| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТАРЕЛКА урус. сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра жими ва я кIеви хуьрек твадай дерин тушир гьяркьуь ачух къен авай къаб. Эхиримжи гафар япухъ галукьайла, Шаперидин гъилевай тарелка тасуниз аватна. Шихшамилаз такIан хьана. А. А. Лезгияр. Истиканар, тарелкаяр ругзава... А, С. Дидедин кьисас. ТАРЖУМА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра са чIалан гафар маса чIалалди гунуг. СтIал Сулейман урус чIалал малум Николай Ушакован, Семен Липкинан, Эффенди Капиеваз масабурун таржумаяр цIарба-цIар урус чIалаз элкъуьрайдини Гьажибег Гьажибегов тир. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. Синоним: перевод. * таржума авун гл., ни вуч са чIалан гафар маса чIалалди гун. Эхь. Таржума ийидайла, чна гьа и зулумкарвиликайни са кьве келима кутада. Б. Гь. Большевикдин руш. - Ша вуна хьайитIани заз таржума ая ада вуч лугьузвайди ятIа, адан рикIик вуч кватIа, адаз гьи хуьрек гьазурдатIа хабар яхъ. А. Къ. Нехирбанни лекь. Гьам заз пара бегенмиш хьана. За а затI гъасятда таржума авунай. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Синоним: перевод авун. ТАРЖУМАЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра маса чIалан гафар, ихтилат чидай чIалалди гудайди. Надир рахадайла..., вич бегьемдиз гъавурда акьун тавур гафарни патав ацукьнавай таржумачидивай аста ванцелди хабар кьазва. З. Р. Гьажи Давуд. Таржумачи рушари адан гафар ирид чIалалди тикрарзава. Гь. Къ. Къуй гьамиша рагъ хьурай! Синоним: переводчик. ТАРИКЪАТ || ТЕРИКЪАТ || тIЕРИКЪАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мусурман диндин пуд дережадикай са дережа. Нагагь ваз гуз кIан хьайитIа несигьат, Гумукьич вав гьич шариат, я терикъат. Е. Э. Гьая авачир паб. Я гьакъикъат, я шариат, я терикъат гьинава? Е. Э. Гьинава? Гьам шариат, гьам тIерикъат, Ачух я ваз дуьз гьакъикъат, Нурламишна руьгьдин къамат, Я шейхерин шейх, Мегьамед. Х. Къ. Шейхерин шейх. ТАРИФ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са нин ва я куьн ятIани еридин вини дережадикай лугьудай хъсан гафар. Ви тарифдин гафар ава. Е. Э. Назани. 2) куьч. шел-хвал. И азардин ава "тариф". - Йикъалай къуз беден зайиф... Е. Э. За вуч ийин, аман, Ребби. Итимвилиз герек авач тарифар, Алчахвилиз пачагъвални куьмек туш. А. С. Итимвилиз герек авач тарифар... * тариф авун гл., ни нин-куьн... са нин ва я куьн ятIани еридин вини дережадикай хъсан гафар лугьун. Баку, за ви тариф ийин: Жегьилрин майдан Баку Ф. къариди нез башламишна ва якIун тIеамлувилин тариф авуна. З. Э. Муькъвел гелер. Пагъ, авур кьван тарифар зи! Пагь, чугур кьван гьайифар зи! Х. Х. -Душмандин тарифар тIимил ая, Мирзе-Кафи. Ваз чизва хьи, Душмандин тариф авурдакай заз хуш къвен тийидайди. З. Р. Гьажи Давуд. Гьуьрметлу Ибрагъим!...25 йисалайни идалай вилик, ви яратмишунри цуьк ахъайзавай чIавуз, за ви са гзаф шииррин тариф авунай, са бязибурун лагьайтIа - синих. Б. С. Нагагь суалар авачиртIа. Са Зуьгьре - «Диде» тамашада къугъвазвай Зуьгьре гуьзелвилин тариф авуналди, муькуь Зуьгьре - «Фундугъбега» къугъвазвай Зуьгьре эйбежервилин синих авуналди гуьзел я. И. Гь. Лезги сегьнедин рапрап. Лезги мелен ийиз тариф, Сажидин я куь дуст, ариф... С. Лезги мехъер. Зун хъсан сухта я, за Къуръанни михьидаказ кIелиз чирнава лугьуз ада зи тарифарни авуна. ЛГ, 2003, 2. Х. Синоним: тарифун. Антоним: синих авун. ТАРИФ 2 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са рекьяй илимдин малуматдин кьетIенвал ачухардай гафар. гафарин кIватIал. # предложенидин ~, глаголдин ~, давленидин ~. ТАРИФАРУН || ТАРИФУН гл., ни нин; -да. -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тарифар авун, тарифар тавун, тарифар тахвун, тарифар хъийимир са нин ва я куьн ятIани еридин вини дережадикай хъсан гафар лугьун. Ихьтин рикI ачух халу мадни атурай лугьуз, абуру и невягьра авай кьван булахрин, къубуйрин, кIунтIарин, синерин тарифарзава. Б. Гь. ТIварун стха. Гьикьван вуна тарифарда Тамуман, Пачагьдин руш туш хьи ам са тIвар авай? А. С. Папа гъуьлуьз. Ахпа, чна чаз къурушвиди гъайи кIвегьедин тарифардай, абуру чпи тIуьр афаррин... Р. Гь. Зи ирид стха. И миливал, и верцIивал, экуьвал Тарифардай гафар заз гьикI жагъурай? М. М. Чир хьурай. Рахазвайбур зи бубадин Тарифариз эгечIна... М. Б. Яхун верч. Синоним: тариф авун. Антоним: синих авун. ТАРИФЛУ прил. тарифдиз лайих. Абурухъ, а вахтунда суьруьйрив гекъигайла, гзаф тарифлу кицIер авай. Э. Бабиров. Йифен чинерар. Хъуьлуьдрин хьтин тарифлу келемар Самур дередин хуьрера гзаф ава. ЛГ, 2004, 5. VIII. ТАРИФЛУДАКАЗ нар. тарифар авуниз хас яз. Виликдай лагьайтIа, ада чи колхоздин председателвиле тарифлудаказ кIвалахайди тир. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. ТАРИФУН кил. ТАРИФАРУН. ТАРИХ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) арадиз атай йикъалай нин-куьн ятIани уьмуьр. Тарих авайвал, таб галачиз кхьин лазим я. М. М. Лацу лекеяр. Абуру фикирзавайвал, тарихдин фактор чир хьайитIа, кьве халкьдин арада мидявал гьатда. М. М. Лацу лекеяр. 2) рекъем(ар). Са вахтунда Лезгистанда тарихар рикIел хуьдай кьейибурун кьадар кьаз. А. С. Элди гьисаб ийидайла эсирар. Сурун къванцел кьве тарих я Кхьидайди кьейила. С. РикI дарих я. 3) хьайи кар, кIвалах. Гуьлнаран тIварцIи рикIел хканвай тарихди заз са жизвини секинвал ганач. Н. М. Къизилдин хтар. Синоним: история. ТАРИХЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тарихдин маналувал....«Шарвили» эпос лап геж чапдай акъатна, амма и карди и вакъиадин тарихлувални ЧIехивал са кIусни агъузарнач, гена, аксина, уьлкве, халкьар чкIай вахтунда и ктаб акъатуни чи халкьдин руьгьдин садвал мягькемаруниз къуват гана. А. Къ. Шаирдин экв. ТАРИХСУЗ прил. тарих алачир. ТАРИХЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тарихдин рекьяй пешекар. Зун тарихчи алим я, за гьакъикъат ахтармишвава. Ахтармишдайла заз гьахъни нагьахъ малум хьана. А. А. Пад хьайи рагъ. Гележегда чи алимри арабрин тарихчийрин ктабрай лезгийриз талукь малуматар кIватIна халкьдив агакьарун чарасуз я. М. М. За нин бахт чуьнуьхна. ТАРИХЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тарихдин рекьяй пешекарвал. ТАРКВ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари. -ара 1) серг гатадай гъвечIи элкъвей кьил галай кIарас. 2) агалзавай ракIинихъ вегьедай яргъи кIарас. ТАРКУЦ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра хипен йис михьи авун патал туькIуьрнавай алатдин са пай. ТАРЛАН туьрк, шиир, сущ зарбдиз лувар ахъайна фидай вагьши къуш. Лачин туьлек, тарлан хьайила яваш, ТипIрез агъавал кIан я дуьньяда. - Дуьнья гургьагур. Синоним: кард. 2) (чIехи гьарфуналди - Т) эркекдин хас тIвар: Тарлан. - Мехъеррал, дах, чна Тарлан Мамедов гъида, -зарафатарни ийизвай... М. Б. "Жигули". ТАРМАР фарс: * тармар авун гл., ни вуч тахьай гьалдиз гъун. Цурра гьахьна КускафтIарар, Фад ая на Абур тармар1 . Ф. Синонимар: пучун, тармарун. * тармар хьун гл., вуч авачир, тахьай гьалдиз атун. Шарвилиди лаш галтадна, Вагьшияр фад тармар хьана. Ф. Синоним: пуч хьун. ТАРМАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тармар авун, тармар тавун, тармар тахвун, тармар хъийимир тахьай гьалдиз гъун. Сад-кьве сятни арадай фенач - абурун кьушунар тармарна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. ТАРМАЧ нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хара, кIватIал. Са гьафте кьван вахт алатайла, Гьамидан терс кагъаз Салегьав агакьна: Ам са тармач газетринни журналрин кьула авай. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) пулунин кIватI. Вичи адаз са шумуд сеферда тармачралди пулар ракъурнайтIани, Гьамидан кьилел писликвал гъида лагьана, хиве кьунайтIани, ам гьеле еке нетижайрив агакьнавачир. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: пачка. ТАРПНА нар. садлагьана. РКП (б)-дин окружкомда кIвалахзавай вахтунда вичин кьилел атай са дуьшуьш тарпна адан рикIел хтана. З. Э. Муькъвел гелер. КицI хейлин вахтунда вичин къвалан гьа са чкадиз килигиз акъвазна, ахпа тарпна ана акI кIуф эцянай хьи, налугьуди адаз вичин къвалан буш кьуна паддай къаст авай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Мад квезни чизва хьи, зи рикIел акьалтай кар за тарпна кьилизни акъуддайди. Н. Ш. КIвалин референдум. ТАРС араб, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) сада илимдин рекьяй чирвал гудай масада (масадбуру) а чирвал къачудай тайин вахтунда кьиле фидай мярекат. - Зун тарсарикай хкатда, зун гуьгъуьна амукьда, диде! Къ. М. Дуствилин цIай. Бес школадиз физвай аял гьикI жеда? Ам чна тарсунихъай галуддани? 3. Э. Рамзият. Тарсарни башламиш хъувуртIа, пис жедач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) илим чирун патал тайин кIвалах. - И кIвале гъвечIи чIавуз кьве стхани ксудай. Ина абуру тарсарни кIелдай. З. Гь. Бубадин кIвал. 3) куьч. хийирлу фикирар, къейдер. Урус чIала гайи тарсар, зи хва, ви бубадин рикIелай гьич садрани алатдач. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * тарс гун гл., ни низ 1) илимдин чирвилер ахъаюн. Ассимиляциядин рекьер гзаф авай: лезгияр жавабдар къуллугърал тайин тийин, мектебра дидед чIалалди тарсар тагун, радио, газет къадагъа авун, лезги аялар дидедиз хьайила документра чара миллет кхьин ва мсб. М. М. Лацу лекеяр. Гьа икI, акваз-акваз, хайи чIалар терг жезва, рекьизва. Ихьтин татугай гьал арадал атунай нивай хабар кьада: тарс гузвай муаллимдивай, чIал ахтармишзавай алимдивай ва я политикдивай? Х. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. 2) са. кар кьилиз акъудун патал сада масадаз герек тир гьерекатар лугьун. - Кьей хва, лагьана Къембера, вуна садра за кьван йикъар къазанмиша. Ахпа тарсар це. А. А. Лезгияр. - Ваз вуч аватIа чидани, вуна заз тарсар гумир. Колхоздин председатель зун я. З. Э. Муькъвел гелер. [Гьуьруьханум]. – Ву-у, чи вилериз мад вуч аквада? Я гуж хьайиди, акI ятIа, адаз тарс гузвайди вун я ман. Вай-гьарай, я гуж! З. Э. Гуьлзада. Ибур заз зи сифте пациент хьайи, чи халкьдин рикI алай шаир Хуьруьг Тагьира гайи тарсарикай я. А. Э. Шаирдин тарсар ТАРТ нугъ.. сущ. еб авай гьерт. ТАРТА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) аскIан чIар алай кицIин жинс. - Ери, киса кван садра,- гьарайна инсанди, аквадай гьаларай, адаз зунни акунва ва гьужумдиз физ гьазур хьанвай тартаяр акъвазарна. З. Гь. Лезгийрин риваят. Кьилича кицI зунжурдай акъудна. Тартади гьасятда кьур галай патахъди чапхунна. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) рахадай, къал-къиж ийиз гьазур кас. Заз акурд туш ихьтин тарта, Кими туш сивикай хата. С. С. Бязи къанба. Синоним: кицI. ТАРТАРЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера буругъдин къуллугъчивал. ПIапIрус чIугваз жегьил чIавалай, гьеле Бакудин нафтIадин мяденра тартарчивал ийидайла, вердиш хьанайтIани, амма тенбекдиз ада ийидай майил масад тир. Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. * тартарчивал авун гл., ни буругъдин къуллугъчивал авун. Бакуда кьве йисуз кьван нафтIадин мяденра тартачивал авуна. А. А. Лезги халкьдин кьве вилинни нур шаир. ТАРТИБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) гзафдиз авайбур чеб-чпив кьадай гьал. Вичин сагъвал тартибдиз хквердавай Тагьир халу зи къайгъударвилени жез башламишна. А. Э. Шаирдин тарсар. 2) лазим тир гьалда сад-садан гуьгъуьнал алайвал. Асан Нуьдуьрбегова чIехи ва муракаб месэлаяр гьялдайла, са тартиб, къайда хуьниз датIана еке фикир гузвайди я. ЛГ, 2003, 27. XI. Синоним: къайда. * тартибдик кутун гл., ни-куь вуч къайдадик кутун. Малум хьайивал, цIийи препаратди кIарабдин мефтIедин кI валах тартибдик кутазва. ЛГ, 2003, 13. XI. г ТАРТУ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра кIарасдикай гьар жуьредин нехишар атIудай кьве тум галай алат Арабадин къвалал алай ящикда рекье герек жедай алатар аватIа аку: рекьуьч, тварк, руцIугул, тарту, гъилин мишер, запундин кIус... К, 1988, 23. XI. ТАРУН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьвечIил тежедай лувар квай, вуч хьайитIани недай майишатдиз зарар гудай гьашарат. ВутI катин зун, экв акунвай тарун хьиз, Дуьзен туна кутIал рекьиз, къебила Беябурна, мичI жагъуриз мезредай? И. Гь. Ярашугъ. Синоним: таракан. ТАРХУ прил. иви кумачирди хьиз аквадай, дакIун квай. «Де гила вуна вуч лугьудатIа лагь, фикирна Играмудина, тарху якIар алаз беден зурбаз аквазвайтIани, чинин рангар михьиз шуьтруь хьанвай. Я. Я. Са фурун вакIар. ТАРЧ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара яргъи кьурай кIарас. Ацукьдай зи чIехи бубани яхун, тарч хьтин Мустажиб мегъуьн кIарасрикай цIай хъувунвай къулан патав ва абуру чпик ахвар акатдалди ширин ихтилатар ийидай. З. Р. ЧIехи бубадин тIуьнар. Ашукь хьана руш тарч хьтин гададал, Адан рикIиз, гуьгьуьлдиз ам килигнач. И. Ш. Кьудар. ТАРЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тар ядай пешекар. ТIарам хьана цIикьвед симни тарчидин гъилик, Тезенагдик - де дурум це! - акъатнавай тIвар. И. Гь. Рубаияр. ТАС 1 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари. -ара 1) недай хуьрек ацукьнавайбурун вилик гьидайла, ишлемишдай гьяркьуь къаб. Эхиримжи гафар япухъ галукьайла, Шаперидин гъилевай тарелка тасуниз аватна. А. А. Лезгияр.2) гъил-кIвач, пек-лек чуьхуьзай яд кьадай къаб. ТАС 2 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари. -ара садра ацукьна нардрал (шеш-бешрал) къугъвадайла, гъалибвилин пуд партия. ТАСВИР кил. ТЕСВИР. ТАСМА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са вуч ятIани кутIундай парчадин затI. Синонимар: лент, цIирх. ТАСМАЛ кил. ДАСМАЛ. ТАТ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Дагьустандиз Ирандай атай миллетдин тIвар; чувуд. И кIунтал алай Мамраш лагьана тIвар ганвай хуьр татри кутурди я лугьуда. Къ. М. Рекьин риваятар. ТАТАБ: * татаб(ар) хьун гл., вуж-вуч къекъведайла, са патахъ алукьдай гьалдиз атун, алукьун. Хьана гада татабар, Къарагънамаз чилелай... Ф. Къванцин гада. Гагь ам вич, гагь балкIан татаб жез, я Аллагь, я Аллагь лугьуз-лугьуз саламатдаказ а патаз акъатна. З. Э. КУТВ-диз фена. Са арада, гьакI ятIани, татабар хьана, ам вацIуз аватна. Б. Гь. ТIварун стхаяр. ТАТАЗ тун глаголдин инкарвилин форма. Кил ТУН ТАТАР 1 [тhатhар] тат существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ТАТ. ТАТАР 2 [тhатhар] сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Волга вацIун къерехра яшамиш жезвай, чебни туьрк чIаларикай садал рахадай миллетдин кас. Азербайджан чIал чидайди татарин гъавурда акьада. Р. * татар кьиф сущ. кьиф хьтин гъвечIи вагьши гьаван. Синоним: цимил кьиф. ТАТУГАЙ прил. кутуг тавур.... ракьун рекьин болтар, гайкаяр, гьатта рельсерни алудиз тухузва. Чина ахьтин татугай крар авач. ЛГ, 2003, 13. ХI. Гьа икI, акваз-акваз, хайи чIалар терг жезва, рекьизва. Ихьтин татугай гьал арадал атунай нивай хабар кьада: тарс гузвай муаллимдивай, чIал ахтармишзавай алимдивай ва я политикдивай? X. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. Зиянар арадал хкун патал амукьзавайди са кар я: газовикар арбитраждин суддиз вугун. Им акьалтIай татугай кар хьанва. ЛГ, 2004, 12. VIII. ТАТУГАЙВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери, -илера кутуг тавур гьал. Селим бубади лугьудайвал, инсанриз аквазвай вири татугайвилерин тахсир дяве тир. А. Исм. Зи лацу балкIан. Къецепатан чIаларин институтдин доцент Элекбер Къубатова «Къудратлу такьат» ( «Диалог» журнал № 7, 23ноябрь 1989-й) макъалада, лезгийрикай, хинелугъвийрикай, къирицIвийрикай ва маса халкьарикай рахадайла, гзаф татугайвилериз рехъ ганва. М. М Чун гъвечIи халкь туш. Вич михьи кас хьиз къалуриз районда гзаф татугайвилериз рехъ гайи и секретарди райондин мектебра дидедин чIалал тарсар гуниз, урус чIалал мектебар ахъаюниз хейлин манийвал гана. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Амма яшайишдин гьихьтин татугайвилер хьайитIани, Тагьира шад зарафатдивди жаваб гудай; «Жедай крар я...» К. К. Шаирдин килфетар. ТАТУН атун глаголдин инкарвилин форма. Кил. АТУН. ТАТIУН атун глаголдин инкарвилин форма. Кил. АТIУН1 . ТАТIиЛАР куьгь., сущ.; -ри. -ра йисан къене кIелайла, кIвалахайла, яргъалди ял ядай вахт. Синонимар: каникулар, отпуск. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
