| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка МУЬГьТеЖВАЛ сущ.; -или, иле; -илер, -илери, - илера муьгьтеж тир гьал. Къвердавай артух жез, вири беден бушарзава. РикI муьгьтежвилив ацIурзава. Сурия муьгьтеж я, М. В. Гьарасатдин майдандал. Дагъустандин халкьдин шаир Ханбиче Хаметовади... вичин яратмишунрин бинедиз инсаниятдин чеб са чIавузни къуьруь тежедай, гьамиша важиблу, гьамиша чпихъ гереквални муьгътежвал авай месэлаяр къачунва. "Самур" журн.. 2003, № 23. Синонимар: чарасузвал, кьитвал, дарвал. * муьгьтежвал авун гл., ни нихъ-квехъ муьгьтеж тир гьал арадиз гъун. Цавдара, лув хана ажуз хьанватIани, инсанрин ягьанатринни зарафатрин харарик акатнатIани, лекьвал квадар тийиз, гайи затIни тинез, садахъни муьгътежвал тийиз, сабурлувилелди вичин такабурлувал хуьзвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. МУЬГЬУЬ сущ.; - ди, -да; -яр, -йри, -йра хуьруьз мукьва гьар йисуз цазвай ник. Виликдай и хуьруьхъ хъсан никIер, муьгьуьяр авай. ЛГ, 1993, 23.I. МУЬГЬУьББАТ туьрк, шиир, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) садаз са нихъ-квехъ ятIани авай ва я жедай кIанивилин гьисс. ГъвечIи хци башламишна секиндиз: Муьгьуьббатни, Берекатни куьмек я, Зи кьатунрай, кьвезвайвал зи зигьиндиз, Виридалай Гьуьрмет, буба, герек я. М. Б. Гьуьрмет. Муьгьуьббат са бахтлувал уьмуьрдин, Муьгьуьббатди лувар гуда инсандиз, муьгьуьббатди мукьвалда чаз цаварни. И. Гь. Заз ахварай на гъил чIугваз пелелай... Гьеле кIуьд лагьай класеда кIелдай чIавуз ада рушаз чинебан чарара муьгьуьббатдикай шиирар кхьидай. А. М. Киф атIайди. Синоним: кIанивал. 2) (чIехи гьарфуналди - М) дишегьлидин хас тIвар. -а,-а. Муьгьуьббат бадедихъ бахтавар йикъарни тIимил хьанач. С. К. Хьилерин баде. * муьгьуьббатдин лирика лит., сущ. шаирди вичин хсуси рикIин гьаларихъ галаз алакъалу тир муьгьуьббатдин гьиссер къалурдай эсерар. Лезги шииратда муьгьуьббатдин лирика яргъал девиррилай инихъ яшайишда дишегьлидин гьалдиз килигна, адахь галаз авай рафтарвилериз килигна арадал атана. Д. Джамалов. Лезги литература. Учебник. III кл. МУЬГЬУЬББАТЛУ прил. муьгьуьббат хас тир, кIани. Икьван муьгьуьббатлу гъуьл авай ам бес бахтавар туширни; А. А. Лезгияр. Къени ва муьгьуьббатлу хизанди Даир мадни руьгьламишзава. А. Гьамидов. Инсанрин даях, СтIалрин дамах. МУЬГЬУЬББАТЛУВИЛЕЛДИ нар. муьгьуьббатлувал хас яз. Зи дидени буба гзаф муьгьуьббатлувилелди яшамиш хьана. ЛГ, 2004, 17. VI. МУЬГЬУЬР туьрк, <, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. - ра са чарчел кхьенвай гафар гьахълубур тирди махсус идаради шагьидвалзавай кхьинар алай гъвечIи, элкъвей кIумп. Са тIимил йикъарилай никIин кагъаз кхьена, шагьидрини къулар чIугуна, мягькемади муьгъуьр эцигна, фекьидин дафтардиз яна. А. Ф. Бубадин веси. Синоним: печать. МУьгьУЬРАР сущ., гзафв. кь.; -ри, -ра ципицIрин сорт. МУЬЖУЬД числит.; -а, -а; -ар, -ри, -ра иридалай гуьгъуьниз, кIуьдалай вилик къвезвай гьисабдин гаф. Муьжуьд сят юкъуз Крар вилик тухуз, Герек туш ялгъуз, Кесибдиз - калхуз ХупI ярашугъ я. С С. Квез вуч ярашугъ я. Адан дидеди дояркавализ Муьжуьд йис кьван тир, чи колхозда дуьз. А. Мут. ВикIегь Расул. Ви рикIел чи мектебдин муаллим, ваз тарсар гайи Таня муаллим, Антонина Николаевна, аламани? Вичин итим, чи хуьруьнви Агъасидихъ галаз хтана, хуьре кIвалахни авуна, муьжуьд аялни хана чIехини авуна, лезги чIал-адетни чирна, Агьасидин бубадин чкIай кIалубрикай чIехи кIвалер-юрдарни авуна. М. В. Гьарасатдин. майдандал. * муьжуьд-муьжуьд нар. кьадарар гьар санал муьжуьд алаз, муьжуьд яз. МУЬЖУЬДРА нар. муьжуьд сеферда. МУЬКУЬ прил. сад хьтин са шумудакай маса. Им муькуь шарагдиз килигайтIа, амани са жунгав кьванди я, ибур кьведни санал хутхуз жедайбур туш Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Хтул гимида акьахна, гъуьлерилай тIуз муькуь пачагьлугъдиз фена. Ф. Халуни хтул. Муькуь рушаз са тIимил утанмиш хьана. А. А. Лезгияр. ЯцIу руфун алайда, ам къужахламишиз ахьайиз, вичин гьяркьуь ванцелди зил кьазвай. Муькуь кьвед рахазвай са квекай ятIани. А. Исм. Алукьдай ахвар. * муькуь югъ сущ. рахазвай вахтунилай са югъ алатай вахт. Муькуь йикъан экуьнахъ диде Эслидин патав, ам авай кIвализ фена. А. Муграгъви. Ажалдин хура. * муькуь юкъуз нар. рахазвай вахтунилай са югъ алатайла. Муькуь юкъуз адан суракь лап яргъарай гуда. Р. Гь. Лацу' цавун кIаник. МУЬКУЬНАГ сущ.: ни, -на муькуь чка. Санаг Гьажи Нуьзуьран, муькуьнагни Кавха Къафаран кIвал я. Сана ислягьвиликай, гьахъ кьилел акъудуникай ихтилат физва, муькуьна мадни ивияр авадрун, араяр какадрун патал цIийи планар туькIуьрзава... Я. Ш. Гьахъ квахьдач. МУЬКУЬР кил. МЕКИР. МУЬКЪВЕР, МУЬКЪВЕРИ муьгъ существительнидин гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. МУЬГЪ. МУЬКЪУЬ, МУЬКЪУЬЗ муьгъ существительнидин гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. МУЬГЪ. МУЬКIУЬ прил. тади къачун тийидай, секин. Вуч тади ква - туьгьметзава вирида. Вуч муькIуь я -лугьузва кар чирида. П. Ф. Рубаияр. Синоним: сабурлу. МУЬКIУЬВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, илера муькIуь гьал. -Самолёт. жен, амма вичик икI муькIуьвал жен? И. Гь. Рубаияр. Синонимар: секинвал, сабурлувал. Антоним: теспачавал. МУЬКIУЬВИЛЕЛДИ нар. муькIуь гьал хас яз. Абаса вичин амай-амачир кьве сасунин арадай мецик тIуб кягъиз, ам кьежириз, муькIуьвнлелди чарар алчудриз, мукьуфдивди гьар са чина вил экъуьрзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: муькIуьдаказ, секинвилелди, секиндаказ. МУЬКIУЬДА гьал. муькIуь гьалда ава. Рукъия бажи, ваз муькIуьда, гьахьняй на авур дулма кIуьда. С. С. Дулма уькIуь авур къари. Синоним: секинда. МУЬНУЬГЪ сущ.; - ди, -да: -ра, -ри, -ра кIуф шуькIуь къалин векъи чIар, гзаф пи алай кубут вагьши гьайван. Муьнуьгъдиз ~ фур, лекьрез - цавар, Пеленгдиз - там, гъуьлягъдиз - чуьл. А. С. Муьнуьгъдиз - фур... Севрелай тафаватлу яз, муьнуьгъ гагь-гагъ чладай экъечIда, вичин суьрсетрикай са вуч ятIани тIуьна, чладиз гьахь хъийида. 3. К. ТIебиат чирун. МУЬРГУЬ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ахвар, ахварин гьал. Мирзе Кафи гафарин устIар тир. Адан скьал келимайрихъ, милайим ванцихъ яб акалай касдик, дидедин лайладик къведай ахвар хьиз, муьргуь акатда. З. Р. Гьажи Давуд. Ракъурна вун акваз-акваз муьргуьдиз... И. Гь. Ярашугъ. * муьргуь авун гл., ни кьезил ахвар авун. -Ваъ, галатнава, са геренда атIа кIвализ фена муьргуь авуртIа, зи дарихвал алатун мумкин я». Н. М. Къизилдин хтар. * муьргуьдиз фин гл., вуж кьезил ахвариз фин. Синоним: суст хьун. МУЬРУЬД араб, сущ; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дкндин рекьяй вичин устIардиз, муршиддиз муьтIуьгъ кас, кIевелай диндин рехъ гвайди. Фагъирдиз гьуьрмет, Муьруьддиз хелвет... ХупI ярашугъ я. Е. Э. ХупI ярашугъ я. Маншаллагь, на авур гуьмбет, гьар уьлкведай муьруьдар къвез, Ви бубадин сурап ишез, Я шейхерин шейх Мегьамед. Х. Къ. Шейхерин шейх. Анжах вини магъледа авай муьруьд Усмана вичин аялриз цIегь ягъиз туначир. З. Э. КУТВ-диз фена. МУЬРУЬДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера муьруьддин рехъ кьилиз акъудунин гьал, тегьер. МУЬРУЬДИЗМ урус, сущ; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мусурман диндиз талукь рехъ. XIX- асирда Дагъустандин сад лагьай имам Ярагъ Мегьамеда мусурман диндин цIийи илим - тарикьат ва цIийи гьерекат - муьруьдизм яратмишна. Д. Джамалов. Лезги литература. Учебник. VIII кл. МУЬРХЪ сущ.'; - уь, -е; -ер, -ери, -ера ламу гьава галукьайла, ракьунал жедай рагъул яру лакIар, куьлуь руг хьтинди. Машиндилай ширедин хъитрепIар алатна. Марфадини, живедини адаз инсаф ийизвачир. Шир алатай чкайриз муьрхъ яна. З. Э. Зулун пеш. муьрхъ(уь) кьун гл., вуч са куьн ятIани винел патал муьрхъ хьун. Гьулдандин симери памувал себеб яз муьрхъни кьада. С. Ярагъви ашукь Уьзден, Слесарвиле кIвалахдайла, зи нера акьван муьрхъуь кьунвай ракьун ни гьатна хьи, ам гила маса са нидивайни нерай акъудиз жезвач. Р. Гь. Зи ирид стха. [ЦIарцIар баде]. Вучдай лезгиди а хъемедикай, къакьара муьрхъ кьунвай? Ф. Б. Филиал. МУЬСКУЬ || МУЬСКIУЬН фарс, прил. перишан, язух къведай. муьскуь хьун || муьскIуьн хьун гл., вуж перишан, язух къведай гьалдиз атун. - Ам на зал Гьалчзавай гаф яни? За, угъривал авуртIани, хуьруьнбурук хуькуьрзавач. Гъуьрч патара ягъзава. - Муьскуь хьана, Межид, кисна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. КIалубсуз кас вакай муьскуь, Хьун тавурай, аман-минет!. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Дуьньядикай муьскIуь жемир,. жумарт хьухь вун, мискьи жемир, А. Мир. Гъезелар. МУЬСкIУЬВАЛ || МУьСкIУЬНВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера муьскуь тир, муьскIуьн тир гьал. муьскIуьвал (муьскIуьвал) авун гл.. ни [Селим]. Муьскуьвал ийимир, чан руш. Рагьметлу дидедиз акуначтIани, ваз цIийи, азад уьмуьр аквада. Б. Гь. Большевикдин руш, МУЬСКУЬВИЛЕлДИ нар. муьскуьвал хас яз. Вун тефизвай чкаяр, ваз ван тахьай хабарар авайди туш! - муьруьд муьекуьвиле. пди рахана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. МУЬТХьВЕР сущ.; ~ди, -да; -ар, -ри, -ра Рехи кIунтIал наз къалуриз Къацу муьтхьвер тар жеда. И. Гь. Рагъ аваз. МУЬТIУЬГЪ араб, прил. масадаз табий, масада лагьайвал ийидай, масадаз яб гудай, масадан чIала авай. Дагъдин лекь, гьикьван кьефесда туна, чIалаз муьтIуьгъ ничхир ийыз кIан хьайитюни, кIвачихъай еб галатнамаз, кьакьан цавуз хкаж хъхьана, азаддаказ лув гуз ада гьерекатда. С. Ярагъви ашукь Уьзден. [ЦIацIамур]. Чи ЧIехидаз жибинда пул, чина Хъвер авай, чебни муьтIуьгъ ксарикай хуш къвезвайди я. Ф. Б. Филиал. Синоним: табий. Антоним: азад. * муьтIуьгъ авун гл., ни вуж-вуч масадан чIала авай гьалдиз гъун. Кесибдин зегьмет гьавайда Ракъурун тир пачагьд къайда, Вичиз муьтIуьгъ ур чкада Тарашиз девлет, Дагъустан. С. С. Дагъустан. Синонимар: муьтIуьгъарун, табий авун. Антоним: азад авун. * муьтIуьгъ хьун гл., вуж-вуч низ масадан чIала авай гьалдиз атун. Хьана кьван, хьанач кьван са заманада Къагьриман лугьудай са кесибдин гада. Им гьич хандиз муьтIуьгъ хьанач... Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Ада хандиз хаин тир крар ийиз, яни харж гумир, хандиз муьтуьгъ. жемир, гьамани чун хьтин Аллагъди халкьнавай инсан я, вич'ини кIвалахиз, вичин гъилералди фу тIуьрай, лугьуз хьана. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Ам муьтIуьгъ жеч, эхир жув вердиш жеди. С. С. Пис папаз. Маса чара авачир, буйругъдиз муьтIуьгъ хьана кIанзавай. З. Э. Муькъвел гелер. ЯтIани, кас, зун гъамуниз МуьтIуьгъ жезвач, вун умуниз. Х. Х. Машмаш тарак. Гацум хьанвай метIер муьтIуьгъ яз амукьдач. Абур чеб чпелай зурзада. М. В. Гьарасатдин майдандал. Чуьнгуьр иесидиз са акьван муьтIуьгъзамачирди вирида гьисс ийизвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. МУЬТIУЬГЪАРУН гл., ни вуж-вуч - да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; муьтIуьгъар авун, муьтуьгьар тавун, муьтIуьгъар тахвун, муьтIуьгъар хъийимир 1) жуваз кIандайвал ийиз тун. Дегь заманайра лезгийрин чилерал душманар атанай. Абуруз азадвилел рикI алай игит халкь чпиз муьтIуьгъариз кIан хьанай. З. Гь. Лезгийрин ризаят. 2) гъилик кутун, жуванди яз авун. Къудух къе терсинал элянава. ТахьайтIа, ам вавай муьтIуьгъариз жедач. М. М. Гьарасатдин майдандал. Куьн шагьид я, муьтIуьгъарна вири чил, душман хьанач къедалди зав акъажай... М. Б. Веси. Синонимар: жуван гелез гъун, гъилик [пацук кутун, табиарун. МУЬТIУЬГЪВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера муьтIуьгъ гьал. Ам вин асланрин аслан, жанавуррин жанавур я. Амма адаз муьтIуьгъвал, чIалаз килигун гьар сад патал мергьаматлувилинни замин я. А. Исм. Эхиримжи къув. Синонимар: табийвал, аслувал. Антоним: азадвал. МУЬТIУЬГЪВАЛУН гл.', ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; муьтIуьгъвал авун, муьт'уьгьвал тавун, муьтуьгъвал тахвун, муьтIуьгъвал хъийимир муьтIуьгъвал хас тир гьалдиз атун, муьтIуьгъ тир амалар авун. Зи халкь! Заз вун чир хьана, чир. Вун садрахъни икI хьаначир, МуьтIуьгъвална лук хьаначир, Ажузвална кьил хвеначир, Буьркьуьвална вил кьуначир, Усалвална чил ганачир... Жувал хъша, жувал, халкь! М. М. Жувал хъша. МУЬтIУЬГЪВИЛЕЛДИ нар. муьтIуьгъвал хас яз. МуьтIуьгъвилелди кьве гъилени авай ичер терездал эцигна. А. А. Лезгияр. Ам жаза гуьзлемзавай тахсиркар хьиз, муьтIуьгъвилелди гъуьлуьн вилик акъвазнава. В. М. Гьарасатдин майдандая. Синонимар: муьтIуьгъдаказ, муьтIуьгъдиз. МУЬТIУЬГЪДАКАЗ нар. муьтIуьгъ тирвал хас яз. Синонимар: муьтIуьгъвилелди, муьтIуьгъдиз. МУЬТIУЬГЪДИЗ нар. муьтIуьгъ яз. Надежда Михайловна, ученица хьиз, муьтIуьгъдиз ацукьна. А. А. Умуд. Синонимар: муьтIуьгъвилелди, муьтIуьгъдаказ. МУЬФТе фарс. нар. са вуч ятIани гун, къачун патал лазим тир пулунилай лап тIимилдиз. Гарарин вилик тахьайтIа пару, Вари зегьметар фида ви муьфте. А. Ал. Гару гъайиди... Синонимар: бада, гьавайда. МУЬФТеХУР фарс, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра чарадан зегъметдал яшамиш жезвай кас.... милицидин кIвалахдикай бязи малуматар захъ авазвай. Халкьдин саламатвал, пачагьлугъдин мал-девлет хуьн, угъридин, хулигандин, муьфтехурдин аксина женг чIугун... З. Э. Кек галкIизва. Къен ацIанваз кIвалахзавай Холодильник акуна, Муьфтехуьрди Вичи-вичик Ихьтин фикир авуна; «Булдалди къене недайди авай, КIвалах тавуртIа жеда мад вавай». Ж. Холодильник ва муьфтехуьр. ☼ М. М. Гьажиева мифтехур {кил. М. Г. РЛС, с. 158, дармоед), Б. Б. Талибова муьфтехур ва мифтехур ( кил. Б. Т., М. Г. ЛРС), 1964 - йисалай орфографиядин норма муьфтехур яз кьунва. Чи фикирдай, гьар вариантдихъ вичин лайихвилер ава, амма норма яз сифте словарра гьатай вариант хвенайтIа, хъсан тир. МУЬФТЕХУРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера муьфтехур гьал. Мисалрай халкьди зегьметдиз гьикьван фикир гузватIа ва, аксина, темпелвал, муьфтехуьрвал гьикI пислемишзаватIа ачухдиз аквада. "Самур" жури., 2003, № 23. Синоним: фукъиранвал. * муьфтерхурвал авун гл., ни муьфтехуьр пешекарвал авун. Амма контроль зайиф хьайи бязи чкайра зегьмет чIугун тийиз муьфтехурвал ийизвай тарашчиярни кими туш. И. В. Чирхчир. Синоним: фукъиранвал авун. МУЬФТеХУРВИЛЕЛДИ нар. муьфтехурдин гьалда аваз, муьфтехурвилин рекьелди. Гьанлай инихъ ГьажикIани Тагьиров танишар я. Чпин «пешедин» - угьривилин юлдашар я. Халкьдиз зарар гуз, гагь алишвериш ийиз, муьфтехурвилелди яшамиш жезвайбур я. З. Э, Кек галкIизва. Синоним: фукъиранвилелди. МУЬХкIУЬТ кил. МЕХКIУЬТ МУЬХЦ сущ.; -уь, -е; -ер, -ери, -ера алафар (векьер, самар, нагъвар) хуьдай къав алай еке тевле. - Муьхцер кузва! - гьарай акъатна. КилигайтIа Махсудан муьхц кузвай. З. Э. Муькъвел гелер. - Икьван геж са вуж ятIани инжиклу ийидалди, са нагъвар авай муьхце йиф акъудайтIа, хъсан я. Къ. Къайибханов. Далдамчийрин гьахъ. Пуд лагьай йикъан нянихъ алафар гъиз, фейи - Мухлисатаз яргъа амаз муьхцуьхъай са къаралту акуна. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.* кацин мензил ратIралай муьхцел кьван я. МУЬШКУЬР сущ.; -ди, -да; ар, -ри. - ра Самур вацI Каспи гьуьлуьк акахьзавай кьилихъ галай дуьзенлух лезги чил(ер), хуьрер. Муьшкуьрдиз тухванвай вахан кьилив хъфеналда. Пака экуьнахъ Султан зи патав акъатнай, кичIез~регъуьз. М. Б. Спелар, Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
