида. Месела; цIарба-цIар, дуьм-дуьз, михьи-михьелай... Лезги чIалан орфографиядин къайдайрин свод., туькIуьрайди У. А. Мейланова. - Махачкала, 1998, ч. 16. * михьи перем сущ. ипекдин перем. * михьи дуьньядиз фин гл. кьин. Мурадар рикIемаз, ам михьи дуьньядиз фена. Х. Т. Магьият дидедин рикI... Синонимар: рагьметдиз фин, а дуьньядиз фин, кечмиш хьун, кьин. * михьи запун сущ. чин-гъил чуьхуьдай запун. * михьи рикIелди (рикIелай) нар. са кIусни таб, фашалвал квачиз. Къеняй кьулухь гопай рак ахъайна, михьи рикIелди лагъана: - Ахцегьиз хуьквезвайди яни? Буюр, ацукь. А. А. Лезгияр. Ша чун ачухдиз, михьи рикIелди рахан. А. Р., ЯМ. Хендедадин мехъер. КIвенкIвечи колхозчийри михьи рикIелай капар яна. А. А. Лезгияр. Синоним: рикIин сидкьидай. * михьи цав сущ. циф алачир ачух цав. МИХЬИВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) чиркинвал авачир гьал, михьи гьал. А да гьар пакамахъ кьве юлдашни галаз классра къекъвез, михьивилер ахтармишдай. А. А. Умуд. Дагъустанда лап фад вахтарилай инихь булахрин, кIамарин михьивал хуьниз талукь еке тежриба авайди я. ЛГ, 1996, 7.I. Муьнуьгъ михьивал хуьнин чешне я. На лугьуда, адаз бицIекар патал михьивал гьикьван важиблу ятIа чизва. З. К. ТIебиат чирун. Адан [Я. Шайдаеван. - А. Г.] темайрин ва образрин марагьлувилелди, чIалан михьивилелди ва цIалцIамвилелди рикIел аламукьдайбур я. "Самур" газ., 2002, 21. VI. 2) куьч. намуслувал, намусдал леке алачирвал, гьакъисагъвал, Эмина вичин ярдин. тариф ийизва, вичин ашкъидин гужлувал, михьивал къалурзава. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. Инсан патал михьи ният хуьх рикIе, Аллагьдизни хуш жеда ви михьивал. М. Ж. Хпуькьвийрин рикIин михьивал, гъилин жумартвал, мецин ширинвал анжах абурухъ галаз ацукьун-къарагъун хьайи дагъвийриз хьсандиз чида. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда. * михьивал авун гл., ни михьи гьалдиз гъун.... вичин гачал рушан кIвачер чуьхуьз, михьивилер ийиз эгечIна. Ф. Бибихатун. МИХЬИВИЛЕЛДИ нар. намуслувилелди. - Яраб ида лап рикIин къеняй, михьивилелди ибур лугьузвай гафар тиртIа, тахьайтIа ада захъ галаз чIагай гафар рахуналди, зун тухтатмишзавайтIа? -фикирна ада. Я. Я. Са фурун вакIар. Чна лугьузва, чахъ зурба пагъливанар, хъсан манидарар, кьуьлердайбур, ашукьар, хиве авай везифа михьивилелди. намуслувилелди кьилиз акъудиз жедай бажарагълу руководителар, адетдин хъсан лежберар, багъманчияр, малдарар, чубанар тIимил жезва. М. Ж. Сад хьайила рикIер чи... Синоним: михьидаказ. Антонимар: чиркиндиз, чиркиндаказ, кьацIана. МИХьИВУН кил. МИХЬИ (михьи авун). МИХЬИДАКАЗ нар. 1) михьивал аваз, михьиз, чиркни тушиз.. Марьям вич михьидаказ алукIдай, гьар са дишегьли хьиз парталриз артух къимет гудай инсан тир. А. А. Умуд. 2) гъалатIар квачиз. Зун хъсан сухта я, за Къуръанни михьидаказ кIелиз чирнава лугьуз ада зи тарифарпи авуна. ЛГ, 2003, 2. Х. 3) са кIусни таб квачиз, намуслувилелди. Ризади мехъерни авуна, вич михьидаказ колхоздин кIвалахдиз гана, папани, вичини ударниквилелди кIвалахиз хьана.. А. Ф. Риза, [Ремихан]. Селим стха, за ахьтин жув-жувахъ инанмишвилер гъизвач эхир. Жуван везифаяр михьидаказ кьилиз акъудзава... Н. И. Гьакимрин папар. Авайвал лагьайтIа, ихьтин шартIара сечкияр михьидаказ кьиле тухудай мумкинвилерни тIимил хьана. ЛГ, 2003, 4. ХII. Чи пак буржи, бубайри чаз веси авурвал, а багьа аманат [дидед чIал. - А. Г.] михьидаказ хвена къведай несилрив агакьарун я. ЛГ, 2004, 12.II. Синонимар: михьивилелди, михьиз. Антонимар: чиркиндиз, чиркиндаказ, кьацIана. МиХЬиЗ 1 михьун глаголдин мурадвилин форма. Кил. МИХЬУН. МИХЬИЗ 2 нар. 1) михьи яз. 2) кIусни амачиз, тамамдиз. Руша куьтI авунач, кьил туна хура. АтIана михьиз адан чинин рангар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Вири и гьалар аннамишзавай Жегьил михьиз перт хьанвай. З. Э. Мехъер кьуьл туш. Бязи хизанар и хабарди лап михьиз къарсурна. Гь. М. Им къван, имни терез. Эхирни ам пуд лагьай нумра алай вагондив агакьна ва ам проводникдин вилик марфадикай хкатнавайди хьиз михьиз кьежена акъвазнавай. А. Р. ПIинияр. - Дах, ЧIехивацIуз чIехиди вучиз лугьузвайди я? Ам са акьван чIехиди туш эхир, Самур вацIук акахъ хъувурла, михьиз квахьни хъийизва. А. Къ. Нехирбанни лекь. Чидач им вуч хабар ятIа, Михьиз дегиш хьанва дилбер. А. С. Руш ви рикIел... - Сад лагьайди, туьрквер Къафкъаздай михьиз экъечIна кIанзава. З. Р. Гьажи Давуд. И газетдин [«Азадлыг» газетдин. А. Г.] 14 чин михьиз Храхубадикай я. Д. Шерифалиев. «ГъвечIи чилин» чIехи къазаяр. || ЛГ, 2000, 6. IV. Хъуьтуьл, таза гъилерни, чIарар ва безекар михьиз дишегьлидин абур тирди рикIелай ракъурмир. "Дагьустандин дишегьли" журн., №> 7. Синонимар: тамамдаказ, тамамдиз. МиХЬУН гл., ни вуж-вуч; - да, -на; -из, -зава; 0||я, -ин, -рай, -мир, михьи тавун, михьи тахвун, михьи хъийимир 1) са квелай ятIани чирк, кьар алудун, михьи авун. КицIи вич ацукьдай чка вичин тумунив михъда. Ф. Михьна михьиз рекьерхуьлер, абулейсан... А. Ал. Абулейсан. Юкьвай фенвай куьче, гъеле пакамахъ йиф кумаз, мал-къара чуьлдиз акъудайдалай кьулухь вири хуьруь саналди михъзава. М. Ж. Хинериз аферин! || ЛГ, 2001, 25. I. 2) хуьрекдик кутадай затIарилай (картуфар ва меб.) хам алудун. Керима кухняда авай картуфар вири михьна. Гь. М. Сифте гъалатI. 3) фадлай кIватI хьанвай, герек авачир, чиркинарзавай затIар акъудун, тергун. Казарма михьдачир, гьамиша кьацIана, ни ацалтна жедай. А. Ф. Бубадин веси. На лугьумир, ина маса кар ава къван: устIарди рекьин къерехар эчIелрикай михьиз тазва, са хъачни тазвач. Й. В. Чирхчир. 4) са квекай ятIани чара затIар хкудун. Дидеди дуьгуь михьна куьтягьна. Р. МИЧЕК фарс, сущ.; ди, -да; -ар, -ри, -ра куьлуь лувар квай, тIар жедайвал кIасдай гъвечIи гьашарат. Ахлат тийиз михьи иви туькьуьмдай Мичекди зун ялавди хьиз кана хьи! А. С. Эхирни за рей гана. На хъваналди халкьдин иви, эй, мичек, Авамвал. я кьадарсуз жув къизмишун, Пад жеда вун, халкь амукьда гьамиша, Х. Х. «Чи чилив гва дегьзамандин рехивал» Синоним: ветI. МИЧЕКДАН туьрк, сущ.; ~ ди, -да; -ар, -ри, -ра ветIерикай хуьн патал ксанвай чка кIевирдай жунадин перде. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
