| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТУЬНТ фарс, прил. 1) вуч бейни элкъуьрдай. Абур, п]апIрусдин туьнт гум туькьуьниз, кIвалериз хъфена. М. Гь. Гезентидин эхир. Чина сугъулвал гьатна, ада гила кьвед лагьай папIрусдай туьнт гумар акъудзавай. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) вуж фад хъел къведай, тадиз вичин наразивал къалурдай. Амма, иллаки жегьил чIавуз, ам гзаф туьнт итим тир. К. К. Шаирдин килфетар. ~ Я халу, вал садни хьуьрезваче, - лагьана Шихкерима. - Вун икьван туьнт кас вучиз я? М. Садикь. Дуст. 3) зарб. Яда, Къули! На туьнт макьам ядани. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. КьепIирви Гьажимурада эхиримжи тIалабун яз туьнт лезги кьуьл авуна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 4) хъел квай. - Гъуьлуьз фейила, вун кьацIал эцигдайди хьиз хьанайни ваз, - лагьана ада, чин чIурна туьнт сесиналди. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. * туьнт макьам сущ. зарб квай макьам. Жегьилриз са туьнт макьам ягъ, устIарар! Р. * туьнт хьун гл. вуж хъел акатна векъи хьун. -Вуч хьана? - жузуна туьнт хьайи Вердиди. Асан сабурлу тир. З. Э. Муькъвел гелер. «ВучатIани Сефер туьнт хьана хтанва», фикирна папа. 3. Э. Арифдиз ишара. - Акьван туьнт жемир, я кас. За ам ви тарс ахтармишиз ракъурайди туш. А. А. Умуд. – ГьикI вуч ава? - туьнт хьана Ахундов. - Ваз кьадир авач лугьуз, зунни ахмакь яни? М. Садикь. Дуст.... кьужа мадни туьнт хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. * туьнт чай сущ. къалин, икьи, ранглу чай. Адан рикI туьнт чайдални шадвилерал гзаф алай... К. К. Суьгьбетзава Севила. ТУЬНТАРУН гл., каузат., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир туьнт гьалдиз гъун. ТУЬНТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера туьнт тир гьал. Заз чиз, ви туьнтвили Селиматакай байкъуш авунва. З. Э. Арифдиз ишара. Вуч?! - гьарай акъатна зай. Гьич хиялдани авачир месэла кудайла инсандай гьарайни акъатда эхир. Туьнтвал кьена за къаридиз лагьана: чахъ гьеле адалай вилик квай дерди-балаяр ава, я къари. 3. Э. Зулун пеш. - Ам за гъакI лагьай гаф тир, - дидедин туьнтвал акурла буш хьана Имирфет. Я. Я. Са фурун вакIар. * туьнтвал авун гл., ни хъел акатай амалар авун. - Я бег! На акьван туьнтвал ийимир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ТУЬНТВИЛЕЛ(ДИ) нар. туьнтвал хас яз. Гьарагъдалди экъечIнава Капиталдин ораторар, Туьнтвилел гьарагъиз рахаз, Сад-садал илисиз сарар... А. Ф. Дяве. - Яргъа мензилда авай "Шаракундилай" мукьваллай "Чувудрин гапIал" хъсан я! - лагьана, цавуз акъуднавай асадин кьил туьнтвилелди чиле эцягъна, Сулейман халуди. С. Зи Сулейман. Синонимар: туьнтдаказ, туьнтдиз. ТУЬНТДИЗ нар. хъел кваз, кIеви ванцелди. Жегьилри, буйругъ гайибуру хьиз, куздай хкадарзавай, туьнтдиз са вуч ятIани лугьуз, машиндилай чархар язавай, М. Б. Шапка. Хъуьтуьлдиз лагьай Рамизан эхиримжи гафар Рустама мадни артухан лапIаш хьиз ажугъдивди кьабулна. Ам туьнтдиз къупмши хьана... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: туьнтвилелди, туьнтдаказ. ТУЬНТДАКАЗ нар. хъел квай кIеви ванцелди. - Ву! Яда, бес чун чарабур яни? - гена кьарай кьаз тахьана, туьнтдаказ суал гана Селимата. З. Э. Арифдиз ишара. - И зи виликай квахь, вагьши! лагьана Рамзията туьнтдаказ. З. Э. Рамзият. Синонимар: туьнтвилелди, туьнтдаказ. ТУЬРЕЗ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) цан цадай алат. Гзафбуру цан кIарасралди цазвай. Букаваз хьайитIа, кIуфал кIарасдин ваъ, ракьун магъ алай туьрез авай. А. И. Къиргъин.... устIарди... хуьрерин игътияжар патал туьрезар, абурун макъар, дергесар, мукалар, кIашарни кIутаяр ва гьар жуьре маса алатар расдай, ремонт хъийидай. ЛГ, 2004, 22.I. ТУЬРЕМА туьрк, супц.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра эдеб-гьая амачир, квадарнавай кас. И тIебиивилин дад за дадмишначиртIа, закай яраб гьихьтин туьрема хкатдайтIа... Вун, Мурсал муаллим, зи гъавурда акьада... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * туьрема хьун гл., вуж чIурувилихъ дегиш хьун. ТУЬРЕТМИШ туьрк: * туьретмиш авун гл., ни вуж-вуч арадиз гъун. - Кьей хва, творец история тахьанайтIа вун дуьньядал гьич къведачир. Вун хьтин илачI туьретмиш авун тIимил яни? А. А. Лезгияр. Синоним: туьретмишун. * туьретмиш хьун гл., вуж-вуч арадиз атун. Кьей хва, творец история дуьз гафар лугьун патал туьретмиш хьанвайди я, туьмбуьгь авуна Къембера. А. А. Лезгияр. Гьаз текъведай зеррени Рагъ себеб яз ЖезвайтIани туьретмиш Рагъ себеб яз... А. Ал. Хъен галачир рикI. И заманада туьретмиш хьанвай къван фитнечиярни, иблисарни, лутуярни, къучиярни чIуру ксар - вири АллагьТаалади гьа икI жазаламишдайтIа, хупI хъсан тир. З. Ф. Буьркьуь темягь. ТУЬРЕТМИШУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, - зава; -а, -ин, -рай, -мир; туьретмиш авун, туьретмиш тавун, туьретмиш тахвун, туьретмиш хъийимир арадиз гъун. Ахпа ракъинин нурарини цин стIалри туьретмишнавай яргъи руш хьтин са гуьзел пайда хьана ва гьасятда гьарайдин ван кьилеллаз цик хъфена. Са герендилай сес тикрар хьана. А. Къ. Къарачи. - Алай вахтунда "Дербент " корпорациядин лап чIехи ва вири республика патал метлеб авай объектар Къизляр райондин территорияда авай балугъар туьретмишдай "Терский" рыбзавод ва Герек вацIун къерехар мягькемардай серенжемар я, - давамарзава вичин суьгьбет А. Мурсалова. ЛГ. 2004, 26. VII. ТУЬТЕГ кил. ДУЬДУЬГ. ТУЬТЕР, ТУЬТЕРИ туьд существительнидин падежрин формаяр. Кил. ТУЬД. ТУЬТУЬ || ТУЬТУЬЯ сущ.; -ди, -да пIирерал фейила, ана зияратчийриз гудай руг хьтинди (циз вегьена хъун патал). «Туьтуья вири азарин дарман я» - лагьана къариди. Р. ТУЬТУЬКЪУШ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьиблепатан уьлквейрин яру-цIару цIакулар алай къуш Са маса юкъуз адал гьалтна са туьтуькъушдин муг авай тар. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. ТУЬТУЬН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тенбекдин са жуьре. ТУЬТУЬТI рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра машиндин сигнал. Галаз-галаз ягъай туьтуьтIрин гуьгъуьналлаз варциз, вирида «Яргъиди» лакIаб акьалднавай бригадир гьахьна. Б. Гь. ТIварун стхаяр. * туьтуьтI ягъун гл., ни машиндин сигнал ягъун. Къене патай ракни агална, фу нез ацукьай макъамда куьчедихъай туьтуьтIар ягъна. М. Б. ЦIийи мискIин. Мугьманди машиндив туьтуьтIар ягъиз туна. И. А. Гуьлназ. ТУЬТУЬХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра туьтуьнин къене пад. Туьтуьх эсиллагь кьуранва, дакIунвай мез шалам хьиз сивин къавук кикIизва. Ж. Гь. Ихтилат. Синонимар: кIалхан, туьд. * туьтуьхдилай кьун гл., ни нин векъидаказ рафтарвал авун. Кьуна туьтуьхдилай акварвал дуван. Девирдин кьисмет авахьна физва. С. А. Садаз -хазина, муькуьдаз - тIал-квал... ТУЬтIУЬН гл., ни вуч; недач, незвач: немир, тIуьн тавурай, нен тийин, немир тIуьн тавун. Фу туьтIуьна кIвалах ийиз жедач, я Асан, - лагьана Махсуда, З. Э. Муькъвел гелер. АватIани гагь-гагь тинез ризкьини, Дуьнья патал анжах рекье хийирдин! А. Ал. Дуьньядиз. ТУЬХКIУЬРУН туькIуьрун глаголдин гьерекат тикрар жезвайди къалурдай форма. Кил. ТУЬКIУЬРУН ТУЬХКIУЬН гл., вуж нихъ галаз: -уьда, -вена, -уь, -уьзва; -уькI, -ин, -уьрай, -мир: туьхкIуьн хьунун. туьхкIуьн тахвун, туьхкIуьн хъийимир хъел хьанвайбур меслят хъухьун. Бесар ая алчах луькIуьн. Чун чахъ галаз хъийин туьхкIуьн. С. А. Лагълагъчидиз. ТУЬХУЬН гл., вуч; -уьда, -вена; -уьз, -уьзва; -уьх, -уьрай, -мир; туьхуьн тавун, туьхуьн тахвун, туьхуьн хъийимир кузвай гьалда авайди а гьалдай акъатун. Шуьткьуьн тийир цуьквер авай, Туьхуьн тийир эквер авай, Муьгьуьббатдин шекер авай Шегьреда вун гьатна, яр. А. С. Ашукь хьанва зун. КуькIуьз, туьхуьз сифте гъетер... А. Ал. Гатуз. Синоним: хкахьун. Антоним: куькIуьнун. ТУЬХУЬРУН гл., каузат., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; туьхуьр авун, туьхуьр тавун, туьхуьр тахвун, туьхуьр хъийимир экв, цIай квадарун. Далдамар акъвазар тавуна, дем чукIур тавуна, фейи гадайри муьхцуьн цай туьхуьрна. 3.3. Муькъвел гелер. Рагъ туьхуьриз къвезва душман Кубадал къе, цифер хьиз, Рекье тур чун, лезги диде, И яргъал тир сефердиз. А. С. Зун Кубадиз твах, гар! Синоним: хкадарун. Антоним: куькIуьрун. ТУЬШ: * туьш хьун гл. гьарна авайбур сад-садал гьалтун. Туьш хьана зал дипломар гвай алимар, Гергер кьванни акъваз тавур сафуна. А. С. Дагъларин адетар. Ара-ара туьш жезвай Нигеран вилерини, кацин вилери хьиз, цIарцIар гузвай. А. А. Лезгияр. Кьилич туьш жеда, ахпа ам гапурни къакьарай акъудна калтугайтIа вучда? М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: гьалтун. ТУЬШДА нар. яргъал хьиз чин галай пата. Чи туьшда кьве хуьр ава. Р. ТУЬШУН гл., т. б, ни-куь вуж-вуч; -да, -на туьш тир гьалдиз гъун. Гуя ам кьисметди шифоньерда амай вичин папан булушкадал туьшнавай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Анжах герен-герен нур туьхвенвай кьве вил ачухиз, зал туьшзава. Н. М. Буба. ТУЬЯ! межд. гамишар фин патал гьарайдай гаф. ТФЕНГ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -~ра гуьлле ягъдай яракь. Дишегьли дяведиз я ахьтин кьегьал; Я тур, тфенг, яракь адаз герек туш. Е. Э. Герек туш. Пурариз - уьзенг, гьар мектебдиз - зенг, Гъуьрчехъандиз тфенг ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугь я. Саудовский Аравиядин Пачагьлугъди и уьлкведиз гъун къадагъа авунвай шейэр ва товарар, гьа гьисабдай яз гъуьрчехъанвилин тфенгар, чукIулар, хинжалар, турар, гьакIни йифиз аквадай приборар гъунал къадагъа алайди тестикьрзава. ЛГ, 2003, 13. ХI. * тфенг ягъун гл., ни тфенгдай гуьллеяр ягъун. свас гваз хквезвайдакай хабар гуз тфенгар язавай чамарарни, хуьруьн куьчейра чамарзавай атлуярни, абуруз тамашзавай жемятарни адаз са куьнайни туш. М. В. Гьарасатдин майдандал. * тфенгдин кIвач сущ. язавай гуьлле тфенгдай акъатун патал тIуб галкIурдай чка. ТФУ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сивиз къенепатай къведай харчи затI Синоним: цуькIуьн. * тфу авун [вигьин, гун] гл., ни низ-квез негь авунин лишан яз сивиз къенепатай къведай харчи затI нел-квел ятIани вигьин. Куьчедин кьулай агъуз итимар, папар алтIушна тфуяр вигьиз, кьилел къванер гьалчиз, юкьван буйдин, чIулав парталар алай са дишегьли тухузвай. А. Ф. Лянет. Фицякьра за, валлагь, кимел алай са кьадарбуруз тфуярни кваз авуна. Са бутулка зегьер патал чпи чпин итимвилин дережа квадарна, ида адан, ада идан ратар къечезва. Н. М. Жандар Магъамай. Гьайиф вахъ галаз акъудай уьмуьр! - ада лап хъел кваз чилиз тфу гана, перемни юрфарал акьалжна, кIваляй экъечIна. З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Синоним: цуькIуьн вегьин. ТФУ! межд. 1) тайин са кас жуваз такIанзавайди къалурун патал лугьудай гаф. [Кукул-Дайи] - Ви намус гьиниз фенва, намуссуз, гъейратсуз, тфу'. -тфу'. Гь. Гь. Адетдин къармахра. 2) жувалай ва арадиз атай гьалдилай нарази тирди къалурун патал лугьудай гаф. Шофердин паб гзаф умудлу яз хъфена, Шахмарданов кIеве гьатна. Тфу! Гила вучин? А. А. Лезгияр. Перемдин хуруяр твазвайла, и арада седефни, зегьримар хьайиди, кьатI хьана капуз аватна. Тфу! М. В. Гьарасатдин майдандал. ТХА рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра 1) буба. 2) жувалай яшариз чIехидахъ галаз рахадайла, адаз ийизвай гьуьрмет лишан яз ишлемишдай гаф. Ваз минет я, Шамси тха, вуна тадиз зун рекье хтур. Заз геж тахьурай. З. Э. Я пуд манат. - Им на кхьенани? -жузуна атайда къайгъусузвилелди. - За, тха. Гьикана? 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Гьа иникай къачуз неъ, тха, - лагьана ада Рамазаназ. А. Исм. Вацран мичIер. ТШ-Ш-Ш! межд. 'рахамир, ванмир' манадин гаф. -Тш... ш... ш... - адан эрчIи гъилин куьруь ва куьк тупIар садлагьана кIватI хьана, гъвечIи хьайи вичин пIузарал эцигна. Мад лугьумир. Киса, гада! 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. ТЮТЮ! межд. 'квахьна, амач; квахьда, амукьдач' манадин гаф. Жуван юкьвани купулар ава, устIарар кьадай пулни -тютю. М. Б. «Жигули». ТЮЛЕНЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сущ. кIвачерин арада перде авай гьулуьн гьайван. Синоним: гьуьлуьн кицI. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
