| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТИКРАРУН 1 гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тикрар авун, тикрар тавун, тикрартахвун, тикрар хъийимир садра лагьайди мад сеферда хълагьун. За лагьайтIа, шиир теснифдайла, адет хьанвай къайдаяр тикрарзавач, зун жува кхьей шейэрилай, абур инсанриз хуш атайтIа, анжах гьа чIавуз рази жезва... К. К. Шаирди лагьанай. - Вуж я? куьрелди вичин суал тикрарна милиционерди. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: эзберун. ТИКРАРУН2 лит.. сущ.: -и, -а; ар, -ри, ра ийизвай рахунрин, кхьинрин таъсир хкажун патал са бязи гафар, къурулушдин къайдаяр галаз-галаз кьвед-пудра ишлемишун. Шаирри, писателри, чIалан эсерлувал артухарун, шиирдин ритм гужлу авун патал, гзаф вахтара кьилди гафар, ибараяр, гьа са жуьредин синтаксический конструкцияр тикрарунрикай хийир къачуда. Н. А. Литературадин хрестоматия. Синоним: эзберун. ТИКЬИЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра купIарин дуьзгуьн хара. Руша тикьилдай са шумуд купI гъана. р ТИЛ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера са-сада гьатна санал алай чIарарин кIус. Къармукьда тилер авай, Чухвада хуьлер авай, Япунжидал чиг аламай, Дегьне кьенердал гьякь аламай, Хва, вай, дидедин!... Ф. Тепилмиш жедай кицIер чеб чпел. Тил цава гьатна, кикIидай абур, кIасдай абуру чпи чеб, чухвадай. А. Исм. Эхиримжи къув. * тил-тил нар. кIватIал-кIватIал. * тил-тил хьун гл.. кIватIал-кIватIал хьанвай гьалдиз атун. Кьилел алай аби рангунин кIерпIедин къерехрикай яргъи расу чIарар, тилер-тилер хьана,. япарилайни кваз кьуд патахъ кьуьнерал чкIанвай. А. А. Ирид цаварик. Самурдин ван. ТИЛИСИМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вич гвайдан крар, мурадар, фикирар кьилиз акъатда лугьудай затI. ТИЛИТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са пешедин, са хесетрин ксар. Угърийринни къачагърин тилитар къалин жезва. Р. Синонимар: десте, кIеретI. ТИМ: * тим-тик нар. лап дуьз тикдиз. Виридалайни тфенгрин сесери дагъларин тим-тик чинриз, рагариз ва чархариз янавай кьакьан тарара кIватI хьанвай пурпу живер къарсатмишна. А. А. Пад хьайи рагъ. Сурал агакьайла, ада дуьадиз манийвал тавун патал са гафни талгьана, суруз гьуьрметун яз тим-тик акъвазна, эрчIи гъил фуражкадин пеицIив тухвана. А. Къ. Нехирбанни лекь. Эркекдин саягъда, гъилер далудал эцигна, тима-тик гьаятдин юкьвал, кузвай ракъиник акъвазнавай багъри кас акурла, тентесдиз къвезвай гадани садлагьана уях, викIегь хьана. Б. Къ. Къарачи. ТИНЕ3 туьтIуьн глаголдин мурадвилин форма. Кил. ТУЬтIУЬН ТИНи сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъуьруьз яд яна ишинна арадал атай хъуьтуьл затI. Хъипи машмаш хьиз я тини, Фан рангни я яру хини. С. С. ГьажикIа. Анжах лап мукьув агакьайла, гадади адав гвайди палар квай, аквар гьалда, мухан гъуьруькай ишиннавай тинидин кIвалакI тирди къатIана. Б. Гь. Заз эвера. * тини-мини сущ. тини ва адаз мукьва тир затIар. Тип урус, литерат., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичик инсанрин са малум группадиз хас амалар, хесетар умумиламишнавай образ. ТИПОГРАФИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра талукь идарайри чап авуниз теклиф авунвай ктабар, тазетар ва мсб. басма ийидай чка. Инал ва инлай агъузни азербайжан чIалал гузвай шииррни кьатIар чна, типографиядин мумкинвилер авачирвиляй, лезги гьарфаралди гузва. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Повестда, типография тахсирлу яз, я туш корректорри бегьем кIел тавуна, амукьнавай гъалатIарни ава. А. Фет. Проза жанлуди хьайила. Пул гузва лугьуз, типографийри ( абурун кьадарни гила гзаф хьанва) вуч хьайитIани акъудун дуьз туш. X. Кьасумов. Ихьтин "поэтар" гзаф хьайила. Синоним: басмахана. ТИпIИХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къуьнел ва я далудал кьуна санлай масанал тухун патал гьазурнавай кIарасрин кIватIал. Ада тамай атIана вичин къуьнел эцигна кIвализ хкидай кIарасрин типIих акур кимел алайбуру лугьудай: - Гьазай-пузай хуьквезва, гадаяр. З. Э. КУТВ-диз фена. ТИПIРЕ, ТИпIРеЗ, ТИПIРеН тIаб существ, падежрин формаяр. Кил. ТIИБ. ТИпIРИ куьгь., сущ.; -ди, -да: -яр, -йри, -йра кIарасдикай раснавай кIвачин къапарикай сад. ТИР 1 гл. са вуч ятIани хьана алатнавайди къалурдай гаф. "Им хъсан кас тир", - лагь. Писвал хкимир Гьич рикIелни. ХьанатIани ара физ. М. Г". Махачкъаладиз гимн. КIвалин кьил тир, хва - стхадиз арха тир. Мел-межлисда мердвал авай заха тир. Зиян ганач. Зайиф касдин гъил кьадай. РикI хьиз, руьгьни, ракни адан ахъа тир. М. Ж. * тир-тирвал нар. авайвал, хьайивал. Инал чна азербайжан чIалан вири гафар тир-тирвал перевод авунач... М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар, Синоним: таржума авун. ТИР 2 прил, лайих. Амма жуван ватанда чи ивидай Пайгъамбарни тергнава тир тегьерда. А. Къ. Къарабулах. * тир къайдада нар. лап кIевелай. Амма жуван ватанда чи ивидай Пайгъамбарвал тергнава тир тегьерда. А. Къ. Къарабулах. ТИР 3 урус, сущ; ~ди, -да; -ар, -ри, -ра лишанар ядай махсус чка. ТИРАЖ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин са ктабдин, газетдин умуми кьадар. «Мавел» тIвар алай чапханада агъзур экземплярдин тираж аваз... Феликс Къазиагьмедован «рикIяй-рикIиз рахадани» тIвар алай ктаб акъуднава. ЛГ, 2004, 2. X. ТИРВАЛ нар. 1) алай чкадал. Къуншийрин къахарин тариф вири хуьр тирвал чкIана. М. Б. Катай къах. 2) вини дережада, гзаф. Урусатдин бугъадиз, аквар гьаларай, лап тирвал хъел атана. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. ТИРВИЛЯЙ союз са вуч ятIани себеб яз. Вун кьунши тирвиляй, завай ваз къайи гафар лугьуз жезвач. Р. Синонимар: гуьре, килигна, себебдалди. ТИРЕ урус, сущ; -ди, -да; -яр, -йри. -йра кхьинра ишлемишдай пунктуациядин лишан. Махачкала -Дагъустандин меркез я. - Дефис лагьайла, тире я ман. Зи пабни сакIани гъавурда тваз хьайиди туш, эхир чарчел кхьена къалурна. Н. Шихнебиев. КIвалин референдум ТИРИКА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра эмени мукьвабурун арада паюн. ТИРИН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яргъивилихъди тIимил кьван кьакьанвал авай чка, гъвечIи тепе. ТИРФ нугъ., сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера чIурун емишрин са жуьре. За кали рекьин патал тирфер, чIурун ичер нез жуван югъ няни ийизвай. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. ТИРШ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера нерин къенепатан хамуник кIвал кткайла, гужлуз акъатдай сесер. Столдин кIаник квайда кIуфал кап эцигна ва нер кьве тупIу кьуна. Куьмек хьанач. Гена тирш акъатна. З. Э. Арифдиз ишара. Тирш атайла, ам ягъ тийидай ихтияр садазни ганвач кьван... ЛГ, 1994, 15. IV. * тирш ягъун гл., ни нерин къенепатан хамуник кIвал кткайла, гужлуз сесер акъатун.... ам тирш ягъиз гьазур хьанвай А. Р. Къаратикенар. ТИРЯГЬ || ТИРЯК араб, т-б., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра къати тIалдин дарман яз ва я нервийрин система зайифардай кьурурнавай набататрикай хкуддай меже. Тирягь квай затIар чIугуниз килигна, вад йисан дустагъ атIана хтанвай адахъ авай вири хиялар папанбур тир. ЛГ, 1994, 11.II. ТИТУЛЬНЫЙ: * титульный лист сущ. ктабдин жилдинилай гуьгъуьниз къвезвай сифтегьан чин. Ам сад лагьайди тирди ктабдин жилдерал ва титульный листинал къалурнава. "Самур" журн., 2003, № 23. Кьибле патан лезгийрин манияр. ТИтIиХ сущ.; -ди, -да; -ар, ри. -ра адет яз, хипен хамуникай цванвай кьепе. Кьилел лацу парчадин титIих, вилерални руквадикай хуьдай айнаяр алаз балкIандал хьиз яргъи къванцин кIула акьахнавай Абас лап гьа мотоциклистдиз ухшар тир. М. В. Гьарасатдин майдандал. ТИФ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра фикир-фагьум ийидай мумкинвал квадардай, садакай масадак фидай азар. Бажини кьена. Залум тиф кесибдин чандилай алатнач. З. Э. Муькъвел гелер. ТИФРИКЬ 1 прил. кесиб, гужуналди жуван югъ няни ийизвай. ТИФРИКЬ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кесиб, гужуналди жуван югъ няни ийизвайди. Хендедадиз тифрикь гьатда, Фитнечидиз - фитне, базар. С. С. Гьафте базар. [Мегьамедбег]. [ЛутЭфенди]. Астафируллагь-астафируллагь, я стхаяр, квез мад маса ихтилат амачни? Са къулан кек квачир тифрикь арадал гъана тегьвейта?. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. ТИФРИКЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера тифрикь тир гьал. ТИФТиФ: тифтиф цавуз акъудун кил. * тефте цавуз акъудун. ТИХТИХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. ~ра гъилин тупIаралди тадиз-тадиз бедендин са чка чухвана хъвер гъидай хуруш кутун. Бег, валлагь, гьакI акваз цIай я, цIай. Бег туш, - аялдин кIвачин кIаниз тихтих гана. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. Синоним: хъиткъитI. ТИШ т-б., сущ.; -ини, -ина гатун ва я хъуьтIуьн, зулун ва я гатфарин кьвед лагьай вацран кьвед лагьай пай. КIирераллаз къекъвез вердиш, Зун шаир я, вун я девриш. Зун гатун тиш, вун хъуьтIуьн тиш, Кьамал алай буьвел ятIа? С. Зи Сулейман.. ТИШИРКЬИН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъел атайла, нацинж аялдиз лугьудай гаф. ТИШИРКЬИНВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера аялдин надинжвал. ТИЯ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чукIулдин, гапурдин ва мсб. тум галачир амай пай. Амни вуч я лагьайтIа, гьулдандикай гатанвай куьгъне дергесдин тия. Адалди Селим янай. Гь. С. КIири Буба ТИЯН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра парталар чуьхуьдай металлдикай раснавай еке къаб. Гъуьлуь кьве вил акьална цурцин къапар; ленгер, сини, къажгъан, афтафа, тиян шешелда твазва. З. Э. Кьве фронтдин командир. ТОВАР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яшайишдиз, дуланажагъдиз чарасуз затIар. Мекьивал, каш хьана гъалиб, Я товар, я ризкьи авач. А. Ф. Дяве. Абуру, машинра акьахиз физ, инай-анай ужуз къиметрай товарар къачуз, чпиз кIани къиметрай, яни багьаз хгуз, алверзава. ЛГ, 2004, 12.'1. Дагъустандин ва Россиядин гьакимри Азербайжандин гьакимрихъ галаз кьве патазни хийир жедайвал, икърардал атана, меслят авуна, чи товар Азгрбайжандин базарриз ахъа авуртIа, я туш келемар кьабулдай пунктар ачухайтIа жедачни бес? ЛГ, 2004, 5. VIII. ТОК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майишатда ишлемишун патал симина аваз санай масаниз физвай злектрикдин къуват. Къуй зи цIарцIи, симини хьиз ток авай, Гъурай элдиз берекат. А. С. Зи кIвачикай... Сейфуллагьди вичин чIур хьанвай приемник хьийиз кьунши Играмудиназ эверда. Играмудин и рекьяй пешекар туширтIани, ам атана, къуншидин приемник токдик кутуна, килигиз акъвазда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ТОМАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бязи хуьрекрик кутун патал помидорар ргана туькIуьрдай миже. ХинкIардал къатухдин чкадал томат эляхун мода жезва. Р. ТОННА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра агъзур кило. Гьей, хтай техилдикай са 34 тонна, нисидикай са тондихъ галаз приход авурла, хьана фидай кар я. И. В. Чирхчир. Колхозда гьар йисуз гьардаз 40 тонн кьведай элкъвей дерин фурара силос кутазвай. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. Райондин вири школайриз ремонт авун патал 12 тонн креж, 15 тонн шир, 1037 квадратный метр пенжердин шуьшеяр къачунва. "Самурдин сес" газ., 2005, 6. VШ. ТОПОНИМ урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри тайин са чкадин хас тIвар. Къуба, КцIар, Хачмаз, районра хьиз, Къебеле, Огъуз, Шеки, Къах, Закъатала ва Белокан районрани чал гзаф лезги топонимар дуьшуьш жезва. "Самур" газ., 2002, 28. ХII. Виш агъзурралди лезгияр яшамиш жезвай Азербайжанда лагьайтIа, 32 йис я топонимар кьилди чириз. 1973 - йисуз республикадин Илимрин Академиядин Географиядин Институтда топорнимар чирдай отдел кардик кутуна. Амма ана кьилди лезги топонимар ахтармишдай ксар авач. М. М, Чи чкайрин тIварар. ТОРМОЗ (ТУРМУЦI разг., зараф.) урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри машиндин, велосипеддин, поезддин худ явашардай ва я абур акъвазардай алат. - Де гила кIвалах ая!~лагьана устIарди. КIуфук хъвер акат хъувур бурильщик Али Фатахова устадвилелди тормоз ахьайна. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. ТОРТ урус, сущ.; -у ни, -у на; -ар, -ари, -ара некIедални какайрал ишинай ширин тинидикай чрай, дуьдгъверни квай хъуьтуьл цикIен хьтинди. Сусаз, аял хьана лугьуз, духтурри чпи пул кIватIна са булушкани къачунвай, аялдиз пек-партални, ширинлухарни ва са чIехи тортни. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. ТОРФ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри чилик ктIай набататрикай накьвадик акахьна арадиз атай кьук хьтин затI. ТОСТ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара ички хъвазвай шадлух межлисда садан сагълугъдай мурад-метлеб яз лугьудай гафар. Куьруьди я Фиделан тост: «Чал дуствилин рагъ хьурай!» Ирид стхад хкажна тост «Азад Куба сагъ хьурай!» А. С. Зун Кубадиз твах, гар! Кьуна тухуда кIвализ, Къурмишда туй. Тостар, Тостар, Тостар... А. Ал. Дустуникай баллада. Тостарни ацIанва цIийибур, Ван хьайи гьич садни тикрардач. М. Б. Дустарикай кьве шиир. Эрекь авай рюмка хкажна, директор тостунив эгечIна... А. Фет. Кьерен къванер. * тост хкажун гл., ни са квез ятIани талукьарнавай шадлухда ички хъун, шад тирди къалурун. Зи патайни, азиз дустар, Хкаж цIийи йисан тост. З. Р. ЦIийи йисан тост. ТОЧКА урус, лит., сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра кхьинра хабардин предложенидин эхирда эцигзавай лишан. Хабардин предложенидин эхирда точка эцигда. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. Синоним: нукьта. * точка эцигун гл. 1) предложение куьтягь хьанвай лишан яз точка кхьин. 2) мад маса ихтилатар хъийимир, бес я рахунар' манадин ибара. Танкарикай - тракторар, Шуьшкайрикай - дергесар! Къайи дяве, зур къалурун, Эциг точка, хьуй бесар!!! Ш. Къ. СССР-дин гражданин рахазва. ТРАГЕДИЯ урус, лит., сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра герой агъур женгина пуч хьунухьал гъизвай гьерекатар авай драмадин эсер. ТРАЙЛЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пар тухудай еке машин. - Хутахни ийидай! Хутахни ийидай! - галаз-галаз тикрарна Рамиза. Хутахначирни шаз хъурдулрин трайлер Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ТРАКТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майишатда кIвалахдал ишлемишдай еке къуват авай махсус машин Вич акьуллу инсан, Чир жен пис-хъсан, Гатфариз чил... Трактордал цан - ХупI ярашугь я. С. С. Квез вуч ярашугь я. Тракторар гьалзавайдини чи Рагьман я. А. Ф. Риза. - Ина вуч хьана? жузуна Асана. - Хьайи затI авач. Ам трактордин ван я, жаваб гана Махсуда. З. Э. Муькъвел гелер. ЦIийи муькъвел рехъ туькIуьриз, Тракторар хьайила, Дуьздал хьана куьгьне сурар, Садра накьв гваз фейила. М. Б. Мугъу сурар. ТРАКТОРИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра трактордал кIвалахзавайди. - Акван, килигда садра, -кьам чухвазва трактористди. Заз чидай гьалда, адан векьер маркуна гьатнавайди я. Мус хкайтIани. Б. Гь. ТIварун стхаяр. ТРАКТОРиСТВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера трактордал кIвалахдай пешекарвал. ТРАМВАЙ урус, сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра шегьердин къене пассажирар тухудай ракьун рекьин улакь. кIаник патай мостоваяр, Худда туна трамваяр... С. С. Мад Московдиз. ТРИБУНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра халкьдин вилик экъечIна клубра, залра доклад ийидайди, лекция кIелдайди, рахадайди акъваздай чка. Ораторар гьатна худда, Трибунадал гьалчна гъилер. А. Ф. Дяве. И кардин гьакъиндай [С. Сулейманаз И. В. Сталин акунин гьакъиндай. - А. Г.] эхиримжи йикъаралди чIехи шаирдин секретарвал авур переводчик Эффенди Капиева ва масабуруни тестикьарзавайвал, СтIал Сулейман Вирисоюздин писателрин съездда, трибунадихъай рахадай ва шиир лугьудай вахтунда, юлдаш Сталина ва ЦК-дин маса членри дикъетдив яб акалзавай декьикьа художникди янава. С. Зи Сулейман. ТРОЛЛЕЙБУС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шегьерда резиндин чархараллаз электрик токдалди фидай, пассажирар тухудай улакь. КIвалахал фидайла, автобусрани троллейбусра дарискъал жез, кIвализ хтайлани пакун тIвалар тIариз рекьизва. Гь. Къазиев. "Гьайиф зи гъуьл". Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
